Mukanda Yina Bantu Lenda Bakisa

Biblia kele mukanda mosi ya ntama. Yo kele na bamvula ikwa? Bo yantikaka kusonika Biblia na Moyen-Orient kiteso ya bamvula 3 500 me luta. Yo vandaka na nsungi yina dibuta ya Shang vandaka kuyala Chine, mpi kiteso ya bamvu-nkama kumi na ntwala nde dibundu ya Buda kuyantika na Inde.​—Tala lupangu “Mambu ya Me Tala Biblia.”

Sambu mukanda mosi kusadisa bantu mpi kupesa bo lutwadisu ya mbote, bantu fwete bakisa yo kukonda mpasi mpi bo fwete mona yo mfunu. Biblia kele mukanda ya mutindu yai. Yo ke pesaka bamvutu ya mbote na bangiufula ya kuluta mfunu ya luzingu.

Mu mbandu, keti nge me kudiyulaka dezia nde: ‘Sambu na nki beto kele awa na ntoto?’ Ngiufula yai me yangisaka bantu banda bamvula mingi tii bubu yai. Kansi, beto lenda zwa mvutu na yo na mukanda ya ntete ya Biblia, disongidila na Kuyantika kapu ya ntete mpi ya zole. Na mukanda yango, Biblia ke tubila “luyantiku,” (disongidila bamvula mingi kibeni me luta) ntangu yina Nzambi gangaka luyalanganu, bagalaksi, bambwetete mpi ntoto. (Kuyantika 1:1) Na nima, yo ke tubila mutindu Nzambi vandaka kuyidika ntoto, mutindu yandi salaka bima ya mitindu yonso, mpi mutindu yandi gangaka bantu. Yo ke tubila mpi lukanu ya bima yai yonso.

BO ME SONIKAKA BIBLIA SAMBU BANTU KUBAKISA YO

Biblia ke pesaka bandongisila ya mbote sambu na kusadisa beto na kunwana ti bampasi ya beto ke kutanaka ti yo konso kilumbu. Bandongisila yango kele mpasi ve na kubakisa. Tala mambu zole ya ke monisa nde bandongisila yango kele mpasi ve na kubakisa:

Ntete, bangogo ya Biblia kele pwelele, pete, mpi kitoko na kutanga. Na kisika ya kusadila bangogo ya beto me zaba ve mpi ya kele mpasi na kubakisa, Biblia ke sadilaka bangogo ya beto me zaba mpi ya ke simbaka ntima. Yo ke sadilaka bangogo yina bantu ke sadilaka konso kilumbu sambu na kutubila mambu yina kele mpasi na kubakisa.

Mu mbandu, Yezu vandaka kusadila bambandu mingi ya pete yina vandaka kutubila mambu ya bantu vandaka kusala konso kilumbu sambu na kulonga mambu yina vandaka kusimba ntima. Yandi sadilaka bambandu yango mingi na disolo yina bo ke bingaka Disolo na Zulu ya Ngumba. Yo kele na mukanda ya Matayo kapu 5 tii na 7. Muntu mosi ya ke pesaka bansangu bingaka disolo yango nde “diskure ya mbote,” mpi yandi tubaka nde lukanu ya disolo yango kele “ve ya kufulusa ba-ntu na beto ti mambu mingi, kansi ya kulonga beto mpi ya kusadisa beto na kusoba bikalulu.” Nge lenda tanga bakapu yai na minuta 15 to 20, mpi nge ta yituka na kumona nde bangogo yina Yezu sadilaka kele pete kansi yo ke simba ntima.

Diambu ya nkaka ya ke sala nde Biblia kuvanda ve mpasi na kubakisa kele mambu ya kele na kati. Yo kele ve mukanda ya ke tubilaka mambu yina me salamaka ve. Kansi, mutindu mukanda mosi (The World Book Encyclopedia) ke tuba yo, Biblia ke tubilaka mingi “bantu ya lukumu ti bantu ya mpamba” mpi “mutindu bantu yango vandaka kukanga ntima na bampasi, mutindu bo vandaka ti kivuvu, mpi mutindu bo vandaka kusala mambu ya mbote ti mambu ya mbi.” Yo kele mpasi ve na kubakisa masolo ya bantu yango mpi mambu na bo. Yo kele mpi mpasi ve na kubakisa malongi ya mfunu ya kele na kati.​—Baroma 15:4.

BANTU YONSO LENDA ZWA BIBLIA

Sambu na kubakisa mambu ya kele na mukanda mosi buna, yo ke lombaka nde mukanda yango kuvanda na ndinga yina nge ke zaba. Bubu yai, yo ke monana nde Biblia kele na ndinga yina nge lenda bakisa, yo vanda nge ke zingaka na nki kisika to na nki insi. Beto tadila mambu yina yo ke lombaka sambu Biblia kukuma na bandinga yonso.

Kubalula Babiblia. Bo sonikaka Biblia ntete-ntete na Kiebreo, na Kiarameye mpi na Kigreki. Yo salaka nde bantu fioti mpamba kutanga yo. Sambu na kubalula yo na bandinga ya nkaka, bambaludi salaka kikesa mingi. Sambu na kisalu na bo ya ngolo, Biblia kele bubu yai na mvimba to na ndambu na bandinga kuluta 2 700. Yo ke tendula nde bantu kuluta 90 na kati ya nkama lenda tanga Biblia na bandinga na bo.

Kuniema Babiblia. Ntete, bo sonikaka Biblia na zulu ya bima yina lenda beba kukonda mpasi, mu mbandu, na bimpusu ya bambisi mpi na bapapirusi. Sambu bantu kuwa nsangu ya Nzambi, yo lombaka nde bo sala bakopi ya masonama yango mbala na mbala. Bakopi yango vandaka ntalu mingi mpi bantu fioti mpamba vandaka kusumba yo. Kansi, ntangu Gutenberg salaka masini ya kuniemina mikanda bamvula kiteso ya 550 me luta, bantu mingi kumaka ti Babiblia. Bansosa ya bantu salaka ke monisa nde bo me kabulaka Babiblia bamiliare tanu na mvimba to na ndambu.

Ata mukanda mosi ve ya mabundu ke sadilaka lenda fwanana ti Biblia na mambu yina. Yo ke pwelele nde bantu lenda bakisa Biblia. Ya kieleka, yo lenda vanda mwa mpasi na kubakisa yo, kansi bantu ya nkaka lenda sadisa nge. Inki kisika nge lenda baka lusadisu yango? Inki mutindu nge lenda bakila yo mambote? Disolo ya ke landa ta pesa mvutu.