Yehowa Sakumunaka Mono na Mutindu Yina Mono Yindulaka Ve

Ntangu mono katulaka badute mpi mono kumaka mupasudi-nzila, luzingu na mono sobaka na mutindu yina mono yindulaka ve. (Baef. 3:20) Yo salamaka nki mutindu? Bika mono tela beno.

Mono butukaka na Berlin na Allemagne na 1939, bangonda fioti na ntwala nde Mvita ya Zole ya Ntoto ya Mvimba kuyantika. Ntangu mvita kumaka na nsuka na 1945, ba avio yantikaka kulosa babombe na Berlin. Ntangu bo losaka bombe na bala-bala na beto, beto kwendaka kubumbana. Sambu na kuditanina, beto tinaka na mbanza Erfurt, kisika mama butukaka.

Mama vandaka kusosa mpenza kieleka. Yandi vandaka kutanga mikanda ya filozofi mpi tambulaka na mabundu mingi kansi yandi zwaka ve kieleka. Na 1948, Bambangi ya Yehowa zole kokulaka na kielo na beto. Mama kotisaka bo na nzo mpi yulaka bo bangiufula mingi. Mwa ntangu fioti na nima, yandi songaka mono ti leke na mono ya nkento nde: “Mono me zwa kieleka.” Na nima, mono, mama ti leke na mono ya nkento yantikaka kukwenda na balukutakanu na Erfurt.

Na 1950 beto vutukaka na Berlin mpi beto vandaka kukwenda na Dibundu ya Berlin-Kreuzberg. Ntangu beto kwendaka na bwala ya nkaka ya Berlin, beto yantikaka kukwenda na Dibundu ya Berlin-Tempelhof. Na ntangu yina mama bakaka mbotika, kansi mono vandaka ti badute. Sambu na nki?

MONO NUNGAKA KIKALULU YA NSONI MPI BOMA

Mono yelaka nswalu ve na kimpeve sambu mono vandaka nsoni-nsoni. Mono vandaka kukwenda na kisalu ya kisalu ya samunaka bamvula zole, kansi mono taka ve kimbangi ata mbala mosi. Mambu sobaka ntangu mono kumaka kulutisa ntangu ti bampangi yina vandaka kikesa mpi kudipesaka ya mvimba na Yehowa. Bampangi ya nkaka kangaka ntima na bisika yina bo ke sadisaka bantu bisalu ya ngolo to na baboloko na Allemagne ya Esti. Bankaka tulaka luzingu na bo na kigonsa sambu na kunata mikanda na Allemagne ya Esti. Mbandu na bo simbaka kibeni ntima na mono. Mono kudiyula nde kana bampangi yai tulaka luzingu mpi kimpwanza na bo na kigonsa sambu na Yehowa mpi sambu na bampangi. Ebuna mono, mono fwete landa kaka kuwa nsoni!

Nsoni manaka ntangu beto salaka kampanye ya sipesiali na 1955. Mukanda yina bo tindilaka beto na Informateur,a mpangi Nathan Knorr tubaka nde yo vandaka kampanye ya nene yina dibundu me salaka ntete ve. Yandi yikaka nde kana bansamuni yonso kusamuna, “yo ta vanda ngonda mosi ya kuluta mbote yina beto me salaka ntete ve kisalu ya kusamuna na ntoto.” Mambu salamaka mutindu yina. Na nima, mono kudipesaka na Yehowa mpi na 1956, mono, papa ti mpangi na mono ya nkento bakaka mbotika. Yo lombaka nde mono baka lukanu ya nkaka ya mfunu.

Banda ntama, mono bakisaka nde kisalu ya kimupasudi-nzila kele kisalu ya kuluta mbote kansi mono vandaka kaka kusukinina. Ntete, mono bakaka formasio ya kusumba bima na Berlin mpi kuteka yo na bansi ya nkaka. Na nima, mono zolaka kusala kisalu yina na ntangu mosi buna sambu mono yikama ti yo na ntwala ya kukuma mupasudi-nzila. Yo yina na 1961, mono kumaka kusala na dibungu mosi ya kuluta nene na mbanza Hamburg na Allemagne. Sambu mono kudipesaka na kisalu yai, dibanza ya kisalu ya ntangu yonso vutukaka nima. Yo lombaka nde mono sala nki?

Mono ke pesaka Yehowa matondo mutindu yandi sadilaka bampangi sambu na kusadisa mono na kuditudila balukanu ya kimpeve. Banduku na mono mingi vandaka bapasudi-nzila mpi bo vandaka bambandu ya mbote sambu na mono. Diaka, mbandu ya mpangi Erich Mundt, yina gulukaka na bisika ya bo ke sadisaka bantu bisalu ya ngolo siamisaka mono na kutudila Yehowa ntima. Yandi tubaka nde na bisika yango, bampangi yina vandaka kuditudila ntima lembaka na kimpeve. Kansi bayina tudilaka Yehowa ntima bikalaka ya kwikama mpi kumaka kusadisa dibundu ya Yehowa.

Diaka, mbandu ya mpangi Martin Poetzinger, yina kumaka kusala na Nto-Kimvuka landaka kusiamisa bampangi mpi yandi tubaka nde: “Kikesa kele kikalulu ya kuluta mbote yina nge fwete vanda ti yo!” Na nima ya kuyindula bangogo yai, mono yambulaka kisalu na mono mpi yantikaka kisalu ya kimupasudi-nzila na Yuni 1963. Mono bakaka lukanu ya kuluta mbote kibeni! Na nima ya bangonda zole mono sosaka kisalu ya nkaka kansi bo lombaka mono na kusala kisalu ya kimupasudi-nzila ya nene. Bamvula fioti na nima, Yehowa sakumunaka mono na mutindu yina mono yindulaka ve. Bo bingisaka mono na Nzo-Nkanda ya Gileade ya 44.

MONO LONGUKAKA DILONGI YA MFUNU NA GILEADE

Mpangi Nathan Knorr mpi Lyman Swingle longaka beto dilongi ya mfunu na Gileade. Bo tubaka nde: “Kuyambula ve nswalu kisalu na nge.” Bo siamisaka beto na kuyambula ve kisalu na beto. Mpangi Knorr tubaka nde: “Nge ta tula dikebi na nki? Na poto-poto, na baniama to na kinsukami? To nge ta tula dikebi na banti, na bintuntu to na baluse ya bampangi yina kele na kiese? Nge fwete zola bantu.” Kilumbu mosi, ntangu mpangi Swingle vandaka kutendula kikuma yina bampangi ya nkaka ke yambulaka nswalu kisalu na bo, yo pesaka yandi mpasi mpi yandi dilaka. Yandi zenga diskure tii ntangu yandi manisaka kudila. Yo simbaka kibeni ntima na mono mpi mono bakaka lukanu ya kupesa ve Kristu ti bampangi na yandi mpasi.—Mat. 25:40.

Ntangu bo songaka beto bisika ya beto ta kwenda, bampangi ya nkaka ya dibuta ya Betele yulaka bankaka na kati na beto bisika ya bo ta kwenda. Bo sikisaka bisika yina bo tindaka bampangi, yo yina mono tubaka nde mono ke kwenda na “Congo (Kinshasa).” Bo vandaka pima mpi bo tubaka nde: “Na Congo! Bika Yehowa kutanina nge!” Na bilumbu yina, bantu vandaka kuwa bansangu ya bitumba, mpi ya kufwisakana na Congo. Kansi mono vilaka ve dilongi yina mono bakaka na Gileade. Na nima ya kubaka maplome na Septembri 1967, mono kwendaka na Kinshasa na ntu-mbanza ya Congo kumosi ti mpangi Heinrich Dehnbostel mpi mpangi Claude Lindsay.

FORMASIO YA KUFWANA SAMBU NA KUVANDA BAMISIONERE

Ntangu beto kumaka na Kinshasa, beto longukaka Kifalansa bangonda tatu. Na nima beto kwendaka na avio na Lubumbashi, ntete bo vandaka kubinga yo Élisabethville, yo kele pene-pene ya Zambie na sudi ya Congo. Beto kwendaka na nzo ya bamisionere yina vandaka na kati-kati ya mbanza.

Sambu na bisika mingi na Lubumbashi bansamuni vandaka me samuna ntete ve, yo pesaka beto kiese sambu beto vandaka bantu ya ntete na kulonga kieleka na bantu mingi. Na nima, beto kumaka ti balongoki ya Biblia mingi kansi ntangu vandaka ve ya kulonguka ti bo yonso. Beto ta mpi kimbangi na bamfumu yina vandaka kusala na guvernema mpi na bamfumu ya bapolisi. Mingi na kati na bo vandaka kuzitisa Ndinga ya Nzambi mpi kisalu na beto ya kusamuna. Bonso bantu mingi vandaka kutuba Kiswahili, yo yina mono ti Lindsay longukaka ndinga yango. Na nima, bo tindaka beto na dibundu ya Kiswahili.

Ata mambu mingi vandaka kupesa beto kiese, beto kutanaka mpi ti bampasi. Mbala mingi basoda yina lawukaka malafu vandaka ti minduki to bapolisi ya mubulu vandaka kukusila beto makambu. Kilumbu mosi, kimvuka ya bapolisi yina vandaka ti minduki kotaka na nzo ya bamisionere kisika beto vandaka kusala balukutakanu, bo nataka bampangi-babakala yonso na biro ya bapolisi mpi bo vandisaka beto na ntoto tii na 22h00, na nima bo yambulaka beto.

Na 1969, mono kumaka nkengi ya nziunga. Na kisalu yango, mono vandaka kusala banzietelo ya nda na banzila ya poto-poto mpi banseke, bima yina ke vandaka mingi na Afrika. Na bwala mosi, mono lalaka na mbeto mpi nsusu mosi ti bana na yo vandaka na nsi. Mono ke vilaka ve makelele yina bansusu tulaka na ntwala nde suka kutana. Mono ke yibukaka mutindu beto vandaka kuyotila tiya ti bampangi na nkokila mpi kuta masolo ya kimpeve.

Diambu ya kuluta mpasi ya beto kutanaka ti yo vandaka bambangi ya luvunu yina vandaka kupesa maboko na kimvuka ya Kitawala.b Bankaka na kati na bo bakaka mbotika mpi kumaka ti mikumba na dibundu. Bampangi monisaka pwelele bantu mingi na kati ya ‘matadi yai ya kubumbana.’ (Yude 12) Nsuka-nsuka, Yehowa tulaka bunkete na mabundu mpi yo salaka nde mabundu kuyela.

Na 1971, mono kumaka kusala na Betele ya Kinshasa, mono vandaka kusala bisalu mingi mu mbandu, kutinda mikanda na mabundu, kuyidika bakomande ya mabundu mpi kulandila kisalu ya mabundu. Na Betele, mono longukaka kuyidika kisalu na insi ya nene yina vandaka ve ti banzila mpi babiro ya kufwana. Bantangu ya nkaka mikanda na beto vandaka kusala bilumbu mingi na kukuma na mabundu. Bo vandaka kukitisa yo na avio mpi kutula na bamaswa mpi yo vandaka kusala bilumbu mingi na masa sambu matiti vandaka kukanga maswa nzila ya kutambula mbote. Ata beto kutanaka ti bampasi yai mpi bampasi ya nkaka, kisalu vandaka kusalama mbote.

Mono yitukaka mingi mutindu bampangi vandaka kuyidika balukutakanu ya nene ata beto vandaka ti mbongo mingi ve. Bo salaka estrade ti ntoto ya kibongu (termitière), bo salaka bibaka ti nianga mpi bo yidikaka nianga ya nkaka sambu na kuvandila. Bo tulaka ludi ya misembu mpi bo fikaka yo bitoko mpi bitoko ya nkaka bo fikaka bamesa. Bo zengaka banti fioti-fioti mpi tulaka yo nsongi sambu na kusadila bonso bansonso. Mono kukaka ve kusadisa bo kansi mayele yina bampangi sadilaka kisalu yitukisaka mono mingi. Mono kumaka kuzola bo mingi. Yo pesaka mono mpasi ntangu mono yambulaka bo mpi kwendaka na insi ya nkaka.

KISALU NA KENYA

Na 1974, bo tindaka mono na Betele ya Nairobi na Kenya. Bisalu vandaka mingi sambu Betele ya Kenya vandaka kutwadisa kisalu ya kusamuna na bansi kumi ya pene-pene, bo buyisaka kisalu na beto na bansi ya nkaka na kati ya bansi yai. Mbala mingi bo vandaka kutinda mono na kutala bansi yango, mingi-mingi Éthiopie, kisika bampangi kutanaka ti mbangika ya ngolo mpi bampasi mingi. Bo bulaka bampangi mingi ngolo, bo tulaka bo na baboloko mpi nkutu bo fwaka bankaka. Kansi bampangi kangaka ntima na kwikama yonso sambu bo vandaka banduku ya Yehowa mpi bo salaka kinduku bo na bo.

Na 1980, luzingu na mono sobaka ntangu mono kwelaka Gail Matheson. Yandi vandaka muntu ya Canada mpi beto kotaka nzo-nkanda ya Gileade ti yandi. Beto vandaka kusonikilana mikanda. Gail vandaka misionere na Bolivie. Na nima ya bamvula 12, beto kutanaka na New York. Na nima ya ntangu fioti, beto kwelanaka na Kenya. Mono ke tondaka mpenza Gail mutindu yandi ke tadilaka mambu ya kimpeve mpi ke sepelaka ti bima yina beto kele na yo. Yandi ke landaka kusadisa mono mpi kele nduku mosi ya zola.

Na 1986, bo tindaka mono ti Gail na kisalu ya nziunga mpi mono landaka kusala na Komite ya Filiale. Kisalu ya nziunga vandaka kulomba mpi kutala bansi yina vandaka na nsi ya lutwadisu ya Betele ya Kenya.

Mono ke yibuka diaka na 1992 ntangu mono vandaka kuyidika lukutakanu ya nene na Asmara (na Érythrée) bo vandaka me buyisa ntete ve kisalu na beto na insi yai. Beto monaka kaka nzo mosi ya kufwa-fwa na nganda mpi mvindu na kati. Kansi na kilumbu ya lukutakanu, mono yitukaka mutindu bampangi yidikaka nzo yango mbote na kati sambu beto sambila Yehowa. Mabuta mingi nataka bilele ya kitoko sambu na kufika bibaka. Beto sepelaka mingi sambu bantu 1279 kwisaka na lukutakanu yina.

Kisalu ya nziunga sobaka mwa fioti luzingu na beto sambu beto vandaka kulala na bisika ya kuswaswana. Bantangu ya nkaka beto vandaka kulala na banzo ya kitoko kibeni na lweka ya nzadi-mungwa; kansi bantangu ya nkaka na bacamp, na tubanzo ya bo me tunga ti bibaka ya manzanza mpi bawese vandaka ntama na kitamina ya bametre 100. Yo vanda konso kisika yina beto vandaka kusala, mambu ya kiese yina beto vandaka kuyibuka kele bantangu yina beto vandaka kulutisa ti bapasudi-nzila mpi bansamuni ya kikesa. Ntangu bo tindaka beto na insi ya nkaka, yo pesaka beto mpasi sambu beto yambulaka banduku na beto yina beto zolaka mingi.

BALUSAKUMUNU YINA BETO BAKAKA NA ÉTHIOPIE

Na nsuka ya bamvu 1980, mpi na luyantiku ya bamvu 1990, bamfumu ya leta pesaka bansi mingi yina vandaka na nsi ya lutwadisu ya Betele ya Kenya nswa ya kusala kisalu na beto. Yo yina, konso insi kumaka ti Betele na bo. Na 1993, bo tindaka beto na Betele ya Addis-Abeba na Éthiopie, beto vandaka kusala kisalu ya kubumbana bamvula mingi kansi leta me pesaka beto nswa ya kusala kisalu.

Yehowa sakumunaka kisalu na beto na Éthiopie. Bampangi mingi kumaka bapasudi-nzila. Banda 2012, bansamuni mingi ke salaka kisalu ya kimupasudi-nzila ya ntangu yonso konso mvula. Diaka, banzo-nkanda ya bukristu ke pesaka bampangi formasio ya me fwana mpi bo me tungaka Banzo ya Kimfumu kuluta 120. Na 2004 bo tungaka banzo ya mpa sambu na dibuta ya Betele mpi Nzo ya Balukutakanu ya Nene kele na lupangu yango. Yai kele balusakumunu ya nene kibeni!

Na nima ya bamvula, mono ti Gail kumaka banduku ya ngolo ya bampangi ya Éthiopie. Beto ke zolaka bo sambu bo ke zolaka bantu mpi ke vandaka mawete. Sambu beto me kumaka kubela, bo tindaka beto na Betele ya Europe centrale. Na Éthiopie, bampangi vandaka kutudila beto dikebi mingi, yo pesaka beto mpasi mutindu beto me yambulaka bo.

YEHOWA YEDISAKA YO

Beto monaka mutindu Yehowa yedisaka kisalu na yandi. (1 Bak. 3:6, 9) Mu mbandu, ntangu mono taka kimbangi na mbala ya ntete na bantu ya Rwanda yina kwisaka kusosa Cuivre na Congo, ata nsamuni mosi ve vandaka na Rwanda kansi bubu yai bansamuni kele kuluta 30 000. Na 1967, na Congo (Kinshasa) bansamuni vandaka kiteso ya 6 000. Bubu yai bansamuni kele kiteso ya 230 000 mpi bantu kuluta milio mosi vandaka na Lusungiminu na 2018. Na bansi yina yonso ya vandaka na nsi ya lutwadisu ya Betele ya Kenya, bansamuni me lutaka 100 000.

Na bamvula 50 ya me luta, Yehowa sadilaka bampangi mingi sambu na kusadisa mono na kuyantika kisalu ya ntangu yonso. Mono ke salaka ngolo sambu na kununga kikalulu ya nsoni, ata mpidina mono ke tudilaka Yehowa ntima. Mambu yina mono kutanaka ti yo na Afrika me sadisaka mono na kuvanda ntima-nda mpi kusepela ti bima yina mono ke vandaka na yo. Mono ti Gail ke sepelaka ti bampangi yina yambaka beto mbote, bayina ke kangaka ntima na bampasi mpi ke tudilaka Yehowa ntima. Mono ke tondaka Yehowa mingi sambu na ntima ya mbote na yandi ya nene. Yehowa me sakumunaka mono na mutindu yina mono yindulaka ve.—Nk. 37:4.