kele bampeve. Ntangu Yezu vandaka na mpasi ya ngolo, muntu ya kusadisaka yandi vandaka wanzio. (Luka 22:43) Ata ntangu ya bo zolaka kufwa Piere, wanzio muntu gulusaka yandi na kimpa. (Bisalu 12:​6-11) Ata bimpa kele dyaka ve bubu, bawanzio kesadisaka bantu ya Yehowa na kisalu na bau ya kusamuna. (Kusonga 14:​6, 7) Bau kelutaka kuvanda na ngolo ya mutindu yankaka kana bau kele na mpasi. (2 Korinto 4:⁠7) Dyaka, bau kezabaka nde “wanzio ya Nzambi [k]e ziungaka bantu yina ke lemfukaka na yandi, yandi ke katulaka bo na kigonsa.”​—⁠Nkunga 34:8 [34:​7, NW].

9, 10. Inki mutindu “Zina ya [Yehowa] kele bonso nzo ya ngolo,” ye inki mutindu dyambu yai ketadila bayina yonso ya kele na organizasio ya Yehowa?

⁹ Lutaninu yankaka kele organizasio ya Yehowa yina kemonanaka. Inki mutindu yau ketaninaka beto? Na Bingana 18:​10, beto ketanga nde: “Zina ya [Yehowa] kele bonso nzo ya ngolo, kisika ya bantu ya mbote lenda kwenda kubumbana.” Yau ketendula ve nde bantu taguluka na kubingaka zina ya Nzambi kubinga mpamba. Kansi, kubumbana na beto na zina ya Yehowa ketendula nde beto ketulaka ntima na yandi. (Nkunga 20:1; 122:⁠4) Yau ketendula kunwanina kimfumu na yandi, kusimba bansiku ti minsiku na yandi, ye kukwikila balusilu na yandi. (Nkunga 8:​1-9; Yezaya 50:10; Baebreo 11:⁠6) Yau ketendula kudipesa mvimba na Yehowa. Bayina kesambilaka Yehowa mutindu yai, bo mpamba bantu lenda tuba bonso muyimbi-bankunga nde: “Ntima na beto kesepelaka sambu na [Yehowa], sambu beto metulaka ntima na zina na yandi ya santu.”​—⁠Nkunga 33:​21, NW; 124:⁠8.

¹⁰ Ntangu yai, bantu yonso ya kele na organizasio ya Nzambi yina kemonanaka, ketuba bonso Mishe nde: “Beto, beto ta samba kaka [na zina ya Yehowa], Nzambi na beto, tii kuna.” (Mishe 4:⁠5) “Israele ya Nzambi,” yina Biblia kebinga nde “bantu sambu na zina na yandi,” kevukisa bantu ya organizasio ya ntangu yai. (Galatia 6:16; Bisalu 15:​14, NW; Yezaya 43:​6, 7; 1 Piere 2:17) Yau yina, na kuvanda na kati ya organizasio ya Yehowa, nge fwete tangama na kati ya bantu yina kesosaka mpi kezwaka lutaninu na zina ya Nzambi.

11. Tanga mitindu ya organizasio ya Yehowa kesadisaka bayina kele na kati na yau?

¹¹ Dyaka, organizasio ya Nzambi yina kemonanaka kele kimvuka ya bantu ya lukwikilu yina kesyamisanaka mpi kepesanaka kikesa bo na bo. (Bingana 13:20; Roma 1:12) Na kati na yau, Bakristu yina kele bangungudi kedisaka mpi ketaninaka mameme, kepesaka kikesa na bambefo ti na bayina kele na basusi, mpi kesosaka kutedimisa bayina ya mebwa. (Yezaya 32:​1, 2; 1 Piere 5:​2-4) “Mpika ya kwikama mpi ya mayele” kesadilaka organizasio sambu na kupesa “madia na ntangu ya mbote.” (Matayo 24:​45, NW) Kele “mpika” yai, to kimvuka ya Bakristu ya kupakulama, muntu kepesaka bima ya kimpeve ya kuluta mbote bonso: nzayilu ya sikisiki, ya kebasikaka na Biblia, mpi ya kenataka bantu na luzingu ya mvula na mvula. (Yoane 17:⁠3) Kele mpi “mpika” muntu kepesaka lutwadisu ya kesadisaka Bakristu na kuvanda na bikalulu ya kuluta mbote ti kuvanda ‘mayele bonso [banioka], ntima [mpembe] bonso bapizio’ sambu bau kezinga na kati ya bigonsa. (Matayo 10:16) Mpika kesadisaka bau mpi na “kudipesa ntangu yonso na kisalu ya Mfumu,” sambu yau kele kisalu ya kepesaka lutaninu ya ngolo.​—⁠1 Korinto 15:⁠58.

Banani Kele na Kati ya Organizasio ya Nzambi?

12. Banani kele na kati ya organizasio ya Nzambi yina kele na zulu?

¹² Lutaninu yai kele kaka sambu na bayina kele na kati ya organizasio ya Nzambi. Ebuna beto fwete zaba, banani kele na kati na yau? Sambu na organizasio ya zulu, mvutu kemonika na meso. Satana ti bawanzio na yandi kevandaka dyaka ve na zulu. Bantu ya mebikalaka kuna, ya “ke kutakanaka” kuna, kele kaka bawanzio ya kwikama. Ntumwa Yoane monaka mutindu yai: na bilumbu ya nsuka, “Mwana-Dimeme,” ti basheribe (‘bima iya ya moyo’), ti “bawanzio mingi” tavanda penepene ya kiti ya kimfumu ya Nzambi. Bambuta 24 tavanda mpi na kimvuka yina. Bambuta yai kele kifwani ya Bakristu ya kupakulama, yina mezwaka dezia nkembo na bau ya zulu. (Baebreo 12:​22, 23; Kusonga 5:​6, 11; 12:​7-12) Yau kemonana pwelele nde bayai yonso kele na kati ya organizasio ya Nzambi. Kansi na ntoto, yau ke mwa mpasi na kuzaba bayina kele na organizasio ya Nzambi.

13. Inki mutindu Yezu monisaka banani kele na kati ya organizasio ya Nzambi ye banani bayina kele na nganda?

¹³ Yezu tubaka nde: “Na Kilumbu yina, bantu mingi ta yula mono nde: ‘Mfumu, Mfumu! Beto ve bantu vandaka kuzabisa nsangu ya Nzambi na zina na nge? Beto ve bantu vandaka kubasisa bampeve ya mbi na zina na nge? Beto ve bantu vandaka kusala bidimbu mingi na zina na nge?’ Na ntangu yina mono ta tubila bo nde: ‘Mono me zabaka beno ntete ve. Beno bantu ke salaka mambu ya mbi, beno katuka awa na meso na mono!’ ” (Matayo 7:​22, 23) Kana muntu kesalaka mambu ya mbi, yandi kele na organizasio ya Nzambi ve; ata yandi tuba inki mutindu, ata yandi kesambaka na inki dibundu. Yezu monisaka mpi mutindu ya kuzaba nani kele na kati ya organizasio ya Nzambi. Yandi tubaka nde: “Bantu yina ke bingaka mono nde: ‘Mfumu, Mfumu’, bo yonso ve ta kota na Kimfumu ya Nzambi, kansi bantu yina ke salaka luzolo ya Tata na mono yina kele na zulu, bo kaka bantu ta kota na Kimfumu ya Nzambi.”​—⁠Matayo 7:⁠21.

14. Tanga mambu ya kele luzolo ya Nzambi ya bantu ya organizasio ya Nzambi fwete sala.

¹⁴ “Kimfumu ya Nzambi” kele kitini ya kuluta mfunu ya organizasio ya Nzambi. Na yau, muntu ya kele na kati ya organizasio yai fwete sala luzolo ya Nzambi. Luzolo na yandi kele nde inki? Polo pesaka kitini ya mvutu mosi ya mfunu ntangu yandi tubaka nde: “[Nzambi] zola nde bantu [ya mitindu] yonso kuguluka, bo kuzaba mambu ya kieleka.” (1 Timoteo 2:⁠4) Kana muntu kesosa kuzwa mpenza nzayilu ya sikisiki na Biblia, kesadila yau na luzingu na yandi, mpi kesonga yau na “bantu yonso,” ya kyeleka yandi kesala luzolo ya Nzambi. (Matayo 28:​19, 20; Roma 10:​13-15) Luzolo ya Nzambi kele mpi nde bo disa mameme na yandi ti kutanina yau. (Yoane 21:​15-17) Balukutakanu ya Bukristu kele mfunu mingi na dyambu yai. Muntu yina kele ti mpila ya kukwenda na balukutakanu, kansi yandi ketina yau, yandi kesakana ti kisika ya mfunu ya yandi kele na yau na organizasio ya Nzambi.​—⁠Baebreo 10:​23-25.

Kinduku ti Nsi-Ntoto

15. Inki mutindu Yakobo kebisaka mabundu ya bilumbu na yandi?

¹⁵ Bamvula 30 na nima ya lufwa ya Yezu, Yakobo, mpangi ya Yezu ya mama mosi, monisaka mwa bikuma ya lenda vidisa kisika na beto na organizasio ya Nzambi. Yandi sonikaka nde: “Keti beno zaba ve nde, kana nge kele nduku ya mambu ya nsi-ntoto, nge kele mbeni ya Nzambi? Muntu yina ke zola kuvanda nduku ya mambu ya nsi-ntoto, yandi ke kuma mbeni ya Nzambi.” (Yakobo 4:⁠4) Mbeni ya Nzambi lenda vanda ve na kati ya organizasio na yandi. Kansi, kuta kinduku ti nsi-ntoto kele inki? Beto metendulaka nde yau kele mitindu mingi, mu mbandu, kuvukana ti banduku ya mbi. Dyaka, Yakobo kutangaka kima mosi: kuvanda na bangindu ya mbi yina kenataka muntu na kubanda kusala mambu ya mbi.

16. Inki Yakobo tubaka ntete na ntwala ya kutuba nde kinduku ti nsi-ntoto kele kimbeni ti Nzambi?

¹⁶ Na Yakobo 4:​1-3, beto ketanga nde: “Bantembe ti makelele [“kunwana,” NW] na kati na beno yo ke katukaka wapi? Yo ke katukaka na nzala na beno ya kimuntu yina ke nwanaka konso ntangu na kati ya ntima na beno. Kana [beno] ke na nzala ya kubaka kima mosi kansi [beno] ke baka yo ve, [beno] ke tulaka kaka makelele ti ntembe to mbala ya nkaka [beno] kesosaka kaka mpila ya kufwa muntu [to, “beno kefwisanaka,” NW] sambu na kubaka yo. Kana nge ke bakaka ve kima yina ya nge zola, tuba nde nge ke lombaka yo na Nzambi ve. Ata nge ke lombaka yo na Nzambi, kansi kana nge ke na mabanza ya mbi, nge ta baka yo ve. Sambu bima yina ya nge ke lomba, nge ke zola sadila yo kaka sambu na kiese na nge mosi.” Ntangu Yakobo mesonika mambu yai imene, yandi kebisaka Bakristu nde kinduku ti nsi-ntoto kele mbi.

17. Inki “kunwana” ti “kufwisana” vandaka na kati ya Bakristu ya mvu-nkama ya ntete?

¹⁷ Ntangu Yakobo mefwa, na nima ya bamvu-nkama mingi, Bakristu ya luvunu kunwanaka mpi kufwisanaka bo na bo na bitumba ya maboko. Kansi, Bakristu yina Yakobo sonikilaka, bantu ya “Izraele ya Nzambi,” bayina tavanda ‘banganga-nzambi mpi ta yalaka’ na zulu, bau fwisanaka ve na bitumba ya mutindu yina. (Kusonga 20:⁠6) Ebuna, sambu na inki Yakobo tubaka mambu ya mutindu yina na kati ya Bakristu? Yakobo vandaka ngindu mosi ti Yoane mpi Polo. Yoane tubaka nde muntu yina kemengaka mpangi na yandi kele kiteso mosi ti muntu yina kefwaka bantu. Polo yikaka nde kutulana bantembe ti kuswana na kati ya dibundu kele bonso “bitumba” ti “mubulu.” (Tito 3:​9, NW; 2 Timoteo 2:14; 1 Yoane 3:​15-17) Na kulandaka ngindu yai, ziku kikalulu ya Yakobo kutubilaka kele kukonda kuzola bampangi. Bakristu vandaka kesalana makambu bonso ya bantu ya inza kesalanaka.

18. Inki lenda nata Bakristu na kusalana mambu ya mbi?

¹⁸ Sambu na inki kikuma mambu yai salamaka na kati ya dibundu ya Bukristu? Sambu na bangindu ya mbi, bonso nzala ya kuvanda na konso kima ti kikalulu ya ‘kuzola kaka kiese na nge mosi.’ Lulendo, kimpala, kusosa kuluta bankaka kele bikalulu yankaka ya lenda bebisa kimpangi ya Bakristu na kati ya dibundu. (Yakobo 3:​6, 14) Muntu ya kele ti bikalulu ya mutindu yai kekumaka nduku ya nsi-ntoto, ye mbeni ya Nzambi. Yandi lenda yindula ve nde yandi tabikala kaka na kati ya organizasio ya Nzambi.

19. (a) Nto ya ntete ya mabanza ya mbi yina keyelaka na ntima ya Mukristu kele inki? (b) Inki mutindu Mukristu lenda nunga mpusa ya mbi?

¹⁹ Nani ketulaka beto bikalulu ya mbi na ntima? Satana? Beto lenda tuba nde yandi. Sambu yandi kele ‘mfumu yina ke yalaka mupepe’ ya inza yai ya mefulukaka ti bikalulu ya mutindu yina. (Efezo 2:​1, 2; Tito 2:12) Kansi, nto ya ntete ya mabanza ya mbi yina kele na ntima na beto kele nitu na beto ya konda kukuka. Na nima ya kubenda Bakristu makutu sambu na kinduku ti nsi-ntoto, Yakobo sonikaka nde: “Beno yindula ve nde Mukanda ya Nzambi ke tuba mambu yai mpamba-mpamba: ‘Mpeve yina ya [“kevandaka na ntima na beto, kezolaka mpusa ya bilulalula mingi,” NW].’ ” (Yakobo 4:⁠5) Beto yonso kebutukaka ti mpusa ya kusala mbi. (Kuyantika 8:21; Roma 7:​18-20) Kansi, beto lenda nunga mpusa yina kana beto kendima nde beto kele ya kukonda ngolo mpi kana beto kesosa lusadisu ya Yehowa sambu na kununga yau. Yakobo ketuba nde: “Nzambi ke songaka beto mambote na yandi ya [meluta mpusa ya bilulalula] nene.” (Yakobo 4:⁠6) Lusadisu ya mpeve santu ya Nzambi ti ya Bakristu ya kwikama, kumosi ti kimenga ya nkudulu ya Yezu kele bima ya kesadisaka Bakristu ya kwikama na kununga balebakanu ya nitu na bau. (Roma 7:​24, 25) Bau mebumbanaka na organizasio ya Yehowa mpi bau mekumaka banduku ya Nzambi, kansi ya nsi-ntoto ve.

20. Inki mambote beto tabaka kana beto kele na kati ya organizasio ya Nzambi?

²⁰ Biblia kesila nde: “Mfumu Nzambi ke pesaka bantu na yandi ngolo, yandi ke sakumunaka bo ti kupesa bo ngemba.” (Nkunga 29:11) Kana beto kele mpenza na kati ya “dikanda” ya Yehowa ya bubu, to organizasio na yandi ya kemonana, beto mpi tabaka dikabu na beto ya ngolo ti ya ngemba yina yandi kepesaka na bantu na yandi. Ata inza ya Satana kele nene kuluta organizasio ya Yehowa ya kemonana, ata yandi mosi Satana kele ngolo kuluta beto, Yehowa kele Nkwa Ngolo Yonso. Satana lenda nunga ngolo na yandi ve. Bawanzio na yandi ya ngolo kesadisaka beto na kusadila yandi. Yau yina, ata nsi-ntoto kemenga beto, beto bikala ngwi, beto lenda nunga yau bonso Yezu.​—⁠Yoane 16:33; 1 Yoane 4:⁠4.

Keti Nge Lenda Tendula?

◻ Organizasio ya Nzambi yina kemonanaka kele inki?

◻ Tanga mutindu mosi mosi ya organizasio ya Nzambi ketaninaka beto.

◻ Banani kele na kati ya organizasio ya Nzambi?

◻ Inki mutindu beto lenda tina kinduku ti nsi-ntoto?

Bikala na Nzila ya Teokrasi

“Yehowa kele Zuzi na beto, Yehowa kele Muntu ya kepesaka beto bansiku, Yehowa kele Ntotila na beto.”​—YEZAYA 33:22, NW.

1. Sambu na inki dikambu ya luyalu kesimbaka bantu mingi na ntima?

DIKAMBU ya luyalu kesimbaka bantu yonso na ntima. Sambu kana luyalu kele mbote, bantu kevwamaka mpi kezingaka na ngemba. Biblia ketuba nde: “Kana ntotila ke yalaka bantu na yandi mbote, ntoto ta vanda ngolo.” (Bingana 29:⁠4) Kansi luyalu ya mbi kebutaka kikalulu ya kukonda lunungu, ya kubebisa, ti ya kunyokula bantu. “Kana bantu ya mbi ke yala, bantu ke dila[ka] ngolo.” (Bingana 29:⁠2) Banda na luyantiku tii bubu, bantu kemekaka baluyalu ya mpila na mpila, kansi bau ‘kedilaka’ sambu bantu ya bau ketulaka na ntwala kenyokulaka bau. (Longi 8:⁠9) Keti ke ti luyalu mosi ya tanunga na kupesa kyese kimakulu na bantu na yau?

2. Sambu na inki “teokrasi” kele ngogo ya melunga na kutendula luyalu ya Izraele ya ntama?

² Josèphe, nsoniki ya nkenda, tubilaka luyalu mosi ya mutindu yina. Yandi sonikaka nde: “Luyalu ya bansi mingi kevandaka na maboko ya muntu mosi, yankaka na maboko ya kimvuka mosi ya bantu, yankaka dyaka na maboko ya peple. Kansi, muntu ya kupesaka beto nsiku [Moize], landaka ve bambandu yina. Luyalu na yandi, beto lenda binga yau nde ‘teokrasi,’ sambu yandi pesaka kimfumu ti kiyeka yonso na maboko ya Nzambi.” (Against Apion, II, 164-5) Diksionere mosi (Concise Oxford Dictionary) ketuba nde teokrasi kele “luyalu ya Nzambi ketwadisaka.” Ngogo yai kele ve na Biblia, kansi yau melunga na kutendula luyalu ya vandaka na Izraele. Ata bana Izraele kwisaka kumonana ti bantotila na ntoto, ntotila na bau ya kyeleka vandaka Yehowa. Yau yina, profete na bau Yezaya tubaka nde: “Yehowa kele Zuzi na beto, Yehowa kele Muntu ya kepesaka beto bansiku, Yehowa kele Ntotila na beto.”​—⁠Yezaya 33:​22, NW.

Teokrasi ya Kyeleka Kele Inki?

3, 4. (a) Teokrasi ya kyeleka kele inki? (b) Ntama mingi ve, inki kyese bantu tamona na nsi ya luyalu ya teokrasi?

³ Banda ya Josèphe basisaka ngogo teokrasi, bansi mingi, ti bayina vandaka kunyokula ti kufwa bantu, kumaka kubinga luyalu na bau nde teokrasi. Keti yau vandaka teokrasi ya kyeleka? Ngogo ya Josèphe vandaka na ntendula yina ve. Makambu kubebaka ntangu mikanda mingi pesaka “teokrasi” ntendula yankaka. Mu mbandu, mukanda mosi (World Book Encyclopedia) kemonisa nde kana “luyalu ya insi mosi kele na maboko ya nganga-nzambi mosi to mingi, kana banganga-nzambi ketwadisa mambu ya leta ti ya lusambu,” luyalu yina kele teokrasi. Kansi, teokrasi ya kyeleka kele luyalu ya banganga-nzambi ve. Yau kele luyalu ya Nzambi, Ngangi ya zulu ti ntoto, Yehowa.

⁴ Ntama mingi ve, ntoto ya mvimba tavanda na nsi ya luyalu ya teokrasi, ye yau tavanda kyese ya nene! “Yandi mosi Nzambi ta vandaka ti [bantu], yandi ta vandaka Nzambi na bo. Yandi ta kusula mansanga yonso na meso na bo. Lufwa ta vandaka diaka ve, bantu ta lwataka mpidi diaka ve, bo ta dilaka diaka ve, bo mpi ta waka diaka mpasi ve. Na ntangu yina mambu ya ntama ta vanda me vila.” (Kusonga 21:​3, 4) Luyalu ya banganga-nzambi ya kukonda kukuka lenda sala ve mambu ya kyese yai ya luyalu ya Nzambi mpamba mefwana na kusala. Yau yina, Bakristu ya kyeleka mekudipesaka ve na kusala politiki sambu na kutula luyalu ya teokrasi. Bau mebwisaka ntima, bau kekingaka nde Nzambi yandi mosi kutula teokrasi na ntoto ya mvimba, na ntangu na yandi mosi mpi na mutindu yina yandi mosi mezola.​—⁠Daniele 2:⁠44.

5. Na wapi teokrasi ya kyeleka kesala bubu yai, ye inki bangyufula beto keyula sambu na yau?

⁵ Kansi, na ntangu yai mpi, teokrasi ya kyeleka kele na kusala. Na wapi? Yau kesala na kati ya bayina kelemfukaka kukonda mpasi na luyalu ya Nzambi mpi kevukanaka na kusala luzolo na yandi. Bantu ya kwikama ya mutindu yina mevukanaka bonso “dikanda” mosi ya kimpeve na ntoto ya mvimba na “nsi” na yau ya kimpeve. Bau kele bantu ya “Israele ya Nzambi” yina kele dyaka awa na ntoto ti Bakristu yankaka mafuku tanu na ndambu ya mevukanaka ti bau. (Yezaya 66:8; Galatia 6:16) Bau kele na nsi ya luyalu ya Kristu, Ntotila ya zulu, yina Yehowa Nzambi, to ‘Mfumu ya mvula na mvula,’ meyadisaka. (1 Timoteo 1:17; Kusonga 11:15) Sambu na inki beto ketuba nde organizasio yina kele teokrasi? Inki mutindu bantu ya kele na kati na yau ketadilaka kiyeka ti luyalu ya leta? Ye inki mutindu bayina kele ti biyeka na kimvuka na beto ya kimpeve, kezitisaka nzila ya teokrasi?

Organizasio ya Kezitisaka Teokrasi

6. Inki mpila Nzambi ketwadisaka organizasio ya bantu ya kemonana awa na ntoto?

⁶ Inki mpila Yehowa kuna na zulu lenda twadisa organizasio ya bantu awa na ntoto? (Nkunga 103:19) Mpila kele, sambu bantu yai kelandaka ndongisila na yandi yai: “Tula ntima na nge yonso na Mfumu Nzambi; kutula ntima ve na mambu ya nge mosi ke yindulaka nde nge zaba.” (Bingana 2:6; 3:⁠5) Bau kepesaka Nzambi nzila ya kuyala bau ntangu bau kezitisaka “nsiku ya Kristo” mpi kesadilaka minsiku ya Biblia