Banani Ke na Kupesa Nzambi Lukumu Bubu Yai?

“Nge Mfumu Nzambi na beto, nge me lunga na kubaka lukumu, luzitu ti ngolo.”​—KUSONGA 4:11.

1, 2. (a) Inki bambandu kemonisa nde bantu kelandaka mbandu ya bima yina kele na inza sambu na kusala bima yankaka? (b) Inki ngyufula yo kebasisa, mpi nki kele mvutu na yo?

KILUMBU mosi na bamvu 1940, ingénieur mosi ya Suisse, George de Mestral, kwendaka kutambula ti mbwa na yandi. Ntangu yandi vutukaka na nzo, yandi monaka bansende ya bintuntu ya nti mosi mekangama-kangama na bilele na yandi mpi na mika ya mbwa na yandi. Yandi sosaka kuzaba mbote bintuntu yango, yo yina yandi yantikaka kutala yo na mikroskope. Yandi yitukaka mingi na kumona nde yo vandaka ti bansende ya fyotifyoti yina vandaka kukangama na konso kima yina kuvandaka ti bibende. Nsukansuka, yandi salaka kima mosi yina kufwananaka ti bansende yango, zina na yo Velcro (kima mosi ya kele bonso etireti yina kevandaka ndambu mosi bansende-bansende ndambu yankaka mika-mika). De Mestral mpamba ve muntu kulandaka mbandu ya kima mosi ya kele na inza sambu na kusala kima yankaka. Na États-Unis, Wilbur Wright mpi mpangi na yandi Orville kusalaka avio na nima ya kulonguka bandeke ya nene yina vandaka kutambula na zulu. Alexandre-Gustave Eiffel, ingénieur mosi ya France, kutungaka Tour Eiffel (nzo-zulu mosi ya nda kibeni ya bibende) na Paris. Yandi sadilaka bansiku yina kesadisaka mikwa ya makulu ya muntu na kusimba kilo ya nitu.

² Bambandu yai kemonisa mbote mutindu bantu kelandaka mbala na mbala mbandu ya bima yina kele na inza sambu na kusala bima yankaka. Kansi, ngyufula mosi ya mbote kebasika: Mbala ikwa bantu yina kesalaka bima kepesaka lukumu na Muntu yina kugangaka bansende ya fyotifyoti, bandeke ya nene, mikwa ya makulu ya muntu, mpi bima yankaka ya kuyituka ya kele na inza yina bantu kesadilaka sambu na kusala bima yankaka? Yo kele mawa mingi na kumona nde na inza ya bubu yai, bantu kepesaka ve lukumu mingi na Muntu yina mefwana na kubaka yo.

3, 4. Ngogo ya Kiebreo ya bo mebalula nde “lukumu” ketendula inki, mpi yo fwete tendula nki ntangu beto kesadilaka yo sambu na kutubila Yehowa?

³ Bantu yankaka lenda kudiyula nde: ‘Sambu na nki yo kele mfunu na kupesa Nzambi lukumu? Keti Nzambi kele ve dezia muntu ya lukumu mingi?’ Ya kyeleka, Yehowa kele Muntu ya kuluta lukumu na kati ya inza ya mvimba, kansi yo ketendula ve nde bantu yonso kemonaka yandi mutindu yina. Na Biblia, ngogo ya Kiebreo ya bo mebalula nde “lukumu” ketendula ntetentete “kilo.” Yo ketubilaka mambu yonso yina kepesaka muntu kilo to kekumisaka yandi muntu ya nene na meso ya bantu yankaka. Ntangu bo kesadilaka yo sambu na kutubila Nzambi, yo kezolaka kutubila mambu yina kesalaka nde Nzambi kuvanda muntu ya nene na meso ya bantu.

⁴ Bubu yai, bantu fyoti mpamba kemonaka mambu yina kesalaka nde Nzambi kuvanda muntu ya nene. (Nkunga 10:4; 14:1) Kansi, ata bantu ya lukumu ya inza yai lenda vanda na mwa lukwikilu, mbala mingi bo bantu kepusaka bantu yankaka na kukonda kuzitisa Ngangi ya inza ya mvimba ya ke na lukumu mingi. Na nki mitindu bo kesalaka yo?

“Yandi Lenda Lolula Bo Ve”

5. Inki mutindu bantu mingi ya siansi kesosaka bikuma sambu na kutendula bima ya kuyituka yina kele na lugangu?

⁵ Bantu mingi ya siansi ketubaka mbala mingi nde Nzambi kele ve. Ebuna, inki mutindu bo ketendulaka bima ya kuyituka yina kele na lugangu, yika mpi bantu? Bo ketubaka nde bima ya kuyituka ya mutindu yai mekatukaka na evolisio, disongidila nde yo kudibasikilaka. Mu mbandu, Stephen Jay Gould ya kekwikilaka na evolisio kusonikaka nde: “Beto kezingaka awa na ntoto sambu kimvuka mosi ya bambisi ya masa yina kuzingaka ntama kuvandaka ti nitu yina lendaka kubaluka mpi kukuma ti makulu sambu na kukuma bigangwa ya kezinga na ntoto . . . Beto lenda kudipesa na kusosa mvutu ya ‘kuluta mbote,’ kansi beto tazwa yo ve.” Mutindu mosi mpi, Richard E. Leakey ti Roger Lewin kusonikaka nde: “Mbala yankaka bantu kubasikaka kaka na aksida mosi ya ngolo yina kusalamaka na luzingu ya bigangwa.” Nkutu ata bantu ya siansi yankaka yina kesikisaka kitoko mpi mutindu bima yina kele na inza kusalamaka kepesaka ve lukumu na Nzambi.

6. Inki kendimisaka bantu na kukonda kupesa Nzambi lukumu yina yandi mefwana na kubaka bonso Ngangi?

⁶ Ntangu bantu ya melongukaka mingi ketubaka nde evolisio kele dyambu mosi ya kyeleka, bo ketendulaka nde kaka bantu ya kukonda mayele kebuyaka na kukwikila na dilongi yai. Inki bantu mingi kesalaka na ntangu bo kewaka dibanza ya mutindu yai? Bamvula mingi meluta, muntu mosi ya kuzabaka mambu mingi mpenza ya evolisio kuyulaka bangyufula mingi na bantu yina vandaka kundima dilongi yango. Yandi tubaka nde: “Mono bakisaka nde bantu mingi yina kekwikilaka na evolisio kekwikilaka na dilongi yango kaka sambu bo mesongaka bo nde bantu yonso ya mayele kekwikilaka na yo.” Ya kyeleka, ntangu bantu ya melongukaka mingi kebasisaka mabanza na bo ya kukonda kundima nde Nzambi kele, bo kendimisaka bantu yankaka na kukonda kupesa Nzambi lukumu yina yandi mefwana na kubaka bonso Ngangi.​—Bingana 14:15, 18.

7. Na kutadila Roma 1:20, inki kima kemonanaka pwelele na nsadisa ya lugangu yina kemonanaka, mpi sambu na inki?

⁷ Keti bantu ya siansi ketubaka mutindu yina sambu mambu ya kesalamaka mpi banzikisa kendimisaka yo? Ata fyoti ve! Beto kele na banzikisa mingi ya kendimisaka beto nde Ngangi kele. Sambu na yina metadila Ngangi, ntumwa Polo kusonikaka nde: “Sambu bikalulu na yandi yina kemonikaka ve kemonanaka pwelele banda na lugangu ya inza [ya bantu], sambu yo kemonikaka na bima yina ya yandi salaka, nkutu ata ngolo na yandi yina kemanaka ve mpi kinzambi na yandi, na mpila nde yandi lenda lolula bo [bantu ya kukonda lukwikilu] ve.” (Roma 1:20, NW) Beto lenda mona pwelele banzikisa yina kemonisa nde Nzambi kele mpenza Ngangi na nzila ya bima ya yandi salaka. Yo yina, Polo ketuba nde banda Nzambi megangaka bantu, bo ‘kemonaka’ banzikisa ya kemonisaka na nsadisa ya lugangu yina kemonanaka nde Nzambi kele. Wapi beto lenda mona banzikisa yango?

8. (a) Inki mutindu zulu ya kemonanaka kemonisaka mpenza ngolo mpi mayele ya Nzambi? (b) Inki nzikisa kemonisa nde inza kele ti Muntu ya Ntete ya kusalaka yo?

⁸ Zulu ya kufuluka ti bambwetete kele nzikisa ya kemonisaka beto nde Nzambi kele. Nkunga 19:2 ketuba nde: “Zulu ke songa mbote-mbote lukumu ya Nzambi.” “Zulu,” disongidila ntangu, ngonda, mpi bambwetete, kemonisaka mpenza ngolo mpi mayele ya Nzambi. Ntalu ya nene ya bambwetete kepesaka beto boma. Mpi bima yai yonso ya zulu ketambula-tambulaka ve kuna na zulu kukonda kikuma, kansi yo kelandaka bansiku ya sikisiki.a (Yezaya 40:26) Yo kele kukonda mayele kibeni na kutuba nde bima yai yonso ya ketambulaka na ndonga ya mutindu yina kudibasikilaka. Dyambu ya kuyituka kele nde, bantu mingi ya siansi ketubaka nde inza kuyantikaka na kintulumukina. Ntangu yandi tendulaka bangindu yina dibanza yai kenatilaka bantu, profesere mosi kusonikaka nde: “Dibanza ya kutuba nde kuvandaka ti inza mosi yina kuzingaka kimakulu kewakanaka mbote mpenza ti [ngindu] ya bantu yina kekwikilaka ve na Nzambi. Mutindu mosi mpi, dibanza ya kutuba nde inza mosi kuvandaka ti luyantiku ketendula nde kele ti muntu ya ntete yina kusalaka nde yo yantika kuzinga; sambu, nani lenda yindula nde inza ya mutindu yina kuyantikaka yo mosi kukonda muntu ya kusalaka yo?”

9. Inki mutindu mayele ya Yehowa kemonanaka na mutindu yandi gangaka bambisi?

⁹ Ntoto kele nzikisa yankaka ya kemonisaka beto nde Nzambi kele. Muyimbi-bankunga kutubaka nde: “Mfumu, nge me salaka bima mingi mpenza! Bima yonso nge me salaka yo na mayele! Ntoto me fulukaka na bima yonso ya nge salaka.” (Nkunga 104:24) “Bima yonso,” yika mpi bambisi ya Nzambi mesalaka, kemonisaka mpenza mayele na yandi. Mutindu beto monaka yo na luyantiku, bima yina ke na moyo kusalamaka na mutindu mosi ya mbote mpenza na mpila nde bantu ya siansi kesosaka mbala mingi na kulanda mbandu na yo sambu na kusala bima yankaka. Beto tadila mwa bambandu yankaka. Bantu yina kesalaka bansosa ke na kulonguka bibongo ya bambisi, ti lukanu ya kusala bampu ya ngolo ya bibende; bo ke na kulonguka kimvuka mosi ya banzinzi ya kepumbuka mpi ya kele ti makutu ya kewaka mbote kibeni sambu na kutomisa bima yina kesadisaka bantu na kuwa mbote; mpi bo ke na kutala mansala ya mapapu ya kikungudi, ti ngindu ya kutomisa ba avio yina bamasini ya kemonaka ntama (radar) lenda mona ve. Kansi, ata muntu kusala bikesa nki mutindu, yandi lenda sala mpenza ve bima yina lenda fwanana kibeni ti bima yina kele na inza. Mukanda Biomimicry​—Innovation Inspired by Nature ketuba nde: “Bigangwa yina ke na moyo kesalaka mambu yonso ya beto [bantu] kezolaka kusala, kansi bigangwa yango memanisaka ve bima yina lenda pela tiya ya bo kesengumunaka na ntoto, yo kebebisaka ve ntoto to ketulaka ve luzingu na bo ya bilumbu kekwisa na kigonsa.” Yai mayele mpenza!

10. Sambu na nki yo kele kukonda mayele na kubuya nde Ngangi ya Nene kele ve? Pesa mbandu.

¹⁰ Yo vanda nde nge ketala zulu to lugangu yina kele awa na ntoto, yo kemonana pwelele nde yo kele ti Ngangi. (Yeremia 10:12) Beto fwete ndima na ntima yonso ti bigangwa ya zulu yina ketuba na ndinga ya ngolo nde: “Nge Mfumu Nzambi na beto, nge me lunga na kubaka lukumu, luzitu ti ngolo. Sambu nge muntu salaka bima yonso.” (Kusonga 4:11) Kansi, bantu mingi ya siansi kemonaka ve ‘ti meso ya ntima na bo’ (NW) nzikisa ya kesonga nde Ngangi kele, ata bo lenda yituka sambu na bima yina kele na inza ya bo kemonaka ti meso na bo. (Efezo 1:18) Beto lenda fwanisa yo na mbandu yai: Kusepela na kitoko mpi mutindu bima yina kele na inza mesalamaka mpi kubuya nde Ngangi ya Nene kele ve, kele bonso kusepela na kifwanisu ya tablo mosi ya bo mesala mbote mpi kubuya na mbala mosi nde kele ve ti muntu yina kusalaka kifwanisu yango ya kitoko. Kubuya mutindu yina kele kukonda mayele kibeni. Yo yina, mpila ya kuyituka kele ve kana Biblia ketuba nde bantu yina kendimaka ve nde Nzambi kele, “yandi lenda lolula bo ve”!

‘Bantwadisi ya Kufwa-Meso’ Kevidisa Bantu Mingi Nzila

11, 12. Dilongi ya ketuba nde Nzambi meyidikaka dezia mambu yonso yina tabwa na ntwala mekatukaka na nki ngindu, mpi nki kemonisa nde dilongi yai kepesaka ve Nzambi lukumu?

¹¹ Bantu mingi ya mabundu kekwikilaka na masonga yonso nde lusambu na bo kepesaka Nzambi lukumu. (Roma 10:2, 3) Kansi, mabundu kele na kati ya bimvuka ya bantu yina mesalaka nde bantu mingi kupesa ve Nzambi lukumu. Inki mutindu? Bika beto tadila mitindu zole.

¹² Ya ntete, mabundu kesadisaka ve bantu na kupesa Nzambi lukumu sambu na malongi ya luvunu ya bo kelongaka. Beto baka mbandu ya dilongi ya ketubaka nde Nzambi meyidikaka dezia mambu yonso yina tabwa na ntwala. Dilongi yai mekatuka na ngindu ya bantu kevandaka na yo nde sambu Nzambi kele ti mayele ya kuzaba mambu yonso yina tasalama na bilumbu kekwisa, yandi fwete zaba na ntwala nsuka ya konso kima. Yo yina, dilongi yai kezolaka kutuba nde Nzambi meyidikaka dezia mambu yonso yina tabwila konso muntu, yo vanda ya mbote to ya mbi. Na kutadila dibanza yai, foti ya bampasi mpi mambi yonso ya kesalama na inza ya bubu yai fwete vanda na ntu ya Nzambi. Dilongi yango kepesaka ve Nzambi lukumu ntangu yo kepesaka yandi foti yina Satana, Mbeni na yandi ya nene, muntu yina Biblia kebinga nde “mfumu ya nsi-ntoto yai,” mefwana na kubaka!​—Yoane 14:30; 1 Yoane 5:19.

13. Sambu na nki yo kele buzoba na kuyindula nde Nzambi lenda yala ve mayele na yandi ya kuzaba mambu yonso yina tasalama na ntwala? Pesa mbandu.

¹³ Dilongi ya ketuba nde Nzambi meyidikaka dezia mambu yonso yina tabwa na ntwala kele ve na Masonuku. Dilongi yango kekusilaka Nzambi makambu. Yo kekotisaka mavwanga na kati ya mambu yina yandi lenda sala ti yina yandi kesalaka. Biblia kemonisa pwelele nde Nzambi lenda zaba na ntwala mambu yonso yina tasalama. (Yezaya 46:9, 10) Kansi, yo kele kukonda mayele na kuyindula nde yandi lenda yala ve mayele na yandi ya kuzaba mambu yonso yina tasalama na bilumbu kekwisa to nde yandi kele na kisina ya mambu yonso yina kebwaka. Beto baka mbandu yai: Yindula nde nge kele muntu ya ngolo mingi mpenza. Keti yo tanata nge na kuwaka ntangu yonso mpusa ya kutombula konso kima ya kilo ya nge memona? Ata fyoti ve! Mutindu mosi mpi, kuvanda ti mayele ya kuzaba mambu yonso yina tasalama na ntwala kenataka ve Nzambi na kuzaba to kuyidika mambu yonso yina tabwa. Ntangu yandi kesadilaka mayele na yandi ya kuzaba mambu yonso yina tasalama na ntwala, yandi keponaka mambu yina yandi kezolaka kuzaba.b Yo kele pwelele nde, malongi ya luvunu, yika mpi dilongi ya ketuba nde Nzambi meyidikaka dezia mambu yonso yina tabwa na ntwala, kepesaka ve Nzambi lukumu.

14. Na nki mutindu mabundu ya nene mevwezaka Nzambi?

¹⁴ Mutindu ya zole ya mabundu ya nene kepesaka ve Nzambi lukumu kele na nzila ya bikalulu ya bantu yina kesambilaka na mabundu yango. Bakristu fwete landa malongi ya Yezu. Na kati ya mambu yina yandi longaka, Yezu kulongaka balongoki na yandi na ‘kuzolana bo na bo’ mpi na kuvanda ‘bantu ya nsi-ntoto yai ve.’ (Yoane 15:12; 17:14-16) Inki beto lenda tuba sambu na bamfumu ya mabundu ya Kikristu? Keti bo kelandaka mpenza malongi yango?

15. (a) Inki mutindu bamfumu ya mabundu kekudikotisaka na bamvita yina kesalamaka na kati ya bansi? (b) Inki dyambu bikalulu ya bamfumu ya mabundu mesalaka na bantu mingi?

¹⁵ Beto tadila mambu yina bamfumu ya mabundu mesalaka na mambu ya metala bamvita. Bo kepesaka maboko, bo kekangaka meso, nkutu bo ketwadisaka bamvita mingi ya kesalamaka na kati ya bansi. Bo kesakumunaka basoda ya kekwendaka na bitumba mpi bo kepesaka bikuma yina ketindaka basoda na kufwa bantu. Mambu yai kepusa beto na kudiyula nde: ‘Keti bamfumu ya mabundu yina kesalaka mutindu yina meyindulaka dezia nde bantu yina basoda kenwanisaka kesalaka mambu ya mutindu mosi ti bo?’ (Tala lupangu “Nzambi Kele na Lweka ya Banani?”) Bamfumu ya mabundu kepesaka ve Nzambi lukumu ntangu bo ketubaka nde yandi kesadisaka bo na bamvita yina kefwaka bantu mingi. Bo kepesaka yandi mpi ve lukumu ntangu bo ketubaka nde minsiku ya Biblia memanaka ngala mpi ntangu bo kekangaka meso na mansoni ya mitindu yonso ya bantu kesalaka. Bo keyibusa beto mpenza bamfumu ya mabundu yina Yezu kubingaka nde “bantu ke salaka mambu ya mbi” mpi ‘bantwadisi ya kufwa-meso.’ (Matayo 7:15-23; 15:14) Bikalulu ya bamfumu ya mabundu mesalaka nde zola ya bantu mingi sambu na Nzambi kuyantika kumana.​—Matayo 24:12.

Banani Kibeni Ke na Kupesa Nzambi Lukumu?

16. Sambu na nki beto fwete tadila mambu yina Biblia ketuba sambu na kuzwa mvutu na ngyufula ya metala bantu yina kepesaka kibeni Nzambi lukumu?

¹⁶ Kana bantu ya inza ya mezabanaka mingi mpi ya kele na kiyeka kepesaka ve Nzambi lukumu, ebuna banani kibeni ke na kusala yo? Sambu na kuzwa mvutu na ngyufula yai, beto fwete tadila mambu yina Biblia ketuba. Na kutuba ya mbote, Nzambi kele ti nswa ya kusonga mutindu bantu fwete pesa yandi lukumu, mpi yandi mepesaka bansiku yango na Ndinga na yandi, Biblia. (Yezaya 42:8) Bika beto tadila mitindu tatu ya kukumisa Nzambi, mpi konso mutindu tapesa mvutu na ngyufula ya metala banani kibeni ke na kupesa yandi lukumu.

17. Inki mutindu Yehowa kumonisaka yandi mosi nde kukumisa zina na yandi kele dyambu mosi ya mfunu ya kewakana ti luzolo na yandi, mpi banani ke na kukumisa zina ya Nzambi na ntoto ya mvimba bubu yai?

¹⁷ Ntetentete, beto lenda pesa Nzambi lukumu kana beto kekumisa zina na yandi. Mambu yina Yehowa kusongaka Yezu kemonisa pwelele nde kukumisa zina ya Yehowa kele dyambu mosi ya mfunu ya kewakana ti luzolo ya Nzambi. Bilumbu fyoti na ntwala ya lufwa na yandi, Yezu kusambaka nde: “Tata, kumisa zina na nge!” Ebuna ndinga mosi kuvutulaka nde: “Mono me kumisa yo, ebuna mono ta kumisa yo diaka.” (Yoane 12:28) Ntembe kele ve nde muntu kutubaka mambu yai kele Yehowa yandi mosi. Mvutu yina Nzambi kupesaka kemonisa pwelele nde kukumisa zina na yandi kele dyambu mosi ya mfunu sambu na yandi. Ebuna bubu yai, banani ke na kukumisa Yehowa na kuzabisaka zina na yandi mpi na kukembisaka yo na ntoto ya mvimba? Yo kele Bambangi ya Yehowa, mpi bo ke na kusala yo na bansi 235!​—Nkunga 86:11, 12.

18. Inki mutindu beto lenda zaba bantu yina ke na kusambila Nzambi na “kieleka,” mpi nki kimvuka kelongaka kyeleka ya Biblia bamvula kuluta nkama mosi meluta ntangu yai?

¹⁸ Ya zole, beto lenda pesa Nzambi lukumu kana beto kelonga kyeleka yina metala yandi. Yezu kutubaka nde bansambidi ya kyeleka ta “samba [Nzambi] na . . . kieleka.” (Yoane 4:24) Inki mutindu beto lenda zaba bantu yina ke na kupesa Nzambi lukumu na “kieleka”? Bo fwete losa malongi yina mekatuka ve na Biblia mpi yina kevweza Nzambi ti luzolo na yandi. Kansi, bo fwete longa bakyeleka yina ke na Ndinga ya Nzambi bonso yai: Yehowa kele Nzambi ya Kuluta Kuzanguka, mpi yandi mpamba fwete baka lukumu ya mutindu yai (Nkunga 83:18, NW); Yezu kele Mwana ya Nzambi mpi yandi kele Mfumu ya Kimfumu ya Mesia ya Nzambi (1 Korinto 15:27, 28); Kimfumu ya Nzambi tasantisa zina ya Yehowa mpi yo talungisa lukanu na yandi sambu na ntoto yai mpi sambu na bantu yina tazinga na ntoto yango (Matayo 6:9, 10); beto fwete longa nsangu ya mbote ya Kimfumu yai na ntoto ya mvimba. (Matayo 24:14) Bamvula kuluta nkama mosi meluta, kimvuka mosi mpamba kelongaka bakyeleka yai ya kitoko na kwikama yonso, kimvuka yango kele ya Bambangi ya Yehowa!

19, 20. (a) Sambu na nki bikalulu ya mbote ya Mukristu lenda pesa Nzambi lukumu? (b) Inki bangyufula lenda sadisa beto na kuzaba bantu yina ke na kupesa Nzambi lukumu bubu yai na bikalulu na bo ya mbote?

¹⁹ Ya tatu, beto lenda pesa Nzambi lukumu kana beto kezinga na kuwakana ti bansiku na yandi. Ntumwa Piere kusonikaka nde: “Beno vanda na bikalulu ya mbote ntangu beno kele na kati ya bamimpani. Kana beno sala mpidina, ata bo ke funda beno nde beno ke salaka mambu ya mbi, kana bo mona mambu ya mbote ya beno ke salaka, bo ta zitisa Nzambi na kilumbu yina ya yandi ta kwisa.” (1 Piere 2:12) Lukwikilu ya Mukristu kemonanaka na bikalulu na yandi. Ntangu bantu yina ketalaka beto kemonaka kuwakana yango, disongidila ntangu bo kemonaka nde lukwikilu ya Mukristu yango kesalaka nde yandi vanda na bikalulu ya mbote, yo kepesaka Nzambi lukumu.

²⁰ Banani ke na kukumisa Nzambi na bikalulu na bo ya mbote bubu yai? Inki dibundu baluyalu mingi kekumisaka sambu bo kele bantu ya ngemba, bantu ya kezitisaka nsiku mpi ya kefutaka bampaku na bo? (Roma 13:1, 3, 6, 7) Inki bantu mezabanaka na ntoto ya mvimba sambu na bumosi na bo, bumosi yina kekabulaka ve bantu sambu na mpusu ya nitu na bo, na insi na bo, mpi na bikanda na bo? (Nkunga 133:1; Bisalu 10:34, 35) Inki kimvuka mezabanaka na ntoto ya mvimba sambu na kisalu na bo ya kulonga malongi ya Biblia yina kesyamisaka bantu na kuzitisa nsiku, na kuvanda ti bikalulu ya mbote na dibuta, mpi na kuzitisa malongi ya bikalulu ya mbote ya Biblia? Kimvuka mosi mpamba yina kele ti bantu ya kele na bikalulu ya mbote na mambu yai mpi yankaka mezabanaka pwelele. Yo kele kimvuka ya Bambangi ya Yehowa!

Keti Nge Ke na Kupesa Nzambi Lukumu?

21. Sambu na nki konso muntu na kati na beto fwete tadila kana yandi ke na kupesa Yehowa lukumu?

²¹ Konso muntu na kati na beto fwete kudiyula ngyufula yai: ‘Keti mono ke na kupesa Yehowa lukumu?’ Nkunga 148 kemonisa nde bigangwa mingi kepesaka Nzambi lukumu. Bawanzyo, zulu ya beto kemonaka, ntoto mpi bambisi, bima yai yonso kekumisaka Yehowa. (Baverse 1-10) Yo kele mawa mingi na kumona nde bantu mingi kesalaka yo ve bubu yai! Kana nge kezingaka na mutindu mosi yina kepesaka Nzambi lukumu, tuba nde nge kele na kati ya bigangwa yankaka yina ke na kukumisa Yehowa. (Baverse 11-13) Yai kele mutindu ya kuluta mbote ya kusadila luzingu na nge.

22. Kana nge kepesa Yehowa lukumu, na nki mitindu nge tabaka balusakumunu, mpi nki lukanu nge fwete baka?

²² Kana nge kepesa Yehowa lukumu, nge tabaka balusakumunu na mitindu mingi. Kana nge ketula lukwikilu na kimenga ya nkudulu ya Kristu, Nzambi tandima nge, ebuna nge tavanda na ngemba mpi na kinduku ya mbote ti Tata na nge ya zulu. (Roma 5:10) Kana nge kesosa bikuma ya kupesila Nzambi lukumu, nge takuma ti bangindu ya mbote, mpi ntima na nge tafuluka ti ntonda. (Yeremia 31:12) Ebuna, yo tasadisa nge na kukuka kusadisa bantu yankaka na kuzinga luzingu mosi ya kyese mpi yina kele ti lukanu, yo tasala nde nge mosi mpi kuvanda na kyese mingi. (Bisalu 20:35) Bika nge vanda na kati ya bantu yina mebakaka lukanu ya ngolo ya kupesa Nzambi lukumu​—ntangu yai mpi kimakulu!

[Banoti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Keyibuka?

• Sambu na nki beto lenda tubande na kimvuka bantu ya siansi mesadisaka ve bantu na kupesa Nzambi lukumu?

• Na nki mitindu zole mabundu ya nene mesadisaka ve bantu na kupesa Nzambi lukumu?

• Na nki mitindu beto lenda pesa Nzambi lukumu?

• Sambu na nki nge fwete tadila mbote kana nge ke na kupesa Yehowa lukumu?

[Noti na Nsi ya lutiti]

[Lupangu ya kele na lutiti 26]

“Nzambi Kele na Lweka ya Banani?”

Muntu mosi yina vandaka kusala na kompani ya ba avio ya bitumba na Allemagne, na Mvita ya Zole ya Inza ya Mvimba, yina mekumaka Mbangi ya Yehowa keyibuka nde:

“Kima vandaka kupesa mono mpasi na bamvula yina ya bitumba . . . kuvandaka ntangu mono vandaka kumona bamfumu ya mabundu yonso, disongidila ya Katolika, ya Misioni, ya Episikopo, mpi buna na buna, kesakumuna ba avio mpi bantu ya ketambusaka yo na ntwala nde bo kwenda kulosa babombi ya kefwaka bantu mingi. Mu vandaka kudiyula mbala mingi nde: ‘Nzambi kele na lweka ya banani?’

“Basoda ya Allemagne vandaka kulwata mukaba mosi yina kuvandaka ti bisono yai Gott mit uns (Nzambi kele ti beto) na zulu ya kibende na yo. Kansi, mu vandaka kudiyula: ‘Sambu na nki Nzambi lenda vanda ve na lweka ya basoda yina kuvandaka na ndambu yina yankaka ya vandaka kusambila na dibundu yina mosi mpi yina vandaka kusambila Nzambi kaka mosi?’”