Keti Nge Zaba Kukinga?

KETI nge lenda yindula ntangu ikwa bantu kelutisaka konso mvula kaka na kukinga? Bo kevingilaka na ndonga, yo vanda na bamagazini to na bisika ya kusumba esanse ti mazwiti. Bo kekingaka sambu na kusumba madya na restora. Bo kekingaka sambu na kumona munganga to muntu ya kesansaka meno. Bo kekingaka bisi to tre. Ya kyeleka, muntu kelutisaka ntangu mingi na luzingu na yandi sambu na kukinga mambu yina fwete salama. Kulonguka mosi ya bantu kusalaka ketuba nde, bantu ya insi ya Allemagne mpamba kevidisaka bangunga kiteso ya miliare 4,7 na mvula mosi kaka na kukinga sambu bakaminio kevandaka mingi na nzila! Muntu mosi kumonaka nde ntalu yai kele bangunga ya kimvuka ya luzingu ya bantu kiteso ya 7 000.

Kukinga lenda pesa mpasi mingi na ntima. Na bilumbu yai, ntangu ya kusala mambu yonso kemonanaka ve, ebuna, kana beto yindula mambu yina yonso ya beto fwete sala, yo lenda kumisa kukinga mumekamu mosi ya ngolo. Kilumbu mosi, nsoniki Alexander Rose kutubaka nde: “Kukinga kele mosi na kati ya basusi ya ngolo na luzingu.”

Benjamin Franklin, prezida ya ntama ya Amerika, kundimaka nde kukinga lenda lomba mpi bibansa ya ngolo. Bamvula kuluta 250 meluta, yandi tubaka nde: “Time is money” (Ntangu kele mbongo). Yo yina, bantu yina kesalaka bisalu ya mbongo mingi kezolaka ve kusukinina mpambampamba na ntangu ya kisalu. Bima mingi ya bo kesalaka na ntangu fyoti lenda pesa bo luta mingi. Bisalu yina kesimbaka mbala mosi luzingu ya bantu, kesalaka ngolo na kusala bisalu na bo nswalu bonso: barestora yina bo kepesaka madya na bakiliya na bo kukonda kusukinina, bisalu ya banki to banzo ya mbongo, ti bisalu yankaka ya mutindu yina, sambu bo zaba nde sambu na kusepidisa bakiliya, yo kelombaka kufyotuna ntangu ya bo fwete kinga.

Kubebisa luzingu na beto mpamba

Kilumbu mosi, poete mosi ya Amerika yina kuzingaka na mvu-nkama ya kumi na uvwa, Ralph Waldo Emerson, kubokutaka nde: “Bantu mingi kefwaka kaka sambu na kukinga!” Ntama mingi ve, nsoniki Lance Morrow kubokutaka sambu na kiseku ti kulemba ya bantu kewaka sambu na kukinga. Ebuna na nima, yandi tubilaka “kima ya kuluta mbi yina kukinga kesalaka.” Inki kima yango? “Mutindu beto mezaba nde kima ya kuluta mfunu ya muntu, disongidila ntangu, kele kitini ya luzingu na yandi, bantu ke na kuyiba yo na mpila nde munkwa na yo lenda zwa yo dyaka ve.” Yo kele mawa mingi, kansi yo kele dyambu ya kyeleka. Ntangu yina bantu kevidisaka na kukinga, kevilaka kimakulu mpi bo tazwa yo dyaka ve, imene.

Ya kyeleka, kana luzingu kuvandaka ve nkufi mpila yo kele, kana kukinga zolaka kuvanda ve kima ya kepesaka susi. Kansi luzingu kele nkufi. Bamvula mingi meluta, muyimbi-bankunga kutubaka nde: “Beto ke zingaka bamvula makumi nsambwadi (70), kana beto me kuma bamvula makumi nana (80), tuba nde beto kele ngolo; kansi kima ya beto ke monaka na bamvula yango kele kaka mpasi na mpasi; kubika fyoti, luzingu ke mana, beto ke kwenda.” (Nkunga 90:10) Konso kisika yina beto kezinga mpi ata beto vanda nani, luzingu na beto, disongidila bilumbu, bangunga, minuta yina kele na ntwala na beto kele ti nsuka. Kansi, beto lenda tina ve mambu yina kenataka beto na kulutisa mpamba ntangu na beto ya mfunu na kukinga mambu to bantu.

Beto longuka mutindu ya kukinga

Bantu mingi na kati na beto mekotaka dezia na kaminio yina shofere kesosaka ntangu yonso kuluta bakaminio yina kele na ntwala na yandi. Mbala mingi, kikuma ya kukwenda ntinu-ntinu mpidina kevandaka ve, disongidila nde shofere yina kevandaka ve ti dilaka ya kelomba nde yandi tambula nswalu. Ata mpidina, yandi lenda ndima ve nde shofere yankaka kusonga yandi vitesi yina yandi fwete tambusila kaminio na yandi. Kukonda kukanga ntima na yandi kesongaka nde yandi melongukaka ve mutindu ya kukinga. Kulonguka? Ee, inki mutindu kuzaba nde kukinga kele dilongi mosi ya muntu fwete longuka. Ata muntu mosi ve kebutukaka ti kikalulu ya kukinga. Bana ya fyoti kelombaka nde bo tudila bo dikebi konso ntangu kana bo kele na nzala to na pozisio mosi ya mbi. Kaka kana bo mekuma bambuta, bo kebakisaka nde ntangu yankaka bo fwete kinga sambu na kubaka kima yina bo kezola. Ya kyeleka, sambu kukinga kele kima ya mfunu na luzingu, kuzaba kukinga ti ntima ya madidi kana yo kele mfunu, kele kidimbu ya muntu ya kuyela.

Ya kyeleka, kele ti mambu yankaka ya nswalu ya kemonisaka nde kuvanda ntima zulu-zulu kele mbi ve. Kana bakala yina mekatuka kukwela kenata ntinu-ntinu nkento na yandi na lupitalu sambu mwana na bo ya ntete kezola kubutuka, yandi tavanda na bikuma ya mbote ya kuvanda ntima zulu-zulu kana mambu kesukinina. Bawanzio yina kulombaka Loti na kubasika nswalu na Sodome, kundimaka ve na kukanga ntima ntangu Loti vandaka kusukinina. Sambu yo vandaka kulomba nde bo fwa bwala yina kukonda kusukinina, ebuna luzingu ya Loti ti dibuta na yandi vandaka na kigonsa. (Kuyantika 19:15, 16) Kansi, mbala mingi, luzingu kevandaka ve na kigonsa ntangu yo kelombaka nde bantu kukinga. Na ntangu kigonsa kele ve, mambu tavanda mbote kuluta kana konso muntu kulonguka kukanga ntima, ata yo vanda nde yo kele kukonda mayele to kukonda kubakisa mfunu ya kima mesala nde beto kinga. Dyaka, yo zolaka kuvanda pete kuluta kana konso muntu kulongukaka nki mutindu kusadila mbote ntangu yina yandi kele na kukinga na mutindu mosi ya mbote. Lupangu ya lutiti 5 kele ti bangindu yina kemonisa kaka mutindu nge lenda vanda na kikesa ntangu ya nge ke na kukinga, kansi mpi mpila nge lenda sadila yo mbote.

Beto vila ve nde mpeve ya kuvanda ntima zulu-zulu lenda songa kikalulu ya lulendo, yo lenda buta dibanza ya kuyindula nde muntu yango kele mfunu mingi na mpila nde bo lenda lomba yandi ve na kukinga. Sambu na bantu yina kele na ngindu ya mutindu yina, mambu ya melanda yina mekatuka na Biblia kele mfunu mingi nde bo tadila yo: “Kukanga ntima me luta lulendo na mbote.” (Longi 7:8) Lulendo kele kikalulu mosi ya mbi kibeni, mpi kingana mosi ya Biblia ketuba nde: “Mfumu Nzambi ke zolaka ve bantu ya lulendo.” (Bingana 16:5) Yo yina, kulonguka kukanga ntima, disongidila kulonguka nki mutindu kukinga, lenda lomba nde beto kuditala mbote-mbote beto mosi mpi bangwisana na beto ti bantu yina beto kezingaka na bo.

Kukanga ntima tavanda ti matabisi

Mbala mingi beto kekingaka kukonda mpasi kana beto kezaba nde kima ya beto kekinga kele mfunu mingi, ata ntangu kuluta mpi nde nsukansuka beto tazwa yo kaka. Na yo, yo ke mbote nde beto yindula mingi na dyambu yai ya kemonisa nde bantu ya ntima ya masonga yonso yina kesambilaka Nzambi, kekingaka kulungana ya balusilu na yandi ya mbote yina kele na Biblia. Mu mbandu, nkunga mosi ya kupemama na Nzambi kezabisa beto nde: “Bantu ya mbote ta zinga na ngemba na ntoto yina ya Mfumu Nzambi tubaka na kupesa bo; yo ta vanda ya bo tii kuna.” Ntumwa Yoane kutubilaka lusilu yai ntangu yandi tubaka nde: “Muntu yina ke salaka mambu yina ya Nzambi ke zolaka, yandi [tazinga] mvula na mvula.” (Nkunga 37:29; 1 Yoane 2:17) Yo ke pwelele nde kana beto vandaka kuzinga mvula na mvula, kukinga zolaka kuvanda ve dikambu ya nene. Kansi ntangu yai, beto kezingaka ve mvula na mvula. Keti yo ke mpenza mfunu na kutubila luzingu ya kukonda nsuka?

Na ntwala ya kupesa mvutu, zaba nde Nzambi kusalaka bibuti na beto ya ntete ti kivuvu ya kuzinga mvula na mvula. Kaka sambu bo salaka disumu, yo yina bo mevidisaka kivuvu yina sambu na bo mosi mpi sambu na bana na bo, ti beto mpi kele na kati. Kansi, kaka na nima ya disumu na bo, Nzambi kuzabisaka lukanu na yandi ya kukatula mambu yina kukolama na bo menataka. Yandi silaka nde “nkuna” mosi takwisa, ebuna nkuna yango kuvandaka Yezu Kristu.​—Kuyantika 3:15, NW; Roma 5:18.

Beto mosi bantu fwete baka desizio kana beto kezola kubaka mambote ya kulungana ya balusilu na yandi. Sambu na kusala yo, yo talomba kuvanda ti ntima ya madidi. Sambu na kusadisa beto na kuvanda ti ntima ya madidi ya mutindu yina, Biblia kelomba beto na kuyindula mbandu ya muntu yina kesalaka bilanga. Yandi kekunaka bankeni na yandi mpi yandi fwete kinga ti ntima-madidi, yandi kesalaka mambu yonso yina yandi lenda sala sambu na kutanina bimenina na yandi, tii ntangu ya kubuka yo talunga. Pana, kukanga ntima na yandi mebaka matabisi, ebuna yandi ketala matabisi ya kisalu na yandi. (Yakobo 5:7) Ntumwa Polo kepesa mbandu yankaka ya bantu yina kuvandaka ti ntima ya madidi. Yandi keyibusa beto babakala ti bankento ya kwikama ya ntangu ya ntama. Bo vandaka kukinga kulungana ya balukanu ya Nzambi, kansi yo lombaka nde bo kinga ntangu yina Nzambi kutulaka. Polo kelomba beto na kulanda mbandu ya bantu “yina ke na lukwikilu, yina ke kangaka ntima, ebuna bo ke bakaka mambu yina ya Nzambi silaka.”​—Baebreo 6:11, 12.

Ya kyeleka, kukinga kele kima ya beto lenda tina ve na luzingu. Kansi, yo fwete vanda ve ntangu yonso nto ya basusi na beto. Sambu na bantu yina kekinga kulungana ya balusilu ya Nzambi, yo fwete vanda nto ya kyese. Ntangu bo ke na kukinga, bo lenda sadila ntangu yango sambu na kusala bangwisana ya mbote ti Nzambi mpi kusala bisalu yina kemonisa lukwikilu na bo. Ebuna, na nsadisa ya kisambu, ya kulonguka, mpi ya kuyindula mambu ya bo kelonguka, bo lenda tula mpenza ntima nde mambu yonso yina Nzambi mesilaka talungana na ntangu yina yandi mosi metulaka.

[Lupangu/​Bifwanisu ya kele na lutiti 5

FYOTUNA BASUSI NTANGU NGE KEKINGA!

Sala dezia manaka ya mambu ya nge tasala na ntwala! Kana nge kezaba nde yo talomba nde nge kinga, nata bima yina lenda sadisa nge na kutanga, na kusonika, nata mpi nsinga ti kroshe sambu nge tunga, to sala konso kisalu yina ya mfunu.

Sadila ntangu yango sambu na kuyindula, dyambu yai mekuma mpasi mpenza na kusala na inza na beto yai ya mambu yonso kekwenda ntinu-ntinu.

Tula mwa mikanda ya kutanga penepene na telefone ya nge tasadila kana bo mesonga nge na kukinga. Na minuta tanu to kumi, nge lenda tanga mambu mingi.

Kana beno kekinga na kimvuka ti bantu yankaka, sadila okazio yai, kana mpila kele, na kuyantika kusolula ti bankaka mpi na kuzabisa bo bangindu ya mfunu.

Vanda ti karne to mambu ya kutanga na kaminio na nge sambu nge tasadila yo kana yo talomba nde nge kinga na kisika mosi.

Kanga meso na nge, pema, to samba.

SAMBU NA KUKINGA MBOTE, YO KELOMBAKA NTETENTETE KUVANDA NA MABANZA YA MBOTE MPI KUDIBONGISA NA NTWALA.