Bareferanse ya Mukanda ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu
4-10 JUILLET
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 SAMUELE 18-19
“Barzilai Zabaka Bandilu na Yandi”
w07-F 15/7 14 § 5
Barzilai Zabaka Bandilu na Yandi
Ntembe kele ve nde Davidi sepelaka mingi ti lusadisu ya Barzilai. Yo ke monana ve nde ntotila zolaka kupesa Barzilai bima ya kuzingila sambu na kumonisila yandi mpi ntima ya mbote. Barzilai vandaka mvwama. Yandi vandaka ve ti mfunu ya lusadisu yina. Yo lenda vanda nde Davidi bingisaka Barzilai muntu yai ya kumaka mbuta na nzo na yandi, sambu na bikalulu na yandi ya mbote. Kusala na nzo ya ntotila zolaka kuvanda lukumu sambu na Barzilai mpi yo zolaka kusala nde yandi kuma nduku ya ntotila.
w07-F 15 /7 14 § 7
Barzilai Zabaka Bandilu na Yandi
Yo lenda vanda nde Barzilai bakaka desizio yina sambu yandi kumaka mbuta mpi sambu yandi zabaka nde yandi ta kuka diaka ve kusala mambu ya nkaka. Mbala ya nkaka yandi zabaka nde yandi ta zinga diaka ve mingi. (Nkunga 90:10) Yandi salaka mambu yina yandi monaka nde yandi ta kuka sambu na kusadisa Davidi. Kansi yandi zabaka nde yandi ta kuka ve kusala mambu ya nkaka sambu yandi kumaka mbuta. Barzilai bikaka ve nde lulendo mpi nzala ya kusosa kuzabana kukanga yandi nzila ya kutadila mbote mambu yina yandi ta kuka kusala. Barzilai vandaka muntu ya kudikulumusa.Yandi vandaka ve bonso Absalomi muntu ya lulendo.—Bingana 11:2.
w07-F 15/7 15 § 1-2
Barzilai Zabaka Bandilu na Yandi
Disolo ya Barzilai ke longa beto na kuvanda ti bukati-kati. Na kutuba ya nkaka, beto fwete yambula ve mukumba yina beto kele ti yo to kubuya kusala bikesa ya kubaka mukumba mosi buna, sambu beto ke zola kuvanda na ngemba to sambu beto ke mona nde beto ta kuka ve kulungisa mukumba yango. Kansi kana beto tudila Nzambi ntima, yandi ta pesa beto ngolo mpi mayele ya kulungisa mukumba yango.—Bafilipi 4:13; Yakobo 4:17; 1 Piere 4:11.
Diaka, beto fwete zaba mambu yina beto ta kuka kusala mpi yina beto ta kuka ve kusala. Mu mbandu, Mukristu mosi lenda vanda dezia ti mambu mingi ya kusala na kimpeve. Ebuna, yandi lenda mona nde kundima mikumba ya nkaka lenda sala nde yandi yambula kusala mambu yina Biblia ke lombaka bibuti na kusala. Mu mbandu, kusosa bima ya kuzingila sambu na dibuta na yandi. Kana diambu ya mutindu yai me kumina yandi, yandi ta monisa bukati-kati kana yandi ndima ve kubaka mikumba ya nkaka yina bo ke pesa yandi.—Bafilipi 4:5; 1 Timoteo 5:8.
Bimvwama ya Kimpeve
“Manisa Kubaka Ntinu”
19 Kana maladi ke pesa nge ve nzila ya kusala mambu ya nkaka na kisalu ya Yehowa mpi nge ke mona nde bantu ya nkaka ke bakisa ve mpasi na nge, mbandu ya Mefibosheti lenda sadisa nge. (2 Sam. 4:4) Yandi kumaka kikata, diaka ntotila Davidi yindudilaka yandi mambu ya mbi yo yina Davidi sadilaka yandi mambu ya mbi. Mefibosheti salaka ve kima ya mbi yina lendaka kunatila yandi bampasi yai yonso. Ata mpidina yandi kumaka ve makasi-makasi; yandi vandaka kutula dikebi na mambu ya mbote ya luzingu na yandi. Yandi landaka kumonisa ntonda sambu na mambu ya mbote yina Davidi sadilaka yandi na bamvula yina lutaka. (2 Sam. 9:6-10) Yo yina ntangu Davidi sadilaka yandi mambu ya mbi, Mefibosheti tulaka ve dikebi kaka na mambu ya mbi yina Davidi sadilaka yandi. Yandi bikaka ve nde kifu ya Davidi kubebisa bikalulu na yandi ya mbote. Yandi pesaka mpi ve Yehowa foti sambu na mambu yina Davidi salaka. Mefibosheti tulaka dikebi na mambu yina yandi lendaka kusala sambu na kusadisa ntotila Davidi yina Yehowa tulaka mafuta. (2 Sam. 16:1-4; 19:24-30) Yehowa lombaka nde bo sonika mbandu ya mbote ya Mefibosheti na Biblia, Ndinga na yandi sambu beto bakila yo mambote.—Bar. 15:4.
11-17 JUILLET
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 SAMUELE 20-21
“Yehowa Kele Nzambi ya Lunungu”
it-1-F 1047 § 3
Gibeoni
Banda bamvula mingi, bantu ya Gibeoni landaka kuzinga ata Ntotila Saule sosaka kufwa bo yonso. Ata mpidina, bantu ya Gibeoni landaka kuvingila tii kuna Yehowa ta sala mambu na lunungu yonso. Yehowa monisaka lunungu yango na luyalu ya Davidi ntangu nzala kotaka na insi bamvula tatu. Ntangu bo yulaka Yehowa mpi yandi songaka bo nde yo vandaka mfuka ya menga, Davidi yulaka bantu ya Gibeoni mambu yina yandi lenda sala sambu na kufuta mfuka yango. Bantu ya Gibeoni songaka Davidi na kupesa bo ve “arza to wolo” sambu na kutadila Nsiku, bo fwete futa ve ata kima sambu na muntu yina me fwa muntu. (Kut 35:30, 31) Bo zabaka mpi nde bo vandaka ve ti nswa ya kufwa muntu ya Izraele. Sambu Davidi vandaka kuyula bo kaka, yo yina bo lombaka nde bo pesa bo “bana ya babakala” nsambwadi ya Saule. Mfuka ya menga vandaka na zulu ya ntu ya Saule mpi bantu ya nzo na yandi. Yo vanda Saule muntu fwaka bantu yina, yo ke monana nde bana na yandi mpi ya “babakala” pesaka maboko na lufwa ya bantu yina na mutindu mosi buna. (2Sa 21:1-9) Mambu yai kele ve kiteso mosi ti mambu yina bo vandaka kusala sambu na kufwa bana ya babakala sambu na masumu ya batata na bo. (Kul 24:16) Mambu yina nsiku vandaka kulomba sambu na kupesa ndola na muntu yina me fwa muntu vandaka ‘luzingu sambu na luzingu.’—Kul 19:21.
Bimvwama ya Kimpeve
Bankuluntu ‘Banduku ya Kisalu Sambu na Kiese na Beto’
14 Na nsi-ntoto ya mvimba, beto bansadi ya Yehowa ke lungisaka kisalu na beto ata beto ke kutana ti bampasi yina Satana mpi bantu na yandi ke basisilaka beto. Bankaka na kati na beto me kutanaka ti bampasi yina kele bonso muntu ya nda yina ke nwanisa beto, kansi ti kivuvu ya mvimba na Yehowa, beto me nungaka bampasi yina kele bonso “Goliati.” Kansi, bantangu ya nkaka, mvita yina beto ke nwanaka ntangu yonso ti bupusi ya nsi-ntoto ya Satana ke lembisaka beto nitu mpi ngolo na beto ke manaka. Ntangu beto ke lembaka nitu, beto ke vandaka ya kukonda lutaninu mpi na kigonsa ya ‘lufwa’ na ntwala ya bampasi yina bantangu ya nkaka beto lendaka kununga yo. Na bantangu ya mutindu yina, lusadisu yina nkuluntu mosi lenda pesa beto na ntangu beto kele na yo mfunu, lenda sadisa beto na kukuma diaka na kiese mpi kikesa. Bampangi mingi me bakaka lusadisu yai. Mpangi-nkento mosi ya bamvula 60 ya kele mupasudi-nzila ke tuba nde: “Ntama mingi ve, mono vandaka kudiwa mbote ve, mpi kisalu ya kusamuna vandaka kulembisa mono. Nkuluntu mosi bakisaka kulemba na mono mpi kwisaka kusolula ti mono. Beto solulaka mambu yina ke siamisa ya kukatukaka na verse mosi ya Biblia. Mono sadilaka bandongisila yina yandi pesaka mono, mpi bakilaka yo mambote.” Yandi ke yika nde: “Nkuluntu yina monisilaka mono zola ya mingi mpenza na mutindu yandi tulaka dikebi na kulemba na mono mpi pesaka mono lusadisu!” Ya kieleka, yo ke pesaka kiese na ntima na kuzaba nde beto kele ti bankuluntu yina ke landaka kutudila beto dikebi mpi bonso Abishai, ke vandaka ya kuyilama sambu na ‘kukwisa kusadisa beto.’
18-24 JUILLET
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 SAMUELE 22
“Tula Ntima nde Yehowa Ta Sadisa Nge’’
Keti Nge Lenda ‘Kwenda Kibeni Pene-Pene na Nzambi’?
11 Yo kele mbote na kutanga nde Nzambi kele ‘ngolo mpenza.’ (Yezaya 40:26) Kansi yo kele mbote mingi na kutanga disolo ya ke tubila mutindu yandi gulusaka bantu ya Izraele na Nzadi-Mungwa ya Mbwaki mpi mutindu yandi sadisaka bo na ntoto ya zelo na zelo na nsungi ya bamvula 40. Nge lenda mona na mabanza mutindu nzadi yina ya nene ke kabwana na bandambu zole. Nge lenda mona mutindu bantu ya Izraele—ziku bamilio 3—ke tambula na ntoto na kati-kati ya nzadi, mpi masa me telama na balweka yonso zole bonso bibaka ya nzo. (Kubasika 14:21; 15:8) Nge lenda mona mpi mutindu Nzambi taninaka bo na ntoto ya zelo na zelo. Masa me basika na ditadi ya nene. Madia yina kele bonso bambuma ya mpembe ke monana na ntoto. (Kubasika 16:31; Kutanga 20:11) Awa, Yehowa ke monisa nde yandi kele ti ngolo mpi yandi ke sadilaka yo sambu na mambote ya bantu na yandi. Yo ke pesa beto kikesa mpenza ntangu beto ke zaba nde bisambu na beto ke kwendaka na Nzambi ya ngolo yonso, yina ‘kele kisika ya beto ke tininaka mpi muntu ya ke pesaka beto ngolo; muntu ya ke sadisaka beto na bantangu ya mpasi.’—Nkunga 46:2.
w10-F 1/6 26 § 4-6
“Nge Ke Salaka Mambu na Kwikama”
Beto tadila fioti mambu yai ya Davidi tubaka. Ngogo yai ya Kiebreo ya bo me balula nde “ke salaka mambu na kwikama,” bo lenda balula yo mpi diaka nde “kumonisa ntima ya mbote.” Kwikama ya masonga me simbama na zola. Yehowa ke zolaka mingi bantu yina ke kangamaka ngolo na yandi.
Diaka, zaba nde kuvanda kwikama kele ve kaka kutuba na munoko kansi yo fwete monana na bisalu. Yehowa ke salaka mambu na kwikama yonso kaka mutindu Davidi tubaka yo. Ntangu Ntotila Davidi vandaka na mpasi, Yehowa sadisaka yandi, taninaka yandi mpi twadisaka yandi. Davidi pesaka Yehowa mersi sambu Yehowa gulusaka yandi “na maboko ya bambeni na yandi.”—2 Samuele 22:1.
Mambu yai ya Davidi tubaka ke tendula nki sambu na beto? Yehowa ke sobaka ve (Yakobo 1:17) Yandi ke sobaka ve minsiku na yandi mpi mambu yina yandi me tubaka nde yandi ta sala. Na nkunga ya nkaka yina yandi sonikaka Davidi tubaka nde: “Yehowa . . . ta yambula ve bantu na yandi ya kwikama.”—Nkunga 37:28.
Bimvwama ya Kimpeve
Kuditwadisa Bonso Muntu ya Fioti
7 Mbandu ya kudikulumusa ya Nzambi vandaka ti bupusi ya ngolo na luzingu ya Davidi. Yandi yimbilaka Yehowa nde: ‘Nge ta gulusa mono, nge ta tanina mono bonso dibaya yina ke taninaka na batolotolo ya bambeni; mpi kudikulumusa na nge ta pesa mono ngolo.’ (2 Sam. 22:36) Davidi zabaka nde yandi salaka mambu ya nene yina yandi salaka na Izraele sambu Yehowa monisilaka yandi kudikulumusa na mutindu yandi tudilaka yandi dikebi mpi sadisaka yandi. (Nk. 113:5-7) Keti yo kele mutindu mosi sambu na beto? Bikalulu, makuki, mpi mikumba yonso yina beto kele ti yo, Yehowa muntu “me pesaka” beto yo. (1 Bak. 4:7) Muntu yina ke kuditwadisa bonso muntu ya fioti ke kumaka muntu “ya nene” na mutindu yandi ke kumaka nsadi ya Yehowa ya mfunu mingi. (Luka 9:48) Bika beto tadila sambu nki yo kele mpidina.
25-31 JUILLET
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 SAMUELE 23-24
“Keti Nge Ke Pesaka Makabu na Luzolo Yonso?”
it-1-F 153
Arauna
Yo ke monana nde Arauna zolaka kupesa kisika, bangombe mpi banti sambu na kupesa kimenga. Kansi Davidi zolaka kaka kufuta yandi. Mutindu 2 Samuele 24:24 ke monisa yo, Davidi sumbaka kisika ya bo ke tutaka bambuma sambu na kukatula yo bampusu ti bangombe na bashekele 50 ya arza (110$). Kansi 1 Bansangu 21:25 ke monisa nde Davidi pesaka bashekele 600 ya wolo (77000$) sambu na kusumba kisika yina. Muntu yina sonikaka mukanda ya zole ya Samuele ke tuba nde Davidi sumbaka kaka kisika ya mesa-kimenga mpi bima ya nkaka ya mfunu sambu na kupesa kimenga. Yo ke monana nde yandi ke tubila kaka ntalu ya bima yai ya Davidi sumbaka. Kansi muntu yina sonikaka mukanda ya ntete ya Bansangu ke tubila mbongo yina Davidi basisaka sambu na kusumba bima ya kutungila tempelo na kisika yina. (1Bs 22:1-6; 2Bs 3:1) Sambu kisika yina bo tungaka tempelo vandaka nene mingi, yo ke monana nde bashekele 600 ya wolo kele ntalu yina Davidi sumbaka kisika yina ya kutunga tempelo kansi yo kele ve ntalu yina yandi sumbaka kisika ya fioti sambu na kutunga mesa-kimenga.
Longuka na ‘Bansiku ya Kieleka’
8 Kana kimenga ya muntu ya Izraele vandaka kidimbu ya luzolo ya mbote yina ke monisa ntonda sambu na Yehowa, mu mbandu na mambu ya me tala bimenga ya kuyoka, makabu ya kuyoka, sambu na kulomba nde Yehowa kundima yandi, yandi fwete sola mbisi ya kukonda kifu yina yandi fwete pesa kimenga. Muntu yango fwete vanda na kiese ya kupesa Yehowa makabu ya kuluta mbote. Bubu yai, Bakristu ke pesaka ve bimenga yina Nsiku ya Moize kutubilaka; kansi bo ke pesaka bimenga mutindu bo ke sadilaka ntangu, ngolo, mpi bimvwama na bo sambu na kusadila Yehowa. Ntumwa Polo monisaka kivuvu yina Bakristu kele ti yo ya ke monanaka na “kukumisa zina ya Nzambi na munoko” na bo mpi ya “kusala mambu ya mbote ti na kusadisa bampangi . . . ya nkaka” bonso bimenga yina ke pesaka Nzambi kiese. (Baeb. 13:15, 16) Kikuma yina ke pusaka bansadi ya Yehowa na kusala bisalu yina ke monisaka ntonda yina bo kele na yo sambu na mambu yonso yina Yehowa me pesaka bo. Yo yina, kuwakana kele na kati ya bikalulu mpi bikuma yina bantu ya ke kudipesaka na bisalu ya Bukristu bubu yai, mpi bayina pesaka bimenga ya luzolo ya mbote na ntangu ya ntama.
Bimvwama ya Kimpeve
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Zole ya Samuele
23:15-17. Luzitu ya mudindu yina Davidi kuvandaka na yo sambu na nsiku ya Nzambi yina me tala luzingu ti menga kusalaka nde na ntangu yina yandi buya nkutu kusala diambu yina kumonanaka bonso nde yo vandaka kukulula nsiku yango. Beto fwete yedisa mabanza ya mutindu mosi sambu na bansiku yonso ya Nzambi.
1-7 AOÛT
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 1 BANTOTILA 1-2
“Keti Nge Ke Bakaka Malongi na Bifu Yina Nge Ke Salaka?”
it-2-F 870 § 3
Salomo
Ntangu bo waka makelele ya miziki na Gihoni ntama mingi ve ti kisika yina bo vandaka mpi ndinga ya ngolo yina bantu vandaka kutuba nde: “Luzingu ya nda na ntotila Salomo,” Adoniya ti bantu na yandi waka boma ya mingi mpi bo kumaka kisaka-saka. Salomo buyaka kufwa Adoniya sambu yandi zolaka kutula ngemba na luyalu na yandi mpi yandi zolaka ve kuvutula mbi yina Adoniya salaka. Yo ke monana nde kana Adoniya bakaka kimfumu na kisika ya Salomo, yandi zolaka kufwa Salomo. Adoniya tinaka na kisika ya santu sambu na kuditanina. Salomo tindaka bantu sambu na kubaka Adoniya mpi kunata yandi na ntwala na yandi. Yandi songaka bantu na kusonga Adoniya nde yandi ta vanda na luzingu kana yandi ke kuditwadisa mbote. Ebuna na nima, Salomo vutulaka yandi na nzo na yandi.—1Bn 1:41-53.
it-1-F 48
Adoniya
Na nima ya lufwa ya Davidi, Adoniya songaka Bat-sheba na kubondila ntotila Salomo sambu ntotila kupesa yandi Abishagi nsadi ya Davidi na kukuma nkento na yandi. Mambu yai ya Adoniya tubaka nde: “Kimfumu zolaka kuvanda ya mono mpi Izraele ya mvimba vandaka kuvingila nde mono kuma ntotila” ke monisa nde yandi yindulaka nde bo botulaka yandi nswa na yandi ata yandi zabaka nde Nzambi muntu zolaka nde mambu kusalama mutindu yina. (1Bn 2:13-21) Yo ke monana bonso nde yandi tubaka mambu yina sambu yandi zolaka nde bo pesa yandi nkento na kisika ya kimfumu yina yandi vidisaka. Adoniya vandaka kaka ti nzala ya kuvanda ntotila. Kansi na kutadila mutindu mambu vandaka kusalama na ntangu ya ntama na ndambu ya Esti, muntu yina vandaka ti nswa ya kubaka bankento mpi bamakangu ya ntotila, vandaka muntu yina ta yinga ntotila. (Fwanisa ti 2Sa 3:7; 16:21.) Ntangu mama ya Salomo songaka yandi mambu yina Adoniya tubaka, Salomo songaka Benaya na kufwa Adoniya mpi yandi fwaka Adoniya mbala mosi.—1Bn 2:22-25.
Bimvwama ya Kimpeve
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Ntete ya Bantotila
2:37, 41-46. Yo kele kigonsa kibeni na kuyindula nde muntu lenda fwa nsiku ya Nzambi mpi kukonda kubaka ndola! Bantu yina ke katukaka na luzolo yonso na ‘nzila ya fioti yina ke nataka na luzingu’ ta mona mpasi sambu na desizio na bo ya kukonda mayele.—Matayo 7:14.
8-14 AOÛT
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 1 BANTOTILA 3-4
“Mfunu ya Mayele Yina Ke Katukaka na Nzambi”
Keti Yandi Kele Mbandu ya Mbote Sambu na Nge to ya Ke kebisa?
4 Ntangu Salomo kumaka ntotila, Nzambi monanaka na yandi na ndosi mpi kusongaka yandi na kulomba konso kima yina yandi vandaka na yo mfunu. Sambu Salomo zabaka nde yandi fwete longuka mambu mingi, yandi lombaka mayele. (Tanga 1 Bantotila 3:5-9.) Nzambi sepelaka na mutindu ntotila lombaka yandi mayele na kisika ya kulomba kimvwama mpi lukumu, yo yina yandi pesaka Salomo “mayele ti ngangu” mpi kimvwama. (1 Bant. 3:10-14) Mutindu Yezu monisaka yo, Salomo vandaka mayele mingi na mpila nde, ntotila-nkento Saba kuwaka nsangu yango mpi salaka nzietelo mosi ya nda sambu na kuzikisa yo yandi mosi.—1 Bant. 10:1, 4-9.
5 Mayele yina Nzambi pesaka Salomo vandaka kimangu. Bubu yai, beto ke vingilaka ve nde beto baka mayele na mutindu yina Salomo bakaka. Salomo tubaka nde, Yehowa “muntu ke pesaka mayele” kansi yandi sonikaka nde beto fwete sala bikesa sambu na kukuma mayele. Yandi tubaka diaka nde: “Wa mambu ya mayele, meka mpi na kuzaba yo.” Sambu na kutubila kikalulu yango, yandi sadilaka bangogo bonso “sosa na kuzwa mayele,” mpi “tula ngolo na kusosa yo.” (Bing. 2:1-6) Ya kieleka, beto lenda zwa mayele.
6 Yo tavanda mbote na kudiyula nde: ‘Keti mono ke zolaka mayele yina ke katukaka na Nzambi bonso Salomo?’ Sambu bampasi ya mbongo ke yangisaka bantu mingi, mingi na kati na bo ke kudipesaka na bisalu na bo ya kinsuni. To bo ke bikaka nde bampasi yina kuvanda ti bupusi na balukanu na bo na yina me tala banzo-nkanda yina bo fwete sala. Inki beto lenda tuba sambu na nge mpi dibuta na nge? Keti bansola na nge ke monisaka nde nge ke sosaka mpi ke zolaka mayele yina ke katukaka na Nzambi? Keti nge ta zola kusoba balukanu na nge sambu yo pesa nge nzila ya kukuma diaka mayele mingi? Ya kieleka, kubaka mayele mpi kusadila yo ta natila nge mambote ya kimakulu. Salomo sonikaka nde: “Kana nge wila mono, nge ta zaba mambu ya mbote, ya masonga ti ya kieleka. Nge ta zaba mpi nki nge fweti sala.”—Bing. 2:9.
Bimvwama ya Kimpeve
Yehowa Kele Nzambi ya Bangwakana
15 Ntangu Yehowa yidikaka bana ya Abrahami bonso insi na nsi ya Nsiku, yandi sakumunaka bo mutindu yandi silaka na tata ya dikanda. Na 1473 N.T.B., Yozue, kilandi ya Moize, kotisaka Izraele na insi Kanana. Na nima, bo kabisaka insi yai na kati ya bikanda na bo. Lusilu ya Yehowa ya kupesa ntoto yina na nkuna ya Abrahami lunganaka. Ntangu Izraele vandaka ya kwikama, Yehowa lungisaka lusilu na yandi ya kunungisa bo na ntwala ya bambeni na bo. Yo salamaka buna mbala mingi na luyalu ya Ntotila Davidi. Na ntangu ya luyalu ya Salomo, mwana ya Davidi, kitini ya tatu ya kuwakana ya Abrahami lunganaka. “Bantu ya Yuda ti Israele kumaka mingi mpenza bonso bambuma ya zelo na lweka ya masa; bo vandaka kudia ti kunwa mbote, bo vandaka kumona kiese na luzingu na bo.”—1 Bantotila 4:20.
15-21 AOÛT
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 1 BANTOTILA 5-6
“Bo Tungaka Ti Maboko mpi Ntima na Bo ya Mvimba”
w11-F 1/2 15
Keti Nge Zabaka Yo?
Bo pesaka nti yai zina ya Sedre ya Libani sambu yo vandaka kuzinga mingi, yo vandaka kitoko mpi sambu yo vandaka ti nsudi ya kitoko mpi diaka baniama ya fioti vandaka ve kubebisa yo. Salomo sadilaka yo sambu na kutunga tempelo. Bubu yai, bamfinda yina ya kitoko ya ke vandaka na bangumba ya Sedre ya Libani me bikala fioti mpi yo ke vandaka na kisika mosi ya kingenga.
it-1-F 411
Sedre
Yo vandaka kisalu ya ngolo sambu na kuzwa nti ya sedre mpi yo vandaka kulomba bantu mingi sambu na kuzenga yo, kunata yo tii na Tire to tii na Sidoni na lweka ya nzadi-mungwa ya Mediterane, sambu na kuvukisa yo mpi kukulumusa yo na lweka ya masa mbala ya nkaka na lweka ya Yope. Na nima, bo vandaka kunata yo na Yeruzalemi na bapusu-pusu. Bo nataka yo mbote sambu Salomo salaka kuwakana ti Hirami. (1Bn 5:6-18; 2Bs 2:3-10) Mutindu banti yai kumaka mbote na Yeruzalemi, bantu vandaka kutuba nde na luyalu ya Salomo, yandi “kumisaka banti ya sedre mingi bonso banti ya sikomore.”—1Bn 10:27; fwanisa ti Yez 9:9, 10.
it-2-F 1047 § 5
Tempelo
Ntangu Salomo vandaka kuyidika kisalu, yandi bingisaka babakala 30000 ya Izraele mpi yandi tindaka bo 10000 na bature konso ngonda na Libani. Na nima bo vandaka kuvutuka na banzo na bo sambu na bangonda zole. (1Bn 5:13, 14) Yandi bakaka banzenza 70000 sambu na kunata bima ya kutungila mpi bantu 80000 sambu na kupasula matadi. (1Bn 5:15; 9:20, 21; 2Bs 2:2) Salomo ponaka bantu 550 sambu na kutwadisa kisalu mpi bantu kiteso ya 3300 sambu kuvanda bilandi na bo. (1Bn 5:16; 9:22, 23) Yo ke monana bonso nde bantu 250 vandaka bantu ya Izraele mpi bantu 3600 vandaka banzenza yina vandaka na Izraele.—2Bs 2:17, 18.
Bimvwama ya Kimpeve
g-F 5/12 17, lupangu
Biblia Kele Mukanda Yina Ke Tubaka Mambu ya Kieleka Yina Ta Salama, Kitini 1
BIBLIA KE TUBILAKA MPENZA NTANGU YINA MAMBU SALAMAKA
Biblia ke tubilaka mpenza ntangu yina mambu salamaka. Mu mbandu 1 Bantotila 6:1 ke tubila ntangu yina Ntotila Salomo bandaka kutunga tempelo na Yeruzalemi. Yo ke tuba nde: “Na mvula ya 480 na nima ya kubasika ya bantu ya Izraele na insi ya Ezipte, na mvula ya iya na nima ya ntangu yina Salomo kumaka ntotila ya Izraele, na ngonda ya Zivi (disongidila, na ngonda ya zole), yandi yantikaka kutunga nzo ya Yehowa.”
Biblia ke monisa nde Salomo lungisaka bamvula iya ya luyalu na yandi na 1034 N.T.B. Kana beto me yika bamvula 479 yina lutaka, yo ke nata beto na 1513 N.T.B. mvula yina bantu ya Izraele basikaka na Ezipte.
22-28 AOÛT
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 1 BANTOTILA 7
“Dilongi Yina Beto Lenda Baka na Makunzi Zole”
‘Na Bangumba Nge Ta Timuna Kwivre’
Ntotila Salomo sadilaka kwivre mingi sambu na kusala bisalu ya tempelo ya Yeruzalemi. Tata na yandi Davidi, zwaka kwivre mingi ntangu yandi nungaka bantu ya Siria na bitumba. (1 Bansangu 18:6-8) Bo lambaka kwivre na tiya sambu bo sala “nzadi-mungwa,” disongidila, dilonga ya nene yina banganga-Nzambi vandaka kuyobidila. Nene na yo vandaka balitre 66000 mpi ziku kilo na yo vandaka batone 30. (1 Bantotila 7:23-26, 44-46, NW) Ebuna, na munoko ya tempelo vandaka ti makunzi zole ya nene ya kwivre yina bo telemisaka. Nda na yo vandaka bametre 8 mpi ntela ya bampu na bansongi ya makunzi vandaka kiteso ya bametre zole (2,2 m). Makunzi vandaka ti dibulu na kati, nene na yo vandaka basantimetre 7 ti ndambu (7,5 cm); mpi nziunga na yo metre mosi ti ndambu. (1,7m) (1 Bantotila 7:15, 16; 2 Bansangu 4:17) Kiteso ya kwivre yina bo sadilaka sambu na kusala bima yai ke yitukisa.
it-1-F 355
Boazi II
Salomo tedimisaka makunzi zole na ntwala ya tempelo, mosi na diboko ya kitata mpi mosi na diboko ya kimama. Na dikunzi yina vandaka na diboko ya kitata, vandaka ti zina ya Boazi, mbala ya nkaka yo vandaka kutendula nde: “Na Ngolo.” Na dikunzi ya diboko ya kimama vandaka ti zina ya Yakini yina ke tendula nde: “Bika nde [Yehowa] Tula Ngolo.” Yo yina, kana beto me vukisa yo yonso zole mpi beto banda kutanga banda na diboko ya kitata tii na diboko ya kimama, beto ta tanga yo mutindu yai: ‘Bika nde [Yehowa] kutula [tempelo] ngolo.’—1Bn 7:15-21; Tala CHAPITEAU (Nsongi ya Dikunzi).
Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 257
Kuyobila
Yehowa ke lombaka bansadi na yandi na kuvanda bunkete na mambu yonso. Mu mbandu na nitu mpi na mabanza. Yo vandaka kumonana na bisalu yina vandaka kusalama na nzo-tenta mpi na tempelo. Ntangu bo kumaka banganga-nzambi, Nganga-Nzambi ya nene Aroni ti bana na yandi yobilaka na ntwala ya kulwata bamvwela. (Kub 29:4-9; 40:12-15; Lev 8:6, 7) Sambu na kuyobisa maboko mpi makulu na bo, banganga-Nzambi vandaka kusadila masa yina vandaka na dilonga ya nene ya kwivre yina vandaka na kibansala ya nzo-tenta mpi na nima bo vandaka kuyobisa maboko mpi makulu na bo na nzadi-mungwa na kibende yina bo lambaka na tiya na tempelo ya Salomo. (Kub 30:18-21; 40:30-32; 2Bs 4:2-6) Na kilumbu ya kufika masumu, nganga-nzambi ya nene vandaka kuyobila mbala zole. (Lev 16:4, 23, 24) Bantu yina vandaka kunata nkombo sambu na Azazele, bambisi ya nkaka yina bikalaka na nima ya kupesa bimenga mpi ngombe mosi ya nkento ya mbwaki na nganda ya camp, vandaka ntete kuyobila mpi kuyobisa bilele na bo na ntwala ya kuvutuka na camp.—Lev 16:26-28; Kut 19:2-10.
29 AOÛT–4 SEPTEMBRE
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 1 BANTOTILA 8
“Kudikulumusa ya Salomo Monanaka na Kisambu ya Masonga Yina Yandi Salaka na Meso ya Bantu”
Tomisa Bisambu na Nge na Nzila ya Kulonguka ya Biblia
9 Sambu Nzambi kundima kisambu, yo fwete katuka na ntima. Salomo salaka kisambu ya masonga, ya kele na kapu ya 8 ya mukanda ya 1 Bantotila, na ntwala ya bibuka ya bantu yina vukanaka na Yeruzalemi kilumbu yina bo kangulaka tempelo ya Yehowa na mvu 1026 N.T.B. Na nima ya kutula sanduku ya kuwakana na Kisika ya Kuluta Santu mpi dituti ya Yehowa fulusaka tempelo, Salomo kumisaka Nzambi.
10 Longuka kisambu ya Salomo mpi tala mutindu yandi ke tubila ntima. Salomo ndimaka nde Yehowa mpamba me zaba ntima ya muntu. (1 Bant. 8:38, 39) Kisambu yina ke monisa mpi nde kivuvu kele sambu na nsumuki yina ‘me vutuka na Nzambi na ntima na yandi ya mvimba.’ Kana mbeni me kanga bansadi ya Nzambi, Yehowa tawa bidilu na bo kana ntima na bo kele ya mvimba na yandi. (1 Bant. 8:48, 58, 61, NW) Yo yina, ntembe kele ve nde bisambu na nge fwete katuka na ntima.
Tombula Maboko ya Kwikama na Zulu Nge Sala Kisambu
7 Ata beto ke samba na ntwala ya bantu to beto mosi, beto fwete vila ve munsiku ya Masonuku ya ke lomba beto na kusamba ti kikalulu ya kudikulumusa. (2 Bansangu 7:13, 14) Ntotila Salomo monisaka kikalulu ya kudikulumusa na kisambu ya yandi salaka na ntwala ya bantu na kilumbu ya kukangula tempelo ya Yehowa na Yeruzalemi. Salomo tungaka nzo mosi ya kuluta nene na zulu ya ntoto. Kansi na nsuka ya kisalu, wa kisambu ya yandi salaka ti kudikulumusa yonso: “Keti nge Nzambi lenda mpenza kuzinga awa na nsi-ntoto? Ata zulu mpi yo kele nene ve na kubumba nge! Ebuna nzo yai ya mono me tungila nge, nki mpila yo lenda kuka?”—1 Bantotila 8:27.
8 Beto mpi, kana bo me pona beto na kusala kisambu na ntwala ya bantu yonso, beto fwete kudikulumusa. Ata yo ke lomba ve nde beto tuba na ndinga ya kisantu, ndinga na beto lenda monisa nde beto ke tuba na kudikulumusa yonso. Bisambu ya kudikulumusa ke salamaka ve na ndinga ya lulendo to ya kusekisa. Yo fwete benda ve dikebi na nge muntu ya ke samba, kansi na Nzambi ya nge ke tubila. (Matayo 6:5) Mambu ya beto ke tuba ke songaka mpi kana beto kele na kikalulu ya kudikulumusa. Kana beto ke samba ti kudikulumusa, kutuba na beto ta vanda ve bonso muntu ya ke sosa nde Nzambi kusala yina ya beto me zola. Kansi, beto ta lomba Yehowa na kusala mambu ya ke wakana ti luzolo na yandi ya santu. Muyimbi-bankunga pesaka mbandu ya mabanza ya beto fwete vanda na yo. Yandi lombaka nde: “Pardo Mfumu, gulusa beto, nungisa beto! Mbote mambu na beto yo bonga.”—Nkunga 118:25; Luka 18:9-14.
Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 475 § 3
Zulu
Salomo muntu yina tungaka tempelo na Yeruzalemi tubaka nde: “Zulu, ee, zulu ya zulu” lenda kuka nge ve Nzambi. (1Bn 8:27) Sambu Yehowa muntu salaka zulu, yandi kele na zulu ya kuluta yonso mpi “zina na yandi mpamba kele ya kuluta kunanguka. Bunene na yandi me luta nsi-ntoto ti zulu.” (Nk 148:13) Yehowa ke tesaka zulu kaka mutindu muntu lenda tesa kima mosi na misapi ya diboko na yandi banda na musapi ya nene ti na musapi ya fioti. (Yez 40:12) Mambu yina Salomo tubaka ke tendula ve nde Yehowa kele ve ti kisika yina yandi ke vandaka. Yo ke tendula mpi ve nde Yehowa ke vandaka bisika yonso. Mambu ya nkaka yina Salomo tubaka ke ndimisa mambu yai. Yandi tubaka nde Yehowa ke waka ‘kuna na zulu, kisika yina yandi ke zingaka’ disongidila kisika yina bampeve ke vandaka.—1Bn 8:30, 39.