MWBR20 04 Bareferanse ya Mukanda ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu
APRILI 13-19
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | KUYANTIKA 31
“Yakobi mpi Labani Me Sala Kuwakana ya Ngemba”
it-1-F 943 § 7
Galedi
Sambu na kumanisa mavwanga, Yakobi mpi Labani salaka kuwakana ya ngemba. Na kuwakana yango, Yakobi tedimisaka ditadi mosi bonso dikunzi mpi songaka “bampangi” na yandi na kusala kita ya matadi, ziku yo vandaka bonso mesa mpi bo diaka madia ya kuwakana na zulu na yo. Na nima ya kudia madia ya kuwakana, Labani pesaka kisika yina zina “Yegare-sahaduta,” na Kiarami (Syrian), kansi Yakobi bingaka yo “Galedi,” na Kiebreo. Labani tubaka nde: “Kita yai [na Kiebreo, gal] ya matadi kele mbangi [na Kiebreo, ʽedh] na kati na mono ti nge bubu yai.” (Kuy 31:44-48) Kita ya matadi (mpi dikunzi ya ditadi) vandaka kuta kimbangi na bantu yonso yina vandaka kuluta. Kaka mutindu verse 49 ke tuba, “Nzo-Zulu ya Nkengi [na Kiebreo, mits·pahʹ],” ke monisa nde Yakobi mpi Labani ndimaka na kutanina ngemba na kati na bo mpi ya mabuta na bo. (Kuy 31:49-53) Bantangu ya nkaka bo vandaka kusadila matadi sambu yo ta kimbangi.—Yoz 4:4-7; 24:25-27.
it-2-F 1089-1090
Nzo-Zulu ya Nkengi
Yakobi tedimisaka ditadi mosi bonso dikunzi mpi yandi bingaka yo “Galedi” (yina ke tendula “Kita ya Kimbangi”) mpi “Nzo-Zulu ya Nkengi.” Na nima, Labani tubaka nde: “Bika Yehowa kulanda kukengila na kati na nge ti mono ntangu beto ta monanaka ve.” (Kuy 31:45-49) Kita yai ya matadi monisaka nde Yehowa vandaka kutala kana Yakobi mpi Labani ke landa kutanina kuwakana ya ngemba yina bo salaka.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
it-2-F 1062
Terafimi
Bansosa yina bantu ya ke longukaka mambu ya ntama salaka na Mezopotamia mpi na bambanza ya pene-pene ke monisa nde, muntu yina vandaka ti biteki ya Terafimi vandaka ti nswa ya kubaka kimvwama ya dibuta. Ditadi mosi yina vandaka ya kusonika ya bo zwaka na Nouzi ke monisa nde, bantangu ya nkaka bo vandaka kutula biteki ya dibuta na zina ya bakala yina me kwela nkento na dibuta yina sambu kana bokilo na yandi ya bakala me fwa, na tribinale yandi ta vanda ti nswa ya kulomba bimvwama yina bokilo na yandi me bika. (Ancient Near Eastern Texts, ya J. Pritchard, 1974, lut. 219, 220, mpi noti na nsi ya lutiti 51) Mbala ya nkaka Rashele yindulaka nde yandi kele ti kikuma ya mbote ya kubaka terafimi ya tata na yandi sambu tata na yandi kusaka bakala na yandi Yakobi. (Fwanisa ti Kuy 31:14-16.) Sambu terafimi vandaka mfunu mingi mpi yo vandaka kupesa nswa ya kubaka kimvwama ya dibuta, Labani kudiyangisaka mingi sambu na kubaka yo, yo yina yandi bakaka bampangi na yandi ya babakala mpi bo salaka nzietelo bilumbu nsambwadi sambu na kulanda Yakobi. (Kuy 31:19-30) Ya kieleka, Yakobi zabaka ve ata fioti mambu yina Rashele salaka (Kuy 31:32), mpi Biblia ke monisa ve nde Yakobi sosaka kusadila terafimi ya Labani sambu na kubaka kimvwama ya bana ya Labani. Yakobi vandaka ve ti mfunu ya biteki yina. Yo ke monana nde Yakobi zikaka mpi terafimi ntangu yandi zikaka banzambi ya nzenza yina vandaka na nzo na yandi na nsi ya nti yina vandaka pene-pene ya Shekemi.—Kuy 35:1-4.
Yehowa—Kisika na Beto ya Kuzingila
8 Ntangu Yakobi kumaka na Arani, ngwasi na yandi Labani yambaka yandi mbote mpi na nima pesaka yandi Lea mpi Rashele, sambu na kukuma bankento na yandi. Kansi na nima, Labani kumaka kusadila yandi mambu ya kukonda lunungu, na mutindu yandi sobaka lufutu na yandi mbala kumi! (Kuy. 31:41, 42) Ata mpidina, Yakobi kangaka ntima sambu na mambu yina ya kukonda lunungu, mpi tulaka ntima nde Yehowa ta landa kusadisa yandi; mpi Yehowa salaka yo! Nkutu, ntangu Nzambi zabisaka Yakobi na kuvutuka na Kanana, yandi vandaka ti ‘kibuka ya nene mpi bansadi ya babakala ti ya bankento mpi bashamo ti bampunda mingi.’ (Kuy. 30:43) Sambu na kumonisa ntonda ya mingi yina yandi vandaka ti yo, Yakobi sambaka nde: ‘Mono me fwana ve na kubaka zola yonso ya kwikama yina nge me monisila nsadi na nge, mono sabukaka nzadi ya Yordani; mono vandaka ata ti kima ve na maboko, kaka nti na mono ya kutambudila. Kansi bubu yai mono ke vutuka na ndonga zole ya bantu.’—Kuy. 32:11.
APRILI 20-26
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | KUYANTIKA 32-33
“Keti Nge Ke Nwanaka Sambu na Kubaka Lusakumunu?”
w03-F 15/8 25 § 3
Keti Nge Ke Sosaka Kibeni Yehowa?
Masonuku kele ti bambandu mingi ya bantu yina salaka bikesa ya me fwana sambu na kusosa Yehowa. Mosi na kati ya bantu yango kele Yakobi yina nwanaka tii na suka ti wanzio ya Nzambi yina lwataka nitu ya kimuntu. Yo yina, Nzambi pesaka Yakobi zina ya Izraele (Muntu yina nwanaka ti Nzambi) sambu yandi “nwanaka,” to “landaka kunwana” “sadilaka ngolo na [yandi mosi]” mpi “kwaminaka” na kunwana ti Nzambi. Wanzio sakumunaka Yakobi sambu Yakobi salaka bikesa ya me fwana.—Kuyantika 32:24-30, noti na nsi ya lutiti.
it-1-F 356
Dikulu-Kifu
Yakobi. Ntangu Yakobi vandaka ti bamvula kiteso ya 97, yandi nwanaka mpimpa ya mvimba ti wanzio ya Nzambi yina lwataka nitu ya kimuntu. Yandi yambulaka ve wanzio tii ntangu wanzio sakumunaka yandi. Ntangu bo vandaka kunwana, wanzio simbaka mukwa ya mbendi (na kisika yina yo me kangamaka ti mukwa ya luketu) ya Yakobi mpi yo katukaka na kisika na yo, yo yina Yakobi kumaka kutambula kifu. (Kuy 32:24-32; Oze 12:2-4) Na nima, Yakobi zabaka nde ata yandi ‘nwanaka ti Nzambi [wanzio ya Nzambi] mpi ti bantu yina yandi nungaka’ kaka mutindu wanzio tubaka, yo ke tendula ve kibeni nde Yakobi nungaka wanzio ya Nzambi. Nzambi muntu kanaka mpi pesaka nswa nde Yakobi kunwana ti wanzio, sambu yo vandaka kumonisa nde Yakobi vandaka kibeni na mpusa ya kubaka lusakumunu ya Nzambi.
it-1-F 1212
Izraele
1. Izraele kele zina yina Nzambi pesaka Yakobi ntangu yandi vandaka ti bamvula kiteso ya 97. Yo vandaka na mpimpa ntangu Yakobi vandaka kusabuka muwanda ya Yaboki sambu na kukutana ti mpangi na yandi Ezau, kaka na ntangu yina yandi yantikaka kunwana ti wanzio yina kitukaka muntu. Sambu Yakobi landaka kunwana ti wanzio, Nzambi pesaka yandi zina ya Izraele, muntu yina bakaka lusakumunu ya Nzambi. Sambu na kuyibuka mambu yina, Yakobi pesaka kisika yina zina ya Peniele to Penuele. (Kuy 32:22-31; tala YAKOBI No. 1.) Na nima, ntangu Yakobi kwendaka na Betele, Nzambi ndimisaka zina yina, banda na ntangu yina bo kumaka kubinga Yakobi Izraele tii ntangu yandi fwaka. (Kuy 35:10, 15; 50:2; 1Bs 1:34) Biblia ke sadilaka zina ya Izraele bambala kuluta 2500 sambu na kutubila bantekolo ya Yakobi yina kumaka dikanda.—Kub 5:1, 2.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
Kutuba ya Mbote Ke sadisaka na Kuvanda ti Bangwisana ya Mbote
10 Kutuba mpi kusolula mbote ke sadisaka na kuvanda ti bangwisana ya ngemba mpi na kutanina yo. Ya kieleka, kusala yonso yina beto lenda sala sambu na kutomisa bangwisana na beto ti bankaka lenda sala nde beto solula mbote ti bo. Kubaka lukanu na masonga yonso ya kusala mambu ya mbote sambu na bankaka—kusosa mabaku ya kusadisa, kupesa dikabu mosi na masonga yonso, kuyamba bankaka—lenda sala nde beto solula mbote. Yo lenda vanda nkutu ‘kukutika makala ya tiya’ (NW) na zulu ya muntu mpi kubasisa bikalulu na yandi ya mbote, ebuna yo ta sala nde beto solula kukonda mpasi.—Roma 12:20, 21.
11 Yakobi kubakisaka diambu yai. Dipasa na yandi, Ezau, wilaka yandi makasi mpenza na mpila nde Yakobi tinaka sambu yandi vandaka kuwa boma nde Ezau ta fwa yandi. Na nima ya bamvula mingi, Yakobi vutukaka. Ezau basikaka ti bantu 400 sambu na kukutana ti yandi. Yakobi sambaka sambu na kulomba lusadisu ya Yehowa. Ebuna yandi tindilaka Ezau bitwisi mingi bonso dikabu. Dikabu yina lungisaka lukanu na yo. Ntangu bo kutanaka, nkadilu ya Ezau sobaka, mpi yandi bakaka ntinu mpi yambaka Yakobi.—Kuy. 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10.
it-1-F 641
Nzambi, Nzambi ya Izraele
Na nima ya kunwana ti wanzio ya Yehowa na Peniele, Yehowa pesaka Yakobi zina ya Izraele, mpi na nima ya kukutana ti mpangi na yandi Ezau sambu na kutula ngemba, Yakobi kumaka kuzinga na Sukoti mpi na nima yandi kwendaka na Shekemi. Kuna, yandi sumbaka kitini ya ntoto na bana ya Amore mpi yandi tungaka tenta na yandi na kati. (Kuy 32:24-30; 33:1-4, 17-19) Biblia ke tuba nde: “Yandi [Yakobi] tungaka mesa-kimenga kuna mpi pesaka yo zina Nzambi, Nzambi ya Izraele,” to ‘Nzambi kele Nzambi ya Izraele.’ (Kuy 33:20) Mutindu Yakobi wakanisaka zina na yandi ya mpa Izraele ti zina ya mesa-kimenga ke monisa nde Yakobi ndimaka mpi monisaka ntonda sambu na zina yina mpi na lutwadisu ya Nzambi yina taninaka yandi ntangu yandi vutukaka na Ntoto ya Lusilu. Bangogo “Nzambi, Nzambi ya Izraele” kele kaka mbala mosi na Biblia.
APRILI 27–MAYI 3
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | KUYANTIKA 34-35
“Kinduku ti Bantu ya Mbi Ke Nataka Bampasi”
w97-F 1/2 30 § 4
Shekemi—Mbanza Yina Vandaka na Kati ya Muwanda
Inki mutindu bana-babakala ya mbanza yai vandaka kutala toko yai ya mwense yina vandaka kukwenda na mbanza na bo mbala na mbala, ziku yandi mosi? Mwana ya mfumu ya mbanza yango “bakaka yandi mpi ladisaka yandi na kingolo-ngolo.” Sambu na nki Dina taka kinduku ti bana-bankento ya Kanana yina vandaka kusala mansoni? Keti yo vandaka sambu yandi vandaka ti mfunu ya banduku yina vandaka mvula mosi ti yandi? Keti yandi vandaka bonso bampangi na yandi ya nkaka yina vandaka ntu-ngolo mpi kusala mambu na mutindu na bo? Tanga disolo ya kele na Kuyantika mpi sosa kubakisa mpasi mpi nsoni yina Yakobi mpi Lea waka sambu na bampasi yina kuminaka mwana na bo ya nkento yina kwendaka na Shekemi.—Kuy 34:1-31; 49:5-7; tala mpi Nzozulu ya Nkengi, 15 Yuni, 1985 lutiti 31 na kifalansa.
“Beno Tina Pite!”
14 Shekemi salaka mambu yina yandi monaka nde yo vandaka mbote. Sambu yandi vandaka kusepela ti Dina, yandi “bakaka yandi mpi ladisaka yandi na kingolo-ngolo.” (Tanga Kuyantika 34:1-4.) Mambu yai natilaka Dina mpi dibuta na bo ya mvimba bampasi mingi.—Kuyantika 34:7, 25-31; Bagalatia 6:7, 8.
w09-F 1/9 21 § 1-2
Kana Bo Me Sadila Nge Diambu ya Mbi
Mbala mingi, muntu ke sosaka kuvutula mbi sambu na kulembika diambu ya mpasi yina muntu mosi me sadila yandi. Mu mbandu, Biblia ke monisa nde ntangu bana ya Yakobi yina vandaka Mu-Ebreo waka nde Shekemi muntu ya Kanana ladisaka mpangi na bo ya nkento Dina na kingolo-ngolo, “bo waka makasi mingi.” (Kuyantika 34:1-7) Sambu na kuvutula mbi yina bo salaka mpangi na bo ya nkento, bana ya Yakobi zole ya babakala bakaka lukanu ya kufwa Shekemi mpi bantu ya nzo na yandi. Simeoni mpi Levi bakaka mbele na bo ya bitumba, kwendaka na Kanana mpi fwaka Shekemi ti babakala yonso ya mbanza yina.—Kuyantika 34:13-27.
Keti kusala mutindu yina yidikaka mambu? Ntangu Yakobi waka mambu yina Simeoni mpi Levi salaka, yandi nganinaka bo mpi tubaka nde: “Beno me natila mono mpasi mingi na mutindu beno me kumisa mono kima ya nsudi ya mbi na bantu ya insi yai, . . . mpi ntembe kele ve nde bo ta vukana sambu na kunwanisa mono mpi bo ta manisa mono, mono ti nzo na mono.” (Kuyantika 34:30) Na kisika ya kuyidika mambu, mambu yina Simeoni mpi Levi salaka bebisaka diaka mambu kuluta sambu dibuta ya Yakobi kumaka kuzinga na boma ya bantu ya Kanana yina vandaka kibeni na makasi sambu na bo. Ntembe kele ve nde sambu bantu ya Kanana kusala bo ve mbi, Nzambi songaka Yakobi na kukwenda ti dibuta na yandi na Betele.—Kuyantika 35:1, 5.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 603 § 9
Debora
1. Debora vandaka muntu yina vandaka kusadisa Rebeka. Ntangu Rebeka katukaka na nzo ya tata na yandi Betuele mpi kwendaka na insi Palestine sambu na kukwelana ti Izaki, Debora kwendaka ti Rebeka. (Kuy 24:59) Na nima ya kusala bamvula mingi na nzo ya Izaki, Debora kumaka kusala na nzo ya Yakobi, ziku na nima ya lufwa ya Rebeka. Ntembe kele ve nde bamvula kiteso ya 125 na nima ya makwela ya Rebeka ti Izaki, Debora fwaka mpi bo zikaka yandi na nsi ya nti ya nene na Betele. Zina yina bo pesaka nti yina (Allon-bacuth, ya ke tendula “Nti ya Nene ya Bidilu”) ke monisa nde Yakobi mpi dibuta na yandi vandaka kuzola Debora mingi.—Kuy 35:8.
Bangiufula ya Batangi
Keti Mesia basikaka kaka na ndonga ya bana-ntete ya dikanda ya Izraele?
Mikanda na beto me tubilaka mambu yai. Beto yindulaka nde yo kele mpidina sambu na mambu yina kele na Baebreo 12:16. Verse yai ke tuba nde Ezau “zitisaka ve bima ya santu” mpi “tekaka banswa na yandi ya mwana-ntete [na Yakobi] sambu na madia.” Beto yindulaka nde Yakobi kumaka na ndonga ya bantu yina basisaka Mesia sambu yandi bakaka ‘banswa ya mwana-ntete.’—Mat. 1:2, 16; Luka 3:23, 34.
Kansi, bansosa ya mudindu ya disolo yai ke monisa nde yo lombaka ve kaka nde muntu kuvanda mwana-ntete sambu na kuvanda nkaka ya Mesia. Banzikisa yai ke ndimisa yo:
Rubeni vandaka mwana-ntete ya Yakobi (Izraele), mwana yina yandi butaka ti Lea. Na nima, Yakobi ti Rashele, nkento yina yandi vandaka kuzola mingi, butaka Yozefi, mwana na bo ya ntete. Ntangu Rubeni salaka kifu, banswa ya mwana-ntete kumaka na Yozefi. (Kuy. 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1 Bans. 5:1, 2) Kansi na ndonga ya bantu ya Izraele yina basisaka Mesia, Rubeni mpi Yozefi kele ve na kati. Kansi Mesia basikaka na dikanda ya Yuda, mwana ya iya ya Yakobi ti Lea.—Kuy. 49:10.