Keti Bantu Yonso ya Bo Kebingaka “Bakristu” Kele Bakristu?

BAKRISTU kele ikwa na ntoto? Na kutadila mukanda mosi (Atlas of Global Christianity), na mvu 2010 Bakristu vandaka 2.3 miliare na ntoto ya mvimba. Kansi mukanda yina mosi kemonisa nde Bakristu yango kele na mabundu kuluta 41 000​—konso dibundu kele ti malongi mpi bansiku na yo. Yo yina, na kutadila ntalu ya mabundu ya “Kikristu,” bantu yankaka kekumaka kisaka-saka to nkutu kelembaka nitu. Bo lenda kudiyula nde: ‘Keti bantu yonso ya bo kebingaka Bakristu kele mpenza Bakristu?’

Bika beto tadila dyambu yai na mutindu yankaka. Mbala mingi ntangu muntu kesalaka nzyetelo na nsi yankaka bo kelombaka yandi mikanda. Yandi fwete pesa banzikisa ya kemonisa nde yo kele yandi, mumbandu yandi lenda songa pasepore. Mutindu mosi, Mukristu ya kyeleka fwete tuba kaka ve nde yandi kekwikilaka na Kristu kansi yandi fwete sala mpi mambu mingi kuluta. Yandi fwete pesa banzikisa yankaka. Banzikisa yango kele nki?

Bo sadilaka ngogo “Mukristu” na mbala ya ntete na nima ya mvu 44 T.B. Luka nsoniki ya Biblia tubaka nde: “Bantu ya Antioshe, bo bantu ya ntete na kubinga balonguki ya Yesu Kristo nde Bakristo.” (Bisalu 11:26) Zaba nde bantu yina bo bingaka nde Bakristu vandaka balongoki ya Kristu. Inki kekumisaka muntu longoki ya Yezu Kristu? Diksionere mosi (The New International Dictionary of New Testament Theology) ketendula nde: “Kuvanda longoki ya Yezu ketendula kuditambika ya mvimba . . . na luzingu na yandi ya mvimba.” Yo yina, Mukristu ya kyeleka kele muntu yina kelandaka malongi mpi bansiku yonso ya Yezu, yina kele Muntu ya Kuyantikisaka dibundu ya Bukristu mpi kesadila yandi na luzingu na yandi ya mvimba.

Keti bubu yai beto lenda mona bantu ya mutindu yai na kati ya bantu yina bo kebingaka Bakristu? Inki bidimbu Yezu pesaka sambu na kuzaba balongoki na yandi ya kyeleka? Beto kelomba nge na kutadila bamvutu ya Biblia na bangyufula yai. Na masolo ya kelanda, beto tatadila mambu tanu yina Yezu tubaka sambu na kusadisa beto na kuzaba balongoki na yandi ya kyeleka. Beto tatadila mutindu Bakristu ya mvu-nkama ya ntete monisaka yo mpi beto tasala bikesa na kusengumuna banani na kati ya bantu mingi yina bo kebingaka Bakristu bubu yai kelungisa malombo ya kuvanda Bakristu ya kyeleka.

“Landa Malongi na Mono”

“Kana beno ke landa malongi na mono, ya kieleka beno kele balonguki na mono; beno ta zaba mambu yina kele ya kieleka, ebuna mambu yina ta katula beno na kimpika.”​—YOANE 8:31, 32.

Mambu Yina Yo Ketendula: “Malongi” ya Yezu ketendula mambu yina yandi longaka ya katukaka na muntu ya kuluta kuzanguka. Yezu tubaka nde: “Tata yina tindaka mono, yandi songaka mono mambu yina ya mono fweti tuba ti mambu yina ya mono fweti longa.” (Yoane 12:49) Ntangu yandi sambaka Yehowa Nzambi Tata na yandi ya zulu, Yezu tubaka nde: “Mambu yina ya nge ke tubaka kele mambu ya kieleka.” Yezu vutukilaka Ndinga ya Nzambi mbala na mbala sambu na kumonisa nde malongi na yandi vandaka ya kyeleka. (Yoane 17:17; Matayo 4:4, 7, 10) Yo yina, Bakristu ya kyeleka ‘kelandaka malongi na yandi,’ disongidila nde bo kendimaka nde Biblia Ndinga ya Nzambi kele “kyeleka” mpi yo kele ti kiyeka ya kuluta nene na balukwikilu mpi bikalulu na bo.

Mutindu Bakristu ya Mvu-Nkama ya Ntete Monisaka Yo: Ntumwa Polo, Mukristu yina sonikaka mikanda mingi ya Biblia monisaka luzitu yina Yezu vandaka ti yo sambu na Ndinga ya Nzambi. Yandi sonikaka nde: “Bo sonikaka Mukanda ya Nzambi yonso na ngolo na yandi; mambu yonso kele na kati yo kele mfunu.” (2 Timoteo 3:16) Bantu yina bo meponaka sambu na kulonga bampangi Bakristu fwete “landa na kusadila Ndinga ya Nzambi mpi kutudila yo ntima.” (Tito 1:7, 9, The Amplified Bible) Polo longisilaka Bakristu ya mvu-nkama ya ntete na kubuya “malongi . . . ya mpamba-mpamba ti ya luvunu, yina ke katukaka na mambu yina ya bantu ke longaka ti na bampeve yina ke yalaka bantu ya nsi-ntoto, kansi yo ke katukaka na malongi ya Kristo ve.”​—Kolosai 2:8.

Banani Kelungisa Malombo Bubu Yai?: Na kutadila mukanda mosi (Dogmatic Constitution on Divine Revelation) yina basikaka na mvu 1965 mpi ya bo vutukilaka bangogo na yo na mukanda Malongi ya Mbundana ya Dibundu ya Katolika: “Mambu yina Dibundu ya [Katolika] kekwikilaka, kekatukaka ve na Masonuku ya Santu mutindu malongi na bo kemonisaka yo. Yo yina, bo kendimaka mpi kezitisaka kiteso mosi binkulu ya santu mpi Masonuku ya Santu na kwikama mpi luzitu yonso.” Disolo ya kele na zulunalu mosi (Maclean) vutukilaka mambu yina ministre mosi tubaka na mbanza Toronto na nsi Canada, yina yulaka nde: “Sambu na nki beto kele na mfunu ya bantu yina kezolaka ‘bansoba’ tuka bamvula mfunda zole sambu na kutwadisa beto? Beto mosi kele ti bangindu ya mbote kansi yo kelunganaka ve mbala mingi sambu beto kewakanisaka yo ti malongi ya Yezu mpi Masonuku.”

Na yina metala Bambangi ya Yehowa, mukanda mosi (New Catholic Encyclopedia) ketuba nde: “Bo kezitisaka Biblia mpi yo kele nto mosi mpamba ya lukwikilu mpi ya minsiku na bo.” Ntama mingi ve bakala mosi na Canada zengaka Mbangi ya Yehowa mosi ndinga ntangu mbangi yina zolaka kudimonisa. Yandi songisaka musapi na Biblia mpi tubaka nde: “Mono kezaba nge na kidimbu na beno.”

“Bo Kele Bantu ya Nsi-Ntoto Yai Ve”

“Bantu ya nsi-ntoto yai mengaka bo, sambu bo kele bantu ya nsi-ntoto yai ve.”​—YOANE 17:14.

Mambu Yina Yo Ketendula: Sambu Yezu vandaka ve muntu ya nsi-ntoto, yandi vandaka kukota ve na mambu ya bantu mpi na mavwanga ya politiki ya bilumbu na yandi. Yandi ketendula nde: “Kana kimfumu na mono vandaka ya nsi-ntoto yai, bantu na mono zolaka kwisa kunwana sambu bantu ya nkaka kupesa mono na maboko ya Bayuda ve. Kimfumu na mono kele ya nsi-ntoto yai ve.” (Yoane 18:36) Yandi syamisaka mpi balongoki na yandi na kubuya nkadilu, bangogo mpi bikalulu yina Ndinga ya Nzambi kebuyisaka.—Matayo 20:25-27.

Mutindu Bakristu ya Mvu-Nkama ya Ntete Monisaka Yo: Na kutadila Jonathan Dymond, nsoniki ya mambu ya metala dibundu, Bakristu ya mvu-nkama ya ntete “buyaka kukota na [mvita]; yo vanda malanda yina zolaka kukwisa na nima, ata bo kepusa bo na kingolo-ngolo to ketula bo na boloko to kefwa bo.” Bo ndimaka kunyokwama na kisika ya kukota na mambu ya politiki. Bansiku ya bikalulu ya mbote keswaswanisaka bo ti bantu yankaka. Piere zabisaka Bakristu nde: “Ebuna ntangu yai, bamimpani ke yituka, sambu beno ke kwendaka kusala mambu ya kisakasaka diaka ve ti bo; yo yina bo ke vwenzaka beno.” (1 Piere 4:4) Will Durant, muntu ya kelongukaka mambu ya melutaka sonikaka nde “lukwikilu mpi bikalulu ya mbote ya Bakristu vandaka kupesa mimpani mpasi sambu bo vandaka kuzola kyese.”

Banani Kelungisa Malombo Bubu Yai? Sambu Bakristu kekotaka ve na mambu ya politiki, mukanda mosi (the New Catholic Encyclopedia) ketuba nde: “Kusadila minduki na mvita kele mbi.” Disolo ya kele na mukanda mosi (the Reformierte Presse) ketuba nde na kutadila lufwa ya bantu mingi yina salamaka na mvita mosi na nsi Rwanda na mvu 1994, rapore yina ketubilaka Banswa ya bantu ya Afrika mpi kimvuka yina ketalaka banswa ya bantu (organisation des droits de l’homme) monisaka nde mabundu yonso nwanaka mvita yina “katula kaka Bambangi ya Yehowa.”

Na yina metala mvita yina Adolf Hitler twadisaka, yina Fwaka Bantu Mingi longi mosi ya iniversite bokutaka nde “ata dibundu mosi ve telaminaka luvunu, nku mpi lufwa ya bantu.” Na nima ya kutanga mukanda mosi (le musée de l’Holocauste aux États-Unis) yandi sonikaka nde: “Ntangu yai, mono mebaka mvutu.” Yandi bakisaka nde Bambangi ya Yehowa kangamaka na balukwikilu na bo ata bo vandaka kupesa bo mpasi.

Inki beto lenda tuba na yina metala bikalulu na bo ya mbote? Zulunalu mosi (U.S. Catholic) ketuba nde “bubu yai, batoko mingi ya dibundu ya Katolika kebuyaka malongi yina bo kelongaka bo na yina metala kimakangu [mpi] kuvukisa nitu na ntwala ya makwela.” Zulunalu yango kevutukila mambu yai episikopo mosi tubaka: “Mono kemona nde bantu mingi disongidila bantu kuluta 50 na kati ya nkama kezingaka dezia kumosi na ntwala ya kukwela.” Mukanda mosi (The New Encyclopædia Britannica) monisaka nde Bambangi ya Yehowa “ketulaka dikebi ya mingi na bikalulu ya mbote ya konso muntu.”

“Beno Zolana Beno na Beno”

“Nsiku mosi ya mpa ya mono ke pesa beno yo yai: Beno zolana beno na beno. Mutindu mono ke zolaka beno, beno mpi beno zolana beno na beno. Kana beno ke zolana beno na beno, bantu yonso ta zaba nde beno kele balonguki na mono.”​—YOANE 13:34, 35.

Mambu Yina Yo Ketendula: Kristu zabisaka balongoki na yandi na kuzolana mutindu yandi zolaka bo. Inki mutindu Yezu zolaka bo? Ata bantu ya bilumbu na yandi vandaka kumona bankento mpi bantu ya bwala yankaka mpamba, Yezu vandaka kuzola bantu yonso. (Yoane 4:7-10) Zola pusaka Yezu na kutambika ntangu, ngolo mpi makuki na yandi sambu na kusadisa bantu yankaka. (Marko 6:30-34) Nsuka-nsuka, Kristu monisaka zola na kiteso ya kuluta nene. Yandi tubaka nde: “Mono kele ngungudi mosi ya mbote ya mameme. Ngungudi ya mbote ya mameme ke pesaka moyo na yandi sambu na mameme na yandi.”—Yoane 10:11.

Mutindu Bakristu ya Mvu-Nkama ya Ntete Monisaka Yo: Na mvu-nkama ya ntete, Bakristu vandaka kubingana ‘mpangi-bakala’ to ‘mpangi-nkento.’ (Filemoni 1, 2) Bampangi yina vandaka kuyamba bantu ya makanda yonso yina vandaka kukwisa na dibundu ya Bukristu, sambu bo vandaka kukwikila nde ‘luswaswanu kele ve na kati ya Bayuda ti bayina kele Bayuda ve. Sambu bo yonso kele ti Mfumu mosi.’ (Roma 10:11, 12) Na nima ya Pantekoti ya mvu 33 T.B., balongoki yina vandaka na Yeruzalemi “vandaka kuteka bantoto na bo ti bima na bo, ebuna bo vandaka kukabila bantu yonso mbongo konso muntu mutindu ya yandi vandaka na yo mfunu.” Sambu na nki? Sambu bantu yina katukaka kubaka mbotika kubikala na Yeruzalemi mpi kulanda “kutula ngolo sambu na kuwa malongi ya bantumwa.” (Bisalu 2:41-45) Inki pusaka bo na kusala buna? Bamvula na nsi ya 200 na nima ya lufwa ya bantumwa, Tertullien vutukilaka mambu yai ya bantu yankaka tubaka sambu na Bakristu: “Bo vandaka kuzolana mpenza . . . mpi nkutu bo vandaka ya kuyilama na kufwa sambu na bampangi na bo.”

Banani Kelungisa Malombo Bubu Yai? Mukanda mosi ya bo kebingaka Histoire du déclin et de la chute de l’Empire romain (1837) monisaka nde bamvu-nkama mingi kuluta, bantu yina vandaka kudibinga Bakristu “kudisalanaka mpenza nku kuluta yina [mimpani] vandaka kusala.” Nsosa mosi ya salamaka ntama mingi ve na États-Unis kemonisa nde bantu mingi yina kekudibingaka bantu ya Nzambi disongidila bayina kekudibingaka Bakristu kele mpi bantu yina kezolaka ve bantu ya mpusu yankaka. Bantu ya dibundu mosi yina kezingaka na bansi ya kuswasana kevandaka ve ti kima mosi yina kevukisaka bo, yo yina bo kekukaka ve kusadisa bampangi ya dibundu na bo yina kele na nsi yankaka ntangu bo kevandaka ti mfunu ya lusadisu.

Na nima ya mipepe iya ya ngolo yina salamaka na nsi Floride na nsungi ya bangonda zole na mvu 2004, mfumu ya Kimvuka Mosi ya Ketalaka Mambu ya Lusadisu na Nima ya Bisumbula na bwala yai (Comité des opérations de secours) sosaka kuzikisa kana bantu vandaka kusadila na mutindu ya mbote bima yina bo pesaka. Yandi tubaka nde ata kimvuka mosi ve vandaka kutwadisa mambu mbote-mbote bonso Bambangi ya Yehowa mpi yandi pesaka nswa ya kupesa Bambangi lusadisu yina bo vandaka na yo mfunu. Na luyantiku ya mvu 1997, kimvuka mosi ya Bambangi ya Yehowa ya kepesaka lusadisu ya bankisi, madia mpi bilele kwendaka na République démocratique du Congo sambu na kusadisa bampangi na bo Bakristu mpi bantu yankaka yina vandaka ti mfunu ya lusadisu. Bambangi ya Yehowa ya Eropa pesaka bima sambu na lusadisu yina vandaka na ntalu ya milio mosi ya badolare.

“Bo Ta Longaka Nsangu Yai ya Mbote ya Kimfumu”

“Bo ta longaka Nsangu yai ya Mbote ya Kimfumu na nsi-ntoto ya mvimba, na mpila nde bantu ya makanda yonso kuwa yo. Ebuna na nima, nsuka ya ntoto ta kwisa.”​—MATAYO 24:14.

Mambu Yina Yo Ketendula: Luka nsoniki ya Evanzile tubaka nde Yezu “kwendaka kutambula na babwala ya nene ti na babwala ya fioti. Yandi vandaka kulonga Nsangu ya Mbote ya Kimfumu ya Nzambi.” (Luka 8:1) Yezu yandi mosi tubaka nde: “Mono fweti zabisa Nsangu ya Mbote ya Kimfumu ya Nzambi na babwala ya nkaka mpi, sambu yina kele kisina ya mambu ya Nzambi tindilaka mono.” (Luka 4:43) Yandi tindaka balongoki na yandi na kusamuna nsangu ya mbote na bambanza mpi na babwala, na nima yandi pesaka ntuma yai: “Beno ta zabisa nsangu na mono . . . tii na nsuka ya ntoto.”​—Bisalu 1:8; Luka 10:1.

Mutindu Bakristu ya Mvu-Nkama ya Ntete Monisaka Yo: Balongoki ya Yezu sukininaka ve na kusala mambu yina yandi zabisaka bo. Biblia ketuba nde: “Konso kilumbu, na Nzo-Nzambi ti na banzo ya bantu, bo vandaka kulonga kaka ti kuzabisa Nsangu ya Mbote ya Yesu Mesia.” (Bisalu 5:42) Bantu yonso vandaka kusamuna. Neander, muntu ya kelongukaka mambu ya melutaka tubaka nde: “Celsus muntu ya ntete yina sonikaka mambu ya mbi sambu na Bakristu sekaka bantu yina vandaka kusala kisalu ya kuzenga mika ya mameme, kisalu ya kuyidika mpi kusala basapatu, bantu yina vandaka kutunga bilele, bantu yina melongukaka ve mpi bantu ya mpamba-mpamba sambu bo vandaka bansamuni ya kikesa ya nsangu ya evanzile.” Na mukanda na yandi (The Early Centuries of the Church) Jean Bernardi sonikaka nde: “Yo lombaka nde [Bakristu] kukwenda, kutuba bisika yonso mpi na bantu yonso. Na banzila ya nene mpi na bambanza, na bisika ya bantu yonso mpi na banzo. Ata bantu kuyamba bo to ve. . . . Tii na nsuka ya ntoto.”

Banani Kelungisa Malombo Bubu Yai? David Watson yina kele nganga-Nzambi na dibundu ya Anglican sonikaka nde: “Sambu dibundu kekukaka ve kulonga mpi kusamuna bubu yai, yo yina bantu kekudipesaka dyaka ve na kusadila Nzambi.” Na mukanda na yandi (Why Are the Catholics Leaving?) José Luis Pérez Guadalupe sonikaka mambu ya metala bisalu ya Baevanzeliste, ya Baadventiste mpi bantu yankaka monaka nde “bo kelongaka ve nzo na nzo.” Kansi, sambu na Bambangi ya Yehowa yandi sonikaka nde: “Bo kelongaka mpenza nzo na nzo.”

Jonathan Turley bakisaka dyambu mosi ya kebenda dikebi mpi ya kyeleka yina kele na mukanda mosi (Cato Supreme Court Review, 2001-2002) ya ketuba nde: “Kana bo ketubila Bambangi ya Yehowa bantu mingi keyindulaka bantu yina kekwendaka kulonga bantu yankaka na banzo na bo na konso ntangu. Bambangi kelongaka nzo na nzo kaka ve sambu na kukumisa lukwikilu na bo ngolo kansi mpi yo kele mfunu mingi sambu na lukwikilu na bo.”

[Lupangu ya kele na lutiti 7]

Keti Nge Kebakisa Kidimbu?

Na kutadila minsiku ya Masonuku yina beto metubila na masolo ya kulandana, nge keyindula nde banani kemonisaka bidimbu ya Bukristu ya kyeleka bubu yai? Ata bimvuka mingi kekudibingaka mabundu ya Bukristu, yibuka mambu yina Yezu zabisaka balongoki na yandi: “Bantu yina ke bingaka mono nde: ‘Mfumu, Mfumu’, bo yonso ve ta kota na Kimfumu ya Nzambi, kansi bantu yina ke salaka luzolo ya Tata na mono yina kele na zulu.” (Matayo 7:21) Kuzaba bantu yina kesala luzolo ya Tata disongidila bayina kemonisa bidimbu ya Bukristu ya kyeleka mpi kuvukana ti bo lenda natila nge balusakumunu ya mvula na mvula na nsi ya Kimfumu ya Nzambi. Beto kesyamisa nge na kulomba Bambangi ya Yehowa yina natilaka nge zulunalu yai na kuzabisa nge mambu mingi na yina metala Kimfumu ya Nzambi mpi balusakumunu yina yo tanata.​—Luka 4:43.