Kostas ke tuba nde: “Mono kwelanaka ti Sophiaa banda bamvula kuluta 39, mpi yandi fwaka na nima ya kubela mingi. Banduku sadisaka mono mingi, mpi mono vandaka kusala mambu mingi. Kansi na nsungi ya mvula ya mvimba, mono vandaka kuwa mpasi ya ngolo. Mono vandaka ve kukuka kukanga ntima. Ata bubu yai bamvula kiteso ya tatu me luta banda yandi me fwaka, mono ke waka mpasi ya ngolo bantangu ya nkaka, mpi mbala mingi yo ke kwisilaka mono na kintulumukina.”

Keti muntu mosi ya nge vandaka kuzola me fwaka? Kana yo kele mutindu yina, ziku nge ke kudiwaka bonso Kostas. Lufwa ya nkwelani, ya mpangi, to ya nduku mosi ya ngolo ke pesaka mpasi mingi kuluta mambu mingi ya nkaka. Bantu ya mayele yina ke longukaka mpasi yina lufwa ke nataka ke ndimaka mpi dibanza yai. Disolo mosi yina basikaka na zulunalu mosi (The American Journal of Psychiatry) ke tuba nde, “lufwa ke nataka mpasi ya ngolo mpi yina ke manaka ve.” Muntu yina ke kutana ti mpasi ya ngolo yina lufwa ke nataka lenda kudiyula nde: ‘Inki ntangu mpasi yai ta mana? Keti mono ta vanda diaka na kiese? Inki mutindu mono lenda baka kikesa?’

Nimero yai ya Telama! ke pesa bamvutu na bangiufula yai. Disolo yina ke landa ta tubila mambu yina nge lenda zaba na ntwala yina lenda kumina nge kana muntu mosi yina nge vandaka kuzola me katuka kufwa. Masolo ya ke landa ta tubila mambu yina lenda sadisa nge na kulembika mpasi yina lufwa ke nataka.

Beto ke tula ntima nde masolo yai ya ke landa ta sadisa mpi ta pesa kikesa na muntu yina ke kutana ti mpasi yina lufwa ke nataka.

Ata bantu ya nkaka ya mayele ke tubaka nde mpasi yina lufwa ke nataka ke kwisaka ve mbala mosi, bantu yonso ke waka ve mpasi mutindu mosi. Keti yo ke tendula nde lufwa ke pesaka ve bantu ya nkaka mawa mingi to bo ke zolaka ve kumonisa mawa na bo? Ve. Ata kundima mpasi yina lufwa ke nataka mpi kumonisa mawa lenda vanda mbote sambu na nitu, kele ve ti “mutindu mosi ya mbote” ya kumonisa mawa. Yo lenda tadila mutindu ya kuzinga ya konso muntu, kimuntu na yandi, mambu yina yandi me kutanaka ti yo na luzingu, mpi mutindu muntu yango fwaka.

INKI BAMPASI YO TA NATA?

Bantu yina kele na mpasi ya lufwa lenda zaba ve mambu yina ta kumina bo na nima ya lufwa ya muntu yina bo vandaka kuzola. Kansi, bampasi ya nkaka ke kuminaka bantu mingi mpi beto lenda zaba yo na ntwala. Beto tadila bambandu yai ya ke landa:

Kuwa mpasi mingi kibeni. Nge lenda dila, kuwa nzala ya muntu yina me fwa, mpi kiese lenda mana na mbala mosi. Kuyibuka mambu ya muntu yina mpi bandosi lenda sala nde nge wa diaka mpasi mingi. Kansi, kima ya ntete yina nge lenda wa kele mpasi ya ngolo mpi kukonda kivuvu. Tiina ke yibuka mambu yina yandi salaka ntangu bakala na yandi, Timo, fwaka na kintulumukina. Yandi ke tuba nde: “Ntete mono vandaka kubakisa kibeni ve. Nkutu mono vandaka kukuka ntete ve kudila. Yo lutilaka mono mingi yo yina bantangu ya nkaka mono vandaka kupema na mpasi. Mono vandaka kaka ve kundima mambu yina salamaka.”

Bantu mingi ke vandaka ti basusi, ke waka makasi, mpi ke kudipesaka foti. Ivan ke tuba nde: “Bantangu ya nkaka na nima ya lufwa ya Eric, mwana na beto ya bamvula 24, mono ti nkento na mono, Yolanda, vandaka kuwa makasi mingi! Yo yitukisaka beto sambu beto me yindulaka ntete ve nde beto lenda wa makasi mutindu yai. Beto vandaka mpi kudipesa foti, yo yina beto vandaka kudiyula kana beto lendaka kusala kima mosi sambu na kugulusa mwana na beto.” Alejandro, yina nkento na yandi fwaka na nima ya kubela mingi, waka mpi mutindu yai, yandi ke tuba nde: “Ntete mono yindulaka nde kana Nzambi ke pesa nzila nde mono mona mpasi mingi mutindu yai, yo ke monana nde mono kele muntu ya mbi. Na nima mono vandaka kudiyangisa sambu mono pesaka Nzambi foti sambu na mambu yina salamaka.” Mpi Kostas, yina beto tubilaka na disolo ya me luta, ke tuba nde: “Bantangu ya nkaka mono wilaka Sophia makasi sambu yandi fwaka. Na nima mono kumaka kudiyangisa sambu mono yindulaka mutindu yina. Ata mpidina, yo vandaka ve foti na yandi.”

Kuyindula mbote ve. Bantangu ya nkaka muntu lenda kuma kuyindula mbote ve. Mu mbandu, muntu yina kele na mpasi ya lufwa lenda yindula nde yandi lenda wa to kumona muntu yina me fwa. To muntu yango lenda kuka ve kutula dikebi na diambu mosi buna to kuyibuka mambu. Tiina ke tuba nde: “Bantangu ya nkaka ntangu mono vandaka kusolula ti bantu, mono vandaka kuyindula mambu ya nkaka! Mono vandaka kuyindula mambu yina salamaka na lufwa ya Timo. Mono vandaka kudiyangisa sambu mono vandaka ve kukuka kutula dikebi na diambu mosi buna.”

Mpusa ya kudivandila. Muntu yina kele na mpasi ya lufwa lenda wa makasi to nkutu kudiyangisa mingi ntangu yandi kele ti bantu ya nkaka. Kostas ke tuba nde: “Ntangu mono vandaka ti bankwelani, mono vandaka kudiwa mono mosi. Kansi mono vandaka mpi kudiwa mono mosi ntangu mono vandaka ti bantu yina me kwelaka ntete ve.” Yolanda, nkento ya Ivan ke tuba nde: “Yo vandaka mpasi kibeni na kuvanda ti bantu yina vandaka kudiyangisa sambu na bampasi yina vandaka ya fioti kana beto fwanisa yo ti bampasi na beto! Diaka, bantu ya nkaka vandaka mpi kusonga beto mambu ya mbote yina bana na bo vandaka kusala. Yo vandaka kupesa mono kiese, kansi yo vandaka kupesa mono mpi mpasi. Mono ti bakala na mono bakisaka nde luzingu sukaka ve, kansi beto vandaka ve ti mpusa to ntima nda sambu na kunwana ti mpasi yina.”

Maladi. Bantu mingi ke vandaka diaka ve ti nzala ya kudia, bo ke kondaka, mpi bo ke kukaka diaka ve kulala. Aaron ke yibuka mvula yina landaka lufwa ya tata na yandi, yandi ke tuba nde: “Mono vandaka kukuka kibeni ve kulala. Konso mpimpa mono vandaka kutelama na ntangu mosi mpi mono vandaka kuyindula lufwa ya tata na mono.”

Alejandro ke yibuka maladi yina yandi belaka; yandi ke tuba nde: “Mbala mingi munganga vandaka kusala mono ekzame mpi yandi vandaka kusonga mono nde sante na mono vandaka mbote. Mono yindulaka nde mpasi yina lufwa nataka vandaka kusala nde mono bela.” Nsuka-nsuka maladi yina vandaka diaka ve. Ata mpidina, lukanu yina Alejandro bakaka ya kumona munganga vandaka ya mbote. Mpasi yina lufwa ke nataka lenda manisa ngolo ya menga yina ke nwanisaka mikrobe (système immunitaire), kukumisa maladi mosi ya kele na nitu ngolo, to nkutu kusala nde beto bela maladi ya nkaka.

Kukuka ve kusala mambu ya mfunu. Ivan ke tuba nde: “Na nima ya lufwa ya Eric, yo lombaka nde beto zabisa lufwa na yandi na bampangi, banduku mpi bantu mingi ya nkaka, mu mbandu mfumu na yandi ya kisalu mpi munkwa-nzo yina yandi vandaka kufutila. Beto vandaka mpi ti mikanda mingi ya leta yina yo lombaka nde beto tula maboko. Na nima, yo lombaka nde beto tala mpi mikanda ya Eric. Kusala mambu yai yonso vandaka kulomba dikebi ya mingi na ntangu yina beto lembaka na mabanza, na nitu, mpi na mawi.”

Kansi bantu ya nkaka ke waka mpasi ya ngolo na nima ntangu bo ke salaka bisalu ya muntu yina me fwa vandaka kusala ntete. Mambu yai kuminaka Tiina. Yandi ke tuba nde: “Timo vandaka ntangu yonso kulandila mambu ya me tala mbongo na beto na banki mpi bisalu ya nkaka. Ntangu yai yo kumaka kisalu na mono mpi yo salaka nde mono kuma kudiyangisa diaka mingi. Keti mono lenda sala kibeni mbote-mbote bisalu yai yonso?”

Bampasi ya mawi, ya mabanza mpi ya nitu yina beto me tubila awa na zulu ke monisa nde yo kele mpasi mpenza na kukanga ntima na mpasi yina lufwa ke nataka. Kieleka kele nde kana muntu mosi ya beto vandaka kuzola me fwa, beto lenda wa mpasi ya ngolo, kansi kuzaba mambu yai na ntwala lenda sadisa bantu yina me katuka kufwisa muntu na kukanga ntima. Kuvila mpi ve nde bantu yonso ve ke kutanaka ti bampasi yonso yina beto me tubila. Diaka, bantu yina kele na mpasi ya lufwa lenda baka kikesa na kuzaba nde bampasi ya ngolo ya lufwa yina bo ke wa kele mbi ve.

KETI MONO TA VANDA DIAKA NA KIESE?

Mambu yina lenda kumina nge: Mpasi ya ngolo ya lufwa ke vandaka ve kimakulu; nsuka-nsuka yo ke vandaka diaka ve mingi. Yo ke tendula ve nde muntu yina kele na mpasi ya lufwa ta kudiyangisa diaka ve to ta vila mpangi to nduku yina me fwa. Kansi, malembe-malembe, mpasi yina ke lembamaka. Nge lenda wa diaka mpasi ya ngolo ntangu nge ke yibuka mambu ya nkaka to na bantangu ya nkaka, mu mbandu na aniversere. Kansi nsuka-nsuka, bantu mingi ke salaka bikesa ya kudiyangisa diaka ve mpi bo ke tulaka diaka dikebi na bisalu ya bo ke salaka konso kilumbu. Mambu ke salamaka mpenza mutindu yai kana bantu ya dibuta to banduku ke sadisa muntu yina kele na mpasi ya lufwa mpi kana muntu yango ke sala mambu ya me fwana sambu na kukanga ntima na mpasi yina.

Inki ntangu mpasi yai ta mana? Sambu na bantu ya nkaka, mpasi yina lenda mana na nima ya bangonda. Sambu na bantu mingi, yo lenda sala mvula mosi to bamvula zole sambu bo kudiwa mbote. Sambu na bantu ya nkaka yo ke lombaka diaka ntangu mingi.a Alejandro ke tuba nde: “Sambu na mono, mpasi ya ngolo ya lufwa salaka bamvula kiteso ya tatu.”

Vanda ntima-nda. Yindula mambu ya kilumbu mosi mpamba, sala mambu na kutadila ngolo na nge, mpi zaba nde mpasi ya ngolo ya lufwa ke vandaka ve kimakulu. Yo yina, keti kele ti mambu yina nge lenda sala sambu na kulembika mpasi ya lufwa bubu yai mpi nkutu kusala nde mpasi yango kubaka ve ntangu mingi kukonda mfunu?

Kana nge ke sosa bandongisila sambu na kunwana ti mpasi yina lufwa ke nataka, ziku nge ta zwa yo mingi kibeni; bandongisila ya nkaka ke vandaka mfunu mingi kuluta ya nkaka. Mbala ya nkaka, yo kele mutindu yina sambu mutindu beto tubilaka yo na luyantiku, bantu yonso ve ke waka mpasi mutindu mosi. Ndongisila yina me sadisa muntu mosi lenda sadisa ve muntu ya nkaka.

Ata mpidina, kele ti bandongisila ya nkaka ya mbote yina me sadisaka bantu mingi. Mbala mingi bantu yina ke pesaka bandongisila na bantu yina kele na mpasi ya lufwa bantu ke pesaka yo, mpi yo ke wakanaka ti bandongisila ya mfunu mingi yina kele na Biblia, mukanda mosi ya ntama mpi ya mayele.

1: NDIMA LUSADISU YINA BANTU YA DIBUTA MPI BANDUKU KE PESA

• 

  Bantu ya nkaka ya mayele ke tubaka nde lusadisu yai kele mfunu mingi sambu na kunwana ti mpasi yina lufwa ke nataka. Ata mpidina, bantangu ya nkaka nge lenda zola kudivandila. Nkutu nge lenda wila bantu yina ke sosa kusadisa nge makasi. Yo ke mbi ve.

• Kuyindula ve nde ntangu yonso bantu fwete vanda ti nge, kansi kuzola mpi ve kudivandila kaka nge mosi. Nsuka-nsuka, nge lenda vanda na mfunu ya lusadisu na bo na bilumbu ke kwisa. Songa bantu ya nkaka na mawete yonso mambu yina nge ke zola na ntangu yina mpi mambu yina nge ke zola ve.

• Na kutadila mambu yina nge kele na yo mfunu, vanda ti bukati-kati na ntangu yina nge ke lutisa ti bantu ya nkaka mpi na ntangu yina nge kele nge mosi.

MUNSIKU: “Bantu zole me luta muntu mosi . . . Sambu kana muntu mosi kubwa, muntu ya nkaka lenda sadisa nduku na yandi na kutelama.”—Longi 4:9, 10.

2: DIA MBOTE MPI SALAKA BANGALASISI

• Kudia mbote ta sala nde basusi yina mpasi ya lufwa ke nataka kuvanda ve mingi. Dia bambuma mingi, ndunda, mpi madia yina ke vandaka ve ti protéine mingi.

• Nwaka masa mingi.

• Kana nge kele diaka ve ti nzala ya kudia, diaka ndambu-ndambu mbala na mbala. Nge lenda yula mpi munganga bima ya nkaka yina nge lenda dia.a

• Kutambula nswalu mpi kusala bangalasisi ya nkaka lenda lembika mpasi. Bangalasisi lenda pesa nge ntangu ya kuyindula muntu yina me fwa to ya kuyindula mambu ya nkaka.

MUNSIKU: “Ata muntu mosi ve ke mengaka nitu na yandi mosi, kansi yandi ke disaka yo mpi ke kebaka yo.”—Baefezo 5:29.

3: LALAKA MINGI

• 

  Kulala ke vandaka mfunu ntangu yonso, kansi yo ke vandaka mpenza mfunu sambu na bantu yina kele na mpasi ya lufwa, sambu mpasi yina ke lembisaka bo mingi.

• Keba na kiteso ya kafe mpi ya malafu yina nge ke nwa sambu yo lenda sala nde nge lala mbote ve.

MUNSIKU: “Kupema mwa fioti kele mbote kuluta kisalu ya ngolo mpi kulanda mupepe.”—Longi 4:6.

4: VANDA TI BUKATI-KATI

• 

  Kuvila ve nde bantu yonso ve ke waka mpasi mutindu mosi. Nsuka-nsuka, nge ta vanda na mfunu ya kuzaba mambu yina kele mbote sambu na nge.

• Bantu mingi ke bakisaka nde kusonga bantu ya nkaka mpasi na bo ke sadisaka bo na kukanga ntima, kansi bankaka ke zolaka ve kusonga bantu ya nkaka mpasi na bo. Bantu ya mayele ke tubaka mambu mingi na yina me tala kana kusonga bantu ya nkaka mpasi yina muntu ke wa ke vandaka mfunu to ve sambu na kunwana ti mpasi yango. Kana nge kele na mfunu ya kusonga muntu ya nkaka mpasi na nge kansi nge ke kuka ve kusala yo, nge lenda yantika kutubila ndambu ya bampasi na nge na nduku mosi ya ngolo.

• Bantu ya nkaka ke monaka nde kudila ke sadisaka bo na kukanga ntima na mpasi na bo, kansi bankaka ke kangaka ntima na mpasi yina ata bo me dila fioti.

MUNSIKU: “Ntima ke zabaka bululu na yo.”—Bingana 14:10.

5: KUSADILA VE BIMA YINA KE BEBISAKA NITU

• 

  Bantu ya nkaka yina kele na mpasi ya lufwa ke sadilaka na mutindu ya mbi malafu to bima yina ke lawusaka sambu na kulembika mpasi na bo. Kusosa kulembika mpasi na mutindu yai ke bebisaka nitu. Kikesa yina muntu lenda baka kele ya ntangu fioti mpi na nima yo ke nataka bampasi ya ngolo. Sadila mitindu ya mbote ya kulembika basusi na nge.

MUNSIKU: “Beto katula na nitu na beto mvindu yonso.”—2 Bakorinto 7:1.

6: SADILA NTANGU NA NGE MBOTE

• Bantu mingi ke monaka nde yo kele mbote na kunwana ti bampasi na bo mpi bantangu ya nkaka kusala mambu yina lenda sala nde bo yindula ve mpasi na bo.

• Nge lenda baka kikesa ya ntangu fioti kana nge ke sala kinduku to ke kumisa ngolo kinduku yango, kana nge ke longuka bisalu ya mpa, to kana nge ke sala bansaka ya kulutisa ntangu.

• Na nima ya bantangu, mambu ta soba kibeni. Nge lenda mona nde nge ta kuma kulutisa ntangu mingi kukonda kuyindula mpasi na nge mpi yo ta salamaka mutindu yina mbala mingi; mambu yai ta sadisa nge na kudiwa mbote.

MUNSIKU: “Konso kima kele ti ntangu na yo, . . . ntangu ya kudila mpi ntangu ya kuseka; ntangu ya kutula milolo ya mawa mpi ntangu ya kukina.”—Longi 3:1, 4.

7: LANDA KUSALA MAMBU YA NGE KE SALAKA

• 

  Kana mpila kele, vutukila kukonda kusukinina mambu ya nge ke salaka.

• Nge ta kudiwa diaka mbote kana nge ke lala, ke sala bisalu mpi mambu ya nkaka mutindu nge ke salaka.

• Kulanda kusala mambu ya mbote lenda sadisa nge na kulembika bampasi.

MUNSIKU: “Yandi ta yindula mpenza ve bilumbu ya luzingu na yandi yina ke luta, mpamba ve Nzambi ya kieleka ke sala nde yandi vanda ti kisalu mingi na kiese ya ntima na yandi.”—Longi 5:20.

8: KUBAKA VE NSWALU BALUKANU YA NENE

• Bantu mingi yina ke bakaka nswalu balukanu ya nene ntangu muntu mosi ya bo vandaka kuzola me fwa ke kudiyangisaka na nima sambu na balukanu yina bo bakaka.

• Kana mpila kele, vingila mwa fioti na ntwala ya kukatuka na nzo, ya kusoba kisalu, to ya kulosa bima ya muntu yina me fwa.

MUNSIKU: “Balukanu ya muntu yina ke salaka ngolo ke nataka kibeni na kununga, kansi bantu yonso yina ke salaka mambu ntinu-ntinu ta suka kibeni na kinsukami.”—Bingana 21:5.

9: KUVILA VE MUNTU YA NGE VANDAKA KUZOLA YINA ME FWA

• 

  Bantu mingi yina ke vandaka na mpasi ya lufwa ke monaka nde yo kele mfunu na kusala mambu yina ke sadisaka bo na kuyibuka muntu yina me fwa.

• Kuvukisa bafoto, to bima yina lenda sadisa nge na kuyibuka muntu yina mpi kusonika mambu mpi masolo yina nge ke zola kuyibuka lenda pesa nge kikesa.

• Bumba bima yina ta yibusaka nge mambu ya mbote mpi na nima tala yo na ntangu yina nge me mona nde yo me fwana.

MUNSIKU: “Yibuka bilumbu ya ntama.”—Kulonga 32:7.

10: KWENDA KISIKA MOSI BUNA

• Nge lenda baka konzie.

• Kana mpila ya kubaka konzie ya nda kele ve, nge lenda sala kima mosi ya ke pesa nge kiese kilumbu mosi to bilumbu zole, mu mbandu kutambula na kisika mosi ya ntama, kukwenda kutala kisika mosi ya bo ke bumbaka bima ya ntama (musée) to kutambula na kamio.

• Nkutu kusala kima mosi ya nge ke salaka ve mbala na mbala lenda sadisa nge na kunwana ti mpasi yina.

MUNSIKU: “Beno kwisa, beno mosi, na kisika ya kingenga mpi beno pema fioti.”—Marko 6:31.

11: SADISA BANTU YA NKAKA

• 

  Kuvila ve nde ntangu yonso yina nge ke sadisa bantu ya nkaka, yo ta sadisa nge mpi na kudiwa mbote.

• Nge lenda yantika kusadisa bantu yina lufwa ya muntu mosi yina nge vandaka kuzola me pesa bo mpasi; mu mbandu banduku to bantu ya dibuta yina lenda vanda na mfunu nde muntu mosi ya kele na mpasi ya lufwa kusadisa bo.

• Kusadisa mpi kupesa bantu ya nkaka kikesa, lenda pesa nge diaka kiese mpi kivuvu.

MUNSIKU: “Kiese ke vandaka mingi na kupesa, kansi na kubaka kiese ke vandaka fioti.”—Bisalu 20:35.

12: TADILA DIAKA MAMBU NA NGE YA MFUNU

• Mpasi ya lufwa lenda sadisa nge na kuzaba diaka mambu yina kele kibeni mfunu.

• Sadila dibaku yai sambu na kutadila diaka mutindu nge ke sadila luzingu na nge.

• Kana mpila kele soba mambu na nge ya mfunu.

MUNSIKU: “Kukwenda na nzo yina kele na mafwa kele mbote kuluta kukwenda na nzo yina bo ke sala nkinsi, sambu yina kele nsuka ya konso muntu, mpi bantu yina kele na luzingu fwete tula yo na ntima.”—Longi 7:2.

Ya kieleka, kele ve ti kima mosi yina ta manisa kimakulu mpasi yina nge ke wa. Ata mpidina bantu mingi yina muntu mosi ya bo vandaka kuzola me fwaka ke tubaka nde kusala mambu ya mfunu, mu mbandu yina ya beto me tubila na disolo yai me sadisaka bo na kubaka kikesa. Ya kieleka, katula mambu yai ya beto me tubila kele diaka ti mambu ya nkaka yina lenda lembika mpasi na nge. Kansi kana nge sadila mwa bandongisila yai, yo ta sadisa nge na kubaka kikesa ya mingi.

NTAMA MINGI VE BO ME SALA BANSOSA MINGI NA YINA ME TALA MPASI YINA BANTU KE WAKA KANA MUNTU MOSI YA BO VANDAKA KUZOLA ME FWA. Ata mpidina, mutindu masolo ya me luta monisaka yo, mbala mingi bandongisila ya kuluta mbote ya bantu ya mayele ke wakanaka ti mayele yina kele na Biblia. Yo ke monisa mbote lutwadisu ya Biblia yina ke vandaka mfunu ntangu yonso. Kansi, Biblia kele ti bandongisila mingi ya mbote. Yo ke tubilaka mambu yina beto lenda zwa ve kisika ya nkaka, mpi yina ke pesaka kikesa ya mingi na bantu yina kele na mpasi ya lufwa.

• Kuzaba nde bantu ya me fwaka yina beto vandaka kuzola ke monaka mpasi ve

  Na Longi 9:5, Biblia ke tuba nde “bafwa ke zabaka kima ve.” Nkunga 146:4 ke tuba nde, “mabanza na [bo] ke vilaka.” Na kuwakana ti mambu yai, Biblia ke fwanisaka lufwa ti mpongi ya ngolo.—Yoane 11:11.

• Lukwikilu ya ngolo na Nzambi ya zola ke pesaka kikesa

  Na Nkunga 34:15, Biblia ke tuba nde: “Meso ya Yehowaa ke talaka bantu ya lunungu, mpi makutu na yandi ke waka kudila na bo sambu na kulomba lusadisu.” Kuzabisa Nzambi basusi na beto na kisambu kele mbote kuluta lusansu ya mbote to bandongisila yina muntu mosi lenda pesa beto. Yo ke sadisaka beto kibeni na kukumisa ngolo kinduku ti Ngangi na beto, yina lenda sadila ngolo na yandi sambu na kupesa beto kikesa.

• Kivuvu ya kiese yina beto ke vingila

  Yindula ntangu yina bantu yonso yina kele na maziamu ta vutuka kibeni na luzingu awa na ntoto! Biblia ke tubilaka mingi ntangu yai. Ntangu Biblia ke tubila mutindu mambu ta vanda na ntoto, yo ke tuba nde Nzambi “ta kusula mansanga yonso na meso na [beto], lufwa ta vandaka diaka ve; mawa, bidilu, mpi mpasi ta vandaka diaka ve.”—Kusonga 21:3, 4.

Bantu mingi yina ke kwikilaka na Yehowa, munkwa ya Biblia, ke bakaka kibeni ngolo ya kunwana ti mpasi ya lufwa sambu bo ke kumaka kutula ntima nde bo ta mona diaka bampangi na bo yina me fwaka. Mu mbandu, Ann, yina fwisaka bakala na yandi ya bamvula 65 ke tuba nde: “Biblia ke ndimisaka mono nde bampangi na beto yina me fwaka ke monaka mpasi ve mpi nde Nzambi ta futumuna bantu yonso yina kele na mabanza na yandi. Bangindu yai ke kwisilaka mono na mabanza ntangu yonso ya mono ke yindulaka bakala na mono, yo yina mono ke vandaka kibeni ti ngolo ya kunwana ti mpasi ya kuluta ngolo yina me bwilaka mono!”

Tiina, yina beto tubilaka na luyantiku ya masolo yai ya kulandana ke tuba nde: “Banda kilumbu yina Timo fwaka, mono me bakisaka nde Nzambi ke sadisaka mono. Mono me bakisaka kibeni nde Yehowa ke sadisaka mono na bantangu ya mpasi. Diaka, lusilu ya Biblia ya lufutumuku kele mpenza ya masonga sambu na mono. Yo ke pesaka mono ngolo ya kulanda kuvingila tii kilumbu yina mono ta mona diaka Timo.”

Bangindu na yandi ke wakana ti ya bantu mingi yina ke tulaka ntima na Biblia. Ata nge ke yindulaka nde mambu ya Biblia ke tubaka kele ve ya kieleka to yo kele kaka ndosi, nge fwete tadila yo nge mosi sambu na kuzikisa kana bandongisila mpi balusilu na yo kele ya mbote. Nge lenda mona nge mosi nde Biblia ke pesaka lusadisu ya kuluta mbote na bantu yina kele na mpasi ya lufwa.

LONGUKA MAMBU MINGI NA YINA ME TALA KIVUVU SAMBU NA BAFWA

Tala bavideo ya ke tubila mambu yai na site Internet na beto, jw.org

INKI KE KUMINAKA BAFWA?

Inki ke kuminaka beto kana beto me fwa? Mvutu ya pwelele yina Biblia ke pesa ke pesaka kikesa mpi kivuvu

Bweta na BIBLIOTEKE > BAVIDEO (Bweta na Pona Video: BIBLIA)

KETI NGE TA SEPELA KUZABA NSANGU YA MBOTE?

Sambu bansangu ya mbi kele mingi, na wapi nge lenda zwa nsangu ya mbote?

Bweta na MALONGI YA BIBLIA > NGEMBA MPI KIESE