Mutindu “Bukristu” Yantikaka na Kubaluka​—Keti Nzambi Kundimaka Yo?

YINDULA nde nge melomba na muntu mosi ya kesalaka bifwanisu na kusadila nge kifwanisu na nge. Ntangu yandi memanisa, nge mewa kyese mingi sambu yo mefwanana mpenza ti nge. Nge keyindula mutindu bana, bantekolo na nge, ti bantekolo na bo tatalaka kifwanisu yango ti kyese mpenza.

Kansi, na nima ya bamvula mingi, mwana mosi ya dibuta na nge kemona nde mpila bo salaka nsuki na kifwanisu yango kele ve kitoko, ebuna yandi meyika mwa nsuki. Yankaka kesepila ve na nene ya mbombo, yandi mebalula yo. Bana yina mpi ya kebutuka na nima “mesoba-soba” yo na mpila nde, nsukansuka kifwanisu yango kemonana dyaka ve nde yina nge. Kana nge zabaka nde mambu ya mutindu yai tasalama, nki mutindu nge zolaka kuwa? Ntembe kele ve nde nge zolaka kuwa makasi.

Yo kele mawa mingi, sambu disolo yai ya kifwanisu kele mutindu mosi ti disolo ya zina ya dibundu ya Bukristu. Mambu yonso ya melutaka kesonga nde ntangu fyoti na nima ya lufwa ya bantumwa ya Kristu, mutindu ya kyeleka ya bantu vandaka kuzabila “Bukristu” yantikaka kubaluka, kaka mutindu Biblia kutubaka.​—Matayo 13:24-30, 37-43; Bisalu 20:30.a

Ya kyeleka, yo kele mbote na kusadila minsiku ya Biblia na mitindu ya kuswaswana ya luzingu ya bantu mpi ntangu ya bo kezinga. Kusala mpidina meswaswana mpenza ti kubalula malongi ya Biblia sambu yo lungana na mutindu bantu mingi keyindulaka. Kansi yo yina mpenza mambu ya mesalamaka. Tala, mu mbandu, bansoba yina bo salaka na mwa mambu mingi ya mfunu.

Dibundu mevukana ti Leta

Yezu kulongaka nde kiyeka, to Kimfumu na yandi, kele ya zulu mpi nde, na ntangu yina mefwana, yo tafwa biyeka yonso ya bantu mpi yo tayala na zulu ya ntoto ya mvimba. (Daniele 2:44; Matayo 6:9, 10) Yo tayala ve na nsadisa ya politiki ya bantu. Yezu tubaka nde “Kimfumu na mono kele ya nsi-ntoto yai ve.” (Yoane 17:16; 18:36) Yo yina, balongoki ya Yezu, yina vandaka kulanda nsiku, kukotaka ve na mambu ya politiki.

Kansi, na ntangu ya Ntotila Constantin ya Roma na mvu-nkama ya iya, bantu mingi yina vandaka kutuba nde bo vandaka Bakristu kukumaka ntima zulu-zulu na kukinga kuvutuka ya Kristu mpi sambu na kutula Kimfumu ya Nzambi. Mutindu na bo ya kumonina mambu ya politiki yantikaka kubaluka malembe-malembe. Mukanda mosi (Europe​—A History), ketuba nde “Na Ntwala ya Luyalu ya Constantin, Bakristu vandaka kuyindula ve ata fyoti nde bo fwete sadila ngolo ya [politiki] sambu na kunwanina mambu na bo. Na nima ya Constantin, Bukristu ti bamfumu ya nene ya politiki kumaka kutambula na kuwakana ya ngolo.” Bukristu yina ya bo balulaka, disongidila dibundu ya Kimfumu ya Roma kumaka dibundu ya mendimama na bamfumu ya luyalu, yo kumaka dibundu ya “inza ya mvimba,” to “katolika.”

Ansiklopedi mosi (Great Ages of Man) ketuba nde, sambu na kuwakana yai ya ngolo na kati ya Dibundu ti Leta, “mfinama na mvu 385 A.D., bamvula 80 mpamba na nima ya mbala ya nsuka ya bo nyokulaka Bakristu ngolo kibeni, Dibundu yo mosi yantikaka na kufwa bantu na bo yina vandaka kundima dyaka ve malongi na bo, mpi bo kumaka ti kiyeka kiteso mosi ti yina bantotila vandaka na yo.” Ebuna, ntangu ya mbele kuyingaka na kisika ya kundimisa mabanza ya muntu na kimpwanza yonso kuyantikaka. Bo kumaka kusadila yo sambu na kunata bantu na kubalula ntima, mpi bamfumu ya dibundu yina vandaka ti kiyeka ya ngolo kuyingaka bansamuni ya kudikulumusa yina vandaka na mvu-nkama ya ntete. (Matayo 23:9, 10; 28:19, 20) Muntu yai ya kelongukaka mambu yina melutaka ntama, H. G. Wells kusonikaka sambu na yina metala “kuswaswana ya ngolo yina kele na kati ya” Bukristu ya mvu-nkama ya iya “ti malongi ya Yezu ya Nazareti.” “Kuswaswana ya nene” yai kusimbaka nkutu malongi ya mfunu ya metala Nzambi ti Kristu.

Bo mepesa bantendula yankaka ya Nzambi

Kristu ti balongoki na yandi kulongaka nde “Nzambi mosi mpamba, Tata” kele. Yandi kele ya kuswaswana sambu na zina na yandi mosi, Yehowa, yina kemonana mbala 7000 na masonuku ya Biblia ya ntama. (1 Korinto 8:6; Nkunga 83:18) Nzambi muntu kugangaka Yezu; Mbalula ya Biblia ya Katolika yina bo kebingaka nde Douay ketuba na Kolosai 1:15 nde, yandi kele “mwana ya ntete ya bigangwa yonso.” Yo yina, sambu yandi vandaka muntu ya bo gangaka, Yezu tubaka na masonga yonso nde: “Tata me luta mono na nene.”​—Yoane 14:28.

Kansi na mvu-nkama ya zole, bamfumu yankaka yina vandaka na bupusi mingi, yina vandaka kuzola dilongi ya butatu busantu yina Platon, filozofe ya mumpani ya Grese, yantikaka na kutendula Nzambi mutindu bantu ya kekwikilaka na Butatu Busantu ketubaka. Na bamvu-nkama yina kulandaka, dilongi yai ya kele ve na Masonuku kutombulaka Yezu nde yandi kele kiteso mosi ti Yehowa mpi nde mpeve santu ya Nzambi, to ngolo yina yandi kesadilaka kisalu, kele muntu.

Sambu na yina metala mutindu dibundu kundimaka dilongi ya mimpani ya Butatu Busantu, mukanda mosi (New Catholic Encyclopedia) ketuba nde, “Dilongi ya ‘Nzambi mosi na Bapersona tatu’ kuzabanaka mbotembote ve, ntembe kele ve nde yo kotaka mpenza ve na luzingu ya Bakristu mpi na kisalu na bo na lukwikilu, na ntwala ya nsuka ya mvu-nkama ya iya. Kansi, yo yai mpenza dilongi ya bo yantikaka kubinga nde dilongi ya Butatu Busantu. Na kati ya Pères apostoliques, ata muntu mosi ve vandaka kuyindula mpidina to vandaka ti kivuvu ya mutindu yina.”

Dyaka, mukanda yankaka (The Encyclopedia Americana) ketuba nde: “Dilongi ya Butatu Busantu yina bo vandaka kulonga na mvu-nkama ya iya vandaka kuwakana ve ata fyoti ti malongi yina Bakristu ya ntete vandaka kulonga sambu na yina metala mutindu Nzambi kele; kansi yo vandaka, kudilosa na nyanga kana beto fwanisa yo ti malongi ya Bakristu ya ntete.” Mukanda yankaka (The Oxford Companion to the Bible) kebinga dilongi ya Butatu Busantu nde yo kele mosi na kati ya “malongi ya ngolo mpi ya nsuka ya dibundu.” Kansi, Butatu Busantu vandaka ve dilongi mosi mpamba yina dibundu kundimaka.

Bo mepesa ntendula yankaka ya moyo

Bubu yai bantu kekwikilaka nde bo kevandaka ti moyo yina kefwaka ve na lufwa ya nitu. Kansi, keti nge vandaka kuzaba nde dilongi yai ya bo kelongaka na nzo-Nzambi mpi bo yikaka yo na kuyika? Yezu kundimaka kyeleka yina kele na Biblia nde bantu ya kufwa “kuzaba kima ve,” yo kele bonso nde bo kelala. (Longi 9:5; Yoane 11:11-13) Luzingu tavutuka dyaka na nsadisa ya lufutumuku, disongidila ‘kutelama dyaka’ na mpongi ya lufwa. (Yoane 5:28, 29) Kana moyo ya kefwaka ve kuvandaka, yo zolaka kuvanda na mfunu ya lufutumuku ve, sambu kikalulu ya kukonda kufwa ketendula nde lufwa kele dyaka ve.

Yezu kumonisaka nkutu dilongi ya Biblia ya lufutumuku ntangu yandi tedimisaka bantu na lufwa. Baka mbandu ya Lazare, yina vandaka ya kufwa bilumbu iya meluta. Ntangu Yezu futumunaka yandi, Lazare basikaka na maziamu muntu ya kezinga mpi ya kepema. Kele ve ti moyo ya kefwaka ve ya kukatukaka na zulu sambu na kwisa kukota na nitu na yandi ntangu Lazare kutelamaka na lufwa. Kana yo vandaka buna, nga beto zolaka kutuba ve nde Yezu mesala yandi kima mosi ya mbote na kufutumuna yandi.​—Yoane 11:39, 43, 44.

Ebuna, dilongi ya moyo ya kefwaka ve kukatukaka na wapi? Diksionere mosi (Westminster Dictionary of Christian Theology) ketuba nde, ngindu yai “kukatukaka na filozofi ya Grese kansi na Biblia ve.” Mukanda yankaka (The Jewish Encyclopedia) ketendula mpidiyai: “Dibanza ya kutuba nde moyo kelandaka kuzinga na nima ya lufwa ya nitu kele dibanza ya bantu ya filozofi to bantu yina kelongukaka kinganga-Nzambi, yo mekatukaka ve na lukwikilu mpamba, mpi ata kisika mosi ve Masonuku ya Santu kelongaka mpenza mambu yai.”

Mbala mingi, luvunu mosi kenataka na luvunu yankaka. Yo kele mpi kyeleka sambu na dilongi ya kukonda kufwa ya moyo. Yo mepesaka nzila na dibanza ya kimumpani ya mpasi ya kukonda nsuka na bilungi ya tiya.b Kansi, Biblia ketuba pwelele nde “nsuka ya masumu kele lufwa,” kansi mpasi ya kukonda nsuka ve. (Roma 6:23) Yo yina, ntangu yo ketendulaka lufutumuku, Biblia ya King James Version ketuba nde: “Nzadi-mungwa vutulaka bantu ya kufwa yina fwaka na masa. Lufwa ti bilungi vutulaka mpi bantu yina vandaka na kati na yo.” Mutindu mosi mpi, Biblia ya Douay ketuba nde “nzadi-mungwa . . . ti lufwa ti bilungi vutulaka bamvumbi yina vandaka na kati yo.” Ya kyeleka, bo metuba mbote, bantu yina kele na bilungi kele ya kufwa, ‘ya kulala,’ mpila Yezu kutubaka.​—Kusonga 20:13.

Keti nge keyindula na masonga yonso nde dilongi ya kelongaka nde bantu tamona mpasi ya kukonda nsuka na bilungi kebendaka bantu na Nzambi? Ata fyoti ve. Na mabanza ya bantu ya mbote ti ya zola, yo kele ngindu mosi ya kulosa kibeni! Kansi, Biblia kelonga nde “Nzambi ke zolaka bantu” mpi nde yandi kevandaka ve na nku, ata nkutu na bambisi.​—1 Yoane 4:8; Bingana 12:10; Yeremia 7:31; Yonasi 4:11.

Bo kepesa ve “Ntendula” ya mbote ntangu yai

Tii bubu yai bo kelanda na kukonda kutendula mbote mutindu Nzambi ti Bukristu kele. Ntama mingi ve profesere mosi ya kelongukaka mambu ya mabundu kutendulaka mutindu dibundu ya Misioni kunwanaka ngolo bonso nde yo mpamba “kele na kiyeka ya Masonuku ti malongi na ndambu mosi mpi kiyeka ya bangindu ya bantu ti yina kewakanaka ve na ndambu yankaka; na kati ya kwikama ya dibundu na kimfumu ya Kristu ti dibanza ya kuwakanisa mpi kubalula Bukristu na mutindu ya kuyindula ya ntangu yai. Dikambu ya bantu kefwila kele yai: Nani muntu kesongaka nzila yina dibundu fwete landa . . . Masonuku ya Santu to bangindu yina ke na ngala?”

Yo kele mawa na kuzaba nde, “bangindu yina kele na ngala” ke na kununga kaka. Mu mbandu, yo ke kinsweki ve nde mabundu mingi mebalulaka mutindu na bo ya kumonina mambu mingi sambu na kudimonisa nde bo kele bantu ya kekwenda na ntwala na mambu na bo mpi nde bo kendimaka bangindu yonso yina kebasika. Mingimingi na yina metadila bikalulu ya mbote, mabundu mebikilaka mpenza muntu na muntu kimpwanza, mutindu beto tubilaka yo na disolo ya ntete. Kansi, Biblia ketuba pwelele nde mansoni, bizumba, mpi kuvukisa nitu babakala na babakala kele masumu ya nene na meso ya Nzambi mpi nde ata muntu mosi ve na kati ya bayina kesalaka masumu ya mutindu yai “ta vanda muntu ya Kimfumu ya Nzambi.”​—1 Korinto 6:9, 10; Matayo 5:27-32; Roma 1:26, 27.

Ntangu ntumwa Polo kusonikaka mambu ya beto metubila awa na zulu, bantu ya Roma ti bantu ya Grese yina vandaka kuzinga na ntangu yina kudikotisaka ngolo na mitindu yonso ya mambi. Ziku Polo kuyindulaka mutindu yai: ‘Ya kyeleka, Nzambi kumisaka Sodome na Gomore mfututu sambu na masumu ya bo salaka na mansoni, kansi banda mambu yina kusalamaka bamvula meluta 2 000! Ntembe kele ve nde mambu yina metala ve bantu ya ntangu yai ya ke na mayele mingi.’ Kansi, yandi sosaka ve na kubakisa mambu ya bo vandaka kuyindula; yandi buyaka na kubebisa kyeleka ya Biblia.​—Galatia 5:19-23.

Beto tadila “Ntendula” ya luyantiku

Ntangu yandi vandaka kutuba na bamfumu ya Bayuda ya ntangu na yandi, Yezu songaka bo nde kusambila ya bo vandaka kusambila yandi vandaka ya ‘mpamba sambu bo vandaka kulonga bansiku ya bantu bonso nde yo kele bansiku ya Nzambi.’ (Matayo 15:9) Bamfumu yina ya mabundu kusalaka kima ya mutindu mosi kibeni na Nsiku ya Yehowa yina yandi pesaka na nzila ya Moize, yo yina mpi kima ya bamfumu ya Kikristu salaka, mpi bo ke na kusala, na malongi ya Kristu, disongidila nde bo mepakulaka “mukubu” ya bansiku ya bambuta na zulu ya malongi ya kyeleka ya Nzambi. Kansi Yezu katulaka luvunu yonso sambu bantu ya ntima ya mbote kubaka mambote. (Marko 7:7-13) Yezu vandaka kutuba kyeleka, ata bantu vandaka kundima yo to ve. Ndinga ya Nzambi vandaka ntangu yonso na kiyeka ya nene na ntwala na yandi.​—Yoane 17:17.

Yezu kesonga luswaswanu ya nene mpenza ti bantu yina ketubaka nde bo kele Bakristu! Ya kyeleka, Biblia kutubaka dezia nde: “Bantu ta zola diaka ve kuwa malongi ya kieleka, kansi bo ta landaka mabanza na bo mosi, bo ta bakaka balongi ya nkaka mingi sambu na kulonga bo konso mambu yina ya bo zola wa. Bo ta waka diaka mambu ya kieleka ve, kansi bo ta tulaka makutu na bo mingi na kuwa bingana ya luvunu.” (2 Timoteo 4:3, 4) Ndambu ya ‘malongi ya luvunu’ yai ya beto metadila kefwaka kimpeve, kansi kyeleka ya Ndinga ya Nzambi ketungaka yo, mpi yo kenataka na luzingu ya kukonda nsuka. Yo yai kyeleka ya Bambangi ya Yehowa kelomba nge na kulonguka.​—Yoane 4:24; 8:32; 17:3.

[Banoti na nsi ya lutiti]

[Lupangu/​Kifwanisu ya kele na lutiti 7]

Kisina ya Zina Yai Mukristu

Kiteso ya bamvula kumi na nima ya lufwa ya Yezu, balongoki na yandi vandaka kuzabana na zina yai “Nzila.” (Bisalu 9:2; 19:9, 23; 22:4, NW) Sambu na nki? Sambu kima kusimbaka mutindu na bo ya kuzinga vandaka ntetentete lukwikilu na Yezu Kristu, yina kele ‘nzila, kieleka mpi moyo.’ (Yoane 14:6) Ebuna, ntangu fyoti na nima ya mvu 44 ya T.B., na Siria ya Antioshe, bo kumaka kubinga balongoki ya Yezu “nde bakristo.” (Bisalu 11:26) Bantu mingi kundimaka zina yai nswalu, bo kumaka nkutu kusadila yo na bamfumu ya leta. (Bisalu 26:28) Zina yai ya mpa kubalulaka ve mutindu ya kuzinga ya Bakristu, yo vandaka kulanda kaka mbandu ya Kristu.​—1 Piere 2:21.

[Bifwanisu ya kele na lutiti 7]

Na nsadisa ya kisalu na bo ya bo kesalaka na meso ya bantu yonso, Bambangi ya Yehowa kebendaka dikebi ya bantu na Ndinga ya Nzambi, Biblia.

[Bangogo ya kemonisa kisina ya foto ya kele na lutiti 4]

Ya tatu banda na diboko ya kinkento: United Nations/Photo by Saw Lwin