Tanina Ntima na Nge Sambu na Kulunda Kikalulu ya Bunkete
“Kuluta bima yonso yankaka ya nge fwete keba, tanina ntima na nge, sambu luzingu na nge kekatukaka na yo.”—BINGANA 4:23, NW.
1-3. (a) Inki mutindu bantu kemonisaka mbala mingi nde bo kepesaka ve valere na kikalulu na bo ya bunkete? Pesa mbandu. (b) Sambu na nki yo kele mfunu na kutadila valere ya kikalulu ya bunkete?
MBALA yankaka kifwanisu yango vandaka kumonana ya ntama. Ziku yo vandaka kuwakana mbote ve ti bima yankaka yina kuvandaka na nzo. Ata konso kikuma yina, yo kele pwelele nde yo vandaka mfunu mingi ve na meso ya munkwa na yo. Yo yina, yandi tekaka yo na ntalu ya badolare 29 na kimvuka mosi ya kesumbaka bima na ntalu ya fyoti sambu na kusadisa bansukami. Kansi, bamvula fyoti na nima, yo monanaka nde ntalu ya kifwanisu yango kuvandaka kiteso ya milio mosi ya badolare! Ya kyeleka, yo monanaka nde kifwanisu yango kuvandaka kifwanisu mosi ya kitoko kibeni yina kemonanaka mingi ve. Yindula mawi ya munkwa na yo ya ntete yina kukulumusaka valere ya kimvwama yai!
2 Dyambu ya mutindu mosi mpi kesalamaka mbala mingi na yina metala bunkete, kikalulu ya bunkete to ya kukonda mvindu ya muntu. Bubu yai, bantu mingi mpenza kekulumusaka valere ya kikalulu na bo ya bunkete. Bankaka kemonaka yo bonso ngindu mosi ya ntama, yina kewakanaka mbote ve ti mutindu ya luzingu ya bilumbu yai. Yo yina, bo keyambulaka yo sambu na mwa ntalu ya fyoti. Bankaka ketekaka yo sambu na kyese ya mwa ntangu fyoti ya kuvukisa nitu. Bantu yankaka dyaka ketambikaka yo ti kivuvu ya kubaka lukumu mingi na meso ya banduku na bo to ya babakala to bankento yankaka.—Bingana 13:20.
3 Bantu mingi bakisaka na nima mpenza nde kikalulu na bo ya bunkete kuvandaka kimvwama mosi ya valere mingi. Mbala mingi, kuvidisa yo kenatilaka bo bampasi mingi. Mutindu Biblia ketuba yo, malanda ya mansoni lenda vanda bonso ndikila yina ‘kebikaka ndudi ti mpasi.’ (Bingana 5:3, 4) Na kutadila bikalulu ya kubeba ya inza ya bubu yai, inki mutindu nge lenda zola mpi kulunda kikalulu na nge ya bunkete? Beto tatula dikebi na bitambi tatu ya kewakana ti kikalulu ya Bunkete yina beto lenda sala.
Tanina Ntima na Nge
4. Ntima ya kifwani kele inki, mpi sambu na nki beto fwete tanina yo?
4 Yo kele mfunu na kutanina ntima sambu na kulunda kikalulu ya bunkete. Biblia ketuba nde: “Kuluta bima yonso yankaka ya nge fwete keba, tanina ntima na nge, sambu luzingu na nge kekatukaka na yo.” (Bingana 4:23, NW) “Ntima na nge” ya bo ketubila awa kele inki? Yo kele ve ntima ya kyeleka. Ntima yango kele ya kifwani. Yo ketendula kimuntu na nge ya kati, ti mabanza, mawi, mpi bampusa na nge. Biblia ketuba nde: “Beno zola Mfumu Nzambi, Nzambi na beno, konso muntu na ntima na yandi yonso ti na ngolo na yandi yonso.” (Kulonga 6:5) Yezu kutubilaka nsiku yai bonso nsiku yina meluta bansiku yonso. (Marko 12:29, 30) Yo ke pwelele nde ntima na beto yai kele na valere mingi mpenza. Yo mefwana mpenza nde beto tanina yo.
5. Inki mutindu ntima lenda vanda mbala mosi mfunu mpi kigonsa?
5 Kansi, Biblia ketuba mpi nde ‘ntima mefulukaka na luvunu; yo ke na maladi mingi, mpila ya kubelula yo kele ve.’ (Yeremia 17:9) Inki mutindu ntima lenda fuluka na luvunu, to kuvanda kigonsa sambu na beto? Mu mbandu, vwatire kele kima mosi ya mfunu yina lenda nkutu kugulusa luzingu ya muntu na ntangu ya kigonsa. Kansi, kana shofere ketwadisa ve vwatire yango mbote, disongidila, kana yandi kebalusa ve gido mbala na mbala, kaka vwatire yango yina lenda nata na lufwa kukonda mpasi. Mutindu mosi mpi, kana nge ke tanina ve ntima na nge, nge takuka ve kuyala bampusa yonso ya ntima na nge, mpi luzingu na nge tanata nge na kigonsa. Ndinga ya Nzambi ketuba nde: “Muntu yina ke landaka ngindu [to, ntima] na yandi mosi, yandi kele zoba; muntu yina ke [tambulaka na, NW] mayele, yandi ta katuka na mpasi.” (Bingana 28:26) Ya kyeleka, nge lenda tambula na mayele mpi kutina kigonsa kana nge sadila Ndinga ya Nzambi na kutwadisa nge, kaka mutindu nge lenda tala karte ya nzila na ntwala ya kuyantika nzyetolo mosi.—Nkunga 119:105.
6, 7. (a) Busantu kele inki, mpi sambu na nki yo kele mfunu sambu na bansadi ya Yehowa? (b) Inki mutindu beto mezaba nde bantu ya kukonda kukuka lenda monisa busantu ya Yehowa?
6 Ntima na beto tanata beto ve konso ntangu na kuvanda ti kikalulu ya bunkete. Beto fwete balusa yo na nzila yina. Mutindu mosi ya kusala yo kele kuyindula valere ya kyeleka ya kikalulu ya bunkete. Kikalulu yai kewakanaka mpenza ti busantu, yina ketendula bunkete, kukonda mvindu, mpi kukabwana ti masumu. Busantu kele kikalulu mosi ya mfunu ya kemonisaka ndambu ya kimuntu ya Yehowa Nzambi. Baverse mingi ya Biblia kewakanisaka kikalulu yango ti Yehowa. Yo yina Biblia ketuba nde: “Busantu kele ya Yehowa.” (Kubasika 28:36, NW) Kansi, inki kuwakana kele na kati ya kikalulu yai ya kuluta nene ti beto bantu ya kukonda kukuka?
7 Na ndinga na yandi Yehowa ketela beto nde: “Beno vanda bantu ya santu, sambu mono mpi mono kele muntu ya santu.” (1 Piere 1:16) Ya kyeleka, beto lenda landa mbandu ya busantu ya Yehowa; beto lenda vanda bunkete na meso na yandi, mpi beto lenda lunda kikalulu na beto ya bunkete. Yo yina, kana beto kesala ve bisalu ya kukonda bunkete mpi ya mvindu, beto tavanda ti kivuvu ya kubaka dibaku mosi ya kuluta nene mpi ya mbote, dibaku ya metala kumonisa kikalulu mosi ya mbote ya Nzambi ya Kuluta Kuzanguka! (Efezo 5:1) Beto fwete yindula ve nde beto takuka ve na kusala yo, sambu Yehowa kele Mfumu mosi ya mayele mpi yina kele na bukatikati, yandi kelombaka beto ve ata fyoti na kusala mambu yina beto lenda kuka ve na kusala. (Nkunga 103:13, 14; Yakobo 3:17) Ya kyeleka, yo kelombaka kusala bikesa sambu na kuvanda bunkete na kimpeve mpi na bikalulu. Yo yina, ntumwa Polo kutubaka nde “masonga mpi . . . kikalulu ya bunkete . . . kele ya Kristu.” (2 Korinto 11:3, NW) Kana beto kesala konso kikesa yina na kubikala bunkete na bikalulu, yo kele sambu na Kristu mpi na Tata na yandi. Ata mpidina, beto lenda kuka ve ata fyoti kufuta bo, sambu bo memonisaka beto zola mingi mpenza. (Yoane 3:16; 15:13) Beto kele ti dibaku ya kumonisa ntonda na beto na kuzingaka luzingu mosi ya kukonda mvindu mpi na kuvandaka ti bikalulu ya mbote. Kana beto ketadila kikalulu na beto ya bunkete mutindu yai, beto tapesa yo valere mpi beto tatanina ntima na beto.
8. (a) Inki mutindu beto lenda disa ntima ya kifwani? (b) Masolo na beto lenda monisa nki sambu na beto?
8 Beto ketaninaka mpi ntima na beto na mutindu beto kekudidisaka. Beto fwete disaka mabanza mpi ntima na beto mbala na mbala ti madya ya mbote ya kimpeve, mpi beto fwete tula dikebi na beto na nsangu ya mbote ya Kimfumu ya Nzambi. (Kolosai 3:2) Masolo na beto mpi fwete monisaka dikebi yango. Kana beto mezabana bonso bantu ya ketubilaka mambu ya kinsuni mpi ya kukonda bunkete, beto kemonisaka mutindu ntima na beto kele. (Luka 6:45) Yo yina, bika beto zabana bonso bantu yina ketubilaka mambu ya kimpeve mpi ya ketungaka. (Efezo 5:3) Sambu na kutanina ntima na beto, kele ti bigonsa ya nene ya beto fwete tina. Bika beto tadila bigonsa zole na kati na yo.
Beno Tina Pite
9-11. (a) Sambu na nki bantu yina kelandaka ve ndongisila yina kele na 1 Korinto 6:18 lenda sala mansoni kukonda mpasi? Pesa mbandu. (b) Kana beto ketina pite, inki beto fwete sala ve? (c) Inki mbandu ya mbote Yobi, muntu ya kwikama, kubikilaka beto?
9 Yehowa kupesaka Polo mpeve santu sambu na kusonika bandongisila yina mesadisaka bantu mingi na kutanina ntima na bo mpi na kulunda kikalulu ya bunkete. Polo kutubaka nde: “Beno tina pite.” (1 Korinto 6:18, NW) Yandi tubaka kaka ve nde, “Beno buya pite.” Bakristu fwete suka ve kaka na kubuya pite. Bo fwete tina mansoni, kaka mutindu bo ketinaka kima mosi ya ketula luzingu na bo na kigonsa. Kana beto landa ve ndongisila yina, beto lenda sala mansoni kukonda mpasi mpi kuvidisa kundimama ya Nzambi.
10 Mu mbandu: Sambu na kudibongisa na kukwenda na nkinsi mosi ya nene, mama mosi mekatuka kuyobisa mpi kulwatisa mwana na yandi ya fyoti ya bakala. Mwana yina melomba nswa ya kusakana na nganda na ntwala nde dibuta kukwenda. Mama mendima, kansi yandi mepesa mwana nsiku mosi. Yandi metuba nde: “Kukwenda ve penepene ya mwa kiziba yina ya potopoto. Kana nge kudipakula potopoto, nge tabaka ndola.” Kansi, minuta fyoti na nima, yandi memona mwana yina ya bakala kenyeka penepene mpenza ya mwa kiziba ya potopoto bonso nde yandi kezola kubwa. Yandi mekudipakula ntete ve potopoto na nitu. Kansi, yandi kezitisa ve lukebisu ya mama na yandi na kukwenda ve penepene ya masa, mpi kubika fyoti yandi takudipakula potopoto. (Bingana 22:15) Baleke mpi bambuta mingi yina fwete zaba dyambu yai mbote kesalaka kifu ya mutindu mosi. Inki mutindu?
11 Na bilumbu yai ya bantu mingi mekudipesaka na ‘nzala ya kusala mambu ya nsoni,’ bantu mesalaka bakompani ya mvimba sambu na kukumisa mambu ya metala kuvukisa nitu na mitindu ya mbi. (Roma 1:26, 27) Pornografi mepanzanaka na bazulunalu, na mikanda, na bavideo, mpi na Internet. Yo kele mpasi na kutuba nde bayina keponaka na kukotisa bifwanisu ya mutindu yina na mabanza na bo ketinaka pite. Bo kesakanaka ti yo, bo ketambulaka na kisika ya kigonsa, bo kezitisaka ve lukebisu ya Biblia. Na kisika ya kutanina ntima na bo, bo kepesaka yo ndikila ti bifwanisu yina lenda lomba bamvula mingi sambu yo katuka na mabanza. (Bingana 6:27) Bika beto landa mbandu ya Yobi, muntu ya kwikama, yina kusalaka kuwakana ti meso na yandi na kubikisa yo ve na kutala mambu yina lendaka kupukumuna yandi na kusala mbi. (Yobi 31:1) Ya kyeleka, yai kele mbandu ya mbote kibeni ya kulanda!
12. Inki mutindu Bakristu lenda “tina pite” na nsungi ya kutalana sambu na makwela?
12 Yo kele mfunu mingi kibeni na “kutina pite” na nsungi ya kutalana sambu na makwela. Nsungi yina fwete vanda ntangu mosi ya kyese mpi ya kufuluka na kivuvu, kansi batoko yankaka ya ketalanaka sambu na makwela kebebisaka nsungi yina na kusakanaka ti mansoni. Ntangu bo kesalaka mpidina, bo kekatulaka fondasio ya kuluta kitoko sambu na makwela mosi ya mbote, disongidila, bangwisana ya mesimbama na zola ya kukonda bwimi, kudiyala, mpi bulemfu na Yehowa Nzambi. Bakristu zole kusalaka mansoni ntangu bo vandaka kutalana sambu na makwela. Na nima ya kukwelana, nkento kundimaka nde kansansa na yandi kuyangisaka yandi, yo katulaka nkutu kyese ya kilumbu ya makwela na yandi. Yandi tubaka nde: “Mu lombaka Yehowa ndolula mbala mingi, kansi ata bamvula nsambwadi melutaka banda ntangu yina, kansansa na mono kelandaka na kufunda munu.” Yo kele mfunu nde bantu yina kesalaka masumu ya mutindu yai kusosa lusadisu ya Bakristu yina kele bankuluntu. (Yakobo 5:14, 15) Kansi, Bakristu mingi ketambulaka na mayele mpi ketinaka bigonsa yai na ntangu bo ketalanaka sambu na makwela. (Bingana 22:3) Bo ketulaka bandilu na mutindu bo kesonganaka zola. Bo kevandaka ti chaperon mpi bo kebuyaka, na mayele yonso, kuvanda bo mosi na bisika yina bantu kele ve.
13. Inki bampasi muntu lenda kutana ti yo kana yandi ketalana sambu na makwela ti muntu yina kesadilaka ve Yehowa?
13 Bakristu yina kendimaka na kutalana sambu na makwela ti bantu yina kesadilaka ve Yehowa kekutanaka ti bampasi mingi mpenza. Mu mbandu, inki mutindu nge lenda vukana ti muntu yina kezolaka ve Yehowa Nzambi? Yo kele mfunu nde Bakristu kuvukana kaka ti bantu yina kezolaka Yehowa mpi kezitisaka bansiku na yandi ya bunkete. Ndinga ya Nzambi ketubila beto na zola yonso nde: “Beno kwenda kuvukana ve ti bamimpani, sambu mambu ya mutindu yina lenda salama ve. Nki mutindu mambu ya mbote lenda vukana ti mambu ya mbi? Nki mutindu mwini lenda vukana ti mpimpa?”—2 Korinto 6:14.
14, 15. (a) Inki ngindu ya mbi bantu mingi kevandaka na yo na yina metala ntendula ya “pite”? (b) Inki mambu beto lenda tanga mpi na kati ya ntendula ya ngogo “pite,” mpi inki mutindu Bakristu lenda “tina pite”?
14 Yo kele mpi mfunu na kuzaba kana pite kele inki. Na kutuba ya mbote, beto lenda tina ve pite kana beto kezaba ve kana yo kele mpenza inki. Bantu mingi na inza ya bubu yai mendimaka dibanza mosi ya luvunu na yina metala ntendula ya “pite.” Bo keyindulaka nde ngogo yango ketubilaka kaka kuvukisa nitu yina lenda nata divumu na nima. Yo yina, bantu mingi keyindulaka nde bo kesalaka ve disumu ya pite kana bo kelungisa bampusa na bo ya kuvukisa nitu na nganda ya makwela. Nkutu, bimvuka yankaka ya mezabanaka mingi sambu na kusansa bantu kelongisilaka batoko mutindu ya kuvukisa nitu yina lenda pesa ve mwana-nkento divumu sambu na kufyotuna ntalu ya mavumu ya batoko kebakaka kukonda kuzola. Yo kele kyadi kibeni sambu ndongisila ya mutindu yina kele mpenza ya mbi. Kubuya kubaka divumu kele ve mutindu mosi ti kulunda kikalulu ya bunkete, mpi ntendula ya kyeleka ya pite ketadila kaka ve kuvukisa nitu kukonda kubaka divumu.
15 Bantu ya mayele yina kelongukaka Biblia kendimaka nde por·neiʹa, ngogo ya Kigreki ya bo mebalulaka nde “pite,” ketendulaka mambu mingi. Yo ketubilaka mutindu ya mbi ya kusadila binama ya kuvukisila nitu, na kati na yo beto lenda tanga mambu yankaka yina kesalamaka mingi na banzo ya kindumba. Mu mbandu, kutula kinama ya kuvukisila nitu na munoko, na kisika muntu kesadilaka mvindu, mpi kusimbasimba kinama ya kuvukisila nitu ya muntu yankaka kele por·neiʹa. Bantu yina keyindulaka nde mambu ya mutindu yai kele ve “pite” kekudikusaka mpi mebwaka na mosi ya mitambu ya Satana. (2 Timoteo 2:26) Dyaka, kulunda kikalulu ya bunkete ketendula kaka ve kubuya kusala konso dyambu yina lenda vanda pite. Sambu na ‘kutina pite,’ beto fwete sala ve mambu yonso ya nsoni ya mutindu na mutindu yina lenda nata na disumu ya nene ya por·neiʹa. (Efezo 4:19) Kana beto kesala mutindu yina, yo ketendula nde beto kelunda kikalulu ya bunkete.
Buya Mutambu ya Flirt
16. Na nki kadre yo kevandaka mbi ve na kumonisa mawi ya zola, mpi nki mbandu ya Masonuku kemonisa yo?
16 Kana beto kezola kulunda kikalulu na beto ya bunkete, beto fwete keba mpi na kigonsa ya flirt [bo ketangaka yo flerte]. Bantu yankaka lenda tuba nde kusala flirt na kati ya mwana ya bakala ti ya nkento kele nsaka mosi ya mbi ve. Ya kyeleka, kele ti ntangu mpi kisika sambu na kumonisa mawi ya zola. Bo monaka Izaki ti Rebeka “ke sakana,” mpi yo vandaka pwelele na bantu yina vandaka kutala bo nde bo vandaka kaka ve mpangi ya bakala ti mpangi ya nkento. (Kuyantika 26:7-9) Kansi, bo vandaka nkento ti bakala. Yo yina, yo vandaka mbi ve nde bo songana zola. Kansi, kusala flirt kele kima yankaka.
17. Kusala flirt kele inki, mpi yo kelomba kusala inki sambu na kumanisa yo?
17 Beto lenda tendula kusala flirt mutindu yai: kumonisa mawi ya zola na muntu yina nge kele ve ti ngindu ya kyeleka ya kukwela. Yo kevandaka mpasi kibeni na kubakisa bantu, yo yina ntembe kele ve nde mitindu ya kusala flirt kele mingi, yankaka nkutu kezabanaka mbote ve. (Bingana 30:18, 19) Yo yina, kutula bansiku ya ngolo lenda manisa mpenza ve dikambu yango. Kansi, yo kelomba kusala kima mosi ya kuluta nene, disongidila, kuditala na masonga mpi kusadila minsiku ya Biblia ti dikebi yonso.
18. Inki kepusaka bantu yankaka na kusala flirt, mpi sambu na nki kusala flirt kele mbi?
18 Kana beto tadila mawi na beto na masonga yonso, mingi na kati na beto tandima nde beto kewaka kyese kana beto bakisa nde bakala to nkento mosi kele ti mawi ya zola sambu na beto. Beto mesalamaka mutindu yai. Kansi, keti beto tasala flirt sambu na kubasisa mawi ya mutindu yina—kaka sambu na kuyedisa lulendo ya kimuntu na beto to sambu na kubasisa yo na bantu yankaka? Kana yo kele mutindu yina, keti beto kebakisa mpasi yina beto lenda pesa muntu yango? Mu mbandu, Bingana 13:12 ketuba nde: “Kana [kima ya nge ketudila kivuvu kesukinina, NW], nge fweti mona mawa na ntima.” Kana beto kesala flirt na luzolo yonso ti muntu, mbala yankaka beto kebakisa ve kibeni mawi ya muntu yina. Bakala to nkento yango lenda tula kivuvu nde beno tayantika kutalana sambu na makwela to nkutu kukwelana. Kana bivuvu na yandi kulungana ve, yo lenda nata mpasi ya ngolo mpenza. (Bingana 18:14) Kusakana ti mawi ya bantu yankaka na luzolo yonso kele mbi mpenza.
19. Inki mutindu kusala flirt lenda tula makwela ya Bakristu na kigonsa?
19 Yo kele mbi mingi kibeni na kusala flirt ti muntu yina mekwelaka. Kumonisa mawi ya zola na muntu yina mekwelaka, to kana muntu yina mekwelaka kumonisa mawi ya mutindu yai na muntu yina kele nkwelani na yandi ve, yo kele mbi. Kansi yo ke mawa mingi, sambu Bakristu yankaka kekwikilaka na ngindu ya luvunu yina ketubaka nde yo kele mbi ve na kukuna mawi ya zola sambu na babakala to bankento yina kele ve bankwelani na bo. Bankaka kezabisaka mawi na bo ya nsi ya ntima na “nduku” ya mutindu yina, nkutu bo kesongaka yandi bangindu ya kinsweki yina bo kesolulaka ve ti babakala to bankento na bo. Nsukansuka, mawi ya zola kenataka kimpika ya mawi yina lenda bebisa to nkutu kufwa makwela. Bakristu yina mekwelaka fwete yibukaka lukebisu ya mayele ya Yezu kupesaka na yina metala bizumba: yo keyantikaka na ntima. (Matayo 5:28) Yo yina, bika beto tanina ntima na beto mpi beto buya mambu yina lenda nata beto na bampasi ya mutindu yina.
20. Inki lukanu beto fwete baka na yina metala mutindu beto fwete tadila kikalulu na beto ya bunkete?
20 Ata mpidina, yo kele ve pete na kulunda kikalulu ya bunkete na inza ya bubu ya mefulukaka ti mansoni. Kansi, kuvila ve nde yo kele mpasi ve na kulunda kikalulu na nge ya bunkete kuluta kuzwa yo dyaka kana nge vidisa yo. Ya kyeleka, Yehowa lenda ‘lemba ve na kulolula’ mpi yandi kesukulaka masumu ya bantu yina kebalulaka mpenza ntima. (Yezaya 55:7) Kansi, Yehowa ketaninaka ve bantu yina kesalaka mansoni na mambu ya mbi yina bisalu na bo kenataka. Mambu yango lenda zinga bamvula mingi, to nkutu luzingu ya mvimba. (2 Samuele 12:9-12) Sala yonso na kutanina ntima na nge sambu na kulunda kikalulu ya bunkete. Tadilaka kikalulu ya kukonda mvindu mpi ya bunkete yina nge kele na yo na ntwala ya Yehowa Nzambi bonso kima mosi ya ntalu, mpi kuvidisa yo ve ata fyoti!
Inki Mvutu Nge Tapesa?
• Kikalulu ya bunkete ketendula inki, mpi sambu na nki yo kele mfunu mpenza?
• Inki mutindu beto fwete tanina ntima na beto?
• Kutina pite kelomba kusala inki?
• Sambu na nki beto fwete buya kusala flirt?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 11]
Vwatire lenda nata na lufwa kana bo ketwadisa yo ve mbote
[Bifwanisu ya kele na lutiti 12]
Inki mambu lenda salama kana beto kezitisa ve balukebisu?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 13]
Kutalana ya bunkete sambu na makwela kevandaka kyese mpi kekumisaka Nzambi