Bareferanse ya Mukanda ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu
YANUARI 1-7
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | MATAYO 1-3
“Kimfumu ya Zulu Me Kuma Pene-Pene”
banoti ya kulongukila ya nwtsty ya Mat 3:1, 2
kusamuna: Ngogo ya Kigreki ya bo me balula na kusamuna ke tendula ntete “kuvanda kinati-nsangu na meso ya bantu sambu na kuzabisa nsangu.” Yo ke bendaka dikebi na mutindu ya kusamuna: mbala mingi, kuzabisa nsangu na meso ya bantu na kisika ya kusadila bo diskure.
Kimfumu: Verse ya ntete na kusadila ngogo ya Kigreki ba·si·leiʹa, ke tadilaka luyalu ya kintotila, teritware mpi bantu yina kele na nsi ya luyalu ya ntotila. Ngogo yai ya Kigreki kele mbala 162 na Masonuku ya Kigreki ya Bukristu, mbala 55 na mukanda ya Matayo mpi mingi ke tubilaka luyalu ya zulu ya Nzambi. Matayo ke sadilaka ngogo yai mbala na mbala, yo yina bo lenda binga Evanzile na yandi nde Evanzile ya Kimfumu.
Kimfumu ya zulu: Bangogo yai kele kiteso ya mbala 30 kaka na Evanzile ya Matayo. Na Evanzile ya Marko ti Luka, bo me sadila bangogo ya kiteso mosi “Kimfumu ya Nzambi” sambu na kumonisa nde “Kimfumu ya Nzambi” kele na zulu mpi yo ke yala na mutindu ya kimpeve na zulu.—Mat 21:43; Mar 1:15; Luk 4:43; Dan 2:44; 2Tm 4:18.
me kuma pene-pene: Bo me sadila yo awa sambu na kumonisa nde kubika fioti Mfumu ya Kimfumu ya zulu kumonana.
mambu ya nkaka ya nwtsty
Lele ya Yoane Mbotiki mpi Mutindu Yandi Vandaka Kumonana: Yoane vandaka kulwata lele yina bo salaka ti mpusu ya shamo. Yandi vandaka kulwata yo ti mukaba ya mpusu ya mbisi. Mukaba yina lendaka kusadisa yandi na kunata bima ya fioti-fioti. Profete Eliya vandaka mpi kulwata lele ya mutindu yina. (2Bn 1:8) Mbala mingi, bansukami bantu vandaka kulwata bilele ya mika ya Shamo. Kansi, bamvwama vandaka kulwata bilele ya swa to bilele ya lino. (Mat 11:7-9) Banda Yoane butukaka ziku yandi vandaka ve kuzenga nsuki sambu yandi vandaka Muntu ya Nazire. Kansi, bilele na yandi mpi mutindu yandi vandaka kumonana vandaka kumonisa nde ziku yandi vandaka ti luzingu ya kukonda mindondo mpi yandi kudipesaka ya mvimba na kusala luzolo ya Nzambi.
Bampasu: Mutindu Biblia ke sadilaka yo, ngogo “bampasu” lenda tadila bampasu ya mutindu na mutindu yina ke vandaka ti bibongo ya nkufi, mingi-mingi bampasu yina ke tambulaka na kimvuka. Na kutadila bansosa yina bo salaka na Yeruzalemi, bampasu yina ke zingaka na ntoto ya zelo na zelo ke vandaka ti bavitamine 75 na kati ya nkama. Bubu yai, kana bantu ke zola kudia yo, bo ke katulaka ntu, makulu, mansala mpi bima na yo ya kati. Bantu ke tubaka nde yo ke vandaka ntomo bonso bansansa to minkonso mpi yo ke vandaka ti bavitamine mingi.
Bwiki ya Mfinda: Na foto yai, beto ke mona (1) nzo ya bwiki ya baniosi ya mfinda mpi (2) nzo ya baniosi ya kufuluka ti bwiki. Ziku baniosi ya mfinda yina bo ke bingaka Apis mellifera syriaca, bantu vandaka kusala bwiki yina Yoane vandaka kudia; baniosi yai me zabanaka na nziunga yina. Baniosi yai ya ke bebisaka bima me fwana na kuzinga na nsungi ya tiya na ntoto ya zelo na zelo ya Yudea, kansi yo me fwana ve nde bantu kusansa yo. Kansi, na mvu-nkama ya nana na ntwala ya ntangu na beto, bantu yina vandaka kuzinga na Izraele vandaka kubumba bwiki na mabungu ya ntoto. Bo monaka banzo mingi ya baniosi na kati-kati ya mbanza mosi ya ntama (kansi bubu yai bo ke bingaka yo Tel Rehov); yo vandaka na muwanda ya Yordani. Ziku baniosi yina katukaka na mbanza yina bo ke bingaka bubu yai Turquie, salaka bwiki yina vandaka na banzo yina.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
noti ya kulongukila nwtsty ya Mat 1:3
Tamare: Nkento ya ntete na kati ya bankento tanu yina Matayo ke tubila na ndonga ya ba-nkaka ya Yezu. Iya ya nkaka kele Rahabi ti Ruti, bo vandaka ve bantu ya Izraele (verse 5); Bat-sheba, “nkento ya Uria” (verse 6); mpi Maria (verse 16). Ziku, bankento yai kele na kati ya ndonga ya babakala ya dikanda ya Yezu sambu kima mosi salamaka na mutindu yina konso muntu kumaka nkaka ya Yezu.
noti ya kulongukila nwtsty ya Mat 3:11
ke botika beno: To “ke kotisa beno na masa.” Ngogo ya Kigreki ba·ptiʹzo ke tendula “kudindisa; to kulosa.” Mikanda ya nkaka ya ke tubilaka Biblia ke monisa nde mbotika ke tendula kukotisa muntu ya mvimba na masa. Na dibaku mosi buna, Yoane vandaka kubotika bantu na kisika mosi na Muwanda ya Yordani pene-pene Salimi “sambu masa vandaka mingi kuna.” (Yoa 3:23) Ntangu Filipo botikaka tongu ya Etiopia, bo zole “kulumukaka na masa.” (Bis 8:38) Bo me sadila kaka ngogo yina mosi ya Kigreki na la Septante na 2Bn 5:14 ntangu bo ke tuba nde Namani “kudilosaka na Yordani mbala nsambwadi.”
YANUARI 8-14
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | MATAYO 4-5
“Malongi ya Beto Ke Baka na Disolo ya Yezu na Zulu ya Ngumba”
noti ya kulongukila nwtsty ya Mat 5:3
Kiese: Yo kele ve kaka mawi ya kuvanda na kiese, bonso mawi yina muntu ke vandaka ti yo kana yandi ke lutisa ntangu ya mbote. Kansi, kana bo ke sadila yo sambu na bantu, yo ke tadilaka muntu yina Nzambi me sakumunaka mpi ke ndimaka. Bo ke sadilaka mpi ngogo yai sambu na kutubila Nzambi mpi Yezu na nkembo na yandi ya zulu.—1Tm 1:11; 6:15.
bantu yina ke bakisaka mbote nde bo kele ti nzala ya mambu ya kimpeve: Na kisika yai, ngogo ya Kigreki yina bo me balula na “bantu yina ke bakisaka mbote,” na kisina “bantu yina kele bansukami (bantu yina ke lombaka),” bo me sadila yo sambu na kutubila bantu yina kele na mfunu ya kima mosi buna mpi ya ke bakisa yo mbote. Bo me sadila ngogo yina mosi sambu na kutubila Lazare “muntu ya ke lomba” na Luk 16:20, 22. Bangogo ya Kigreki yina bambalula ya nkaka ke sadilaka sambu na kubalula bangogo bantu yina kele “bansukami na mpeve” ke pesa ngindu ya bantu yina ke bakisa mbote-mbote kinsukami na bo ya Kimpeve mpi mpusa na bo ya Nzambi.
noti ya kulongukila ya nwtsty ya Mat 5:7
mawa: Mutindu Biblia ke sadilaka ngogo “mawa” ke suka kaka ve na kulolula to kuwila muntu mawa na ntangu ya kusambisa yandi. Mbala mingi yo ke tadilaka mawi ya mawa yina ke pusaka muntu na kusala kima mosi sambu na kusadisa bantu yina kele na mfunu ya lusadisu.
noti ya kulongukila ya nwtsty ya Mat 5:9
bantu yina ke tulaka ngemba: Bantu yina ke taninaka ngemba mpi ke tulaka yo kisika yina yo kele ve.
Longa Mwana na Nge na Kuzinga na Ngemba ti Bankaka
Bibuti yina kele Bakristu ke tulaka dikebi mingi na kulonga bana na bo na ‘kusosa ngemba mpi kulanda kaka yo.’ (1 Piere 3:11) Kiese yina ke katukaka na kuvanda muntu ya ngemba me fwana mpenza nde beto sala kikesa kibeni sambu na kununga bifu ya kubakila bankaka bangindu ya mbi, ya kuwa makasi, mpi kuvanda ti kimbeni.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
noti ya kulongukila ya nwtsty ya Mat 4:9
sambila: Na verse yai, kisongi-diambu ya Kigreki yina bo me sadila sambu na kubalula “kusambila,” bo me sadila yo na aoriste, yo ke monisa diambu mosi yina ke salama na ntangu fioti. Kana beto me balula yo na “sambila” yo ke monisa nde Diabulu songaka ve Yezu na kusambila yandi mbala na mbala kansi yandi lombaka Yezu na kusambila yandi kaka mbala mosi.
noti ya kulongukila nwtsty ya Mat 4:23
kulonga, kusamuna: Kulonga me swaswana ti kusamuna. Longi ke sukaka kaka ve na kusamuna; yandi ke longaka, ke tendulaka, ke sadilaka bangindu ya ke ndimisa mpi yandi ke pesaka banzikisa.
YANUARI 15-21
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | MATAYO 6-7
“Beno Landa Kusosa Ntete Kimfumu”
noti ya kulongukila ya nwtsty ya Mat 6:24
mpika: Kisongi-diambu ya Kigreki ya bo me sadila sambu na kubalula ngogo yai, ke tadila muntu yina ke sala bonso mpika disongidila muntu yina kele kaka ti mfumu mosi. Awa Yezu vandaka kutuba nde Mukristu lenda ve ata fioti kudipesa ya mvimba na Nzambi mpi kudipesa na kusosa kuvanda ti bima ya kinsuni.
noti ya kulongukila ya nwtsty ya Mat 6:33
Beno landa kusosa: Ntangu ya kisongi-diambu ya Kigreki yina bo me sadila awa ke monisa nde diambu fwete landa kusalama mpi bo lenda balula yo na “Landa na Kusosa.” Balongoki ya kieleka ya Yezu fwete sosa ve Kimfumu sambu na mwa ntangu mpi na nima bo landa kusosa bima ya nkaka. Kansi ntangu yonso, bo fwete tula yo na kisika ya ntete na luzingu na bo.
Kimfumu: Bamaniskri ya nkaka ya ntama ya Kigreki ke balulaka yo nde “Kimfumu ya Nzambi.”
yandi: ke tadila Nzambi, “Tata ya zulu” yina Biblia ke tubila na Mat 6:32.
lunungu: Bantu yina ke sosaka lunungu ya Nzambi ke salaka luzolo na yandi kukonda mpasi mpi ke zingaka na kuwakana ti bansiku na yandi na yina me tala mambu ya mbote mpi ya mbi. Dilongi yai me swaswana ti ya ba Bafarize yina vandaka kusosa kutula lunungu na bo mosi na kisika ya ntete.—Mat 5:20.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
Sadila Munsiku ya Wolo na Kisalu ya Kusamuna
14 Yindula nde muntu mosi me binga nge na telefone kansi nge me zaba ve ndinga ya muntu yango. Nge me zaba yandi ve, kansi yandi ke yula nge bangiufula sambu na madia yina nge ke zolaka. Nge ke kudiyula kana yo kele nani mpi nki yandi ke zola. Sambu na kumonisa luzitu, nge lenda solula mwa fioti ti yandi kansi na nima, ziku nge ta sosa kuzenga disolo. Na ndambu ya nkaka, yindula nde muntu yina me binga nge me pesa zina na yandi, me tuba nde yandi ke salaka na kimvuka yina ke talaka mambu ya madia, mpi na mawete yonso yandi me zabisa nge nde yandi kele ti mwa bansangu ya kitoko ya kuzabisa nge. Ntembe kele ve nde, nge ta sepela na kusolula ti yandi. Nkutu, beto ke sepelaka mingi ntangu bantu yina ke solula ti beto ke zabisa beto mambu pwelele kansi na mayele yonso. Inki mutindu beto lenda monisa kikalulu ya mutindu yina na kisalu ya kusamuna?
15 Na bateritware mingi, yo ke lombaka kumonisa muntu na pwelele yonso kikuma yina beto me kwenda kutala yandi. Ata beto kele ti bansangu ya mfunu ya kuzabisa muwi, kansi yindula nde beto me monisa yandi ve kana beto kele banani mpi beto me yantika kuyula yandi mbala mosi nde: “Kana nge vandaka ti makuki ya kumanisa mpasi mosi na nsi-ntoto, inki mpasi nge zolaka kumanisa?” Beto me zaba nde beto me yula ngiufula sambu na kuzaba bangindu na yandi mpi na nima kubenda dikebi na yandi na Biblia. Kansi, yandi lenda kudiyula nde: ‘Mono me zaba muntu yai ve, sambu na nki yandi me yula mono ngiufula yina? Yandi ke zola kibeni kutuba inki?’ Beto fwete sala bikesa sambu nde muntu yina beto ke solula ti yandi kuvanda ve na boma. (Bafi. 2:3, 4) Inki mutindu beto lenda sala yo?
16 Nkengi mosi ya nziunga monaka nde kusadila metode yai me landa ke vandaka mbote. Na nima ya kupesa muwi mbote, yandi ke songaka muwi trakiti Keti Nge Tazola Kuzaba Kyeleka? mpi ke tubaka nde: “Bubu yai, beto ke pesa konso muntu na kartie trakiti yai. Yo ke tubila bangiufula 6 yina bantu mingi ke kudiyulaka. Ya nge, yo yai.” Nkengi yina ke tuba nde, ntima ya bantu mingi ke kitaka ntangu bo ke bakisaka kikuma yina beto me kwenda kutala bo. Na ntangu yina, yo ke vandaka pete sambu na kufula disolo. Na nima, nkengi ke yulaka muwi nde: “Keti nge me kudiyulaka dezia bangiufula yai?” Kana muwi kupona ngiufula mosi, nkengi ke kangulaka trakiti mpi ke monisaka mambu yina Biblia ke tubaka sambu na ngiufula yina. To nkengi ke ponaka ngiufula mosi mpi ke landaka disolo kukonda kuyula muntu yina bangiufula mingi. Ya kieleka, kele ti mitindu mingi ya kuyantika disolo. Na bansi ya nkaka, yo ke lombaka kusala mambu mingi na ntwala ya kuzabisa muntu kikuma yina beto me kwisa kutala yandi. Kima ya mfunu kele ya kulanda mambu yina bantu ya teritware na beto ke zolaka ntangu bantu me kwisa kusolula ti bo.
noti ya kulongukila ya nwtsty ya Mat 7:28, 29
yitukaka mingi: Kisongi-diambu yina bo me sadila awa lenda tendula “kufuluka ti kuyituka na kiteso ya kuluta ndilu.” Mutindu bo me sadila kisongi-diambu yai ke monisa nde bimvuka ya bantu lendaka ve kuvila mambu yina Yezu vandaka kutuba.
mutindu na yandi ya kulonga: Bangogo yai ke monisa mutindu Yezu longaka, bametode na yandi ya kulongila, disongidila mambu yina yandi longaka, malongi yonso ya yandi longaka na Disolo na Zulu ya Ngumba.
kansi ve bonso bansekudi na bo: Na kisika ya kubaka mambu yina barabi, balongi ya bayuda yina bantu vandaka kuzitisa tubaka mpi kuvutukila yo, Yezu longaka bonso mumonisi ya Yehowa, bonso muntu yina kele ti kiyeka, mpi yandi vandaka kubaka malongi na yandi na Ndinga ya Nzambi.—Yoa 7:16.
YANUARI 22-28
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | MATAYO 8-9
“Yezu Vandaka Kuzola Bantu”
noti ya kulongukila ya nwtsty ya Mat 8:3
yandi simbaka yandi: Nsiku ya Moize vandaka kutuba nde bantu ya maladi ya lepre fwete vanda na kingenga sambu maladi na bo kusambukila ve bantu ya nkaka. (Lev 13:45, 46; Kut 5:1-4) Kansi, bamfumu ya dibundu ya Bayuda yikaka bansiku na bo. Mu mbandu, bo vandaka kubuyisa konso muntu na kupusana pene-pene ya muntu ya lepre na kitamina ya bametre kiteso ya 1,8. Kana mupepe ke bula ngolo, muntu mosi ve lenda pusana pene-pene ya muntu ya lepre na kitamina ya bametre kiteso ya 45. Bansiku yai vandaka kusala nde bantu kusadila bantu ya lepre mambu na nku. Kinkulu na bo ke tubilaka mbote disolo ya rabi mosi yina bumbanaka bantu ya lepre mpi ya rabi ya nkaka yina losilaka bo matadi sambu bo pusana ve pene-pene ti yandi. Kansi, Yezu wilaka bo mawa mingi kibeni yo yina yandi salaka diambu yina Bayuda ya nkaka yindulaka ve nde yandi lenda sala yo—yandi simbaka muntu yina ya lepre. Yandi salaka mutindu yina ata yandi lendaka kubelula muntu yina ya lepre kaka na bangogo.—Mat 8:5-12.
mono me zola: Yezu zabaka ve kaka diambu ya muntu yina vandaka kulomba kansi yandi vandaka mpi na mpusa ya ngolo ya kusadisa yandi. Yo monisaka nde yandi salaka yo ve kaka sambu na kulungisa mukumba na yandi.
noti ya kulongukila ya nwtsty ya Mat 9:10
kudia: To “vandaka na mesa.” Kuvanda ti muntu na mesa vandaka kumonisa kinduku ya ngolo yina nge kele ti yo na muntu yina. Yo yina na bilumbu ya Yezu, na kutuba ya mbote Bayuda, lendaka ve kuvanda na mesa to kudia ti bantu yina vandaka ve Bayuda.
bakalaki ya mpaku: Bayuda mingi vandaka kubakila bamfumu ya Roma mpaku. Bantu vandaka kumenga Bayuda yina sambu bo vandaka kusala ti luyalu ya banzenza yina bo vandaka kuzola ve mpi bo vandaka kubaka mpaku mingi kuluta yina leta vandaka kulomba. Bayuda vandaka kuzola ve kuvanda ti Bayuda ya nkaka yina vandaka bakalaki ya mpaku, mpi bo vandaka kumona bo kaka bonso bansumuki mpi bankento ya ndumba.—Mat 11:19; 21:32.
noti ya kulongukila ya nwtsty ya Mat 9:36
wilaka bo mawa: Kisongi-diambu ya Kigreki splag·khniʹzo·mai ya bo me balula na bangogo yai ke wakana ti ngogo “misopo” (splagʹkhna), yo ke tendula mawi ya ngolo kibeni na kati ya nitu. Yo kele na kati ya bangogo ya ngolo yina bo ke sadilaka na Kigreki sambu na kutubila mawi ya mawa.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
“Mono Me Songa Beno Mbandu”
16 Kiteso mosi, ntangu mfumu mosi ya basoda, ziku yandi vandaka Mumpani, muntu ya Roma, kwendaka kulomba Yezu na kubelula mpika na yandi, Yezu kuzabaka nde soda yina vandaka na bifu. Sambu muntu yai kuvandaka mfumu ya basoda na ntangu yina ziku yandi vandaka muntu ya mubulu, ya vandaka kufwa bantu, mpi yandi vandaka na lusambu ya luvunu. Kansi, Yezu kutulaka dikebi na dyambu mosi ya mbote: lukwikilu ya ngolo ya muntu yina. (Matayo 8:5-13) Na nima, ntangu Yezu kutubaka na muntu ya mbi yina vandaka kulakana na nti ya mpasi penepene na yandi, Yezu nganinaka yandi ve sambu na mambu ya mbi ya yandi salaka na ntwala kansi Yezu kusyamisaka yandi na nsadisa ya kivuvu sambu na bilumbu kekwisa. (Luka 23:43) Yezu kuzabaka mbote nde kubakila bantu ngindu ya mbi kelembisaka bo. Ntembe kele ve nde bikesa na yandi ya kusosa mambu ya mbote na bantu yankaka kusyamisaka bantu mingi na kusala dyaka mbote kuluta.
YANUARI 29–FEBRUARI 4
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | MATAYO 10-11
“Yezu Vandaka Kupesa Bantu Kikesa”
noti ya kulongukila ya nwtsty ya Mat 10:29, 30
tu-bandeke: Kisongi-diambu ya Kigreki ya bo me sadila na ngogo strou·thiʹon ke tendula ndeke yonso ya fioti, kansi mbala mingi bo ke balulaka yo na tu-bandeke, bandeke yonso yina bo ke tekaka na ntalu fioti kuluta bandeke ya nkaka.
mbongo mosi ya kibende ya mfunu mingi ve: Na kisina, “asarioni,” yo vandaka salere ya muntu yina me sala kisalu minuta 45. (Tala Bangindu ya Ngika B14.) Na dibaku yai, ntangu Yezu vandaka kusala nzietelo na yandi ya tatu na Galilea, yandi tubaka nde bo ke tekaka tu-bandeke zole na asarioni mosi. Na dibaku ya nkaka, ntembe kele ve nde kiteso ya mvula mosi na nima ntangu yandi vandaka kusamuna na Yudea, Yezu tubaka nde bo ke tekaka tu-bandeke tanu na asarioni zole. (Luk 12:6) Kana beto fwanisa masolo yai, beto ke bakisa nde tu-bandeke yina vandaka ve mfunu mingi sambu na bantu ya mumbongo yo yina bo vandaka kuyika ka-ndeke mosi ya mpamba.
ata nsuki ya ntu na beno, yandi ke tangaka yo yonso: Bantu ke tubaka nde nsuki ya ntu ya muntu ke vandaka kuluta 100 000. Nzayilu ya siki-siki ya Yehowa na bima ya fioti-fioti ke ndimisa beto nde yandi ke tulaka dikebi ya mingi na konso longoki ya Kristu.
mambu ya nkaka ya nwtsty
Ka-ndeke: Bo ke tekaka tu-bandeke na ntalu fioti kuluta bandeke yonso. Ntalu ya tu-bandeke zole kele salere ya muntu yina me sala kisalu minuta 45. Ngogo na yo ya Kigreki lenda tendula bandeke yonso ya fioti, ti tu-bandeke ya bwala (Passer domesticus biblicus) mpi tu-bandeke ya Espagne (Passer hispaniolensis) yina ke vandaka mingi tii bubu yai na Izraele.
noti ya kulongukila ya nwtsty ya Mat 11:28
kilo ya mingi: Bantu yina Yezu ke binga kele bantu yina “ke mona mpasi mpi ya “ke nata kilo ya mingi” na basusi mpi na bampasi yina bo ke kutana na yo. Lusambu na bo na Yehowa me kumaka kilo sambu na bansiku ya bantu yina bo me yikaka na Nsiku ya Moize. (Mat 23:4) Ata Kisabatu, yina vandaka ntangu ya kubaka kikesa, me kumaka kizitu.—Kub 23:12; Mar 2:23-28; Luk 6:1-11.
mono ta pesa beno kikesa: Ngogo ya Kigreki ya bo me balula na “kikesa” lenda tendula kupema (Mat 26:45; Mar 6:31) mpi kubaka ngolo na nima ya kumona mpasi (2Bk 7:13; Flm 7). Bangogo yina kele na ntwala mpi na nima ke monisa nde kubaka “vangu” ya Yezu (Mat 11:29) ke tendula kisalu kansi kupema ve. Kisongi-diambu ya Kigreki ya bo me sadila awa yina bo me tubila Yezu ke monisa dibanza ya kulembika mpi ya kupesa bantu yina me lemba kikesa sambu bo ndima kubaka nsemo na yandi mpi kilo yina kele ve mpasi na kunata.
noti ya kulongukila ya nwtsty ya Mat 11:29
Beno baka vangu na mono na mapeka na beno: Yezu sadilaka “vangu” na mutindu ya kifwani sambu na kutubila bulemfu na kiyeka mpi na lutwadisu. Kana na mabanza ya Yezu bavangu vandaka zole, mosi yina Nzambi tulaka na zulu ya mapeka na yandi, yandi zolaka kubinga banlongoki na yandi na kunata vangu ti yandi mpi yandi zolaka kusadisa bo. Kana mpidina, bo zolaka kubalula nsa yai na: “Beno baka vangu na mono ti mono.” Kana vangu kele yina Yezu yandi mosi ke tula na zulu ya mapeka ya bantu ya nkaka, yo ke tendula kulemfuka na kiyeka ya Yezu mpi na lutwadisu yina yandi ke pesa balongoki na yandi.