1, 2. Na nani bibuti fwete sosa lusadisu sambu na kusansa bana na bau?

KITESO ya bamvula 3000 meluta, kibuti mosi ya kuvandaka na mboninu ya mbote kutubaka nde: “Bana kele difwa ya kekatukaka na Yehowa.” (Nkunga 127:​3, NW) Ya kyeleka, kyese ya kuvanda kibuti kele nsendo ya kitoko yina kekatukaka na Nzambi, muntu yina kekudipesaka sambu na bantu mingi ya mekwelaka. Kansi, bayina kele ti bana kebakisaka nswalu nde kumosi ti kyese, kuvanda kibuti kenataka mikumba.

² Mingimingi bubu yai, kusansa bana kele kisalu mosi ya mpasi kibeni. Ata mpila yina, bamingi menungaka na kusala yau, mpi muyimbi-bankunga ya kupemamaka kesonga dyambu yango, na kutubaka nde: “Kana Mfumu Nzambi ve muntu ke tunga nzo, bantu yina ke tunga yo bo ke sala kisalu mosi ya mpamba.” (Nkunga 127:⁠1) Kana nge kelanda malongi ya Yehowa na dikebi yonso, nge takuma kibuti ya kuluta mbote. Biblia ketuba nde: “Tula ntima na nge yonso na Mfumu Nzambi; kutula ntima ve na mambu ya nge mosi ke yindulaka nde nge zaba.” (Bingana 3:⁠5) Keti nge mezola kuwidikila ndongisila ya Yehowa na ntangu nge kekota na lukanu ya mvula na nge ya 20 ya kusansa mwana?

KUNDIMA MBONINU YA BIBLIA

3. Inki mukumba batata kele na yau sambu na kusansa bana?

³ Na babwala mingi na kati ya inza, babakala ketadilaka ndongolo ya mwana bonso kisalu ya nkento mpamba. Ya kyeleka, Ndinga ya Nzambi kesonga kisalu ya tata bonso dikunzi ya dibuta. Kansi, yau ketuba mpi nde yandi kele ti mikumba na kati ya nzo. Biblia ketuba nde: “Yidika ntete mbote-mbote kisalu na nge [“na nganda,” NW], bongisa bilanga na nge, ebuna nge ta tunga nzo na nge.” (Bingana 24:27) Na mboninu ya Nzambi, batata ti bamama kele bankundi ya kisalu na ndongolo ya mwana.​—⁠Bingana 1:​8, 9.

4. Sambu na inki beto fwete tadila ve bana ya babakala bonso bau kele na zulu ya bana ya bankento?

⁴ Inki mutindu nge ketadilaka bana na nge? Balapolo kesonga nde na Azia “mbala mingi, bana-ndwelo ya bankento keyambamaka mbote ve.” Kukonda kuzola bana-bankento kele mpi na Amerique Latine, ata nkutu na “mabuta ya metemukaka kuluta mingi.” Kansi, kyeleka kele nde bana ya bankento kele ve kalasa ya zole ya bana. Yakobi, tata ya ntangu ya ntama yina mezabanaka mingi, kutubilaka bana na yandi yonso, yika mpi konso mwana ya nkento yina ya kubutukaka tii na ntangu yina, nde: “Bana yai Nzambi muntu pesaka [mono] bo.” (Kuyantika 33:​1-5; 37:35) Mutindu mosi, Yezu kusakumunaka “bana ya fioti” yonso (bana ya babakala ti ya bankento) ya bau kunatinaka yandi. (Matayo 19:​13-15) Beto lenda kundima nde yandi kumonisaka mboninu ya Yehowa.​—⁠Kulonga 16:⁠14.

5. Inki mambu bankwelani fwete tadila sambu na kubaka lukanu ya bunene ya dibuta na bau?

⁵ Keti kimvuka ya bantu na beno kezolaka nde nkento kubuta bana mingi? Na kutuba ya mbote, ntalu ya bana ya bankwelani fwete kubuta kele lukanu yina metadila bau mosi. Kusala inki kana bibuti kekonda mwaye ya kudisa, ya kulwatisa, mpi ya kulonga bana mingi? Ya kyeleka, bankwelani fwete kutadilaka dyambu yai ntangu bau kebaka lukanu ya metadila bunene ya dibuta na bau. Bankwelani yankaka yina kekukaka ve na kusansa bana na bau yonso, kepesaka bampangi na bau ya kinsuni mukumba ya kusansa bana yankaka. Keti kikalulu yai kele ya mbote? Ata fyoti ve. Mpi yau kekatulaka ve mukumba ya bibuti sambu na bana na bau. Biblia ketuba nde: “Kana muntu kesungimina ve bantu yina kele ya yandi mosi, mpi mingimingi sambu na bayina kele bamambere ya dibuta na yandi, yandi mebuya lukwikilu.” (1 Timoteo 5:​8, NW) Bankwelani ya kebakaka mikumba na bau kemekaka na kutula pula ya bunene ya “nzo” na bau na mpila nde bau lenda ‘kusungimina bantu yina kele ya bau mosi.’ Keti bau lenda kubuya kubuta to kulutisa bamvula na kubuta sambu na kusala yau? Yai mpi kele dyambu yina metadila muntu yandi mosi, mpi kana bankwelani mebaka lukanu sambu na dyambu yai, nsola ya kusadila bankisi sambu na kubaka ve divumu kele mpi dyambu ya metadila muntu na muntu. “Konso muntu fweti baka kilo na yandi mosi.” (Galatia 6:⁠5) Kansi, kikalulu ya kubuya kubuta bana to ya kulutisa bamvula na kubuta yina kelombaka konso mutindu yina ya kubasisa divumu kewakanaka ve ti minsiku ya Biblia. Yehowa Nzambi kele “nto ya luzingu.” (Nkunga 36:​9, NW) Yau yina, kufwa luzingu na nima ya yau meyimitama tamonisa kukonda ya luzitu kibeni sambu na Yehowa mpi yau kele kiteso mosi ti kugonda.​—⁠Kubasika 21:​22, 23; Nkunga 139:16; Yeremia 1:⁠5.

LUNGISA BAMPUSA YA MWANA NA NGE

6. Inki ntangu ndongolo ya bana fwete yantika?

⁶ Bingana 22:6 ketuba nde: “Longa mwana mutindu yandi fweti zinga.” Kulonga bana kele mpi mukumba yankaka ya nene ya bibuti. Kansi, inki ntangu kulonga yango fwete kuyantika? Na bilumbu ya ntete kibeni. Ntumwa Polo kutubaka nde Timoteo kulongamaka “katuka na bumwana.” (2 Timoteo 3:​15, NW) Ngogo ya Kigreki yina mesadilama awa lenda kutubila mwana-ndwelo ya fyoti to nkutu mwana ya mebutuka ntete ve. (Luka 1:​41, 44; Bisalu 7:​18-20) Na yau, Timoteo kulongamaka tuka ntangu yandi vandaka fyoti kibeni​—⁠mpi ti kikuma ya mbote. Bumwana kele ntangu ya mbote ya kuyantika na kulonga mwana. Ata mwana-ndwelo kibeni kevandaka na nzala ya nzayilu.

7. (a) Sambu na inki yau kele mfunu nde bibuti yonso zole kuyedisa ngwisana ya ngolo ti mwana-ndwelo? (b) Inki ngwisana kuvandaka na kati ya Yezu ti Tata na yandi kaka kubanda na luyantiku kibeni?

⁷ Mama mosi ketuba nde: “Ntangu mono monaka mwana-ndwelo na mono na mbala ya ntete, mono zolaka yandi.” Bamama mingi kesalaka mpila yina. Kukangama ya kitoko yai na kati ya mama ti mwana-ndwelo keyelaka na ntangu bau kevanda kumosi na nima ya lubutuku. Kunwisa mabele keyikaka zola yina. (Fwanisa ti 1 Tesalonika 2:⁠7.) Kuleba ya mama kelebaka mwana-ndwelo na yandi mpi ketubilaka yandi kele mfunu mingi sambu na bampusa ya mawi ya mwana-ndwelo. (Fwanisa ti Yezaya 66:12.) Kansi inki beto tatuba sambu na tata? Yandi mpi fwete kusala kuwakana ya ngolo, ya zola ti mwana na yandi ya mpa. Yehowa yandi mosi kele mbandu sambu na dyambu yai. Na mukanda ya Bingana, beto kelonguka ngwisana ya Yehowa ti Mwana na yandi mosi kaka, yina memonisama bonso ketuba nde: “Nzambi salaka, yandi salaka ntete mono; mono kele kisalu ya ntete ya yandi salaka . . . Mono vandaka kupesa yandi kiese konso kilumbu.” (Bingana 8:​22, 30; Yoane 1:14) Mutindu mosi, tata ya mbote kekunaka ngwisana ya tiyatiya mpi ya zola ti mwana na yandi kaka kubanda na luyantiku ya luzingu ya mwana. Kibuti mosi ketuba nde: “Monisa zola ya mingi. Ata mwana mosi ve kefwaka na kuyamba ti na bansila-nwa.”

8. Inki bupusi ya mabanza bibuti fwete kupesa bana-ndwelo na ntwala kibeni?

⁸ Kansi bana-ndwelo kevandaka na mfunu ya mambu ya kuluta yai. Kubanda na ntangu ya lubutuku, butomfu na bau kevandaka ya kuyilama sambu na kubaka mpi na kusimba mambu, mpi bibuti kele kisina ya ntete ya mambu yai. Baka mbandu ya ndinga. Bansosi ketubaka nde kiteso ya mbote ya mwana kelongukaka na kutuba ti na kutanga “kewakanaka mbala mingi na mutindu ya ngwisana ya luyantiku ya mwana ti bibuti na yandi.” Tubila mpi tangila mwana na nge kubanda na kimwana-ndwelo tii kuna. Na mbala mosi yandi tazola kufulula nge, mpi nkatu kuvingila nge talongaka yandi na kutanga. Na ntembe ve, yandi takuka na kutanga na ntwala yandi kukota na nzo-nkanda. Yau tasadisa kibeni kana nge kezingaka na insi yina balongi kele fyoti mpi bakalasa kele na bana ya kuluta mingi.

9. Inki kele lukanu ya kuluta mfunu ya kibuti fwete kuyibuka?

⁹ Mayindula ya kuluta mfunu ya bibuti Bakristu kele ya kulungisa bampusa ya kimpeve ya mwana na bau. (Tala Kulonga 8:⁠3.) Ti inki lukanu? Sambu na kusadisa mwana na bau na kuyedisa bumuntu ya kufwanana na yina ya Kristu, na ntembe ve, sambu na kulwata “kimuntu ya mpa.” (Efezo 4:24) Sambu na dyambu yai, bau fwete kutadila bitungilu ya mbote mpi mitindu ya mbote ya kutungila.

LONGA KYELEKA NA MWANA NA NGE

10. Inki bankadulu bana fwete kuyedisa?

¹⁰ Ngolo ya nzo kesimbamaka mingimingi na mutindu ya bisadilu ya mesadilama na kutunga. Ntumwa Polo kutubaka nde bisadilu ya kutungila ya kuluta mbote sambu na bumuntu ya Bakristu kele “wolo, palata, matadi ya ntalu.” (1 Korinto 3:​10-12, NW) Bima yai kele kifwani ya bankadulu bonso lukwikilu, mayele, luswasukusu, kwikama, luzitu, ti kundima ya zola ya Yehowa ti bansiku na yandi. (Nkunga 19:​7-11; Bingana 2:​1-6; 3:​13, 14) Inki mutindu bibuti lenda kusadisa bana na bau kubanda na bumwana kibeni sambu na kuyedisa bankadulu yai? Na kulandaka nsadilu yina metulamaka tuka ntama mpenza.

11. Inki mutindu bibuti ya Izraele kusadisaka bana na bau na kuyedisa kimuntu ya vumi?

¹¹ Ntangu fyoti na ntwala bana ya Izraele kukota na Ntoto ya Lusilu, Yehowa kutubilaka bibuti ya Izraele nde: “Bangogo yai ya mono ketuma nge bubu yai fwete kuvanda na ntima na nge; mpi nge fwete kotisa yau na kati ya mwana na nge mpi kutubila yau ntangu nge tavanda na nzo na nge mpi ntangu nge tatambula na nzila mpi ntangu nge talala mpi ntangu nge tatelama.” (Kulonga 6:​6, 7, NW) Ee, bibuti fwete kuvanda bambandu, bankundi, bansoludisi, mpi balongi sambu na bana na bau.

12. Sambu na inki yau kele mfunu nde bibuti kuvanda bambandu ya mbote?

¹² Vanda mbandu. Ntete, Yehowa kutubaka nde: “Bangogo yai . . . fwete kuvanda na ntima na nge.” Na nima, yandi kuyikaka nde: “Nge fwete kotisa yau na kati ya mwana na nge.” Na yau, bankadulu ya vumi fwete kuvanda ntete na ntima ya kibuti. Kibuti fwete kuzola kyeleka mpi kuzinga yau. Kaka na nima, yandi lenda kusimba ntima ya mwana. (Bingana 20:⁠7) Sambu na inki? Sambu bana kepusamaka mingi na mambu ya bau kemonaka kuluta yina ya bau kewaka.​—⁠Luka 6:40; 1 Korinto 11:⁠1.

13. Na kupesaka bana na bau dikebi, inki mutindu bibuti Bakristu lenda kulanda mbandu ya Yezu?

¹³ Vanda nkundi. Yehowa kutubilaka bibuti ya Izraele nde: ‘Tubila mwana na nge ntangu nge mevanda na nzo na nge mpi ntangu nge ketambula na nzila.’ Dyambu yai kelomba kulutisa ntangu ti bana ata bibuti kele ti bisalu ya inki mutindu. Na ntembe ve, Yezu kudiwaka nde bana mefwana na kubaka ntangu na yandi. Na ntangu ya bilumbu ya nsuka ya kisalu na yandi, “bantu kwisaka kunata bana ya fioti na Yezu, sambu yandi kutula bo maboko.” Inki Yezu kusalaka? “Yandi baka[ka] bana na maboko na yandi . . . yandi tulaka bo maboko.” (Marko 10:​13, 16) Yindula ntete, bantangu ya nsuka ya luzingu ya Yezu vandaka kufinama nswalu kibeni. Kansi, yandi kupesaka bana yai ntangu ti dikebi na yandi. Dilongi ya mbote ya inki mutindu!

14. Sambu na inki yau kele mbote sambu na bibuti na kulutisa ntangu ti bana na bau?

¹⁴ Vanda nsoludisi. Kulutisa ntangu ti mwana na nge tasadisa nge na kusolula ti yandi. Kana nge kesolula mingi, nge taswasukisa kuluta mbote inki mutindu bumuntu na yandi keyela. Kansi, yibuka nde kusolula meluta kutuba. Mama mosi ya insi ya Brésil kutubaka nde: “Yau kulombamaka nde mono kuyedisa kikalulu ya kuwidikila, ya kuwidikila ti ntima na mono.” Nzizidi na yandi kubutaka mbuma ntangu mwana na yandi ya bakala kuyantikaka na kukabula mawi na yandi ti mama na yandi.

15. Inki bampusa fwete kusimbama na ntu sambu na yina metala kulenga?

¹⁵ Bana kele na mfunu ya “ntangu ya [“kuseka,” NW] . . . ti ntangu ya kukina,” ntangu ya kulenga. (Longi 3:​1, 4; Zakaria 8:⁠5) Kulenga kebutaka mbuma mingi ntangu bibuti ti bana keyangalala na yau kumosi. Yau kele kima mosi ya mawa na kumona nde na banzo mingi kulenga ketendulaka kutala televizio. Ata nkutu bamanaka yankaka ya televizio lenda kuvanda ya luyangidilu, mingi kefwaka bantoma ya mbote, mpi kutala televizio kenataka kukanga nzila na kusolula na kati ya dibuta. Yau yina, sambu na inki kusala kima mosi ve sambu na kulenga ti bana na nge? Beno yimba, beno sala bansaka, beno vukana ti banduku, beno kwenda kutala bisika ya kitoko. Bisalu ya mutindu yina kesyamisaka kusolula.

16. Inki bibuti fwete kulonga bana na bau na yina metala Yehowa, mpi inki mutindu bau fwete kusala yau?

¹⁶ Vanda longi. Yehowa kutubaka nde: “Nge fwete kotisa [bangogo yai] na kati ya mwana na nge.” Mambu ya kele na ntwala ti na nima ya mvese yango ketubila beto inki mambu mpi inki mutindu kulonga. Ntete, “Nge fwete zola Yehowa Nzambi na nge na ntima na nge yonso mpi na moyo na nge yonso mpi na ngolo na nge yonso.” (Kulonga 6:​5, NW) Na nima, “Bangogo yai . . . nge fwete kotisa.” Lukanu ya kupesa ndongolo kele ya kuyedisa zola ya moyo yonso sambu na Yehowa ti bansiku na yandi. (Fwanisa ti Baebreo 8:10.) Ngogo “Kukotisa” ketendula kulonga na kuvutukilaka. Yau yina Yehowa, na masonga yonso, ketubila nge nde mutindu ya ntetentete ya kusadisa bana na nge na kuyedisa bumuntu ya vumi kele ya kutubila mambu yina metadila yandi na lufulu mosi ya mbote. Yau kelomba kulonguka ti bau Biblia mbala na mbala.

17. Inki bibuti lenda kusosa kuyedisa na kati ya bana na bau? Sambu na inki?

¹⁷ Bibuti mingi kezabaka nde kubaka mambu ya kele na ntima ya mwana kele kima mosi ya petepete ve. Ntumwa Piere kusyamisaka bankundi Bakristu nde: “Beno vanda bonso bana me butuka sesepi yai: Beno vanda na nzala [“ya ngolo,” NW] ya kunwa mabele [“ya kukonda kubebisama ya ndinga,” NW].” (1 Piere 2:⁠2) Ntubilu “beno vanda na nzala ya ngolo” kepesa ngindu nde, na kutuba ya mbote, bantu mingi kevandaka ve ti nzala ya madya ya kimpeve. Bibuti lenda kuvanda na mfunu ya kusosa mitindu ya kuyedisa nzala yina ya ngolo na bana na bau.

18. Tanga mwa mitindu ya kulonga ya Yezu yina bibuti mesyamisama na kufulula?

¹⁸ Yezu kusimbaka bantima na kusadilaka bingana. (Marko 13:34; Luka 10:​29-37) Mutindu ya kulonga yai kebutaka kibeni mbuma na bana. Longa minsiku ya Biblia na kusadilaka bankenda ya kubongisa mbotembote, ya kepesaka mpusa, mbala yankaka yina kele na Mukanda ya Bankenda ya Bible.a Kotisa bana na kati ya disolo. Bika bau kusadila kingangu na bau ya kusala bima na kusalaka bifwanisu mpi na kusalaka bifwanifwani na masolo ya kele na Biblia. Yezu kusadilaka mpi bangyufula. (Matayo 17:​24-27) Fulula nsadilu na yandi na ntangu ya kulonguka na beno ya dibuta. Na kisika ya kutanga kaka nsiku ya Nzambi, yula bangyufula bonso, Sambu na inki Yehowa kupesaka beto nsiku yai? Inki tasalama kana beto kulunda yau? Inki tasalama kana beto kulunda yau ve? Bangyufula ya mutindu yai kesadisaka mwana na kuyindula mpi na kumona nde bansiku ya Nzambi kele ya kusadila mpi ya mbote.​—⁠Kulonga 10:⁠13.

19. Kana bibuti kelanda minsiku ya Biblia na mpila na bau ya kusadila ti bana na bau, inki mambote ya nene bana tabaka?

¹⁹ Na kuvandaka mbandu, nkundi, nsoludisi, mpi longi, nge kesadisa mwana na nge tuka bamvula na yandi ya bumwana sambu na kuvanda ti ngwisana ya yandi mosi ti Yehowa Nzambi. Ngwisana yai tasyamisa mwana na nge na kuvanda na kyese bonso Mukristu. Yandi tasala ngolo na kuzinga na kutadilaka lukwikilu na yandi ata nkutu ntangu yandi kele na ntwala ya bupusi ti mimekamu ya bankundi na yandi. Sadisa yandi ntangu yonso na kusepela na ngwisana yai ya kitoko.​—⁠Bingana 27:⁠11.

MFUNU YA MINGI YA NDONGI

20. Ndongi kele inki, mpi inki mutindu kusadila yau?

²⁰ Ndongi kele ndongolo yina kesongisaka mabanza ti ntima. Bana kele na mfunu na yau konso ntangu. Polo kupesaka ndongisila na batata na “kulanda na kusansa [bana na bau], na ndongi mpi ndongolo ya mabanza ya Yehowa.” (Efezo 6:​4, NW) Bibuti fwete kupesa ndongi na zola, kaka mutindu Yehowa kesalaka. (Baebreo 12:​4-11) Ndongi yina kele ti lufulu na zola lenda kupesama na kuyindulaka. Yau yina, bau ketubila beto na “kuwidikila ndongi.” (Bingana 8:​33, NW) Inki mutindu ndongi fwete kupesama?

21. Inki minsiku bibuti fwete kusimba na ntu ntangu bau kepesa ndongi na bana na bau?

²¹ Bibuti yankaka keyindulaka nde kupesa ndongi na bana na bau kelombaka kaka kutubila bau na ndinga ya kubangisa, na kunganinaka bau, to nkutu na kufingaka bau. Kansi, kaka na ntu-dyambu mosi yina, Polo kekebisa nde: “Beno batata, beno sidikisa bana na beno ve.” (Efezo 6:​4, NW) Bakristu yonso mesyamisama na kuvanda “[ba]ntu ya mbote na bantu yonso, . . . Bantu yina ketulaka ntembe ti yandi, yandi fweti [longa] bo na malembe.” (2 Timoteo 2:​24, 25) Bibuti Bakristu, ntangu bau kebakisa mfunu ya nsyamu, bau kemekaka na kulunda bangogo yai na ntu ntangu bau kepesa ndongi na bana na bau. Bantangu yankaka, kana kuyindula mefwana ve, mwa ndola lenda kuvanda mfunu.​—⁠Bingana 22:⁠15.

22. Kana mwana fwete kubaka ndola, yau kelomba kusadisa yandi na kubakisa inki mambu?

²² Bana ya kuswaswana kelombaka mitindu ya ndongi ya kuswaswana. Bankaka “kesongisamaka ve kaka na bangogo.” Na ndambu na bau, kupesa ndola bantangu yankaka sambu na kukonda bulemfu lenda kutanina luzingu. (Bingana 17:10; 23:​13, 14; 29:19) Kansi, mwana fwete kubakisa sambu na inki yandi mebaka ndola. “Fimbu ti kunganina kele yau yina kepesaka mayele.” (Bingana 29:​15, NW; Yobi 6:24) Dyaka, ndola kele ti bandilu. Yehowa kutubilaka bantu na yandi nde: “Mono fwete kusongisa beno na kiteso ya kufwana.” (Yeremia 46:28b, NW; beto bantu metengimisa bisono.) Biblia kendimaka ve ata fyoti kubula bafimbu ya makasi to kubula ya kuluta ngolo, yina kelwadisaka to kebebisaka mwana.​—⁠Bingana 16:⁠32.

23. Inki mwana fwete kukuka na kuswasukisa ntangu bibuti na yandi kepesa yandi ndola?

²³ Ntangu Yehowa kukebisaka bantu na yandi nde yandi tapesa bau ndongi, yandi kutubaka ntete nde: “Beno kuwa boma ve, . . . sambu mono kele ti beno.” (Yeremia 46:28a) Mutindu mosi, ndongi ya bibuti, ata yau kuvanda na mutindu ya mbote ya inki mutindu, yau lenda ve kubika mwana na kudiwa nde yandi melosama. (Kolosai 3:21) Kansi, mwana fwete kudiwa nde ndongi mepesama sambu kibuti kele ‘ti yandi,’ na ndambu na yandi.

TANINA BANA NA NGE NA KIGONSA

24, 25. Tanga ndwanisa mosi yina kelomba nde bana kutaninama bilumbu yai?

²⁴ Bambuta mingi ketadilaka bumwana na bau bonso ntangu mosi ya kyese. Bau keyibukaka mawi ya tiyatiya ya lutaninu, na kundimisamaka nde bibuti na bau vandaka kukengila bau na mambu yonso. Bibuti kezolaka bana na bau kudiwa mutindu yina, kansi na inza ya kubeba ya bubu yai, yau kele mpasi kuluta mutindu yau kuvandaka ntete sambu na kulunda bana na lutaninu.

²⁵ Ndwanisa ya ngolo ya mekuma mingi bamvula yai kele ya kulala bana na kingolongolo. Na Malaysia, balapolo ya kulala bana na kingolongolo mefokulama mbala iya na nsungi ya bamvula kumi. Na Allemagne kiteso ya bana 300000 kebebisama na kulalaka bau na kingolongolo konso mvula, kansi na insi mosi ya Amerika ya Sudi, na kutadilaka nsosa mosi, ntalu ya lenda kumonana konso mvula kemata na 9000000! Kima ya kuluta mawa, ntalu ya mingi ya bana yai kebebisamaka na banzo na bau mosi na bantu yina bau zaba mpi yina bau ketudilaka ntima. Kansi bana ya bambangi kele na lutaninu ya ngolo na bibuti na bau. Inki mutindu bibuti lenda kuvanda bantanini?

26. Tanga mwa mitindu ya bana lenda kutaninama, mpi inki mutindu nzayilu lenda kutanina mwana?

²⁶ Sambu eksperiansi kemonisa nde bana yina kezabaka mambu mingi ve na yina metala binama ya nitu, bau yina kibeni kebwaka na ntwala ya bana yina kebebisaka, etapi ya kuluta mfunu sambu na kuyita kukakila kele kulonga mwana, ata nkutu ntangu yandi kele ntete ya fyoti. Nzayilu lenda kupesa lutaninu “na kusala mbi ve. Yo ta katula nge na nzila ya bantu yina ke nataka luvunu na mambu ya bo ke tubaka.” (Bingana 2:​10-12) Inki nzayilu? Nzayilu ya minsiku ya Biblia, ya mambu yina kele mbote to mbi na kutadilaka ndyatilu ya mbote. Zabisa mpi nde bambuta yankaka kesalaka mambu ya mbi mpi nde mwana ya fyoti fwete kulemfuka ve kana bantu kepesa ngindu na mambu yina kele mbote ve. (Fwanisa ti Daniele 1:​4, 8; 3:​16-18.) Kusukisa ve ndongolo ya mutindu yina kaka na okazio mosi. Sambu na bana ya fyoti mingi, yau kelombaka nde dilongi kuvutukilama na ntwala bau kuyibuka yau mbote. Ntangu bana kekuma mwa bambuta, yau tavanda mbote tata kuzitisa na zola yonso nswa ya kinsweki ya mwana na yandi ya nkento, mpi mama kuzitisa mwana na yandi ya bakala​—⁠mpila yina, na kutubilaka mingi mfunu ya mambu yina kele mbote. Mpi ya kyeleka, mosi na kati ya mitindu ya mbote ya balutaninu sambu na mbebisa kele kinkengi na beno ya ngolo bonso bibuti.

SOSA LUTWADISU YA NZAMBI

27, 28. Inki kele Nto ya kuluta nene ya lusadisu ya bibuti ntangu bau kekutana ti lukakilu ya kusansa mwana?

²⁷ Ya kyeleka, ndongolo ya mwana kubanda na bumwana kele lukakilu, kansi bibuti bankwikidi fwete nwana ve ti dikambu yango bau mosi. Na ntangu ya ntama, na bilumbu ya Bazuzi, ntangu muntu mosi na zina ya Manoa kuzabaka nde yandi tavanda tata, yandi lombaka Yehowa na kutwadisa yandi na kusansa mwana na yandi. Yehowa kundimaka bisambu na yandi.​—⁠Bazuzi 13:​8, 12, 24.

²⁸ Mutindu mosi bubu yai, ntangu bibuti bankwikidi kesansa bana na bau, bau lenda mpi kutubila Yehowa na kisambu. Kuvanda kibuti kele kisalu mosi ya ngolo, kansi bansendo kele ya nene. Bankwelani zole na Hawaï ketuba nde: “Nge kele ti bamvula 12 sambu na kusala kisalu na nge na ntwala ya bamvula yina ya mpasi ya butoko. Kansi, kana nge salaka ngolo na kusadila minsiku ya Biblia, ntangu melunga ya kubuka kyese ti ngemba ntangu bau kebaka lukanu yina kekatuka na ntima nde bau kezola kusadila Yehowa.” (Bingana 23:​15, 16) Ntangu mwana na nge kebaka lukanu yina, nge mpi tapusama na kutuba nde: “Bana ya babakala [ti ya bankento] kele difwa ya kekatukaka na Yehowa.”

1, 2. Inki balukakilu ti kyese bamvula ya butoko lenda kunata?

KUVANDA ti toko na kati ya nzo keswaswanaka kibeni ti kuvanda na mwana ya bamvula tanu to nkutu kumi. Bamvula ya butoko kenataka balukakilu ti makambu na yau mosi, kansi yau lenda mpi kunata kyese ti bansendo. Bambandu bonso ya Yozefi, Davidi, Yoziasi, ti Timoteo kemonisa nde baleke lenda kusala mambu mbotembote mpenza mpi kuvanda na ngwisana ya mbote ti Yehowa. (Kuyantika 37:​2-11; 1 Samuele 16:​11-13; 2 Bantotila 22:​3-7; Bisalu 16:​1, 2) Bubu yai, batoko mingi kemonisa dyambu ya mutindu mosi. Na ntembe ve, nge zaba ndambu na kati na bau.

² Kansi, sambu na bantu yankaka bamvula ya butoko kele ya mavwanga. Batoko kevandaka ti mawi ya mbote mpi ya mbi. Batoko ti bana-ndumba lenda zola kuvanda na dipanda ya kuluta mingi, mpi bau lenda kubuya bandilu ya bibuti ketudila bau. Kansi, baleke ya mutindu yina kele kibeni ti eksperiansi ve mpi bau kele na mfunu ya lusadisu ya zola, ya nzizidi yina kekatuka na bibuti na bau. Ee, bamvula ya butoko lenda kuvanda ya kyese, kansi yau lenda kuvanda mpi ya mubulu​—⁠sambu na bibuti ti batoko. Inki mutindu baleke lenda kubaka lusadisu na bamvula yai?

3. Na inki mutindu bibuti lenda kupesa bana na bau ya batoko dibaku ya mbote na luzingu?

³ Bibuti yina kelandaka ndongisila ya Biblia, kepesaka bana na bau ya batoko dibaku yina lenda kuvanda ya kuluta mbote sambu na kununga mbotembote na nzila na bau na kati ya mimekamu yina, na mpila nde bau kukuma bambuta ya kenataka mikumba. Na bansi yonso mpi na bansungi yonso, bibuti ti batoko yina kusadilaka minsiku ya Biblia kumosi kesambulamaka mingi.​—⁠Nkunga 119:⁠1.

DISOLO YA MASONGA MPI YA PWELELE

4. Sambu na inki kusolula ya kinsweki kele kibeni mfunu na ntangu ya bamvula ya butoko?

⁴ Biblia ketuba nde: “Bapula kebebaka kisika yina masolo ya kinsweki kevandaka ve.” (Bingana 15:​22, NW) Kana masolo ya kinsweki kuvandaka mfunu ntangu bana kuvandaka ya fyoti, yau kele mpenza mfunu na ntangu ya bamvula ya butoko​—⁠yau kemonanaka nde kana batoko kelutisa ntangu fyoti na nzo mpi ntangu ya kuluta mingi ti banduku ya nzo-nkanda to bankundi yankaka, kana masolo ya kinsweki kele ve​—⁠kusolula ya masonga mpi ya pwelele kele ve na kati ya bana ti bibuti​—⁠batoko lenda kukuma banzenza na kati ya nzo. Ebuna inki mutindu banzila ya kusolula lenda kutaninama ya pwelele?

5. Inki mutindu batoko mesyamisama na kutadila dyambu ya kusolula ti bibuti na bau?

⁵ Batoko ti bibuti fwete kusala dikabu na bau na dyambu yai. Ya kyeleka, batoko lenda kumona yau mpasi mingi na kusolula ti bibuti na bau kuluta mutindu bau vandaka kusala yau ntangu bau vandaka baleke. Ata mpila yina, yibuka nde “Ntoto fweti beba kana bambuta kele ve na kuyala yo; bandongisila mingi ke sadisaka.” (Bingana 11:14) Bangogo yai ketadila bantu yonso, baleke ti bambuta kumosi. Batoko yina kezabaka dyambu yai tabakisa nde bau kele kaka na mfunu ya kingangu ya lutwadisu, sambu bau kekutanaka ti makambu ya mingi kibeni kuluta na ntwala. Bau fwete kuzaba nde bibuti bankwikidi na bau mefwana kibeni bonso bandongisi sambu bau kele ti eksperiansi ya kuluta mingi na luzingu mpi bau memonisaka kudibanzabanza na bau ya zola bamvula mingi. Yau yina, na etapi yai ya luzingu na bau, batoko ya mayele tapesa ve bibuti na bau mukongo.

6. Inki nkadilu bibuti ya mayele mpi ya zola tavanda na yau na ntangu bau kesolula ti bana na bau ya batoko?

⁶ Disolo ya pwelele ketendula nde kibuti tameka na kusala ngolo na kudipesa ntangu toko kele na mfunu ya kutuba. Kana nge kele kibuti, ndimisama nde nzila ya kusolula kele pwelele mingimingi na ndambu na nge. Yau lenda kuvanda petepete ve. Biblia ketuba nde “ntangu ya kuvanda pima ti ntangu ya kutuba” kele. (Longi 3:⁠7) Ntangu toko na nge kekudiwa nde ntangu ya kutuba melunga, yau lenda kuvanda ntangu na nge ya kuvanda pima. Mbala yankaka nge kudibumbilaka ntangu yina sambu na kulonguka na nge mosi, na kupema, to na kisalu ya nzo. Kansi, kana toko na nge kezola kutubila nge, meka na kusoba bapula na nge mpi widikila. Kana ve, yandi lenda kumeka dyaka ve. Yibuka mbandu ya Yezu. Na okazio mosi, yandi kubongisaka ntangu sambu na kupema. Kansi ntangu bibuka kwisaka na nzyunga sambu na kuwidikila yandi, yandi yambulaka kupema mpi yantikaka na kulonga bau. (Marko 6:​30-34) Batoko mingi kemonaka nde bibuti na bau kevandaka ti luzingu ya kufuluka na bisalu, kansi bau kezolaka kundimisama nde bibuti na bau kele pana sambu na bau mpi bau kele na mfunu na bau. Na yau, vanda ya kudipesa mpi vanda na mbakisa.

7. Inki bibuti fwete kubuya?

⁷ Meka na kuyibuka mutindu yau vandaka ntangu nge vandaka toko, mpi kuvila ve nkadilu ya kusekisa! Bibuti fwete kuyangalala na kuvanda ti bana na bau. Kana ntangu ya kukonda kisalu memonana, inki mutindu bibuti kelutisaka yau? Kana bau kezola kusadila ntangu na bau yonso ya kukonda kisalu sambu na kusala mambu yina kekotisa ve dibuta na bau, bana na bau ya batoko tabakisa yau nswalu. Kana batoko kusukisa nde banduku na bau ya nzo-nkanda kezolaka bau mingi kuluta bibuti na bau, bau kefinama na kuzwa makambu.

KUSOLULA INKI MAMBU

8. Inki mutindu lusikisu sambu na masonga ti kisalu ya ngolo lenda kupesa bupusi na bana?

⁸ Kana bibuti meyitaka ve kukotisa na kati ya bana na bau zola ya masonga ti ya kisalu ya mingi, bau fwete kusala yau kibeni na bamvula ya butoko. (1 Tesalonika 4:11; 2 Tesalonika 3:10) Yau kele mfunu na kundimisama nde bana na bau kendimaka na ntima yonso mfunu ya kuzinga luzingu ya ndyatilu ya mbote mpi ya kugedila. (Bingana 20:11) Kibuti tasonga mambu mingi na mambu yai na nzila ya mbandu. Kaka mutindu babakala yina kele ve bankwikidi lenda “baka lukwikilu sambu na bikalulu [“ya mbote ya bankento na bau,” NW].” Batoko mpi lenda kulonguka minsiku ya mbote na bikalulu ya bibuti na bau. (1 Piere 3:⁠1) Kansi, mbandu mpamba melunga ve ata fyoti, sambu bana kele mpi ya kutulama na ntwala ya bambandu mingi ya mbi mpi balusikisu mingi ya kuvengumuna na nganda ya nzo. Na yau, bibuti ya mbote fwete zaba bamboninu ya batoko na bau na yina metala mambu ya bau kemona mpi kewa, mpi yau kelombaka disolo ya mudindu.​—⁠Bingana 20:⁠5.

9, 10. Sambu na inki bibuti fwete kundimisama na kulonga bana na bau mambu ya metala binama ya nitu, mpi inki mutindu bau lenda kusala yau?

⁹ Dyambu yai kele mingimingi ya kyeleka na yina ketadila mambu ya binama ya nitu. Bibuti, keti beno kewaka nsoni na kutubila mambu yina metadila binama ya nitu ti bana na beno? Ata nkutu beno kewaka nsoni, beno sala ngolo na kusala yau, sambu na ntembe ve, bana na beno ya baleke talonguka dyambu yango na muntu. Kana bau kulonguka yau ve na nge, nani kezaba kana inki mambu ya kuvengumuna bau talonguka? Na kati ya Biblia, Yehowa kebumbaka ve mambu ya metala binama ya nitu, ye bibuti fwete kubumba yau mpi ve.​—⁠Bingana 4:​1-4; 5:​1-21.

¹⁰ Kyese mingi, Biblia kele ti lutwadisu ya pwelele na yina metala ndyatilu ya kuvukisa nitu, mpi La Société Watchtower mebasisaka mambu mingi ya kusadisa na kumonisaka nde lutwadisu yai kesadilamaka mpi na inza ya bubu yai. Sambu na inki kusadila ve lusadisu yai? Mu mbandu, sambu na inki kutangulula ve ti mwana na nge ya bakala to ya nkento disolo ya metala “La sexualité et la moralité” na mukanda Les jeunes s’interrogent ​—⁠ Réponses pratiques? Nge lenda kuyituka na kyese yonso sambu na bambutu.

11. Inki kele mutindu ya kuluta mbote sambu na bibuti na kulonga bana na bau mutindu ya kusadila Yehowa?

¹¹ Inki disolo ya kuluta mfunu yina bibuti ti bana fwete kutadila? Ntumwa Polo kutubilaka yau ntangu yandi sonikaka nde: “Beno landa na kusansa [bana na beno], na ndongi mpi ndongolo ya mabanza ya Yehowa.” (Efezo 6:​4, NW) Bana fwete landa na kulonguka mambu ya metala Yehowa. Mingimingi, bau fwete kulonguka na kuzola yandi, mpi bau fwete kuzola kusadila yandi. Mbandu kele longi mosi ya mbote. Kana batoko kemona nde bibuti na bau kezolaka Nzambi ‘na ntima na bau yonso, na [“moyo,” NW] na bau yonso, ti na mabanza na bau yonso,’ mpi nde yau kebuta bambuma ya mbote na luzingu ya bibuti na bau, bau lenda kupusama mpenza na kusala kiteso mosi. (Matayo 22:37) Mutindu mosi, kana baleke kemona nde bibuti na bau kele na mboninu ya bukatikati na yina metala bima ya kinsuni, na kutulaka Kimfumu ya Nzambi na kisika ya ntete, bau tasadisama na kuyedisa nkadilu ya mabanza ya mutindu mosi.​—⁠Longi 7:12; Matayo 6:​31-33.

12, 13. Inki mambu nge fwete simba na ntu kana nge kezola nde kulonguka ya dibuta kununga?

¹² Kulonguka ya Biblia ya dibuta ya konso mposo kele lusadisu mosi ya ngolo kibeni sambu na kutubila baleke mambu yina metala bantoma ya kimpeve. (Nkunga 119:​33, 34; Bingana 4:​20-23) Kuvanda ti kulonguka ya mutindu yina konso mbala kele mfunu. (Nkunga 1:​1-3) Bibuti ti bana na bau fwete kubakisa nde na manaka ya bisalu, kulonguka ya dibuta fwete vanda na kisika ya ntete, kansi na nsuka ve. Dyaka, nkadilu ya mbote kele mfunu kana beno kezola nde kulonguka ya dibuta kuvanda mbote. Tata mosi kutubaka nde: “Sambu na ntwadisi, kinsweki kele ya kusyamisa nkadilu ya kuditandula mpi ya luzitu sambu na kulonguka ya dibuta​—⁠na bantangu yankaka kansi mpambampamba ve. Yau lenda kuvanda ve petepete na kuzwa bukatikati ya mbote konso ntangu, mpi batoko tavanda na mfunu ya nkadilu ya kusoba mbala na mbala. Kana mambu mekwendila ve mbote mbala mosi to zole, kwamina mpi vingila mbala ya kekwisa.” Kaka tata yango yina kutubaka nde, na kisambu na yandi, na ntwala ya konso kulonguka, yandi vandaka kulomba mingimingi lusadisu na Yehowa sambu bantu yonso ya talonguka kuvanda na nkadilu ya mbote.​—⁠Nkunga 119:⁠66.

¹³ Kutambusa kulonguka ya dibuta kele mukumba ya bibuti bankwikidi. Ya kyeleka, bibuti yankaka lenda kuvanda ve ti dikabu ya kilongi, mpi yau lenda kuvanda mpasi sambu na bau na kuzwa mitindu ya kukumisa kulonguka ya dibuta kitoko. Ata mpila yina, kana nge kezolaka batoko na nge, “na bisalu mpi na kyeleka,” nge tazola kusadisa bau na mutindu mosi ya kudikulumusa mpi ya masonga sambu na kuyela na kimpeve. (1 Yoane 3:​18, NW) Bantangu yankaka bau lenda kubokuta, kansi ngatu bau tabakisa mpusa na nge ya mudindu sambu na mambote na bau.

14. Inki mutindu Kulonga 6:​6, 7 ti 11:​18, 19 lenda kusadilama na ntangu ya kusolula mambu ya kimpeve ti batoko?

¹⁴ Kulonguka ya dibuta kele ve okazio mosi kaka ya kusolula mambu yina kele mfunu na kimpeve. Keti nge keyibuka ntuma ya Yehowa kupesaka na bibuti? Yandi kutubaka nde: “Bansiku yai beno tula yo na ntu ti na ntima na beno. Beno kanga yo mpi na maboko na beno ti na ilungi na beno sambu beno vila yo ve. Beno longa yo na bana na beno. Beno fweti tuba yo ntangu beno kele na nzila to na nzo, ntangu beno kele na kisalu to ntangu beno ke pema.” (Kulonga 11:​18, 19; tala mpi Kulonga 6:​6, 7.) Yau kezola kutuba ve nde bibuti fwete kulonga ntangu yonso bana na bau. Kansi mfumu ya dibuta ya kufuluka na zola fwete kutomatalaka konso mbala sambu na mabaku ya kutunga makwisa ya kimpeve ya dibuta na yandi.

NDONGI MPI LUZITU

15, 16. (a) Ndongi kele inki? (b) Nani kele ti mukumba ya kupesa ndongi, mpi nani kele na mukumba ya kusosa kuzaba nde yau talundama?

¹⁵ Ndongi kele ndongolo ya kesongisaka, mpi yau kelombaka kusolula. Dibanza ya ndongi kevandaka na yau kele ya kusongisa kuluta yina ya kupesa ndola​—⁠ata nkutu ndola lenda kuvanda mfunu. Bana na nge kuvandaka na mfunu ya ndongi ntangu bau vandaka ya fyoti, ebuna ntangu yai ya bau kele batoko, bau kele kaka na mfunu ya mitindu na yau yankaka, mbala yankaka ya kuluta nkutu mingi. Batoko ya mayele kezabaka nde yau kele ya masonga.

¹⁶ Biblia ketuba nde: “Kana nge buya malongi ya tata na nge, nge kele zoba; muntu ya mayele kendimaka malongi.” (Bingana 15:⁠5) Beto kelonguka mambu mingi na mukapu yai. Yau kesonga nde ndongi tapesama. Toko lenda ve ‘kuwa malongi’ kana yau mepesama ve. Yehowa kepesa mukumba ya ndongi na bibuti, mingimingi na tata. Kansi, mukumba ya kuwidikila ndongi yango kele ya toko. Yandi tazaba mambu mingi mpi tasala ve bifu mingi kana yandi kelunda ndongi ya mayele ya tata ti mama na yandi. (Bingana 1:⁠8) Biblia ketuba nde: “[“Muntu yina kebuyaka ndongi kebwaka na bunsukami mpi na nsoni,” NW] kansi muntu yina ke ndimaka nde bo nganina yandi, bo ta zitisa yandi.”​—⁠Bingana 13:⁠18.

17. Inki bukatikati bibuti fwete kuvanda na yau na ntangu bau kepesa ndongi?

¹⁷ Ntangu bau kepesa ndongi na batoko, bibuti fwete kuvanda na bukatikati. Bau fwete kubuya na kuvanda ti ntima ya kuluta ngolo na mpila nde bau kusidikisa bana na bau, mbala yankaka na kutulaka nkutu nkadilu na bau ya kuditudila ntima na kigonsa. (Kolosai 3:21) Kansi bibuti tazola ve kupesa nzila na mambu yonso mpenza na mpila nde batoko na bau kukuma kuzanga ndongolo ya mfunu. Kupesa nzila na mambu yonso mutindu yina lenda kuvanda mpasi. Bingana 29:17 (NW) ketuba nde: “Pesa ndola na mwana na nge mpi yandi tanatila nge mvunda mpi tapesa kyese na moyo na nge.” Kansi, mvese 21 (NW) ketuba nde: “Kana bau mebebisa mpika kubanda na kileke na yandi, na luzingu na yandi ya kimbuta yandi takuma nkutu muntu ya kukonda ntonda.” Ata nkutu mvese yai ketubila mpika, yau kesadilama kiteso mosi na konso toko yina na kati ya nzo.

18. Inki nzikisa ndongi kele na yau, mpi inki mambu fwete kubuyama na ntangu bibuti kepesa ndongi ya bukatikati?

¹⁸ Na masonga yonso, ndongi ya mbote kele nzikisa ya zola ya kibuti sambu na mwana na yandi. (Baebreo 12:​6, 11) Kana nge kele kibuti, nge kezaba nde yau kele mpasi na kupesa ndongi ya ngolo. Sambu na kunata ngemba, yau lenda kuvanda petepete na kupesa nzila na toko yina kewaka ve na kusala mambu ya yandi kezola. Kansi, na nsukansuka, tata yina kelanda nkadilu yai tabuka nzo mosi ya kukonda lusungiminu.​—⁠Bingana 29:15; Galatia 6:⁠9.

SALA KISALU MPI SAKANA

19, 20. Inki mutindu bibuti lenda kusala na mayele yonso na mambu ya metala kulenga sambu na batoko na bau?

¹⁹ Na bantangu ya ntama bau vandaka kutudila bana ntima nde bau kusadisa na nzo to na ferme. Bubu yai batoko mingi kele na ntangu mingi ya kukonda kisalu. Sambu na kufulusa ntangu yina, inza ya kinkita kepesaka bima mingi ya luyangidilu. Yika na yai, dyambu ya kyeleka ya kemonisa nde inza kepesaka mbalu fyoti na bansiku ya nkadilu ya mbote ya Biblia, mpi nge zaba mambu yina lenda nata mbebisa.

²⁰ Kansi, kibuti ya luswasukusu kelundaka nswa ya kubaka balukanu ya nsuka sambu na yina metala kulenga. Kansi, kuvila ve nde toko kele na kuyela. Konso mvula, ngatu yandi [nkento to bakala] tatula kivuvu nde bau kubaka yandi bonso mbuta. Na yau, yau kele mayele sambu na kibuti na kupesa nzila na mwa kimpwanza na nsola ya kulenga mutindu mwana kekwenda na kukuma mbuta​—⁠kana bansola yango kemonisa kuyela na kimpeve. Bantangu yankaka, toko lenda kusala bansola ya kukonda mayele na miziki, banduku, mpi buna na buna. Kana yau mesalama, yau talomba kutadila yau ti toko na mpila nde bansola ya kuluta mbote kusalama na makwisa.

21. Inki mutindu nkadilu ya bukatikati na yina metala kiteso ya ntangu ya kulutisa na kulenga tasadisa toko?

²¹ Ntangu ikwa fwete kupesama sambu na kulenga? Na bansi yankaka bau kendimisaka batoko nde bau kele na nswa na baluyangidilu yonso ya kelanda. Na yau, toko lenda kusala manaka na yandi na mpila nde yandi kukwenda na konso “luyangidilu.” Bibuti bantu mefwana na kupesa dilongi nde ntangu fwete kulutisama mpi sambu na mambu yankaka, bonso dibuta, kulonguka ya beto mosi, kinduku ti bantu ya kuyela na kimpeve, balukutakanu ya Bukristu, ti bisalu ya nzo. Yau takangisa “byese ya luzingu yai” na kukanga nzila na Ndinga ya Nzambi.​—⁠Luka 8:​11-15.

22. Kulenga fwete vanda na bukatikati ti inki na luzingu ya toko?

²² Ntotila Salomo kutubaka nde: “Mono kwisaka kuzaba nde mambu yonso ya muntu lenda sala kele kaka kuvanda kiese ti kumona mbote ntangu yandi ke zinga. Ebuna kana muntu kudia ti kunwa ti kumona kiese sambu na bima ya yandi me zwa na kisalu na yandi [“ya ngolo,” NW], yo kele matabisi ya Nzambi.” (Longi 3:​12, 13) Ee, kuyangalala mpi kumona mbote kele mambu ya kekotaka na kati ya luzingu ya bukatikati. Kansi, yau kele kiteso mosi sambu na kisalu ya ngolo. Bubu yai, batoko mingi kezabaka ve luyangalalu yina kekatukaka na kisalu ya ngolo to mawi ya kudizitisa yina kekatukaka na kusimba dikambu mosi mpi kubongisa yau. Bankaka mepesamaka ve dibaku ya kuyedisa kisalu ya maboko to ya kinkita ya bau takudisadisilaka na luzingu na bau ya kimbuta. Lukakilu ya kyeleka sambu na kibuti kele awa. Keti nge tandimisama nde mwana na nge kele ti mabaku ya mutindu yina? Kana nge lenda kununga na kulonga toko na nge na kupesa mbalu mpi nkutu na kuyangalala ti kisalu ya ngolo, yandi [nkento to bakala] tayedisa kivuvu ya mbote yina tanata mambote na luzingu.

KUBANDA NA BUTOKO TII NA KIMBUTA

23. Inki mutindu bibuti lenda kusyamisa batoko na bau?

²³ Ata nkutu ntangu nge kele ti makambu ti toko na nge, masonuku kebikalaka kaka ya masonga: “Kuzola ke manaka ve.” (1 Korinto 13:⁠8) Kuyambula ve ata fyoti na kusonga zola ya nge kewa mpenza. Kudiyufula nde, ‘Keti mono kesikisaka konso mwana na ndungunu na yandi na yina metala kubongisa makambu to kununga balukakilu? Keti mono kebakaka mabaku ya kumonisa zola na mono mpi ntonda sambu na bana na mono, na ntwala mabaku yango kuluta?’ Ata nkutu bantangu yankaka kukonda kuwakana lenda kuvanda, kana batoko kekudiwa nde nge kezola bau, ngatu bau tavutula zola yango yina.

24. Inki minsiku ya Masonuku kebikala ya kyeleka na kimvuka sambu na kusansa bana, kansi inki kima fwete kusimbama na ntu?

²⁴ Ya kyeleka, ntangu bana kekuma bambuta, na ntembe ve, bau tabakaka balukanu ya mfunu kibeni sambu na bau mosi. Bantangu yankaka bibuti lenda kuzola ve balukanu yango. Kusala inki kana mwana na bau mebaka lukanu ya kukonda kulanda na kusadila Yehowa Nzambi? Dyambu yai lenda kusalama. Ata nkutu bana ya kimpeve yankaka ya yandi mosi Yehowa, kubuyaka ndongisila na yandi mpi kukumaka bankolami. (Kuyantika 6:2; Yude 6) Bana kele ve baordinatere, yina lenda kupesama manaka sambu na kusala na mutindu ya beto kezola. Bau kele bigangwa ya kele ti kuzonza ya bau mosi, ti mikumba na ntwala ya Yehowa sambu na balukanu ya bau kebakaka. Kansi, Bingana 22:6 kemonana ya masonga bonso nsiku ya kimvuka: “Longa mwana mutindu yandi fweti zinga, ebuna ntangu yandi me kuma mbuta yandi ta vila yo ve.”

25. Inki kele mutindu ya kuluta mbote sambu na bibuti na kumonisa ntonda na Yehowa sambu na dibaku ya kitata?

²⁵ Yau yina, monisa zola mingi na bana na nge. Sala ngolo na kulanda minsiku ya Biblia sambu na kusansa bau. Pesa mbandu ya mbote ya ndyatilu ya vumi. Mpila yina, nge tapesa bana na nge dibaku ya kuluta mbote ya kuyela sambu na kukuma bambuta ya kenataka mikumba mpi ya kebangaka Nzambi. Yai kele mutindu ya kuluta mbote sambu na bibuti na kumonisa ntonda na Yehowa sambu na dibaku ya kibuti.

1, 2. (a) Inki kingana Yezu pesaka sambu na kutendula kukonda lukwikilu ya Bamfumu ya mabundu ya Bayuda? (b) Inki dyambu yina metadila batoko beto lenda kulonguka na kingana ya Yezu?

MWA bilumbu na ntwala ya lufwa na yandi, Yezu yufulaka kibuka ya bamfumu ya mabundu ya Bayuda ngyufula mosi ya kunata na kuyindula. Yandi tubaka nde: “Beno songa mono nki beno ke banza na mambu yai? Kuvandaka na muntu mosi vandaka na bana zole ya babakala. Yandi kwendaka kutubila mwana na yandi ya ntete nde: ‘Nge mwana na mono kwenda kusala na bilanga ya vinu bubu yai.’ Mwana kuvutulaka nde: ‘E, Tata, mono takwenda,’ kansi yandi kwendaka ve. Na nima yandi kwendaka na mwana ya zole, yandi tubaka mutindu mosi. Mwana vutulaka nde: ‘Mono zola ve.’ Kansi na nima yandi balulaka mabanza na yandi, yandi kwendaka. Nani na kati na bau zole salaka mambu ya tata na bau zolaka?” Bamfumu ya Bayuda kupesaka mvutu nde: “Yina ya zole.”​—⁠Matayo 21:​28-31, NW.

² Awa, Yezu vandaka kutubila pwelele kukonda kwikama ya Bamfumu ya Bayuda. Bau vandaka bonso mwana ya ntete, na kusilaka nde bau tasala luzolo ya Nzambi kansi na nima bau lundaka ve lusilu na bau. Kansi bibuti mingi tandima nde kingana ya Yezu vandaka ti lufulu na mbakisa ya mbote ya luzingu ya dibuta. Mutindu yandi monisaka yau mbotembote, yau kele mbala mingi mpasi na kuzaba inki bana ya baleke keyindulaka to kuyita kuzaba mambu yina bau tasala. Mwana ya leke lenda basisa makambu mingi na ntangu ya butoko na yandi mpi na nima yandi kuyela ye yandi kukuma mbuta yina kebaka mikumba, mpi yina kezitisama mbote. Yai kele dyambu mosi ya kusimba na ntu ntangu beto ketadila mambu yina metala nkolama ya butoko.

NKOLAMI KELE NANI?

3. Sambu na inki bibuti fwete sukisa ve nswalunswalu nde mwana na bau kele nkolami?

³ Mbala na mbala, nge lenda wa mambu yina metala batoko ya kekolamaka kimakulu na bibuti na bau. Ngatu nge mosi lenda kuzaba dibuta yina kele ti toko ya ntu-ngolo. Kansi, yau kevandaka ve ntangu yonso petepete na kuzaba kana mwana kele kibeni nkolami. Dyaka, yau lenda kuvanda mpasi na kubakisa sambu na inki bana yankaka kekolamaka mpi bankaka​—⁠ata bau mekatukaka na nzo mosi​—⁠kekolamaka ve. Kana bibuti memona nde mwana na bau mosi lenda kuvanda keyela na kukuma kibeni nkolami, inki bau fwete sala? Sambu na kupesa mvutu na ngyufula yai, beto fwete kutubila ntete kana nkolami kele nani.

4-6. (a) Nkolami kele nani? (b) Inki bibuti fwete simba na ntu kana toko na bau kelemfuka ve mbala na mbala?

⁴ Zaba nde, nkolami kele muntu yina kekondaka kulemfuka na luzolo yonso mpi mbala na mbala to yina ketelamaninaka to kevwenzaka kiyeka ya kuluta kuzanguka. Ya kyeleka, ‘Bana ke na kikalulu ya kusala buzoba.’ (Bingana 22:15) Yau yina, bana yonso ketelamaninaka bibuti ti kiyeka yankaka na bantangu yankaka. Mingimingi, dyambu yai kele ya kyeleka na nsungi ya kuyela ya nitu to ya mawi yina mezabanaka bonso butoko. Nsoba na luzingu ya konso muntu kenataka mpasi, mpi butoko kele ntangu ya bansoba mingi. Mwana na nge ya toko ya bakala to ya nkento kele na kukatuka na bumwana mpi kele na nzila ya kukuma mbuta. Sambu na kikuma yai, na ntangu ya bamvula ya butoko, bibuti yankaka ti bana kemonaka mpasi na kuwakana mbote. Mbala mingi, bibuti kemekaka na kunata nsungi yina malembemalembe, kansi batoko kezolaka kunata yau nswalunswalu.

⁵ Toko yina kekolamaka kepesaka mukongo na bantoma ya bibuti na yandi. Kansi, yibuka nde mwa bisalu ya kukonda bulemfu kekumisaka ve muntu nkolami. Mpi na yina metadila mambu ya kimpeve, bana yankaka lenda monisa mpusa fyoti to ata fyoti ve na kyeleka ya Biblia na luyantiku, kansi bau lenda vanda bankolami ve. Bonso kibuti, kutula ve ntinuntinu mwana na nge na ndonga mosi.

⁶ Keti bana yonso kekolamaka na kiyeka ya bibuti na mvula na bau ya butoko? Ve, ata fyoti ve. Na ntembe ve, nzikisa lenda kumonana bonso yau kesonga nde kaka ntalu fyoti ya batoko kemonisaka nkolama ya ngolo ya butoko. Kansi, beto tatuba inki sambu na mwana yina kekolamaka na ntu-ngolo yonso mpi mbala na mbala? Inki lenda kubasisa nkolama ya mutindu yina?

BIKUMA YA NKOLAMA

7. Inki mutindu nzyunga ya Satana lenda kupusa mwana na kukolama?

⁷ Kikuma ya kuluta nene ya nkolama kele nzyunga ya inza ya Satana. “Nsi-ntoto kele na maboko ya Muntu ya Mbi.” (1 Yoane 5:19) Inza yina kele na kiyeka ya Satana meyedisaka kikalulu ya kuzinga ya kigonsa, nkutu ya mbi, yina Bakristu fwete kunwana na yau. (Yoane 17:15) Mambu mingi na kati ya mutindu yina ya kuzinga kele ya mbi, ya kigonsa mpenza, mpi ya kufuluka na bupusi ya mbi bubu yai kuluta na ntangu ya ntama. (2 Timoteo 3:​1-5, 13) Kana bibuti kelonga ve, kekebisa ve, mpi ketanina ve bana na bau, bayina ya fyoti lenda kufuluka kukonda mpasi ti “mpeve yina ke yalaka ntangu yai bantu yina ke lemfukaka na Nzambi ve.” (Efezo 2:⁠2) Dyambu yankaka ya kekwelana ti yai kele bupusi ya bankundi. Biblia ketuba nde: “Kana nge landa bazoba, nge mpi ta kuma zoba.” (Bingana 13:20) Mutindu mosi, muntu yina kelanda kinduku ti muntu yina mekudikotisaka na mpeve ya inza yai kemonana nde yandi tapusama mpi na mpeve yina. Bana ya baleke kelombaka lusadisu ya konso ntangu kana nge kezola bau kusepela nde bulemfu na minsiku ya vumi kele lufulu ya mutindu ya luzingu ya kuluta mbote mpenza.​—⁠Yezaya 48:​17, 18.

8. Inki mambu lenda kunata mwana na kukolama?

⁸ Kikuma yankaka ya nkolama lenda kuvanda mupepe yina kele na kati ya nzo. Mu mbandu, kana kibuti mosi kelaukaka malafu, kenwaka makaya, to kenwanisaka kibuti yina yankaka, mboninu ya luzingu ya toko lenda kuvengumuka. Ata nkutu banzo yina kevandaka mbala mingi pima, nkolama lenda kubasika ntangu mwana kekudiwa nde bibuti kele ve ti mpusa na yandi. Kansi kikuma ya nkolama ya butoko kebasikaka ve konso mbala na bupusi ya nganda. Bana yankaka kepesaka mukongo na bantoma ya bibuti na bau ata bau kele ti bibuti yina kesadilaka minsiku ya vumi mpi yina ketaninaka bau, na kiteso ya mingi, na inza yina kele na nzyunga na bau. Sambu na inki? Mbala yankaka sambu na kisina yankaka ya makambu na beto​—⁠kukonda kukuka ya bantu. Polo kutubaka nde: “Masumu me kotaka na nsi-ntoto sambu na mbi ya muntu mosi yai Adami, ebuna masumu me kwisaka kunata lufwa sambu bo yonso ke salaka masumu.” (Roma 5:12) Adami vandaka nkolami ya bwimi, mpi yandi bikilaka bana na yandi yonso difwa ya mbi. Baleke yankaka keponaka kaka na kukolama, mutindu bankaka na bau kusalaka.

ELI MUPESI NZILA MPI ROBOAMI MUNTU YA KULUTISA BANDILU

9. Inki mambu ya kulutikisa na lusansu ya mwana lenda nata mwana na kukolama?

⁹ Kima yankaka yina menataka nkolama ya batoko kele kukonda bukatikati na mboninu ya lusansu ya bana na ndambu ya bibuti. (Kolosai 3:21) Bibuti yankaka ya kekudibanzaka ketudilaka bana na bau bandilu mpi kepesaka bau ndongi na mutindu mosi ya ngolo. Bankaka kepesaka nzila na mambu yonso, na kukondaka kupesa lutwadisu yina lenda kutanina batoko na bau ya kukonda eksperiansi. Yau kevandaka ve konso mbala petepete na kutula bukatikati ya mbote na kati ya bansongi yai zole. Mpi bana ya kuswaswana kevandaka ti bampusa ya kuswaswana. Mwana mosi lenda kuvanda na mfunu ya kinkengi ya mingi kuluta yankaka. Kansi, bambandu zole ya Biblia tasadisa beto na kumonisa bigonsa ya kuvanda na nsongi ya kulutisa bandilu to ya kupesa nzila na mambu yonso.

10. Sambu na inki Eli, ata yandi vandaka nganga-Nzambi ya nene ya kwikama, vandaka kibuti ya mbi?

¹⁰ Eli, nganga-Nzambi ya nene ya Izraele ya ntama kuvandaka tata. Yandi salaka bamvula 40, na ntembe ve yandi vandaka ya kudipesa mbotembote na Nsiku ya Nzambi. Yau kemonana nde yandi vandaka kulungisa mikumba na yandi ya kinganga-Nzambi mbala na mbala na kwikama yonso mpi ngatu yandi longaka nkutu bana na yandi, Ofni ti Pinasi, Nsiku ya Nzambi mbotembote. Kansi, Eli kulutisaka bumbote na bana na yandi. Ofni ti Pinasi vandaka kusala bonso banganga-Nzambi, kansi bau vandaka “bana ya mpamba,” yina vandaka kutula dikebi kaka na kulungisa banzala ti bampusa na bau ya mansoni. Kansi, ntangu bau salaka mambu ya nsoni na mambu ya busantu, Eli kuvandaka ve ti kikesa ya kukatula bau na kisalu. Yandi nganinaka bau kaka na zuluzulu. Na kikalulu na yandi ya kupesa nzila na mambu yonso, Eli vandaka kukumisa bana na yandi kuluta Nzambi. Yau yina, bana na yandi kukolamaka na lusambu ya kugedila ya Yehowa mpi nzo ya Eli yonso kumonaka mpasi.​—⁠1 Samuele 2:​12-17, 22-25, 29; 3:​13, 14; 4:​11-22.

11. Inki dilongi bibuti lenda baka na mbandu ya mbi ya Eli?

¹¹ Bana ya Eli vandaka meyitaka kukuma bambuta ntangu mambu yai kusalamaka, kansi nkenda yai kemonisa kigonsa ya kukonda kupesa ndongi. (Fwanisa ti Bingana 29:21.) Bibuti yankaka lenda kuvila luswaswanu na kati ya zola ti kupesa nzila na mambu yonso, na kukondaka kutula mpi kukotisa bansiku ya pwelele, ya kulunga, mpi ya mayele. Bau kevilaka na kusadila ndongi ya zola, ata ntangu minsiku ya vumi kebebisama. Sambu na kikalulu ya mutindu yina ya kupesaka nzila na mambu yonso, bana na bau lenda suka na kukonda kutula dikebi na kiyeka ya bibuti to na konso mutindu yina ya kiyeka yankaka.​—⁠Fwanisa ti Longi 8:⁠11.

12. Inki kifu Roboami kusalaka na nsadilu ya kiyeka na yandi?

¹² Roboami kele mbandu yankaka ya nsongi na yina metala kusadila kiyeka. Yandi vandaka ntotila ya nsuka ya kimfumu ya bumosi ya Izraele, kansi yandi vandaka ntotila ya mbote ve. Roboami bakaka ntoto yina bankwa na yau vandaka na kyese ve sambu na bizitu ya tata na yandi, Salomo, vandaka kutula na zulu na bau. Keti Roboami kumonisaka mbakisa? Ve. Ntangu bangenzi kulombaka yandi na kukatula bandilu yankaka ya mpasi, yandi lundaka ve ndongisila ya kuyela yina kukatukaka na bandongisi na yandi ya bambuta mpi yandi tumaka nde vangu ya bantu kukumisama kilo mingi. Lulendo na yandi nataka makanda kumi ya ndambu ya nordi na kukolama, mpi kimfumu kukabwanaka na ndambu zole.​—⁠1 Bantotila 12:​1-21; 2 Bansangu 10:⁠19.

13. Inki mutindu bibuti lenda kubuya kubwa na kifu yina Roboami kusalaka?

¹³ Bibuti lenda baka malongi ya mfunu na kati ya disolo ya Biblia yina metala Roboami. Bau fwete “sosa Yehowa” na kati ya kisambu mpi kufimpa mitindu na bau ya kusansa bana na kulandaka minsiku ya Biblia. (Nkunga 105:⁠4) Longi 7:7 (NW) ketuba nde: “Munyokudi lenda kunata muntu ya mayele na kusala bonso zoba.” Bandilu ya kutulama na nima ya kuyindula mbotembote, kepesaka batoko nzila ya kuyela na kutaninaka bau na kigonsa. Kansi bana fwete kuzinga ve na mupepe mosi ya kuluta ngolo mpi ya kukangama na mpila nde bau kepimisama na kuyedisa ngindu ya kufwana ya kimpwanza mpi ya kuditudila ntima. Kana bibuti kesala ngolo na kuzwa bukatikati na kati ya dipanda na mambu yonso ti bandilu ya ngolo yina kemonisama mbotembote, batoko mingi tavandaka ve ti ngindu ya kukolama.

KULUNGISA BAMPUSA YA MFUNU LENDA KUKAKILA NKOLAMA

14, 15. Inki mutindu bibuti fwete tadila kuyela ya mwana na bau?

¹⁴ Ata bibuti kewaka kyese na kumona mwana na bau ya leke keyela na kinsuni kubanda na kimwana tii na kimbuta, bau lenda kuyangisama ntangu mwana na bau ya toko keyantika na kukatuka na nkadilu ya kuvanda na ntuma ya muntu tii na kimpwanza. Na nsungi yai ya nsoba, kuyituka ve kana toko na nge kekuma bantangu yankaka ntu-ngolo to kesala ve na kuwakana ti nge. Simba na ntu nde lukanu ya bibuti Bakristu fwete vanda ya kusansa Mukristu ya kuyela, ya kusyaminina, mpi ya kudibakila mikumba.​—⁠Fwanisa ti 1 Korinto 13:11; Efezo 4:​13, 14.

¹⁵ Ata yau lenda kuvanda mpasi inki mutindu, bibuti fwete yambula kikalulu ya kubuyaka konso ntangu ya batoko na bau kelomba bau kimpwanza ya kuluta nene. Na mutindu mosi ya mbote, mwana fwete yela bonso muntu. Ya kyeleka, na kileki kibeni, batoko yankaka keyantikaka na kuyedisa mboninu ya kimbuta mpenza. Mu mbandu, Biblia ketubila Yoziasi, toko mosi ya Ntotila nde: “Ntangu yandi vandaka ntete leki [ya kiteso ya bamvula 15], yandi yantikaka [“na kusosa Nzambi ya Davidi,” NW].” Yau kemonana pwelele nde toko yai ya mfumu vandaka muntu ya mekuka na kubaka mukumba.​—⁠2 Bansangu 34:​1-3.

16. Mutindu bana mepesamaka mukumba ya nene, inki bau fwete bakisa?

¹⁶ Kansi, kimpwanza kenataka mukumba ya kusala bakonti. Yau yina, pesa nzila na mwana na nge ya kekuma mbuta na kumona malanda ya balukanu ti bisalu na yandi yankaka. Nsiku yina ketuba nde “muntu ke katulaka bambuma yina ya yandi ke kunaka,” kesadilama na batoko ti na bambuta. (Galatia 6:⁠7) Bana lenda kubumbama ve kimakulu. Kansi, kusala inki kana mwana kezola kusala kima yina lenda kundimama ve ata fyoti? Bonso Tata ya kebakaka mukumba, nge fwete tuba nde: “Ve.” Mpi, ntangu ya nge lenda tendula bikuma, ata kima mosi ve fwete kusoba ve na nge sambu yau kukuma ee. (Fwanisa ti Matayo 5:37.) Ata mpila yina, yunsa na kutuba “Ve” na mutindu mosi ya pima mpi ya mayele, sambu “mvutu ya malembe ke lembikaka makasi.”​—⁠Bingana 15:⁠1.

17. Tanga mwa bampusa ya batoko yina kibuti fwete lungisa?

¹⁷ Bana ya baleke kevandaka na mfunu ya lutaninu ya ndongi ya ngolo ata kana bau kendima ve konso mbala bandilu ti bansiku na mbala mosi. Yau kele kigonsa kana bansiku kesobama mbala na mbala, na kutadilaka mutindu kibuti mosi kekudiwa na ntangu yina. Dyaka, kana batoko kebakaka nsyamisa mpi lusadisu, na kiteso ya kufwana, sambu na kununga mbefula, nsoni, to kukonda kuditudila ntima, yau kemonana nde bau tayela sambu na kukuma bantu ya kuluta kusyaminina. Batoko kesepelaka mpi kana bau kezwa kutudilama ya ntima yina ya bau mefwana na kubaka.​—⁠Fwanisa ti Yezaya 35:​3, 4; Luka 16:10; 19:⁠17.

18. Tanga mwa bakyeleka ya kusyamisa sambu na yina metala batoko?

¹⁸ Bibuti lenda syamisama na kuzaba nde kana ngemba, bukatikati, ti zola kele na kati ya nzo, mbala mingi bana keyelaka mbote. (Efezo 4:​31, 32; Yakobo 3:​17, 18) Kansi, baleke mingi menungaka nzyunga ya mbi ya nzo, mpi meyelaka sambu na kukuma bambuta ya mbote, ata bau mekatukaka na mabuta ya mekudipesaka na kimpika ya malafu, na mubulu, to na bupusi yankaka ya mbi. Kansi, kana nge kepesa nzila na nzo yina ya batoko na nge kekudiwa na lutaninu mpi kezaba nde bau tabaka zola, ti dikebi​—⁠ata lusadisu yina kele kumosi ti bandilu ya mayele mpi ndongi na kuwakana ti minsiku ya Masonuku​—⁠ngatu bau tayela sambu na kukuma bambuta yina ya nge tawilaka kyese.​—⁠Fwanisa ti Bingana 27:⁠11.

NTANGU BANA MEKUMA NA MPASI

19. Ntangu bibuti kelonga mwana na nzila yina ya yandi fwete tambula, inki mukumba mwana kele na yau?

¹⁹ Ya kyeleka, kuvanda kibuti kenataka luswaswanu. Bingana 22:6 ketuba nde: “Longa mwana mutindu yandi fweti zinga, ebuna ntangu yandi me kuma mbuta yandi ta vila yo ve.” Kansi, kutuba inki sambu na bana yina kenataka mavwanga ya mingi ata bau kele ti bibuti ya mbote? Keti yau lenda kusalama? Ee. Bangogo ya kingana yina fwete kubakisama na kutadilaka bamvese yankaka yina ketubila mingi mukumba ya mwana ya “kuwa” mpi ya kulemfukila bibuti. (Bingana 1:⁠8) Kibuti ti mwana fwete sala na kuwakana na kusadilaka minsiku ya Masonuku kana bau kezola kuvanda ti bumosi na kati ya dibuta. Kana bibuti ti bana kesala ve kumosi, bampasi tavanda.

20. Ntangu bana kevila nzila sambu bau kekonda mayele, inki tavanda nsadilu ya mbote sambu na bibuti?

²⁰ Inki mutindu bibuti fwete kusala kana mwana mevila nzila mpi mpasi mebwila yandi? Na yau, mingimingi, leke kele na mfunu ya lusadisu. Kana bibuti kuyibuka nde muntu ya bau ketadila kele leke ya kukonga ngikana, bau tanunga kuluta mbote nkadilu ya kuwa makasi ya kuluta mingi. Polo kupesaka ndongisila na bantu ya kuyela ya dibundu nde: “[“Ata muntu kesala kifu na ntwala yandi kuzaba yau, beno bantu yina ke na bankadulu ya kimpeve ya kufwana,” NW], beno vutula yandi na nzila ya mbote, na malembe yonso.” (Galatia 6:⁠1) Bibuti lenda kulanda nsadilu yai mosi ntangu bau ketadila leke yina mesala mbi sambu na kukonda mayele. Na ntangu ya kutendula sambu na inki ndyatilu na yandi kuvandaka ya mbi mpi inki mutindu yandi lenda buya na kuvutukila kifu yango, bibuti fwete monisa pwelele nde kima kele ya mbote ve, kele ndyatilu, kansi mwana ve.​—⁠Fwanisa ti Yude 22, 23.

21. Na kulandaka mbandu ya dibundu ya Bukristu, inki mutindu bibuti lenda sala kana bana na bau mesala disumu ya nene?

²¹ Kusala inki kana mubulu ya leke kele ya kuluta ngolo? Na dyambu yai mwana kele na mfunu ya lusadisu ya kuluta ngolo mpi lutwadisu ya mayele kibeni. Kana mambere mosi ya dibundu mesala disumu ya kuluta nene, yandi kesyamisamaka na kubalula ntima mpi na kufinama na bankuluntu sambu na kubaka lusadisu. (Yakobo 5:​14-16) Kana yandi balula ntima, bankuluntu kesalaka ti yandi sambu na kubelula yandi na kimpeve. Na kati ya dibuta mukumba ya kusadisa mwana ya kevila nzila kele ya bibuti, ata nkutu bau lenda sosa kutubila dyambu yango ti bankuluntu. Ya kyeleka, bau fwete meka ve na kubumbila kimvuka ya bankuluntu konso masumu yina ya ngolo ya mosi na kati ya bana na bau mesala.

22. Na kulandaka mbandu ya Yehowa, inki nkadilu bibuti tameka na kulunda kana mwana na bau mesala kifu ya ngolo?

²² Dyambu ya ngolo yina ketadilaka mwana ya muntu yandi mosi kele mumekamu ya ngolo kibeni. Ya kutungisama na mawi, bibuti lenda kudiwa nde bau fwete yangisa na makasi yonso mwana ya ntu-ngolo; kansi dyambu ya mutindu yina lenda kukumisa yandi dyaka kuluta ntu-ngolo. Simba na ntu nde makwisa ya leke yai lenda kusimbama na mutindu ya yandi ketadilama na ntangu yai ya mpasi. Yibuka mpi nde, Yehowa vandaka ya kuyilama na kulolula ntangu bantu na yandi vengumukaka na mambu yina kuvandaka ya mbote​—⁠na nima ya kubalula ntima. Widikila bangogo na yandi ya zola: “Mfumu Nzambi ke tuba nde: ‘Beno kwisa beto manisa makambu. Ata beno ke na batashe mingi ya mbwaki-mbwaki sambu na masumu na beno, mono ta kumisa beno mpembe mpenza bonso mvula ya neze, mono ta sukula beno beno kuma bonso mika ya mameme.’ ” (Yezaya 1:18) Mbandu ya mbote ya inki mutindu sambu na bibuti!

23. Inki mutindu bibuti fwete sala, mpi inki bau fwete buya, na ntwala ya disumu ya ngolo ya mosi na kati ya mwana na bau mesala?

²³ Yau yina, meka na kusyamisa mwana ya ntu-ngolo na kusoba nkadilu na yandi. Sosa ndongisila ya mbote na bibuti ya ngikana ti na bankuluntu ya dibundu. (Bingana 11:14) Meka na kukonda kusala mambu na mpusa ya mawi mpi na kutuba to na kusala mambu yina takumisa mambu mpasi sambu na mwana na nge na kuvutuka na nge. Buya makasi ya kulutana. (Kolosai 3:⁠8) Kuyambula ve nswalunswalu. (1 Korinto 13:​4, 7) Na kuyinaka mambi, buya kukuma ntima ngolo, mpi ya kufuluka na kiseku sambu na mwana na nge. Kima ya kuluta mfunu kele nde bibuti fwete sala ngolo na kupesa mbandu ya mbote mpi na kulunda lukwikilu na bau ngolo na Nzambi.

MUTINDU YA KUTADILA MWANA YINA MEZENGA NA KUKOLAMA

24. Inki mvwandilu ya mawa kebasikaka bantangu yankaka na kati ya dibuta ya Bukristu, mpi inki mutindu kibuti fwete sala?

²⁴ Bantangu yankaka yau kemonanaka pwelele nde leke mebaka lukanu ya ngolo ya kukolama mpi mebuya kimakulu bantoma ya Bukristu. Na yau, kima ya kutudila dikebi fwete soba sambu na kutanina to kutunga dyaka luzingu ya dibuta ya bayina mebikala. Vanda mayele na mpila nde nge kupesa kikesa na nge yonso na nkolami, sambu na kukondaka kutala bana yankaka. Na kisika ya kusosa kubumba dikambu na bamambere yankaka ya dibuta, tadila yau ti bau na mutindu mosi ya mbote mpi ya kundimisa.​—⁠Fwanisa ti Bingana 20:⁠18.

25. (a) Na kulandaka mbandu ya dibundu ya Bukristu, inki mutindu bibuti lenda sala kana mwana mebaka lukanu ya kukuma nkolami? (b) Inki bibuti fwete simba na ntu kana mosi na kati ya bana na bau mekolama?

²⁵ Ntumwa Yoane kutubilaka muntu mosi yina kukumaka nkolami ya ntu-ngolo na kati ya dibundu nde: “Beno kuyamba yandi ve. Beno kupesa yandi mpi mbote ve.” (2 Yoane 10) Bibuti lenda kudiwa nde yau kele mfunu na kubaka pozisio ya mutindu mosi sambu na mwana na bau mosi kana yandi mekuma na bamvula ya kufwana mpi mekuma kibeni nkolami. (Fwanisa ti Kulonga 21:​18-21.) Ata dyambu yango kuvanda mpasi inki mutindu, bantangu yankaka yau kele mfunu na kutanina ndambu ya dibuta yina mebikala. Nzo na nge kele na mfunu ya lutaninu na nge mpi kinkengi na nge konso ntangu. Mpila yina, fula na kulunda ndyatilu ya kumonisama pwelele, kansi ya mayele mpi yina kele ti bandilu. Solula ti bana yina yankaka. Tula dikebi na mutindu ya bau kesala na nzo-nkanda ti na dibundu. Dyaka, zabisa bau nde ata nge kendimaka ve bisalu ya mwana ya nkolami, nge keyinaka yandi ve. Bedisa kisalu ya mbi, kansi mwana ve. Ntangu bana ya Yakobi zole kunatilaka dibuta makambu sambu na kisalu na bau ya nku, Yakobi kusingaka makasi na bau ya mubulu, kansi bau mosi bana ve.​—⁠Kuyantika 34:​1-31; 49:​5-7.

26. Na wapi bibuti yina kekudibanzaka lenda kubaka ndembikilu kana mosi na kati ya bana na bau kekolama?

²⁶ Nge lenda kudiwa nde nge kele na nto ya mambu yina mebwa na dibuta na nge. Kansi kana nge salaka na masonga yonso, na kulandaka ndongisila mbote na kiteso ya nge kukaka na kusala, mfunu kele ve ya kudiyangisa na mutindu mosi ya kukonda mayele. Baka ndembikilu na dyambu ya kyeleka yina kemonisa nde ata muntu mosi ve lenda vanda kibuti ya kukuka, kansi nge mekaka na kuvanda kibuti ya mbote na masonga yonso. (Fwanisa ti Bisalu 20:26.) Kuvanda ti nkolami ya ntu-ngolo na kati ya dibuta kepesaka mpasi na ntima, kansi kana yau fwete kukumina nge, ndima nde Nzambi kesadisaka mpi yandi tayambula ve ata fyoti bansadi na yandi ya kekudipesaka. (Nkunga 27:10) Yau yina, baka lukanu ya kulunda nzo na nge na lutaninu, kitininu ya kimpeve sambu na konso bana yina ya mebikala.

27. Na kuyibukaka kingana ya mwana yina kuvilaka, na inki bibuti ya mwana yina kekolamaka fwete tula kivuvu konso ntangu?

²⁷ Dyaka, nge fwete kukatula ve kivuvu ata fyoti. Bikesa na nge ya ntete na kulonga mbote lenda kusimba mpenza ntima ya mwana yina kuvilaka mpi kuvutula yandi na kuyindula. (Longi 11:⁠6) Ntalu ya mingi ya mabuta ya Bukristu memonaka makambu ya mutindu mosi bonso nge, mpi bankaka memonaka bana na bau ya ntu-ngolo kuvutuka, kaka mutindu tata yina ya kingana ya Yezu kusalaka. (Luka 15:​11-32) Dyambu ya mutindu mosi lenda kukumina nge mpi.