Bankinsi ya Nene Yina Salamaka na Izraele

“Mbala tatu na konso mvula babakala yonso fweti kwisaka [kumonana na ntwala ya] Mfumu Nzambi na kisika yina ya yandi me sola: . . . Bantu lenda kwisa ve na ntwala ya Mfumu Nzambi maboko-mpamba.”​—KULONGA 16:16.

1. Inki beto lenda tuba sambu na bilumbu ya bankinsi ya ntangu ya Biblia?

INKI kekwisila nge na mabanza kana nge yindula nkinsi mosi? Na ntangu ya ntama, bankinsi yankaka vandaka bilumbu ya kudya mbiki ti kusala mansoni. Bankinsi yankaka ya ntangu yai mpi kele mutindu mosi. Kansi, bankinsi yina ya bau ketubila na Nsiku ya Nzambi pesaka na Izraele vandaka ya kuswaswana. Ata yau vandaka bilumbu ya kyese, bau vandaka binga yau mpi “balukutakanu ya santu.”​—⁠Levi 23:​2, NW.

2. (a) Inki babakala ya Izraele vandaka sala mbala tatu na mvula mosi? (b) Ngogo “nkinsi” yina kele na Kulonga 16:16 ketendula inki?

² Babakala ya kwikama ya Izraele​—⁠mbala mingi kumosi ti mabuta na bau​—⁠vandaka na kyese mingi ya kukwenda na Yeruzalemi, ‘kisika ya Yehowa kusolaka,’ mpi bau vandaka pesa makabu ya ntima ya mbote na bankinsi tatu ya nene. (Kulonga 16:16) Mukanda mosi (Old Testament Word Studies) ketendula ngogo ya Kiebreo ya bau mebalula “nkinsi” na Kulonga 16:16 bonso “kilumbu ya kyese ya nene . . . kilumbu ya bau vandaka sungimina bidimbu ya lemvo ya Nzambi na kupesaka bimenga ti na kusalaka feti.”a

Mfunu ya Bankinsi ya Nene

3. Inki balusakumunu bantu vandaka yibuka na ntangu ya bankinsi tatu ya mvu?

³ Sambu bantu ya Izraele vandaka bansadi ya bilanga, luzingu na bau vandaka na zulu ya balusakumunu ya Nzambi vandaka pesa bau na kunokisaka mvula. Bankinsi tatu ya nene ya Nsiku ya Moize vandaka salama na nsungi ya bambuma ya orze, na nsungi ya bambuma ya ble ti na nsungi ya bambuma yankaka. Yau vandaka bilumbu ya kuwa kyese mingi mpi ya kuvutula matondo na Muntu ya kenokisaka mvula mpi ya kebutisaka ntoto. Kansi, mambu mingi vandaka salama na bankinsi.​—⁠Kulonga 11:​11-14.

4. Inki mambu ya ntama bantu ya Izraele vandaka yibuka na nkinsi ya ntete?

⁴ Nkinsi ya ntete vandaka salama na ngonda ya ntete ya manaka ya ntama ya Biblia, kubanda na Nisani 15 tii na 21, na nsuka ya Marsi ti luyantiku ya Aprili ya ntangu na beto. Bau vandaka binga yau Nkinsi ya Bagato ya Kukonda Kifunisu. Mpi sambu yau vandaka kulanda mbala mosi na nima ya Paki ya Nisani 14, bau vandaka binga yau mpi ‘nkinsi ya paki.’ (Luka 2:41; Levi 23:​5, 6) Nkinsi yai vandaka yibusa Izraele ntangu ya bau katukaka na bampasi ya Ezipte. Bagato ya kukonda kifunisu vandaka bingama “Mampa ya Mpasi.” (Kulonga 16:⁠3) Yau vandaka yibusa bau nde bau basikaka na Ezipte ntinuntinu, na mpila nde bau vandaka na ntangu ve ya kutula kifunisu na pate ya mampa mpi kukinga tii kuna yau kumata. (Kubasika 12:34) Mampa ya kutula kifunisu lendaka monika ve ata na nzo mosi ya Izraele na ntangu ya nkinsi yai. Konso muntu, ata nzenza, yina vandaka kudya mampa ya kutula kifunisu, ndola na yandi vandaka lufwa.​—⁠Kubasika 12:⁠19.

5. Yau lenda vanda nde bantu ya Izraele vandaka yibuka inki dibaku na nkinsi ya zole, ye banani bau vandaka banzila sambu bau mpi kuwa kyese?

⁵ Nkinsi ya zole vandaka salama bamposo nsambwadi (bilumbu 49) na nima ya Nisani 16 mpi yau vandaka kubwa na kilumbu ya tatu ya ngonda Sivan, na nsuka ya ngonda ya Mayi ya ntangu na beto. (Levi 23:​15, 16) Zina na yau vandaka Nkinsi ya Bamposo (na bilumbu ya Yezu, bau vandaka binga yau mpi Pantekoti, disongidila kilumbu “ya makumi tanu” na Kigreki), mpi yau vandaka salama penepene na nsungi yina Izraele kotaka na kuwakana ya Nsiku na Ngumba Sinai. (Kubasika 19:​1, 2) Na nkinsi yai, ziku bantu ya kwikama na Izraele vandaka yindula dibaku na bau ya kupona ya Nzambi ponaka bau bonso dikanda na yandi ya santu. Kuvanda bantu ya kuswaswana ya Nzambi vandaka lomba nde bau lemfuka na Nsiku ya Nzambi, mu mbandu kubanzila bantu ya mpasi sambu bau mpi kusepela na nkinsi.​—⁠Levi 23:22; Kulonga 16:​10-12.

6. Nkinsi ya tatu vandaka yibusa bantu ya Nzambi inki mambu?

⁶ Nkinsi ya nsuka na kati ya bankinsi tatu ya nene na mvula vandaka bingama Nkinsi ya Kuvukana, to Nkinsi ya Bisasa. Yau vandaka salama na ngonda ya nsambwadi (Tishri, to Ethanim) kubanda na kilumbu ya 15 tii na kilumbu ya 21, na nsuka ya ngonda ya Oktobri ya ntangu na beto. (Levi 23:34) Na ntangu yina, bantu ya Nzambi vandaka zinga na nganda to na zulu ya baludi ya nzo na bau, na kati ya bisasa ya kutunga ti banta mpi matiti ya banti. Yau vandaka yibusa bau bamvula 40 yina bau salaka na kuzyetaka katuka na Ezipte tii na Ntoto ya Lusilu, ntangu dikanda yai kulongukaka dilongi ya kutula ntima na Yehowa sambu na bansatu na bau ya konso kilumbu.​—⁠Levi 23:​42, 43; Kulonga 8:​15, 16.

7. Inki mambote beto kebaka na kutadilaka bankinsi yina salamaka na Izraele ya ntama?

⁷ Bika beto tadila mwa bilumbu ya bankinsi ya nene salamaka na nkenda ya bantu ya ntama ya Nzambi. Yau fwete vanda mfunu mingi sambu na beto, mpamba ve, beto mpi kevukanaka mbala na mbala konso mposo ye mbala tatu na konso mvula na balukutakanu ya nene.​—⁠Baebreo 10:​24, 25.

Na Ntangu ya Bantotila ya Kikanda ya Davidi

8. (a) Inki nkinsi ya kafukafu kusalamaka na bilumbu ya Ntotila Salomo? (b) Inki kilumbu ya nene ya Nkinsi ya Bisasa ya kifwani beto kekingaka?

⁸ Nkinsi ya Bisasa mosi ya kafukafu salamaka na ntangu ya luyalu ya kyese ya Ntotila Salomo, mwana ya Davidi. ‘Bantu mingi mpenza’ vukanaka banda nsongi tii nsuka ya Ntoto ya Lusilu sambu na kuta Nkinsi ya Bisasa mpi sambu na kutambika tempelo. (2 Bansangu 7:⁠8) Ntangu bau meta yau imene, Ntotila Salomo vutulaka bantu na banzo. “Bo yonso kumisaka yandi, ebuna bo vutukaka ti kiese mingi sambu na mambote yonso ya Mfumu Nzambi salaka muntu na yandi Davidi ti bantu na yandi Israele.” (1 Bantotila 8:66) Yau vandaka kibeni nkinsi mosi ya nene. Bubu yai, bansadi ya Nzambi kekingaka kilumbu ya nene ya Nkinsi ya Bisasa ya kifwani na nsuka ya Luyalu ya Bamvula Funda ya Salomo ya Nene, Yezu Kristu. (Kusonga 20:​3, 7-10, 14, 15) Na ntangu yina, bantu yina tavanda na bisika yonso ya ntoto, kumosi ti bafutumuki mpi bayina taguluka na Armagedoni, tavukana na lusambu ya kyese ya Yehowa Nzambi.​—⁠Zakaria 14:⁠16.

9-11. (a) Inki kubwaka na ntwala ya kusala nkinsi mosi ya nene na ntangu ya Ntotila Ezekiasi? (b) Inki mbandu ya mbote bantu ya kimfumu ya makanda-kumi ya nordi pesaka, ye inki yau keyibusa beto bubu yai?

⁹ Nkinsi yankaka ya kuvandaka benda-bika, ya Biblia ketubila, salamaka na nima ya luyalu ya Ntotila ya mbi Akazi, yina kangaka tempelo mpi nataka kimfumu ya Yuda na kusamba banzambi yankaka. Muntu ya kuyingaka Akazi vandaka Ntotila ya mbote Ezekiasi. Na mvula ya ntete ya luyalu na yandi, pana yandi ti bamvula 25, Ezekiasi bandaka kisalu ya nene ya kutunga mpi kuvutula mambu na ndonga. Yandi kangulaka tempelo nswalunswalu ye yandi yilamaka na kubongisa yau dyaka. Na nima yandi tindaka mikanda na bantu ya Izraele, bantu ya kimfumu ya makanda-kumi ya nordi, yina vandaka zinga na kimbeni ti bau. Yandi bingaka bau na kwisa kuta Nkinsi ya Paki ti ya Bagato ya Kukonda Kifunisu. Bantu mingi kwisaka, ata bampangi na bau vandaka kuseka bau.​—⁠2 Bansangu 30:​1, 10, 11, 18.

¹⁰ Keti nkinsi yango kutomaka? Biblia ketuba nde: “Bantu ya Israele salaka Nkinsi ya Mampa yina ke na Nkisi na yo ve kuna na Yeruzalemi bilumbu nsambwadi na kiese yonso. Konso kilumbu bantu ya Levi ti banganga-Nzambi vandaka kukumisa Mfumu Nzambi na bima na bo ya kubudila miziki.” (2 Bansangu 30:21) Tala mbandu ya kitoko kibeni ya bantu ya Izraele bikisilaka bantu ya Nzambi ya bubu yai, bamingi nungaka luteleminu mpi simbaka nzila na kukwenda na lukutakanu!

¹¹ Mu mbandu, tadila Balukutakanu ya Distrike tatu “La piété” yina salamaka na Pologne na 1989. Na kati ya bantu 166518 yina vukanaka, bamingi katukaka na Union soviétique ya ntama ti na bansi yankaka ya Eropa ya Esti, kisika bisalu ya Bambangi ya Yehowa vandaka nsiku na bamvula yina. Mukanda Les Témoins de Jéhovah : Prédicateurs du Royaume de Dieub keta nde: “Sambu na bantu yankaka na kati ya bayina kuvandaka na balukutakanu ya nene yina, yau vandaka mbala na bau ya ntete ya kuvukana na lukutakanu mosi ya nene ti kimvuka ya bantu ya Yehowa kuluta 15 to 20. Ntima na bau fulukaka na kyese ntangu bau monaka ba stade ya kufuluka ti bantu ya mevukana kumosi ti bau na kisambu mpi na kuyimba bankunga sambu na kukembila Yehowa.”​—⁠Lutiti 279.

12. Inki nataka bantu na kusala nkinsi mosi ya nene na ntangu ya luyalu ya Ntotila Yoziasi?

¹² Na nima ya lufwa ya Ezekiasi, na ntangu ya luyalu ya Manase ti Amoni, Bayuda vutukilaka dyaka lusambu ya luvunu. Na nima, ntotila yankaka ya mbote, toko Yoziasi, bandaka kuyala. Yandi salaka kikesa mingi na kuvutula lusambu ya kyeleka. Na bamvula 25, yandi tumaka nde bau yidika dyaka tempelo. (2 Bansangu 34:⁠8) Na ntangu bau keyidika tempelo, bau monaka mukanda ya Nsiku ya Moize na kati ya tempelo. Mambu ya Ntotila Yoziasi tangaka na nsiku ya Nzambi simbaka yandi ngolo na ntima, ebuna yandi salaka na mpila nde bau tangila yau bantu yonso. (2 Bansangu 34:​14, 30) Na kulandaka mambu yina vandaka ya kusonika muna, yandi yidikaka nkinsi mosi ya Paki. Ntotila monisaka mpi mbandu ya mbote ya kupesa makabu sambu na nkinsi yango. Na nsuka, Biblia ketuba nde: “Katuka ntangu ya profete Samuele tii na bilumbu [yina] bantu ya Israele salaka ve Nkinsi ya Paki ya mutindu [yina].”​—⁠2 Bansangu 35:​7, 17, 18.

13. Bankinsi yina salamaka na luyalu ya Ezekiasi ti ya Yoziasi keyibusa beto inki?

¹³ Kuvutula lusambu ya kyeleka ya Ezekiasi ti Yoziasi salaka kefwanana ti yina ya kuluta kitoko ya kusalamaka na kati ya Bakristu ya kyeleka kubanda na ntangu ya Yezu Kristu bakaka kimfumu na 1914. Kaka bonso na ntangu ya Yoziasi, bau vutukilaka lusambu na ntangu na beto na kulandaka mambu yina kele na Ndinga ya Nzambi. Mpi bonso na ntangu ya Ezekiasi ti Yoziasi, balukutakanu ya nene salamaka mpi na ntangu bau vutukilaka lusambu ya kyeleka. Kuna, bau pesaka bantendula ya kyese ya bambikudulu ya Biblia ti mutindu ya kusadila minsiku ya Biblia. Kyese vandaka dyaka mingi na bilumbu yina sambu bantu mingi kibeni kubotamaka. Mutindu mosi ti bantu ya Izraele ya kubalulaka ntima na ntangu ya Ezekiasi ti Yoziasi, bantu ya mpa ya kebotama meyambulaka bisalu na bau ya mbi ya Kikristu ti ya inza yonso ya Satana. Na 1997 bantu kuluta 375000 (kiteso ya bantu 1000 na ndambu kilumbu mosi) botamaka na kumonisa kidimbu ya kudipesa na bau na Nzambi ya santu, Yehowa.

Na Nima ya Kimpika

14. Inki nataka bantu na kusala nkinsi mosi ya nene na 537 N.T.B.?

¹⁴ Na nima ya lufwa ya Yoziasi, dikanda yango yantikaka dyaka lusambu ya luvunu. Nsukansuka, na 607 N.T.B., Yehowa pesaka bantu na yandi ndola na kutindaka basoda ya Babilone sambu na kunwanisa Yeruzalemi. Bau fwaka mbanza ti tempelo na yau, mpi bau mwangaka insi ya mvimba. Bau nataka Bayuda na kimpika ya bamvula 70 na Babilone. Na nima, Nzambi syamisaka nsadila ya Bayuda yina balulaka ntima, bau vutukaka na Ntoto ya Lusilu sambu na kuyantika dyaka lusambu ya kyeleka. Bau kumaka na mayumbu ya Yeruzalemi na mvu 537 N.T.B., na ngonda ya nsambwadi. Kima ya ntete, bau salaka mesa-kimenga mosi sambu na kupesa makabu konso kilumbu mutindu kuwakana ya Nsiku vandaka kutuma. Yau salamaka na ntangu ya mbote sambu na kusungimina dyaka nkinsi mosi ya kafukafu. “Bo salaka Nkinsi ya Bisasa mutindu [bansiku ketuba].”​—⁠Esdrasi 3:​1-4.

15. Inki kisalu vandaka kinga bayina katukaka na kimpika na 537 N.T.B., ye inki mutindu dyambu ya mutindu mosi salamaka na 1919?

¹⁵ Kisalu mosi ya nene vandaka kinga bantu yai ya katukaka na kimpika: kisalu ya kutunga dyaka tempelo ya Nzambi ti Yeruzalemi ti bibaka na yau. Bantu ya kimpala ya mfinama nataka luteleminu ya nene. Ntangu tempelo vandaka ketungama, yau vandaka “kilumbu ya mambu ya fyoti.” (Zakaria 4:​10, NW) Mambu salamaka mutindu mosi ti Bakristu ya kupakulama ya kwikama na 1919. Na mvula yina ya mfunu, bau katukaka na kimpika ya kimpeve ya Babilone ya Nene, kintinu ya inza ya mvimba ya lusambu ya luvunu. Ntalu na bau vandaka kaka ndambu ya mafunda mpi bau kutanaka ti luteleminu ya ngolo ya inza. Keti bambeni ya Nzambi lendaka kukangisa kuyela ya lusambu ya kyeleka? Mvutu ya ngyufula yai keyibusa beto bankinsi zole ya nsuka yina mesonamaka na Masonuku ya Kiebreo.

16. Inki dyambu ya mfunu kumonanaka na nkinsi ya mvu 515 N.T.B.?

¹⁶ Nsukansuka, na ngonda ya Adare 515 N.T.B., tempelo kumanaka na ntangu ya mbote mpenza sambu na kuta nkinsi ya Nisani ya mvu yina. Biblia ketuba nde: “Bo salaka Nkinsi ya Mampa yina ke na Nkisi na yo ve bilumbu nsambwadi, bo salaka yo na kiese yonso. Bo vandaka na kiese mingi sambu Mfumu Nzambi salaka na mpila nde ntotila kusala bo mbote, yandi sadisa bo na kisalu ya kutunga diaka nzo na yandi, nzo ya Nzambi ya Israele.”​—⁠Esdrasi 6:⁠22.

17, 18. (a) Inki nkinsi ya nene kusalamaka na 455 N.T.B.? (b) Inki mutindu beto kele na kati ya dyambu ya mutindu mosi bubu yai?

¹⁷ Bamvula makumi sambanu na nima, na 455 N.T.B., bau salaka nkinsi yankaka ya nene. Nkinsi ya Bisasa ya mvula yina vandaka feti ya nsuka ya kisalu ya kutunga bibaka ya Yeruzalemi. Biblia ketuba nde: “Bantu yonso yina kwisaka kuvutuka na kimpika, bo yidikaka bisasa yina, ebuna bo zingaka muna. Katuka bilumbu ya Yozue mwana ya Nuni, yai vandaka mbala ya ntete ya bo salaka yo. Bantu yonso vandaka kiese ti kusepela.”​—⁠Nehemia 8:⁠17.

¹⁸ Dyambu mosi ya nene mpenza na yina metala kuvutula lusambu ya Nzambi ya kyeleka na kati ya luteleminu ya ngolo! Bubu yai mpi mambu kele mutindu mosi. Na kati ya munyokudi mpi luteleminu ya ngolo, kisalu ya nene ya kusamuna nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi mekumaka na nsuka ya ntoto, mpi nsangu ya mfundusu ya Nzambi memwanganaka ndambu na ndambu na ntoto ya mvimba. (Matayo 24:14) Nsuka ya kisalu ya kutula nsadila ya bantu 144000 ya kupakulama bidimbu mefinama. Bantu mafuku tanu na ndambu, bankundi na bau “mameme ya nkaka,” mevukisamaka na kimvuka mosi ti nsadila ya bapakulami. (Yoane 10:16; Kusonga 7:​3, 9, 10) Kulungana mosi ya keyitukisa mpenza ya mambu ya mbikudulu yina ya Nkinsi ya Bisasa vandaka monisa na kifwani! Kisalu ya nene yai ya kuvukisa bantu talanda tii na kati ya inza ya mpa, ntangu mafunda na mafunda ya bantu yina tafutumuka tabingama na kuvukana sambu na kuta Nkinsi ya Bisasa ya kyeleka.​—⁠Zakaria 14:​16-19.

Na Mvu-Nkama ya Ntete T.B.

19. Sambu na inki beto lenda tuba nde Nkinsi ya Bisasa ya mvu 32 T.B. vandaka nkinsi mosi ya kuswaswana?

¹⁹ Na kati ya bankinsi ya kuluta kutoma ya Biblia ketubila, beto lenda tanga nkatu ntembe bankinsi yina Mwana ya Nzambi, Yezu Kristu, kukwendaka. Baka mbandu ya Nkinsi ya Bisasa yina Yezu kwendaka na mvu 32 T.B. Na nkinsi yina, yandi longaka bakyeleka ya mfunu mpi yandi monisaka yau na kati ya Masonuku ya Kiebreo. (Yoane 7:​2, 14, 37-39) Konso mbala na nkinsi yina, bau vandaka kupedisa bamwinda na makunzi iya ya nene na kibansala ya tempelo. Nsemo yina vandaka pesa bantu kyese sambu nkinsi vandaka kulanda tii na mpimpa. Na ntembe ve, Yezu sadilaka kidimbu ya nsemo ya mingi yina ntangu yandi tubaka nde: “Mono kele mwinda sambu na bantu yonso. Muntu yina ke landaka mono yandi ta tambula na mpimpa ata mbala mosi ve, kansi yandi ta vanda na mwini yina ke pesaka moyo.”​—⁠Yoane 8:⁠12.

20. Sambu na inki Paki ya mvu 33 T.B. vandaka Paki mosi ya kuswaswana?

²⁰ Na nima, na mvu 33 T.B., mvu mosi ya mfunu, Paki ti Nkinsi ya Bagato ya Kukonda Kifunisu kusalamaka. Na Kilumbu ya Paki yina, bambeni ya Yezu fwaka yandi mpi yandi kumaka Dimeme ya Paki ya kifwani, yina fwaka sambu na kukatula “masumu ya bantu yonso.” (Yoane 1:29; 1 Korinto 5:⁠7) Bilumbu tatu na nima, na Nisani 16, Nzambi tedimisaka Yezu na lufwa ti nitu ya kimpeve yina lenda fwa ve. Yina vandaka kilumbu ya kupesa makabu ya bambuma ya ntete ya orze, mutindu Nsiku vandaka kutuma. Yau yina, Mfumu Yezu Kristu ntangu yandi futumukaka, yandi kumaka “bambuma ya ntete na kati ya bayina melalaka na lufwa.”​—⁠1 Korinto 15:​20, NW.

21. Inki salamaka na Pantekoti ya mvu 33 T.B.?

²¹ Nkinsi mosi ya kuluta bankinsi vandaka Pantekoti ya mvu 33 T.B. Kilumbu yina, Bayuda mingi ti baprozelite vandaka mevukana na Yeruzalemi. Balongoki ya Yezu 120 vandaka mpi mevukana kuna. Ntangu nkinsi kele na kusalama, Mfumu Yezu Kristu yina futumukaka tyamunaka mpeve santu ya Nzambi na zulu ya balongoki yina 120. (Bisalu 1:15; 2:​1-4, 33) Bau pakulamaka na yau mpi kumaka kikanda ya mpa ya kuponama na Nzambi na nzila ya kuwakana ya mpa yina Yezu salaka. Na nkinsi yina, nganga-nzambi ya nene ya Bayuda vandaka tambika mampa zole ya kutula kifunisu, yina bau vandaka kusala ti bambuma ya ntete ya ble. (Levi 23:​15-17) Mampa yai ya kutula kifunisu vandaka kifwani ya bantu 144000 ya kukonda kukuka, yina Yezu ‘sumbaka’ na ntoto, sambu bau sala bonso “kimfumu mpi banganga-nzambi [yina] fwete yala bonso bantotila na zulu ya ntoto.” (Kusonga 5:​9, 10, NW; 14:​1, 3, NW) Mutindu bantotila ya zulu yai basikaka na bimvuka zole ya bantu ya masumu, Bayuda ti Mimpani, bau lenda vanda mpi kifwani ya mampa yina zole ya kutula kifunisu.

22. (a) Sambu na inki Bakristu ketaka ve bankinsi ya kuwakana ya Nsiku ketuma? (b) Inki beto tatadila na disolo ya melanda?

²² Ntangu kuwakana ya mpa bandaka kusala na Pantekoti ya mvu 33 T.B., yau songaka nde kuwakana ya nkulu ya Nsiku vandaka dyaka na mfunu ve na meso ya Nzambi. (2 Korinto 3:14; Baebreo 9:15; 10:16) Yau ketendula ve nde Bakristu ya kupakulama kele na nsiku ve. Bau kele na nsi ya nsiku ya Nzambi yina Yezu longaka mpi ya mesonamaka na ntima na bau. (Galatia 6:⁠2) Yau yina, Bakristu kesalaka ve bankinsi tatu ya mvula, sambu yau vandaka ntuma ya nkulu ya kuwakana ya Nsiku. (Kolosai 2:​16, 17) Ata mpila yina, beto lenda baka malongi mingi na kikalulu ya bansadi ya ntama ya Nzambi vandaka na yau sambu na bankinsi ti balukutakanu yankaka ya lusambu. Na disolo na beto ya kelanda, beto tatadila bambandu yina tapusa beto yonso na kuzaba mfunu ya kuvandaka ntangu yonso na balukutakanu ya Bukristu.

[Banoti na nsi ya lutiti]

Bangyufula ya Mvutukilu

◻ Inki mfunu bankinsi ya nene tatu ya Izraele vandaka na yau?

◻ Inki mambu salamaka na bankinsi ya ntangu ya Ezekiasi ti ya ntangu ya Yoziasi?

◻ Inki nkinsi ya nene bau taka na 455 N.T.B., ye sambu na inki yau fwete pesa beto kikesa?

◻ Inki mambu ya mfunu salamaka na Paki ti na Pantekoti ya mvu 33 T.B.?

[Lupangu ya kele na lutiti 12]

Dilongi ya Bankinsi Sambu na Beto Bubu Yai

Muntu yonso yina kezola kubaka mambote ya kimakulu ya kimenga ya Yezu yina kekatulaka masumu fwete zitisa mambu yina Nkinsi ya Bagato ya Kukonda Kifunisu kemonisa na luzingu na yandi. Nkinsi ya kifwani yai kele feti ya Bakristu ya kupakulama kesalaka sambu na kuyindula kukatuka na bau na kimpika ya inza yai ya mbi ti na ndola ya masumu, na nsadisa ya nkudulu ya Yezu. (Galatia 1:4; Kolosai 1:​13, 14) Nkinsi ya kyeleka vandaka zinga bilumbu nsambwadi​—ntalu ya Biblia kesadilaka na kumonisa luyantiku tii nsuka. Nkinsi ya kifwani kesalama banda luyantiku tii nsuka ya nsungi yina dibundu ya Bakristu ya kupakulama kele na zulu ya ntoto mpi yau fwete salama “na masonga ti kyeleka.” Yau ketendula nde bau fwete keba sambu na kifunisu ya kifwani. Biblia kesadila ngogo kifunisu sambu na kutendula malongi ya kubeba, ya luvunu mpi ya mbi. Bansambidi ya kyeleka ya Yehowa fwete menga kifunisu ya mutindu yina. Bau fwete pesa yau nzila ve na kubebisa luzingu na bau to na kupodisa bunkete ya dibundu ya Bukristu.​—⁠1 Korinto 5:​6-8; Matayo 16:​6, 12.

[Kifwanisu ya kele na lutiti 23]

Bo vandaka pesa makabu ya kita ya bambuma ya mpa ya orze konso mvula na Nisani 16, kilumbu ya Yezu futumukaka

[Kifwanisu ya kele na lutiti 24]

Ziku Yezu sadilaka kidimbu ya nsemo ya nkinsi, ntangu yandi kudibingaka “mwinda sambu na bantu yonso”