8. Nani kele ntotila ya sudi na bilumbu yai ya nsuka?

⁸ Na Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba, Angeleterre ti États-Unis vukanaka sambu na kunwanisa bansi ya nkaka, bo kumaka ngolo. Angleterre vukanaka ti bansi yina vandaka na nsi ya luyalu na yo; yo kumaka luyalu ya ngolo na ntoto ya mvimba. Mutindu Daniele tubilaka yo, ntotila yai kumaka ti “basoda mingi kibeni ya ngolo.” (Dan. 11:25) Na bilumbu yai ya nsuka, ntotila ya sudi kele luyalu ya Anglo-Amerika.c Ebuna nani kele ntotila ya nordi?

NTOTILA YA NORDI BASIKAKA DIAKA

9. Inki ntangu ntotila ya nordi basikaka diaka mpi nki mutindu Daniele 11:25 lunganaka?

⁹ Na 1871 ntangu fioti na nima ya ntangu yina mpangi Russel ti banduku na yandi yantikaka kuvukana sambu na kulonguka Biblia, ntotila ya nordi basikaka diaka. Na mvula yina, Otto von Bismarck vukisaka bansi mingi mpi bo salaka insi mosi ya ngolo, insi Allemagne. Ntotila ya Prusse, Wilhelm I, kumaka ntotila ya Allemagne, mpi yandi tulaka Bismarck mfumu ya ntete ya guvernema.d Mwa bamvula na nima, Allemagne kumaka insi ya ngolo yina kumaka kuyala bansi ya Afrika, ya Océan Pacifique mpi kumaka kunwanina kimfumu ti Angleterre. (Tanga Daniele 11:25.) Luyalu ya Allemagne kumaka ti basoda ya ngolo, mpi yo kumaka luyalu ya zole na ntoto ya mvimba yina vandaka ti basoda mpi binwaninu ya bitumba ya masa. Allemagne sadilaka basoda na yandi sambu na kunwanisa bambeni na yandi na Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba.

10. Inki mutindu mbikudulu ya Daniele 11:25b lunganaka?

¹⁰ Daniele tubilaka mpi mambu yina ta kumina luyalu ya Allemagne mpi basoda na yo. Mbikudulu monisaka nde ntotila ya nordi “ta telama ve.” Sambu na nki? “Sambu bo ta sala bakomplo sambu na kunwanisa yandi. Mpi bantu yina ke diaka madia na yandi ya kitoko ta bwisa yandi.” (Dan. 11:25b, 26a) Na bilumbu ya Daniele, bantu yina vandaka kudia ‘madia ya kitoko ya ntotila’ vandaka bantu yina vandaka “kusala kisalu ya ntotila” na nzo ya ntotila. (Dan. 1:5) Mbikudulu vandaka kutubila banani kibeni? Yo vandaka kutubila bamfumu ya nene ya luyalu ya Allemagne, mu mbandu bamfumu ya basoda mpi bantu yina vandaka kupesa ntotila bandongisila, bo salaka nde nsuka-nsuka luyalu ya Allemagne kubwa.e Mbikudulu tubilaka ve kaka kubwa ya luyalu yai kansi yo tubilaka mpi bitumba yina bantu ta nwanisa ntotila ya sudi. Daniele tubaka mambu yai ya ta kumina ntotila ya nordi: “Kansi basoda na yandi, bo ta komba bo, mpi mingi ta bwa, bo me fwa.” (Dan. 11:26b) Na Mvita ya Ntete ya Ntoto ya Mvimba, kaka mutindu mbikudulu tubaka, bo ‘kombaka’ basoda ya Allemagne, disongidila basoda na bo mingi ‘bwaka mpi fwaka.’ Bitumba yai fwaka bantu mingi kuluta bitumba yonso yina me salamaka.