Lutwadisu ya Teokrasi na Ntangu ya Bukristu

“Yau kele sambu na luzolo na yandi ya mbote . . . na kuvukisa dyaka bima yonso kumosi na Kristu, bima yina kele na mazulu ti bima yina kele na ntoto.”​—EFEZO 1:9, 10, NW.

1, 2. (a) Inki mutindu kuvukisa “bima yina kele na mazulu” kelanda na kusalama kubanda na mvu 33 T.B.? (b) Inki mutindu Bakristu ya kupakulama monisaka mpeve ya Moize ti Elia tuka 1914?

KUVUKISA yai ya “bima yina kele na mazulu” yantikaka na mvu 33 T.B., ntangu “Israele ya Nzambi” butukaka. (Galatia 6:16; Yezaya 43:10; 1 Piere 2:​9, 10) Na nima ya mvu-nkama ya ntete T.B., kuvukisa yango kumaka kusalama malembe ntangu Bakristu ya kyeleka (yina Yezu bingaka nde “ble”) fikamaka na nsi ya “matiti ya mbi” ya apostazi yina Satana kunaka. Kansi, ya “ntangu ya nsuka” finamaka, Izraele ya kyeleka ya Nzambi monanaka dyaka mpi na 1919, yau bakaka kiyeka na zulu ya bima ya Yezu yonso.a​—⁠Matayo 13:​24-30, 36-43; 24:​45-47; Daniele 12:⁠4.

² Na nsungi ya mvita ya ntete ya inza, Bakristu ya kupakulama salaka bisalu ya ngituka, kaka mutindu Moize ti Elia kusalaka.b (Kusonga 11:​5, 6) Kubanda na 1919, bau kesamunaka nsangu ya mbote na inza mosi ya kufuluka ti bambeni, kansi bau kesala yau ti kikesa bonso yina Elia vandaka na yau. (Matayo 24:​9-14) Mpi, kubanda 1922, bau kesamunaka nkanu ya Nzambi tazengila bantu, kaka mutindu Moize nataka bandola ya Nzambi na insi ya Ezipte ya ntama. (Kusonga 15:1; 16:​2-17) Nsadila ya Bakristu yai ya kupakulama kele bubu yai mbuma ya kisina ya Bambangi ya Yehowa ya inza ya mpa.

Nto-Kimvuka Mosi Vandaka Kusala

3. Inki mambu kemonisa nde dibundu ya Bukristu ya ntete vandaka ya kuyidika mbotembote?

³ Tuka na luyantiku, balandi ya Yezu ya kupakulama vandaka ya kuyilama. Ntangu ntalu ya balongoki kumaka mingi, mabundu tulamaka na babwala ye bau tulaka bankuluntu. (Tito 1:⁠5) Na nima ya mvu 33 T.B., bantumwa yonso 12 vandaka kusala ti kiyeka yonso bonso nto-kimvuka. Na yau, bau bakaka lutwadisu kukonda boma na kisalu ya kusamuna. (Bisalu 4:​33, 35, 37; 5:​18, 29) Bau yidikaka mutindu ya kukabisa madya na bantu yina vandaka kukonda yau. Bau tindaka Piere ti Yoane na Samaria na kulanda mpusa ya bantu kumonisaka kuna. (Bisalu 6:​1-6; 8:​6-8, 14-17) Barnabasi natilaka bau Polo sambu na kupesa nzikisa nde muntu yai ya vandaka kunyokula bau ntete vandaka mekuma mulandi ya Yezu. (Bisalu 9:27; Galatia 1:​18, 19) Ye, ntangu Piere samunaka na Korneye ti nzo na yandi, yandi vutukaka na Yeruzalemi mpi tendulaka na bantumwa ti na bampangi yankaka ya Yudea mutindu mpeve santu monisaka luzolo ya Nzambi na dyambu yina.​—⁠Bisalu 11:​1-18.

4. Inki mutindu bau mekaka na kufwa Piere, kansi inki mutindu yandi gulukaka?

⁴ Na nima, nto-kimvuka kunwanisamaka na mutindu ya mbi. Bau tulaka Piere na boloko, mpi kana bawanzio ve, yandi zolaka kuguluka ve. (Bisalu 12:​3-11) Ebuna, sambu na mbala ya ntete kibeni, muntu mosi ya vandaka ve na kati ya bantumwa 12 monikaka na kisika mosi ya nene na Yeruzalemi. Ntangu Piere basikaka na boloko, yandi songaka bantu yina vandaka ya kuvukana na nzo ya mama ya Yoane Marko nde: “Beno zabisa mambu yai na Yakobo [mpangi ya Yezu ya mama mosi] ti na bampangi ya nkaka.”​—⁠Bisalu 12:⁠17.

5. Inki mutindu bantu ya nto-kimvuka kusobaka na nima ya lufwa ya kimbangi ya Yakobo?

⁵ Ntetentete, na nima ya kudigonda ya Yudasi Iskariote, ntumwa yina ya ngyekudi, bau monaka nde yau kele mfunu na kupesa “kisalu na yandi” ya kintumwa na muntu mosi yina vandaka ti Yezu na kisalu na yandi mpi ya kumonaka lufwa ti lufutumuku na yandi. Kansi, ntangu bau fwaka Yakobo, mpangi ya Yoane, muntu mosi ve yingaka yandi na kukuma mosi na kati ya bantumwa 12. (Bisalu 1:​20-26; 12:​1, 2) Kansi, ata mpila yina, na mbala ya zole ya Masonuku ketubila nto-kimvuka, yau kemonisa nde yau vandaka mekuma nene. Ntangu ntembe basikaka sambu na kuzaba kana yau lombaka nde balandi ya Yezu yina vandaka Bantu ya Makanda kulanda Nsiku ya Moize to ve, bau kwendaka ti dikambu yango na “Yeruzalemi . . . na bantumwa ti na bambuta ya dibundu,” sambu bau zenga yau. (Bisalu 15:​2, 6, 20, 22, 23; 16:⁠4) Sambu na inki ntangu yai “bambuta” kotaka na nto-kimvuka? Biblia kezabisa ve, kansi yau vandaka mfunu mingi. Lufwa ya Yakobo ti kukangama ya Piere na boloko monisaka nde tavanda ti kilumbu ya bantumwa lenda kota boloko to kufwa. Na kilumbu ya mutindu yina, bambuta ya kukuka, ya kele na ngikana na bisalu ya nto-kimvuka, lendaka kulanda kinkengi na ndonga ya mbote.

6. Inki mutindu nto-kimvuka landaka kusala na Yeruzalemi, ata ntangu bantu yina bandaka yau vandaka dyaka ve na kati ya mbanza yina?

⁶ Ntangu Polo kwisaka na Yeruzalemi na 56 T.B., yandi pesaka lapolo na Yakobo, ebuna Biblia ketuba nde, “bambuta yonso ya dibundu vandaka me kutana kuna.” (Bisalu 21:18) Sambu na inki bau ketuba ve nde bantumwa vandaka na lukutakanu yai? Dyaka, Biblia kezabisa ve. Kansi, nsoniki ya nkenda Eusebius tubaka na nima nde, ntangu fyoti na ntwala ya 66 T.B., “bantumwa ya kubikalaka basikaka na Yudea, sambu bau vandaka na kigonsa: bantu vandaka sadila bau bamfundu sambu na kufwa bau. Kansi sambu na kulonga nsangu na bau, bau tambulaka na bansi yonso na ngolo ya Kristu.” (Eusebius, Buku III, V, v. 2) Ya kyeleka, bangogo ya Eusebius kele Biblia ve, kansi yau kewakana ti Biblia. Mu mbandu, mfinama na mvu 62 T.B., Piere vandaka na Babilone​—⁠ntama ti Yeruzalemi. (1 Piere 5:13) Kansi, yau kemonana pwelele nde na mvu 56 T.B., ziku tii nsuka na 66 T.B., nto-kimvuka mosi vandaka kesala na Yeruzalemi.

Lutwadisu na Ntangu ya Mpa

7. Inki luswaswanu ya nene kele na yina metala bantu ya vandaka na nto-kimvuka ya ntete, ti bayina kele na Nto-Kimvuka ya bubu yai?

⁷ Yantika na mvu 33 T.B., tii na ntangu mpasi bwilaka Yeruzalemi, yau kemonana nde bantu ya nto-kimvuka vandaka kaka Bakristu ya Bayuda. Na ntangu yandi kwendaka kutala bau na 56 T.B., Polo bakisaka nde Bakristu ya Bayuda mingi vandaka “simba lukwikilu ya Mfumu na beto Yezu Kristu.” Kansi ata mpila yina, bau vandaka dyaka “[Kulanda] Bansiku [ya Moize] mbote-mbote.”c (Yakobo 2:​1, NW; Bisalu 21:​20-25) Ziku bantu ya mutindu yai vandaka yindula ve nde Muntu ya Makanda lendaka kuvanda na nto-kimvuka. Kansi, na ntangu ya mpa, nsoba yankaka salamaka na yina metala bantu ya fwete vanda na nto-kimvuka. Bubu yai, Bakristu ya kupakulama yonso ya kele na kati na yau kele Bantu ya Makanda, mpi Yehowa mesakumunaka kingengi na bau ngolo.​—⁠Efezo 2:​11-15.

8, 9. Inki bansoba mesalamaka na Nto-Kimvuka ya ntangu ya mpa?

⁸ Banda kusalama ya Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania na 1884 tii na 1972, kiyeka ya mingi na kati ya organizasio ya Yehowa vandaka na ntu ya prezida ya la Société. Nto-Kimvuka vandaka kimvuka ya ba direktere ya la Société. Balusakumunu yina bakamaka na bilumbu yina kemonisa nde Yehowa ndimaka ngidika yina. Na 1972 tii na 1975, ntalu ya bantu ya Nto-Kimvuka mataka tii na 18. Mambu kumaka kulanda kibeni modele ya ngidika ya mvu-nkama ya ntete ntangu kiyeka ya mingi pemasaka na kimvuka yai ya bantu mingi. Bankaka na kati na bau kele ba direktere ya Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania.

⁹ Kubanda na 1975, ndambu na kati ya bantu yai 18 memanisaka luzingu na bau ya ntoto. Bau menungaka inza mpi mekwendaka ‘kuvanda pene-pene na Yezu na kiti na yandi ya kimfumu.’ (Kusonga 3:21) Sambu na kikuma yai ti bikuma yankaka, Nto-Kimvuka kele bubu yai ti bantu kumi, muntu ya kumi yikamaka na 1994. Mingi na kati na bau mekuma minunu. Kansi, bampangi yai ya kupakulama kebaka lusadisu ya mbote sambu na kulungisa bisalu yai ya kilo. Lusadisu yango kekatukaka na wapi? Kana beto tala fyoti mambu ya kesalama na kati ya bantu ya Nzambi ya ntangu ya mpa, beto tabaka mvutu.

Lusadisu Sambu na Izraele ya Nzambi

10. Banani mevukanaka ti bapakulami na kisalu ya Yehowa na bilumbu yai ya nsuka, ye inki mutindu yau tubamaka na mbikudulu?

¹⁰ Na mvu 1884, mfinama bantu yonso yina vandaka kuvukana ti Izraele ya Nzambi vandaka Bakristu ya kupakulama. Kansi, malembemalembe, kimvuka yankaka bandaka kumonana, ye na 1935, kimvuka yai kuzabanaka bonso “kibuka ya nene” ya kele na Kusonga kapu 7. Sambu bau kele ti kivuvu ya ntoto, bau kele “bima yina kele na ntoto” yina ya Yehowa kezola kuvukisa kumosi ti Kristu. (Efezo 1:​10, NW) Bau kele “mameme ya nkaka” yina Yezu tubilaka na kingana ya lupangu ya mameme. (Yoane 10:16) Kubanda na 1935, mameme yankaka kekwendaka kufuluka na organizasio ya Yehowa. Bau kekwendaka kupumbuka “bonso ndonga ya matuti, bonso ndonga ya bapizio ke vutuka na nzo na bo.” (Yezaya 60:⁠8) Sambu ntalu ya kibuka ya nene kemata, yina ya bapakulami kekita sambu bau kesukisa luzingu na bau ya ntoto na lufwa, mameme yankaka yina mefwana mebakaka biyeka ya nene na bisalu ya Bukristu. Na inki mutindu?

11. Inki mabaku, yina vandaka ntete kaka ya Bakristu ya kupakulama, mepesamaka na mameme yankaka?

¹¹ Kusamuna bantoma ya Yehowa bisika yonso kevandaka ntangu yonso ntuma ya “kikanda ya santu” ya Nzambi mpamba. Polo tubilaka yau bonso kimenga ya tempelo, mpi na bayina kele “kinganga-nzambi ya bantotila,” Yezu pesaka mukumba ya kusamuna mpi ya kulonga. (Kubasika 19:​5, 6, NW; 1 Piere 2:​4, 9, NW; Matayo 24:14; 28:​19, 20; Baebreo 13:​15, 16) Ata mpila yina, Nzozulu ya Nkengi (ya Kingelesi) ya Augusti 1, 1932, syamisaka bantu yina vandaka kifwani ya Yonadabi na kusala mpi kisalu yai. Ee, bantu mingi na kati ya mameme yankaka vandaka kusala yau dezia. Bubu yai, mfinama kisalu yonso ya kusamuna kele mameme yankaka bantu kesalaka yau. Sambu na bau, yau kele bonso kitini ya mfunu ya ‘kusadila Nzambi [kisalu ya santu] mpimpa ti mwini na nzo na yandi.’ (Kusonga 7:15) Mutindu mosi, na bilumbu ya ntete ya nkenda ya bantu ya Yehowa na ntangu ya mpa, bankuluntu ya mabundu vandaka Bakristu ya kupakulama, “bambwetete” ya kele na diboko ya kibakala ya Yezu Kristu. (Kusonga 1:​16, 20) Kansi, na nimero ya Mayi 1, 1937, Nzozulu ya Nkengi zabisaka nde mameme yankaka ya mefwana lendaka kuvanda bankengi ntwadisi. Ata kisika bapakulami kuvandaka, mameme yankaka lendaka kusadilama kana bapakulami vandaka ve na ndenda ya kunata mukumba yina. Bubu yai, mfinama bankuluntu yonso ya mabundu kele mameme yankaka.

12. Inki bambandu ya ntama ya Masonuku kemonisa nde bantu ya mefwana na kati ya mameme ya nkaka lenda baka mikumba ya kilo na kati ya organizasio?

¹² Keti kupesa mikumba ya kilo ya mutindu yai na mameme yankaka kele mbi? Ve, yau kelanda mambu ya meyitaka kusalama. Baprozelite (bantu ya bansi ya nzenza) yankaka salaka na bisika ya nene na Izraele ya ntama. (2 Samuele 23:​37, 39; Yeremia 38:​7-9) Ntangu bau katukaka na kimpika na Babilone, bantu ya kufwana na kati ya Banetinimi (bantu ya Izraele ve yina vandaka kusala na tempelo) bakaka mabaku ya kusala na tempelo; yina vandaka ntete kisalu ya Balevi mpamba. (Esdrasi 8:​15-20; Nehemia 7:60) Dyaka, Moize yina monanaka na lweka ya Yezu na mbonameso ya lukituku, ndimaka ndongisila ya mbote ya Yetro, muntu ya Madiani. Na nima, yandi tindaka mwana ya Yetro, Obabi, na kutwadisa bau na kati ya ntoto makanga.​—⁠Kubasika 18:​5, 17-24; Kutanga 10:⁠29.

13. Mbandu ya kitoko ya nani bapakulami, na kudikulumusa yonso, kelandaka sambu na kupesa mikumba na mameme yankaka?

¹³ Ntangu bamvula 40 na ntoto makanga vandaka mefinama na nsuka na yau, na kuzabaka nde yandi takota ve na Ntoto ya Lusilu, Moize sambaka sambu Yehowa kupesa muntu yina tayinga yandi. (Kutanga 27:​15-17) Yehowa songaka yandi na kupesa Yozue kiyeka na ntwala ya bantu yonso, Moize salaka mutindu yina, ata yandi vandaka dyaka ti ngolo mingi mpi yambulaka ve kusadisa Izraele kaka na ntangu yina. (Kulonga 3:28; 34:​5-7, 9) Ti mpeve ya kudikulumusa ya mutindu mosi, bapakulami mebandaka dezia kupesa mikumba ya nene na babakala ya mefwana, yina kele na kati ya mameme yankaka.

14. Inki bambikudulu kemonisa nde mikumba ya mameme yankaka tamataka na kati ya organizasio?

¹⁴ Mikumba ya nene ya mameme yankaka kebaka na kati ya organizasio tubamaka mpi na mbikudulu. Zakaria yitaka tuba nde bantu ya Filisti, ya kele bantu ya Izraele ve, tavanda “bonso seike na Yuda.” (Zakaria 9:​6, 7, NW) Baseike vandaka bamfumu ya bikanda. Na yau, Zakaria vandaka tuba nde mbeni mosi ya ntama ya Izraele tandima lusambu ya kyeleka mpi takuma bonso mfumu ya kikanda na Ntoto ya Lusilu. Na nima, Yehowa tubaka na Izraele ya Nzambi nde: “Beno bantu na mono, banzenza ta kwisa kukebila beno mameme na beno, bo ta kwisa kusadila beno bilanga. Ebuna beno, bo ta binga beno banganga-Nzambi ya Mfumu Nzambi ti Bantu yina ke sadilaka Nzambi na beto.” (Yezaya 61:​5, 6) “Banzenza” kele mameme yankaka. Mikumba mingi mepesamaka na bau sambu bisalu yonso tabikala na mapeka na bau. Nsadila ya bapakulami menuna mpi kele na kumanisa luzingu na bau ya zulu ya ntoto. Bau kekwenda kusala na sansa ya kyeleka na zulu bonso “banganga-Nzambi ya Mfumu Nzambi,” na kuzyungaka kiti ya kimfumu ya Yehowa bonso “Bantu yina ke sadilaka Nzambi na beto.”​—⁠1 Korinto 15:​50-57; Kusonga 4:​4, 9-11; 5:​9, 10.

“Mbandu . . . Yina Ta Butuka na Nima”

15. Na ntangu yai ya nsuka, inki kimvuka ya Bakristu mekumaka ‘bambuta,’ ye banani kele “mbandu . . . yina ta butuka na nima”?

¹⁵ Nsadila ya bapakulami kevandaka na mpusa mingi ya kulonga mameme yankaka sambu bau nangula mikumba ya kuluta mingi. Nkunga 71:18 ketuba nde: “Awa ya mono me kuma mbuta, nsuki na mono me kuma mpembe, kubikisa mono ve, Nzambi! Vanda na mono ntangu mono ke kumisa ngolo na nge na meso ya bana yai ti bayina [“mbandu yai ti yina,” NW] ta butuka na nima.” Nzozulu ya Nkengi (ya Kingelesi) ya Desembri 15, 1948 tendulaka mvese yai. Yau monisaka nde na masonga yonso Bakristu ya kupakulama mekuma na bamvula mingi. Yau landaka na kutuba nde, na kyese yonso bapakulami “ketala na nsemo ya bambikudulu ya Biblia ye bau kemona mbandu mosi ya mpa.” Mbandu yango yai kele kibeni banani? Nzozulu ya Nkengi pesaka mvutu nde: “Yezu tubaka nde bau vandaka ‘mameme’ na yandi ‘ya nkaka.’ ” ‘Mbandu yina ta butuka na nima’ kele bantu yina tazinga na lutwadisu ya mpa ya ntoto na nsi ya luyalu ya Kimfumu ya mazulu.

16. Inki balusakumunu bantu ya ‘mbandu yina ta butuka na nima’ kele na kukinga na mpusa yonso?

¹⁶ Biblia ketuba ve pwelele kana inki ntangu Bakristu ya kupakulama yonso tabikisa bampangi na bau ya ‘mbandu yina ta butuka na nima’ sambu na kwenda kubaka lukumu kumosi ti Yezu Kristu. Kansi bantu yai ya kupakulama ketula ntima nde ntangu yango kele na kupusana. Mambu yina bikulamaka na mbikudulu ya nene ya Yezu sambu na “ntangu ya nsuka” kele na kulungana kubanda na 1914. Yau kemonisa nde lufwa ya inza yai mefinama. (Daniele 12:4; Matayo 24:​3-14; Marko 13:4-20; Luka 21:​7-24) Ntama mingi ve, Yehowa tatula inza ya mpa kisika ‘mbandu yina ta butuka na nima’ ta ‘kwisa kubaka kimfumu [kibansala na yau ya ntoto] yina Nzambi yidikaka sambu na bo katuka ntangu yandi salaka bima yonso.’ (Matayo 25:34) Bau kele na kyese ya kuyita kuzaba nde Paladisu tatulama dyaka mpi bafwa mingi tatelama na Hadesi. (Kusonga 20:13) Keti bapakulami tavanda pana sambu na kuyamba bafutumuki? Na 1925, Nzozulu ya Nkengi (ya Kingelesi) ya Mayi 1 tubaka nde: “Beto fwete tuba ve na ntu na beto mosi yina Nzambi tasala to tasala ve. . . . [Kansi] beto kebakisa na nsuka nde bantu ya Dibundu [Bakristu ya kupakulama] tabaka lukumu na ntwala ya lufutumuku ya bantu ya ntama [bambangi ya kwikama ya ntwala ya ntangu ya Bukristu].” Mutindu mosi, Nzozulu ya Nkengi (ya Kifalansa) ya Septembri 1, 1989 sosaka kuzaba kana bapakulami yankaka tavanda pana sambu na kuyamba bafutumuki. Yau tubaka nde: “Yau tavanda na mfunu ve.”d

17. Inki mabaku ya kitoko bapakulami, na kimvuka, tavanda na yau kumosi ti Ntotila Yezu Kristu ya meyadisamaka?

¹⁷ Ya kyeleka, beto kezaba ve inki tasalama sambu na konso Mukristu ya kupakulama. Kansi, kumonana ya Moize ti Elia na lweka ya Yezu na mbonameso ya lukituku kemonisa nde Bakristu ya kupakulama tavanda ti Yezu ntangu yandi takwisa na lukumu sambu na kufuta “konso muntu bonso kele bikalulu na yandi,” ntangu yandi tasambisa mpi tazenga nkanu. Dyaka, beto keyibuka lusilu ya Yezu yai nde Bakristu ya kupakulama yina ‘tanunga’ tasala ti yandi sambu na ‘kuyala makanda ti fimbu ya kibende na maboko’ na Armagedoni. Ntangu Yezu kekwisa na lukumu, bau tavanda kumosi ti yandi “sambu na kusambisa makanda kumi na zole ya Israele.” Kumosi ti Yezu, bau ‘tadyata Satana na nsi ya makulu na bau.’​—⁠Matayo 16:27–17:9; 19:28; Kusonga 2:​26, 27; 16:​14, 16; Roma 16:20; Kuyantika 3:​15, NW; Nkunga 2:9; 2 Tesalonika 1:​9, 10.

18. (a) Mambu mekuma wapi na yina metala ‘kuvukisa bima yina kele na mazulu kumosi ti Kristu’? (b) Inki beto lenda tuba na yina metala ‘kuvukisa bima yina kele na ntoto kumosi ti Kristu’?

¹⁸ Na kulandaka kutwadisa mambu na yandi, Yehowa kekwenda na ntwala malembemalembe “na kuvukisa dyaka bima yonso kumosi na Kristu.” Na yina metala “bima yina kele na mazulu,” lukanu na yandi mefinama na nsuka na yau. Kuvukana ya Yezu ti bantu yonso 144000 na zulu sambu na “makwela ya mwana ya dimeme” mefinama. Yau yina, bampangi yina mesala bamvula mingi mpi meyelaka na kati ya mameme yankaka, mimonisi ya “bima yina kele na ntoto,” mebakaka mikumba ya kilo sambu na kusadisa bampangi na bau ya kupakulama. Beto kezinga na ntangu ya kyese mpenza! Kyese mingi kibeni na kumona lukanu ya Yehowa kekwenda na ndungisa na yau! (Efezo 1:​9, 10; 3:​10-12; Kusonga 14:1; 19:​7, 9) Mameme yankaka mpi kele na kyese mingi kibeni sambu bau kesadisa bampangi na bau ya kupakulama ntangu bimvuka yai yonso zole kesala kumosi bonso “kibuka mosi” (NW) na lutwadisu ya “ngungudi mosi”! Yau kemonisa bulemfu na Ntotila, Yezu Kristu; mpi lukumu yonso kekwenda na Mfumu ya nene ya Luyalanganu, Yehowa Nzambi!​—⁠Yoane 10:16; Filipi 2:​9-11.

[Banoti na nsi ya lutiti]

Keti Nge Lenda Tendula?

◻ Inki mutindu organizasio ya Nzambi kwendaka na ntwala na mvu-nkama ya ntete?

◻ Inki mutindu Nto-Kimvuka meyelaka na nkenda ya ntangu ya mpa ya Bambangi ya Yehowa?

◻ Inki mikapu kepesa nswa na kupesa kiyeka na mameme yankaka na organizasio ya Yehowa?

◻ Inki mutindu “bima yina kele na mazulu” ti “bima yina kele na ntoto” mevukisama kumosi na Kristu?

Kifwanisu ya kele na lutiti 15]

Ata ntangu bantu ya kuyantikaka yau vandaka dyaka ve na Yeruzalemi, nto-kimvuka mosi fulaka na kusala kuna

[Kifwanisu ya kele na lutiti 16

Bakristu ya kupakulama ya kuyela vandaka lusakumunu sambu na bantu ya Yehowa

C. T. Russell: 1884-1916;

J. F. Rutherford: 1916-42;

N. H. Knorr: 1942-77;

F. W. Franz: 1977-92;

M. G. Henschel: 1992-