“Bo Sonikaka Yo Sambu na Kulonga Beto”

“KUSONIKA mikanda [mingi] ke na nsuka ve.” (Longi 12:12) Bansangu mingimingi ya bo mebasisaka na mikanda bubu yai kesala nde bangogo yai kuvanda kyeleka bubu mutindu yo vandaka ntangu bo sonikaka yo. Ebuna, inki mutindu mutangi ya ke na luswasukusu lenda pona mambu yina mefwana na kutudila dikebi?

Ntangu bo kebaka lukanu ya kutanga to kukonda kutanga mukanda mosi ya kesepedisa bo, batangi mingi kezolaka kuzaba mambu ya metala nsoniki na yo. Bambasisi lenda kotisa paragrafe mosi ya nkufi ya kepesa zina ya mbanza ya nsoniki, banzo-nkanda ya yandi mesalaka, mpi listi ya mikanda ya yandi mesonikaka. Mambu ya metala nsoniki kele mfunu, mutindu yo kemonana na mambu yina bantu vandaka kusala na bamvu-nkama ya ntete. Mbala mingi bankento vandaka kusadila bazina ya babakala na mikanda na bo na mpila nde batangi kumona ve mukanda mpamba kaka sambu nkento muntu kusonikaka yo.

Yo kele mawa na kumona nde, mutindu beto tubaka yo na disolo ya meluta, bantu yankaka kekwikilaka ve na Masonuku ya Kiebreo sambu bo keyindulaka nde Nzambi ya bo kemonisa kuna kele nzambi mosi ya nku mingi yina vandaka kufwa bambeni na yandi kukonda mawa.a Bika beto tadila mambu yina Masonuku ya Kiebreo ti Masonuku ya Kigreki ya Bukristu ketela beto na yina metala Munkwa Biblia.

Mambu ya Metala Munkwa Biblia

Na kuwakana ti Masonuku ya Kiebreo, Nzambi kusongaka dikanda ya Izraele nde: “Mono kele Mfumu Nzambi, mono ke bikalaka kaka Mfumu Nzambi.” (Malashi 3:6) Bamvula kiteso ya 500 na nima, Yakobi, nsoniki mosi ya Biblia, kusonikaka mambu yai sambu na Nzambi: “Yandi kele kaka kiteso mosi, ata mambu mosi ke sobaka ve, yandi ke balukaka mpi ve.” (Yakobo 1:17) Ebuna, sambu na nki bantu yankaka kemonaka nde Nzambi ya bo ketubila na Masonuku ya Kiebreo meswaswana ti Nzambi yina bo ketubila na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu?

Mvutu kele nde bo kemonisaka bikalulu ya kuswaswana ya kimuntu ya Nzambi na bisika ya kuswaswana ya Biblia. Kaka na mukanda ya Kuyantika mpamba, bo kemonisa nde “ntima na yandi kumaka mawa mingi,” nde yandi “salaka bima yonso,” mpi nde yandi “ke sambisaka bantu yonso ya nsi-ntoto.” (Kuyantika 6:6; 14:22; 18:25) Keti mambu yai ya kuswaswana ketadila kaka Nzambi mosi? Ee.

Beto baka mbandu ya zuzi mosi: Bantu yina yandi mesambisaka lenda mona yandi bonso zuzi yina kezitisaka mpenza bansiku. Kansi, bana na yandi lenda mona yandi bonso tata ya zola mpi ya kekabaka. Banduku na yandi ya ngolo lenda mona nde yandi kele muntu ya mbote yina bo lenda solula ti yandi kukonda mpasi, mpi yina kesekisaka bantu bantangu yankaka. Zuzi, tata, mpi nduku ke kaka muntu mosi. Yo ke kyeleka nde bikalulu ya kuswaswana ya kimuntu na yandi kemonana pwelele na mabaku ya kuswaswana.

Mutindu mosi, Masonuku ya Kiebreo kemonisa Yehowa bonso ‘Nzambi mosi ya kezolaka bantu ti kewilaka bo mawa; yina kewaka makasi nswalu ve kansi yina kesongaka kaka mambote na yandi. Yandi kesalaka mambu yonso ya yandi ketubaka.’ Kansi, yo kelonga beto mpi nde ‘yandi ke vilaka ve na kupesa ndola.’ (Kubasika 34:6, 7) Mambu yina zole kemonisa ntendula ya zina ya Nzambi. Zina “Yehowa” ketendula ntetentete “Yandi Kekumisaka.” Disongidila, Nzambi kekumaka konso mutindu yina yandi mezola sambu na kulungisa balusilu na yandi. (Kubasika 3:13-15) Kansi, yandi kesobaka ve. Yezu kutubaka nde: “Yehowa Nzambi na beto kele Yehowa mosi kaka.”​—Marko 12:29, NW.

Keti Bo Meyingisaka Masonuku ya Kiebreo?

Mbala mingi kana bantu mesala bansosa ya mpa to kana mabanza ya bantu mesoba, bo keyingisaka mikanda ya kulongukila. Keti Masonuku ya Kigreki ya Bukristu meyingaka Masonuku ya Kiebreo na mutindu yai? Ve.

Kana Yezu zolaka nde masolo ya ketubila kisalu na yandi mpi masonama ya balongoki na yandi kuyinga Masonuku ya Kiebreo, ntembe kele ve nde yandi zolaka kumonisa yo pwelele. Kansi, mukanda ya Luka ketuba mutindu yai sambu na yina metala Yezu na ntwala nde yandi tombuka na zulu: “Yesu tendulaka [balongoki na yandi zole] mambu yina ya bo sonikaka sambu na yandi na mikanda yonso yina kele na Mukanda ya Nzambi, yantika na mikanda ya Moize ti na mikanda yonso ya baprofete [na Masonuku ya Kiebreo].” Na nima, Yezu kumonanaka na bantumwa na yandi ya kwikama mpi bantu yankaka. “Yandi tubilaka bo nde: ‘Yai kele mambu ya mono tubilaka beno, ntangu mono vandaka kaka ti beno, nde mambu yina yonso ya bo sonikaka na mikanda ya Bansiku ya Moize, na mikanda ya baprofete, ti na mukanda ya Bankunga, mambu yina fweti kulunga.’” (Luka 24:27, 44) Kana Masonuku ya Kiebreo kuvandaka dyaka ve na mfunu, Yezu zolaka kusadila yo ve na nsuka ya kisalu na yandi na ntoto.

Na nima ya kusalama ya dibundu ya Bukristu, balongoki ya Yezu landaka na kusadila Masonuku ya Kiebreo sambu na kubenda dikebi na bambikudulu yina vandaka melungana ntete ve, na minsiku ya Nsiku ya Moize yina vandaka kulonga malongi ya mfunu, mpi na masolo ya bansadi ya Nzambi ya ntangu ya ntama yina bambandu na bo ya mbote vandaka kusyamisa Bakristu na kubikala ya kwikama. (Bisalu 2:16-21; 1 Korinto 9:9, 10; Baebreo 11:1–12:1) Ntumwa Polo kusonikaka nde: “Bo sonikaka Mukanda ya Nzambi yonso na ngolo na yandi; mambu yonso kele na kati yo kele mfunu.”b (2 Timoteo 3:16) Na nki mutindu Masonuku ya Kiebreo kele mfunu bubu yai?

Bandongisila Sambu na Luzingu ya Konso Kilumbu

Beto tadila dyambu ya kesalama na bilumbu na beto ya metala kumenga bantu ya mpusu ya nitu yankaka. Na mbanza mosi ya Eropa ya Esti, bakala mosi ya Etiopia yina kele ti bamvula 21 ketuba nde: “Kana beto (yandi ti bantu yankaka ya Etiopia) kezola kukwenda konso kisika yina, beto fwete kwenda na kimvuka. Ziku kana beto kele na kimvuka, bantu tanwanisa beto ve. Beto lenda kwenda ve kutambula na nima ya 18h00, mingimingi na nsadisa ya metro. Ntangu bantu ketalaka beto, bo ketulaka dikebi kaka na mpusu ya nitu na beto.” Keti Masonuku ya Kiebreo ketubila dyambu yai ya mpasi mingi?

Nzambi songaka bantu ya Izraele ya ntama nde: “Kumonisa nzenza mpasi ve yina me kwisa kuzinga na ntoto na beno. Baka yandi bonso mpangi na nge munkwa-nsi, zola yandi bonso nge mosi, sambu beno vandaka banzenza na nsi ya Ezipte.” (Levi 19:33, 34) Ya kyeleka, nsiku yina vandaka kulomba bantu ya Izraele ya ntama na kuzitisa bantu ya insi yankaka, to “banzenza,” mpi bo taninaka nsiku yango na Masonuku ya Kiebreo. Keti nge kendima ve nde minsiku ya ke na nsiku yina lenda sadisa na kumanisa dyambu ya metala kumenga bantu ya mpusu ya nitu yankaka bubu yai?

Ata Masonuku ya Kiebreo kepesa ve bandongisila ya sikisiki na mambu ya metala mbongo, yo ke na minsiku ya mbote ya kemonisa mutindu ya mayele ya kusadila mbongo. Mu mbandu, Bingana 22:7 ketuba nde: “Kana nge defa mbongo na muntu, nge ta kuma mpika na yandi.” Bubu yai, bantu mingi ya kepesaka bandongisila na mambu ya mbongo kendimaka nde kikalulu ya kudefa lenda nata muntu na kukuma na mpasi ya mbongo.

Ntotila Salomo, muntu ya kuluta bantu yonso ya mezingaka na kimvwama, kutubilaka na sikisiki yonso kikalulu ya kusosa kimvwama na mitindu yonso, kikalulu yina kemonana mingi na nsi-ntoto yai ya bantu kezolaka kuvanda ti bima mingi ya kinsuni. Yandi sonikaka nde: “Muntu yina ke zolaka mbongo, yandi ta mona kiese ve na yo. Muntu yina ke zolaka kukuma mvwama, yandi ta zwa ve konso kima ya yandi ke zola. Yo mpi kele mpamba.” (Longi 5:9) Yai kele lukebisu ya mayele mpenza!

Kivuvu Sambu na Bilumbu Kekwisa

Biblia ya mvimba ke na ntu-dyambu kaka mosi: Nzambi tasadila Kimfumu yina Yezu Kristu kele ntotila sambu na kunwanina nswa na yandi ya kuyala mpi sambu na kusantisa zina na Yandi.​—Daniele 2:44; Kusonga 11:15.

Na nsadisa ya Masonuku ya Kiebreo, beto kelonguka mutindu luzingu tavanda na nsi ya luyalu ya Kimfumu ya Nzambi, ebuna dyambu yai kepesaka beto kikesa mpi kesadisaka beto na kupusana penepene na Yehowa Nzambi, yina kele Nto ya kikesa. Mu mbandu, profete Yezaya kutubaka nde ngemba tavanda na kati ya bambisi ti bantu: “Bantambu ta vandaka na ngemba ti bana-mameme, bankoi ta pemaka kisika mosi ti bana-bankombo; bana-bangombe ti bana-bantambu ta zingaka kisika mosi, mwana ya fioti ta nataka bo.” (Yezaya 11:6-8) Yai kele kivuvu ya mbote kibeni!

Ebuna, Masonuku ya Kiebreo ketuba nki sambu na mambu ya metala kumenga bantu ya mpusu ya nitu to ya kikanda yankaka, bantu ya kele ti maladi ya ngolo, to bayina ke na mpasi ya mbongo yina bo lenda manisa ve bo mosi? Mbikudulu mosi ya Masonuku ya Kiebreo ketuba mpidiyai sambu na yina metala Kristu Yezu: “Yandi ta sadisaka bantu ya mawa yina ke didila yandi ti bantu ya kukonda muntu ya kusadisa bo. Bansukami ti bantu yina ke na ngolo ve, yandi ta wilaka bo mawa; yandi ta sadisaka bantu yina ke na mpasi.” (Nkunga 72:12, 13) Balusilu ya mutindu yai kele mbote sambu yo kesadisaka bantu yina kekwikilaka na yo na kuvingila bilumbu kekwisa ti kivuvu mpi kikesa.​—Baebreo 11:6.

Kima ya kuyituka kele ve na kumona nde Nzambi kupesaka ntumwa Polo mpeve na yandi, ebuna yandi kusonikaka nde: “Mambu yonso ya bo sonikaka na Mukanda ya Nzambi, bo sonikaka yo sambu na kulonga beto na mpila nde beto kukanga ntima, beto kuvanda na kikesa na kuvingila mambu yina ya Nzambi silaka beto”! (Roma 15:4) Ya kyeleka, Masonuku ya Kiebreo kele kaka kitini ya mfunu ya Biblia, Ndinga ya kupemama ya Nzambi. Yo kele mpenza mfunu sambu na beto bubu yai. Kivuvu na beto kele nde nge tasala kikesa sambu na kulonguka dyaka mambu mingi yina Biblia ya mvimba kelongaka mpenza mpi yo tasadisa nge na kupusana penepene ya Yehowa Nzambi, yina kele Munkwa na yo.​—Nkunga 119:111, 112.

[Banoti na nsi ya lutiti]

[Lupangu ya kele na lutiti 6]

KUWAKANA YA NTAMA TO MASONUKU YA KIEBREO?

Bubu yai, bantu mingi kebingaka mikanda 39 ya ntete ya Masonuku ya Santu nde “Kuwakana ya Ntama.” Beto kekuta bangogo “Kuwakana ya Ntama” na 2 Korinto 3:14. Na verse yai, ngogo “kuwakana” kele mbalula ya ngogo ya Kigreki di·a·theʹke. Awa ntumwa Polo vandaka kutubila ve Masonuku yonso ya kupemama yina bo sonikaka na ntwala ya ntangu ya Bukristu. Sambu na inki?

Edward Robinson, muntu ya kesonikaka badiksionere kutubaka nde: “Sambu kuwakana ya ntama kele na kati ya mikanda ya Moize, bo sadilaka ngogo [di·a·theʹke] sambu na mikanda ya kuwakana, masonama ya Moize, i.e. nsiku.” Yo yina na 2 Korinto 3:14, ntumwa Polo vandaka kutubila Nsiku ya Moize, yina kele kaka kitini ya Masonuku yina bo sonikaka na ntwala ya ntangu ya Bukristu.

Inki bangogo mefwana mpenza sambu na mikanda 39 ya ntete ya Biblia ya Santu? Na kisika ya kutuba nde kitini yai ya Biblia kuvandaka ve mfunu to kuvandaka ya ntama, Yezu Kristu ti balongoki na yandi vandaka kubinga yo nde “Masonuku” mpi “Masonuku ya santu.” (Matayo 21:42, NW; Roma 1:2, NW) Yo yina, na kuwakana ti mambu yai ya bo sonikaka na ngolo ya mpeve santu, Bambangi ya Yehowa kebingaka Kuwakana ya Ntama nde Masonuku ya Kiebreo sambu na luyantiku bo sonikaka kitini yina ya Biblia mingimingi na Kiebreo. Bo kebingaka mpi Kuwakana ya Mpa nde Masonuku ya Kigreki, sambu Kigreki kele ndinga yina bantu yina kupemamaka na Nzambi kusadilaka sambu na kusonika kitini yina ya Biblia.

[Bifwanisu ya kele na lutiti 4]

Muntu mosi lenda zabana bonso zuzi ya kezitisaka bansiku, tata ya zola, mpi nduku

[Kifwanisu ya kele na lutiti 5]

Yezu kusadilaka Masonuku ya Kiebreo na kisalu na yandi ya kusamuna

[Bifwanisu ya kele na lutiti 7]

Inki minsiku ya Biblia yina lenda sadisa muntu na kubaka badesizio ya mbote?