“Bo Kumaka Banduku ya Ngolo”

Bitumba me mana. Ngemba me kota na Muwanda ya Ela. Mwa mupepe ke bula na bilele yina ke vandaka na batenta ya kan ya basoda. Na nima ya midi yina, Ntotila Saule ke sala lukutakanu ti bantu na yandi ya nkaka. Yonatani mwana na yandi ya ntete kele na kati ya bantu yango. Leke mosi ya bakala ya kele ngungudi ya mameme kele mpi pana. Yandi ke ta ti kiese yonso mambu yina me salama. Leke yango kele Davidi. Yandi kele kikesa. Mambu yina leke yango ke tuba me benda dikebi ya Saule. Yandi ke landa na dikebi yonso mambu yina Davidi ke tuba sambu yandi rate ve ata kima mosi. Kansi Yonatani ke wa inki mutindu? Yandi me nungaka babitumba mingi na kisalu ya kisoda yina yandi ke sadilaka Yehowa luzingu na yandi ya mvimba. Kansi bitumba ya bubu, muntu me munga yo kele ve Yonatani, yo kele leke yai ya bakala. Davidi me fwa Goliati, soda mosi ya nene mpi nda. Keti Yonatani ta wa kimpala sambu na lukumu yonso yina bo ke pesa Davidi?

Mutindu Yonatani me sala mambu lenda yitukisa nge. Biblia ke tuba nde: “Ntangu Davidi manisaka kusolula ti Saule, Yonatani ti Davidi kumaka banduku ya ngolo, mpi Yonatani kumaka kuzola Davidi bonso yandi mosi.” Yonatani yandi mosi muntu pesaka Davidi bilele na yandi ya basoda. Kansi yandi pesaka yandi mpi munduki na yandi ya tolo-tolo. Yo vandaka kado mosi ya mbote kibeni sambu bantu zabaka nde Yonatani zabaka mbote kusadila munduki ya tolo-tolo. Diaka, Yonatani ti Davidi me sala kuwakana sambu bo vanda banduku. Yo vandaka kuwakana mosi ya masonga: Bo wakanaka nde bo ta sadisanaka.​—1 Samuele 18:1-5.

Yina mutindu kinduku ya Yonatani ti Davidi yantikaka. Bo kele na kati ya bantu mingi yina vandaka ti kinduku ya mbote yina Biblia ke tubilaka. Sambu na babakala mpi bankento yina ke kwikilaka na Nzambi, kinduku kele mfunu mingi. Na ntoto yai ya me konda zola, beto lenda kumisa lukwikilu na beto ngolo kana beto ke pona mbote banduku na beto mpi kana beto mosi beto ke sala bikesa sambu na kuvanda banduku ya mbote yina banduku na bo lenda tudila ntima. (Bingana 27:17) Beto tala mambu yina mbandu ya Yonatani ke longa beto na yina me tala kinduku.

Inki Salaka nde Bo Kuma Banduku?

Inki mutindu bantu yai zole salaka kinduku ya ngolo mutindu yai kukonda kusukina? Sambu na kubaka mvutu na ngiufula yai, yo ke lomba ntete kutadila kima yina salaka nde bo kuma banduku. Beto tadila mambu ya nkaka ya luzingu na bo. Yonatani ke lutisa ntangu mosi ya mpasi. Na nima ya bamvula, tata na yandi Saule yina vandaka Ntotila me soba. Saule me kuma ti bikalulu ya mbi. Yandi vandaka ntete ntotila mosi ya bulemfu mpi ya kudikulumusa. Kansi yandi me kuma ntotila mosi ya ntu-ngolo mpi ya ke lumfukila diaka ve Nzambi.​—1 Samuele 15:17-​19, 26.

Yonatani me kangamaka ngolo ti tata na yandi. Yo yina, mutindu tata na yandi me kuma muntu ya mbi, yo fwete yangisa yandi ngolo kibeni. (1 Samuele 20:2) Ntembe kele ve nde, yandi ke kudiyula bampasi yina bikalulu ya mbi ya tata na yandi ta natila dikanda yina Yehowa me ponaka. Keti kukonda bulemfu ya ntotila ta pusa bantu yina yandi ke yala na kuyambula kusadila Yehowa mpi na kusala nde Yehowa kundima bo diaka ve? Ntembe kele ve nde, yo kele ntangu ya mpasi sambu na muntu ya lukwikilu bonso Yonatani.

Mambu yai lenda sadisa nge na kubakisa kima yina me sala nde Yonatani kukuma kukangama ti Davidi. Yonatani ke mona nde Davidi kele ti lukwikilu ya ngolo. Kuvila ve: Davidi vandaka ve bonso basoda ya Saule. Yandi bikaka ve nde nda mpi nene ya Goliati kubangisa yandi. Yandi tubaka nde kukwenda na bitumba ti zina ya Yehowa ta sala nde, yandi vanda ngolo kuluta Goliati mpi bima yonso ya kunwanina yina Goliati vandaka ti yo.​—1 Samuele 17:45-47.

Mwa bamvula na ntwala, Yonatani yindulaka kiteso mosi. Yandi vandaka kundima kibeni nde bantu zole disongidila, yandi ti muntu yina vandaka kunatila yandi bima ya kunwanila, lendaka kukwenda kunwanisa basoda mingi mpi kununga bo. Sambu na nki? Yonatani ke tuba nde: “Kima mosi ve lenda kanga Yehowa nzila.” (1 Samuele 14:6) Yo ke monana nde, mambu mingi vandaka kuvutukisa Yonatani ti Davidi: lukwikilu ya ngolo na Yehowa mpi zola ya mudindu sambu na yandi. Kana Davidi ti Yonatani salaka kinduku ya ngolo mutindu yina, yo vandaka sambu na mambu yina zole. Yo kele masonga nde, Yonatani kele mwana-ntotila mosi ya ngolo. Yandi kele ti bamvula pene-pene ya 50. Kansi Davidi kele ngungudi ya mameme. Yandi kele muntu ya kudikulumusa. Ziku yandi vandaka me lungisa nkutu ntete ve bamvula 20. Kansi mwa mambu yai ya kuswaswana vandaka ve ata fioti mfunu.a

Kuwakana yina Yonatani ti Davidi salaka vandaka lutaninu ya ngolo sambu na kinduku na bo. Sambu na nki? Ya kieleka, Davidi me zaba mambu yina Yehowa ke kana kusala sambu na yandi: Yandi fwete kuma ntotila ya Izraele na bilumbu ke kwisa. Keti yandi me bumbila Yonatani nsangu yina? Ata fioti ve. Bo kele banduku ya ngolo bo zole. Bo ke solulaka na masonga yonso. Bo ke bumbilanaka ve binsweki, bo ke kusanaka mpi ve. Ntangu Yonatani me zaba yo, yandi me wa nki mutindu? Keti yandi ke tula ntima nde kilumbu kele yandi ta kuma ntotila mpi yandi ta yidika bifu yina tata na yandi ke salaka? Biblia ke songa beto ve ata kima mosi sambu na kumonisa nde Yonatani vandaka kusosa kukatula bangindu ya mbi na ntima na yandi. Yo ke tubila kaka mambu yina kele mfunu: kwikama ya Yonatani mpi lukwikilu na yandi. (1 Samuele 16:1, 11-13) Yonatani me lungisa mambu ya yandi tubaka mpi yandi ke landa kumona Davidi bonso nduku, kansi ve bonso mbanda na yandi. Yonatani ke zola kumona kulungana ya luzolo ya Yehowa.

Kinduku na bo vandaka kibeni lusakumunu mosi ya nene. Mbandu ya Yonatani muntu yai ya lukwikilu ke longa beto inki? Konso nsadi ya Nzambi fwete vila ve mambote yina bantu ke bakaka kana bo kele banduku. Banduku na beto fwete vanda ve kaka mvula mosi ti beto to bantu yina me kutanaka ti mambu yina beto mpi me kutanaka ti yo. Kima ya mfunu kele nde, bo fwete vanda ti lukwikilu ya ngolo. Lukwikilu yina ta sadisa bo na kusala mambu mingi ya mbote. Yonatani ti Davidi ke pesanaka kikesa mbala mingi. Bo ta vanda diaka ti mfunu ya lusadisu yina bo ke pesanaka sambu kibuka fioti, kinduku na bo ta mekama diaka ngolo.

Yandi Ta Landa Kuvanda Kwikama na Nani?

Na luyantiku, Saule vandaka kuzola Davidi mingi mpi yandi tulaka yandi mfumu ya basoda na yandi. Kansi yandi sukininaka ve na kukuma kuwila Davidi kimpala mpi yo salaka nde yandi kuma mbeni na yandi. Yonatani vandaka ve mutindu yina. Davidi vandaka kununga Bantu ya Filistia mbala na mbala. Bantu yai ya Filistia vandaka bambeni ya Bantu ya Izraele. Bantu kumaka kukumisa Davidi mpi kuzola yandi. Bantu ya nkaka ya Izraele yimbaka nkutu nde: “Saule me fwa mafunda ya bambeni, mpi Davidi me fwa makumi ya mafunda ya bambeni.” Saule vandaka ve kuzola nkunga yina ata fioti. Biblia ke tuba nde: “Katuka kilumbu yina, Saule vandaka kutala Davidi ntangu yonso na disu ya mbi.” (1 Samuele 18:7, 9) Yandi vandaka kuwa boma mpi kuyindula nde Davidi ke sosa kubotula yandi kiti ya kimfumu. Yo kele mawa kibeni. Yo kele masonga nde, Davidi me zaba nde yandi ta baka kisika ya Saule na bilumbu ke kwisa mpi kukuma ntotila. Kansi ata mbala mosi ve yandi bikalaka kuyindula nde, yandi fwete baka kisika ya ntotila yai ya Yehowa ponaka na ntangu yandi kele ntete na kiti ya kimfumu.

Saule me sadila mayele ya mbi sambu na kufwa Davidi na bitumba. Kansi yo me simba ve. Davidi ke landa kaka kununga mpi yo ke sala nde bantu kuzitisa yandi. Na nima, Saule me sosa kuvukisa bantu yonso ya nzo na yandi disongidila, bansadi na yandi mpi mwana na yandi ya ntete, sambu bo sosa mayele ya kufwa Davidi. Ntembe kele ve nde, Yonatani waka mpasi mingi na ntima na kumona nde tata na yandi ke kana kusala kima ya mutindu yina. (1 Samuele 18:25-30; 19:1) Yonatani kele mwana mosi ya me kangamaka na tata na yandi. Kansi yandi kele mpi nduku mosi ya me kangamaka ngolo na nduku na yandi. Na dibaku yai, yo lenda vandila yandi mpasi na kubikala ya kukangama na tata na yandi mpi na nduku na yandi. Inki yandi ta sala?

Yonatani me tuba nde: “Ntotila fwete sala ve disumu na ntwala ya nsadi na yandi Davidi, sambu yandi me sala ve disumu na ntwala na nge mpi mambu yina yandi sadilaka nge me natila nge mambote. Yandi tulaka luzingu na yandi na kigonsa sambu na kufwa Mufilistia yina, ebuna Yehowa pesaka luguluku ya nene na Izraele ya mvimba. Nge monaka yo, mpi nge waka kiese mingi. Ebuna sambu na nki nge fwete sala disumu mpi kutiamuna menga ya muntu yina me sala mbi ve na mutindu nge ke zola kufwa Davidi kukonda kikuma?” Kima mosi ya kuyituka me salama. Saule me monisa na dibaku yai nde, yandi me wa mambu ya mwana na yandi me tuba. Yandi me dia nkutu ndefi nde yandi ta sala ve Davidi mbi. Kansi Saule kele ve muntu yina ke salaka mambu ya yandi ke tubaka. Na nima, ntangu yandi monaka nde Davidi ke landa kununga, yandi kumaka kuwila Davidi kimpala ya ngolo diaka. Ebuna yandi taka yandi dikonga. (1 Samuele 19:4-6, 9, 10) Kansi yo simbaka ve Davidi. Davidi basikaka mpi tinaka kibansala ya Saule.

Keti nge me ponaka dezia kana nge ta kangama na nani? Yo lenda vanda mpasi mingi. Na dibaku ya mutindu yina, yo lenda vanda nde bantu ya nkaka ke pesa nge ndongisila nde, nge fwete tula dibuta na beno na kisika ya ntete. Kansi Yonatani yandi, yandi me zaba nde yandi fwete sala ve mpidina. Inki mutindu yandi lenda vanda na lweka ya tata yandi, kansi kwaku na lweka Davidi kele, yandi ya kele nsadi ya me kangamaka na Yehowa mpi ya ke lemfukilaka yandi? Yonatani bikaka nde kukangama na yandi na Yehowa kusadisa yandi na kupona na nki lweka yandi fwete vanda. Yo salaka nde yandi pona kuvanda na lweka ya Davidi mpi kukotila yandi. Ata yandi tulaka kukangama na yandi na Yehowa na kisika ya ntete, yandi ke monisa mpi nde yandi kele ya kwikama na tata na yandi, mpamba ve yandi ke pesa yandi bandongisila na masonga yonso na kisika ya kusonga tata na yandi mambu yina yandi ke zola kuwa. Kana beto landa mbandu ya kwikama ya Yonatani, beto ta baka mambote mingi.

Inki Yo Lombaka Sambu Yandi Bikala ya Kwikama?

Yonatani ke sosa diaka kuwakanisa Saule ti Davidi. Kansi ture yai, tata na yandi ta wila yandi ve. Beto tala mutindu mambu ke salama. Davidi me kwenda kumona Yonatani na mutindu ya kubumbana mpi yandi me songa Yonatani nde yandi ke wa boma sambu na luzingu na yandi. Davidi me songa Yonatani nde: “Kubika fioti bo ta fwa mono!” Yonatani me ndima kusosa kuzaba inki tata na yandi ke yindula mpi kukwenda kusonga Davidi kana Saule kele ya kuyilama sambu yandi sala ngemba ti yandi. Yo ta lomba nde Davidi kubumbana. Ebuna Yonatani ta sala kima mosi yina ta sadisa Davidi na kuzaba kana yo me simba to ve. Yandi me sadila munduki mosi ya tolo-tolo ti batolo-tolo. Yonatani me lomba kaka Davidi nde: “Kukatula ve zola na nge ya kwikama na bantu ya nzo na mono, ata ntangu Yehowa ta katula bambeni yonso ya Davidi na zulu ya ntoto.” Davidi me ndima nde yandi ta lungisaka bampusa ya bantu ya nzo ya Yonatani mpi yandi ta taninaka bo.​—1 Samuele 20:3, 13-27.

Yonatani me songa Saule mambu ya mbote ya Davidi. Kansi ntotila me wa makasi ya ngolo. Yandi me songa Yonatani nde yandi kele “mwana ya nkento ya ntu-ngolo” mpi yandi me songa yandi na mutindu ya kuvweza nde mutindu yandi kele ya kukangama na Davidi ke pesa dibuta na bo nsoni. Na nima, Saule me sosa kupusa Yonatani na kutula mambote na yandi mosi na kisika ya ntete. Yandi me songa Yonatani nde: “Konso ntangu yina mwana ya Yese ta vanda na luzingu na ntoto, nge ti kimfumu na nge ta vanda ve ngolo.” Yonatani me sala bonso nde yandi me wa ve ata kima na mambu yina Saule me tuba. Yonatani me bondila Saule mpi me yula yandi nde: “Sambu na nki yandi fwete fwa? Yandi me sala inki?” Saule vandaka me kuma dezia mbuta. Ata mpidina, yandi vandaka kaka soda ya ngolo. Yandi me wa makasi ya ngolo mpi yandi me monisa nku na yandi yonso: yandi me ta mwana na yandi tolo-tolo. Ata yandi vandaka soda mosi ya vandaka ti eksperiansi mingi, tolo-tolo na yandi simbaka ve Yonatani. Saule pesaka Yonatani nsoni ya ngolo. Ebuna Yonatani kwendaka ti makasi.​—1 Samuele 20:24-34.

Mbasi na yo na suka, Yonatani me kwenda na mfinda ti nsadi na yandi. Bo me kwenda pene-pene ti kisika yina Davidi vandaka ya kubumbana. Kaka mutindu yandi wakanaka ti Davidi, yandi me ta tolo-tolo sambu Davidi kubakisa nde Saule ke kana kaka kufwa yandi. Na nima, Yonatani me vutula nsadi na yandi na mbanza. Bo me bikala kaka bo zole, yandi ti Davidi. Bo me zwa dibaku ya kusolula mwa fioti. Bo me dila bo zole. Na nima ti mawa na ntima, Yonatani me pesa Davidi mbote ya nsuka. Davidi me yantika luzingu ya kukwendaka kutina-tina.​—1 Samuele 20:35-42.

Na ntangu yai ya mpasi, Yonatani me monisa kibeni nde yandi kele nduku ya mbote kibeni yina ke sosaka ve mambote na yandi mosi. Kuvila ve nde, Satana yina kele mbeni ya bantu yonso yina me kangamaka na Yehowa, ke zolaka kupusa bantu na kusosa mambote na bo mosi. Yandi vandaka kuzola nde Yonatani kulanda Saule mpi yandi tula nzala na yandi ya kimfumu na kisika ya ntete. Yandi pusaka bibuti na beto ya ntete Adami ti Eva na kusala mpidina. (Kuyantika 3:1-6) Kansi, yandi me kuka ve kupusa Yonatani na kusala mpidina. Yo kele masonga nde Satana waka kibeni makasi mutindu yandi nungaka ve. Ebuna beto, keti beto ta kuka kubwa ve na mitambu na yandi? Beto ke zingaka na nsi-ntoto mosi ya me fuluka ti bantu yina ke sosaka mambote na bo mosi. (2 Timoteo 3:1-5) Keti beto ta landa mbandu ya kwikama ya Yonatani? Diaka, bonso yandi, keti beto ta tula mambote ya bantu ya nkaka na kisika ya ntete?

“Mono Vandaka Kuzola Nge Mingi”

Na ntangu mosi buna, kimbeni ya Saule sambu na Davidi kumaka bonso maladi. Yonatani ke kuka ve kusadisa tata na yandi. Yandi ke tala mutindu tata na yandi ke landa kaka kukuma bonso diboma, yandi ke vukisa basoda na yandi, yandi ke tambula ti bo na insi ya mvimba kaka sambu na kufwa muntu ya me sala ka yandi kima ve. (1 Samuele 24:1, 2, 12-15; 26:20) Keti Yonatani ta kwenda mpi ti tata na yandi? Ata kisika mosi ve Biblia ke tubaka nde, yandi landaka tata na yandi na mambu ya buzoba ya mutindu yina. Ya kieleka yo lendaka kusalama ve, sambu Yonatani vandaka ya kukangama na Yehowa, na Davidi mpi na kuwakana yina bo salaka sambu na kinduku.

Mutindu yandi vandaka kudiwa sambu na nduku na yandi ta soba ve. Na nima ya mwa ntangu, Yonatani me zwa dibaku ya kukutana diaka ti Davidi. Davidi kele na Oresha. Oresha ke tendula “Kisika ya Banti.” Oresha vandaka na mfinda, yo vandaka na zulu ya ngumba. Ntembe kele ve nde mwa bakilometre vandaka kukabisa yo ti sudi-esti ya Ebroni. Sambu na nki Yonatani me tula luzingu na yandi mutindu yai na kigonsa sambu na kukwenda kusosa muntu yina ke tina lufwa? Biblia ke songa beto nde, ngindu na yandi kele ya kusadisa Davidi na “kubaka kikesa na Yehowa.” (1 Samuele 23:16) Yo ta salama nki mutindu?

Yonatani songaka nduku na yandi Davidi nde “kuwa boma ve.” Na nima sambu na kukitisa Davidi ntima, yandi songaka yandi nde: “Tata na mono Saule ta mona nge nge ve.” Sambu na nki Yonatani ke ndima nde yo ta salama kaka mpidina? Sambu Yonatani ke kwikila nde Yehowa ta lungisa mambu yina yandi tubaka. Na nima, yandi me tuba nde: “Nge ta vanda ntotila ya Izraele.” Samuele yina vandaka profete ya Yehowa tubaka yo dezia bamvula mingi na ntwala. Sesepi, Yonatani ke yibusa Davidi nde mambu yina Yehowa ke tubaka ke lunganaka kaka. Kansi inki mutindu Yonatani ke tadila luzingu na yandi mosi na bilumbu ya ke kwisa? Yandi me songa Davidi nde: “Mono ta vanda muntu ya zole na nima na nge.” Yandi kele kibeni muntu ya kudikulumusa. Yandi kele ya kuyilama na kuvanda na nsi ya lutwadisu ya Davidi yina kele leke na yandi ya bamvula 30 mpi ya kupesa yandi maboko. Na nsuka Yonatani me tuba nde: “Tata na mono Saule me zaba yo.” (1 Samuele 23:17, 18) Na nsi ya ntima, Saule zabaka nde yandi ta kuka ka yandi ve kununga bakala yai ya Yehowa me pona sambu na kukuma ntotila.

Ntembe kele ve nde na bamvula yina ke landa, Davidi ta yibukaka ntangu yonso mambu yina yandi ke solula ti Yonatani. Yo kele mbala ya nsuka yina bo ke monana bo zole. Diambu ya mawa kele nde, kivuvu yina Yonatani vandaka ti yo ya kukuma muntu ya zole na nima ya Davidi ta lungana ve.

Yonatani me kwenda na bitumba sambu na kunwanisa bantu ya Filistia na lweka ya tata na yandi. Bantu ya Filistia kele bambeni ya ngolo ya Bantu ya Izraele. Yandi lenda nwana na lweka ya tata na yandi ti kansansa ya mbote, sambu ata tata na yandi ke sala bifu mingi, yandi lenda bika ve nde bifu yina tata na yandi vandaka kusala kukanga yandi nzila ya kutula kisalu ya Yehowa na kisika ya ntete. Yandi ke nwana ti kikesa mpi yandi kele kaka ya kwikama mutindu yandi ke vandaka banda ntama. Kansi, bitumba me kuma mbi sambu na Bantu ya Izraele. Saule kumaka mbi mingi. Yandi me kwenda ntama kibeni. Yandi me kudipesa na bisalu ya bampeve ya mbi. Nsiku ya Nzambi vandaka kutuba nde kana muntu me sala disumu yina, bo fwete fwa yandi. Yehowa ke sakumuna diaka ve Saule. Bana tatu ya Saule me fwa na bitumba yina. Yonatani vandaka na kati na bo. Saule me lwala ngolo mpi yandi me kudifwa.​—1 Samuele 28:6-14; 31:2-6.

Davidi me wa mpasi mingi kibeni. Davidi kele muntu mosi ya mbote mpi ya kuyilama na kulolula. Yandi me dila mpi Saule, muntu yina monisaka yandi mpasi mpi sosaka kubebisa luzingu na yandi. Davidi me sonika nkunga mosi ya mawa sambu na Saule ti Yonatani. Bangogo ya ke simba ntima ya kele na nkunga yango kele mbala ya nkaka yina ke tadila nduku ya Davidi mpi muntu yina vandaka kulonga yandi, Yonatani: “Mono kele na mawa sambu na nge, mpangi na mono Yonatani, mono vandaka kuzola nge mingi. Zola na nge sambu na mono vandaka ya kuyituka kuluta zola ya bankento.”​—2 Samuele 1:26.

Davidi bikaka ve kuvila mambu yina yandi songaka Yonatani. Bamvula mingi na nima, Davidi ke sosa mwana ya Yonatani. Mwana yango vandaka ti kifu na makulu. Yo kele Mefibosheti. Davidi ke lungisa bampusa ya mwana yai. (2 Samuele 9:1-13) Yo kele pwelele nde, Davidi me longuka mambu mingi na yina me tala kwikama ya Yonatani mpi lunungu na yandi. Yandi me longuka mpi mambu mingi na yina me tala luzolo yina Yonatani vandaka ti yo ya kulanda kuvanda nduku ya kwikama, yo vanda mambu ke salama nki mutindu. Keti beto mpi, beto ta baka dilongi na mbandu ya Yonatani? Keti beto ke sosaka kukuma banduku ya bantu yina ke vandaka ti bikalulu bonso yina Yonatani vandaka ti yo? Keti beto mosi, beto kele banduku ya mutindu yina? Kana beto ke sadisa banduku na beto na kukuma ti lukwikilu na Yehowa mpi na kukumisa yo ngolo, kana beto ke tula kwikama na beto na Nzambi na kisika ya ntete mpi kana beto ke bikala ya kwikama na kisika ya kusosa mambote na beto mosi, beto ta vanda banduku ya mbote mutindu Yonatani vandaka. Ebuna, beto ta landa mbandu ya lukwikilu na yandi.