Bareferanse ya Mukanda ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu
7-13 NOVEMBRE
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 BANTOTILA 5-6
“Bantu Yina Kele ti Beto Kele Mingi Kuluta Bantu Yina Kele ti Bo”
it-1-F 728 § 5
Elisha
Izraele Me Guluka na Maboko ya Siria. Na luyalu ya Yehorami ntotila ya Izraele, bantu ya Siria yilamaka sambu na kunwanisa dikanda ya Izraele kukonda nde dikanda yai kuzaba. Mbala mingi Elisha vandaka kuzaba mambu yina Ben-hadadi II vandaka kuyilama na kusala. Elisha vandaka kusonga ntotila Yehorami bisika yonso ya bantu ya Siria vandaka kukana na kukwenda. Na luyantiku, Ben-hadadi yindulaka nde yo kele na muntu mosi ya ke basisa bansangu na camp na yandi. Kansi ntangu yandi zabaka muntu vandaka kusala nde yandi kuka ve kulungisa lukanu na yandi, yandi tindaka basoda na yandi na Dotani. Bo ziungaka mbanza yango na bampunda mpi bapusu-pusu ya bitumba sambu na kukanga Elisha. (KIFWANISU, Volime 1, lutiti 950) Nsadi ya Elisha waka boma, kansi Elisha sambaka Nzambi sambu na kukangula meso ya nsadi na yandi, “mpi tala! ntoto ya bangumba vandaka ya kufuluka ti bampunda mpi bapusu-pusu ya bitumba ya tiya na nziunga ya Elisha.” Na ntangu basoda ya Siria ke pusana, Elisha ke samba Yehowa sambu Yehowa kusala kima mosi ya kuyituka. Yandi ke samba nde: “Pardo, fwa dikanda yai meso.” Elisha songaka basoda ya Siria nde: “Beno landa mono.” Kansi yandi simbaka bo ve na maboko sambu na kunata bo. Diambu yai ke monisa nde kima ya fwaka kele meso ya mabanza na bo kansi ve meso ya bo ke tadilaka. Bo zabaka diaka ve Elisha, muntu yina bo kwisaka sambu na kukanga, mpi bo vandaka kuzaba ve na wapi yandi vandaka kunata bo.—2Bn 6:8-19.
Elisha Monaka Bapusu-Pusu ya Tiya —Ebuna Nge?
Ata bambeni ziungaka yandi na Dotani, Elisha bikalaka ntima-pima. Sambu na nki? Sambu yandi yedisaka lukwikilu ya ngolo na Yehowa. Beto mpi kele na mfunu ya lukwikilu ya mutindu yina. Yo yina, bika nde beto sambaka Nzambi sambu na kulomba mpeve santu na yandi na mpila nde beto monisa lukwikilu mpi bitini ya nkaka ya mbuma ya mpeve.—Luka 11:13; Bag. 5:22, 23.
it-1-F 409 § 4
Kufwa Meso
Na kutadila mambu yina Elisha tubaka, yo ke monana nde basoda ya Siria fwaka meso ya mabanza. Kana yo vandaka nde basoda yina yonso fwaka meso ya beto ke tadilaka, bo zolaka kusimba bo yonso na maboko sambu na kutwadisa bo. Kansi disolo ya kele na Biblia ke tuba kaka nde Elisha songaka bo nde: “Nzila yina yo yai ve, mpi mbanza yina yo yai ve. Beno landa mono.” Diaka William James na mukanda mosi ya yandi sonikaka (Précis de Psychologie, traduit par E. Baudin et G. Bertier, Paris, 1910, p. 141), yandi ke tuba nde: “Kana butomfu ya muntu me kota mavwanga, yo ke salaka nde yandi mona ve mambu na mabanza. Yo ke tendula ve nde muntu ke mona diaka ve, kansi yo ke tendula nde yandi ke bakisa ve mambu yina yandi ke mona. Yo lenda tendula diaka bonso kukonda kuwakana yina ke vandaka na kati ya bansinga ya meso to yo lenda tendula diaka kuzengana ya bansinga yina ke nataka bangindu lenda nata mambu ya mutindu yai.” Yo ke monana nde Yehowa belulaka basoda ya Siria na kufwa ya meso ya mutindu yina ntangu bo kumaka na Samaria. (2Bn 6:18-20) Mbala ya nkaka bantu ya Sodomi mpi fwaka meso na mabanza mutindu yina mpamba ve disolo ke monisa nde na kisika ya kudiyangisa mutindu bo fwaka meso ya mabanza, bo landaka kusosa na kukota na kielo ya nzo ya Loti.—Kuy 19:11.
Bimvwama ya Kimpeve
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Zole ya Bantotila
5:15, 16—Sambu na nki Elisha buyaka kado ya Namani?
Elisha buyaka kado yina sambu yandi zabaka nde kimpa ya kubelula Namani salamaka na ngolo ya Yehowa, kansi na ngolo na yandi mosi ve. Yandi lendaka kuyindula ve ata fioti na kubaka mambote sambu na kisalu yina Nzambi pesaka yandi na kusala. Bubu yai, bansambidi ya kieleka ke sosaka ve kubaka mambote na bo mosi na kisalu ya bo ke sadilaka Yehowa. Bo ke lemfukaka na ndongisila yai ya Yezu: “Beno me bakaka makabu ya ofele; beno pesa mpi makabu ya ofele na bantu ya nkaka.”—Matayo 10:8.
14-20 NOVEMBRE
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 BANTOTILA 7-8
“Yehowa Salaka Kima Mosi ya Kuyituka”
it-1-F 729 § 1
Elisha
Kansi na nima, Bene-adadi II kotaka diaka na ngolo na Samaria mpi yandi ziungaka yo. Ture yai, yandi sadilaka ve miyibi yina vandaka kukota kuna bantangu ya nkaka. Samaria salaka bilumbu mingi ya kuziunga mpi bo songaka ntotila nde nkento mosi diaka mwana na yandi. Ntotila Yehorami vandaka mwana ya Ahabi, ‘mwana ya muntu yina ke fwaka bantu.’ Yandi diaka ndefi nde yandi fwete fwa Elisha. Kansi ndefi na yandi yina ya kukonda kuyindula lunganaka ve. Ntangu Yehorami kumaka na nzo ya profete ti soda na yandi, yandi songaka profete nde yandi ke ndima diaka ve nde Yehowa ta sadisa yandi. Elisha ndimisaka yandi nde madia ta vanda mingi kilumbu ya kulanda. Soda yina ya ntotila tulaka dute. Ebuna Elisha songa yandi nde: “Nge ta mona yo na meso na nge, kansi nge ta dia yo ve.” Yehowa salaka nde bantu kuwa makelele na camp ya bantu ya Siria. Mpidina bo yindulaka nde kimvuka mosi ya nene ya basoda vukanaka mpi vandaka kukwenda sambu na kunwanisa bo. Bo tinaka mpi bo yambulaka camp na bo mutindu yina, ti bima yonso ya kudia. Ntangu Yehorami waka nde bantu ya Siria me tina, yandi tulaka soda na yandi sambu na kukengila kielo ya Samaria. Soda yango fwaka pana. Bo niataka yandi ntangu bantu ya Izraele yina vandaka ti nzala vandaka kukwenda kubaka bima yina bantu ya Siria yambulaka. Yandi monaka madia, kansi yandi diaka yo ve.—2Bn 6:24–7:20.
Bimvwama ya Kimpeve
it-2-F 108 § 6
Mwinda
Bantotila ya Dibuta ya Davidi. Yehowa tulaka ntotila Davidi na kiti ya kimfumu ya Izraele mpi Davidi monisaka nde yandi kele ntwadisi ya mayele mpi mfumu ya mayele ya dikanda. Yandi landaka lutwadisu ya Nzambi. Yo yina bo bingaka yandi “mwinda ya Izraele.” (2Sa 21:17) Na kuwakana yina Yehowa wakanaka ti Davidi sambu na kimfumu, Yehowa songaka yandi nde: “Kiti na nge ya kimfumu ta vanda ngolo kimakulu.” (2Sa 7:11-16) Yo yina, ndonga ya bantwadisi yina katukaka na Davidi na nzila ya mwana na yandi Salomo vandaka “mwinda” sambu na Izraele.—1Bn 11:36; 15:4; 2Bn 8:19; 2Bs 21:7.
21-27 NOVEMBRE
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 BANTOTILA 9-10
“Yandi salaka Mambu ti Kikesa”
w11-F 15/11 3 § 2
Yehu Nwaninaka Ngolo Lusambu ya Bunkete
Yehu bakaka mukumba mosi na ntangu yina dikanda ya Izraele vandaka na mpasi kibeni. Insi vandaka na nsi ya kiyeka ya Yezabele, nkento ya Ahabi yina fwaka mpi mama ya ntotila Yehorami yina vandaka kuyala. Nkento yina vandaka kusiamisa lusambu ya Baale mpi yandi vandaka kusosa kukatula lusambu ya Yehowa. Yandi fwaka baprofete ya Yehowa mpi yandi bebisaka bantu ti “pite” na yandi mpi “kindoki” na yandi. (2 Bant. 9:22; 1 Bant. 18:4, 13) Yehowa pesaka nsiku nde bo fwa nzo ya mvimba ya Ahabi, yo vanda Yehorami mpi Yezabele. Yandi pesaka Yehu mukumba yina.
w11-F 15/11 4 § 2-3
Yehu Nwaninaka Ngolo Lusambu ya Bunkete
Bo tindilaka yandi binati-nsangu zole kansi yandi buyaka kusolula ti bo. Yehorami ti Ahazia muntu yina yandi wakanaka ti yandi mpi ntotila ya Yuda, tedimisaka bapusu-pusu na bo mpi kwendaka kukutana ti yandi. Yehorami yulaka nde: “Keti nge ke kwisa na ngemba?” Yandi vutulaka nde: “Ngemba lenda vanda nki mutindu ntangu pite ya mama na nge Yezabele ti kindoki na yandi ya mingi kele kaka?” Mvutu yina yangisaka Yehorami mingi mpi yandi balukaka sambu na kutina. Kansi Yehu vandaka ntinu mingi, yandi bendaka tolo-tolo mpi taka yo Yehorami na ntima. Ntotila bwaka mpi yandi fwaka na kati ya pusu-pusu na yandi. Ahazia tinaka, kansi Yehu landaka yandi mpi yandi fwaka yandi.—2 Bant. 9:22-24, 27.
Muntu ya zole ya nzo ya Ahabi yina bo fwaka vandaka Ntotila-Nkento Yezabele. Yehu bingaka yandi na masonga yonso nde “nkento yai ya bo me singaka.” Ntangu Yehu kotaka na Yizreele, yandi monaka Yezabele na fenetre. Yezabele vandaka na nzo ya ntotila. Kukonda kutuba-tuba mingi, Yehu songaka bantu ya ke salaka na nzo ya ntotila na kulosa Yezabele na nzila ya fenetre. Na nima, bampunda ya Yehu niataka mvumbi ya nkento yai ya bebisaka Izraele ya mvimba. Na nima, yandi fwaka bantu mingi ya nkaka ya nzo ya Ahabi.—2 Bant. 9:30-34; 10:1-14.
w11-F 15/11 5 § 3-4
Yehu Nwaninaka Ngolo Lusambu ya Bunkete
Yo kele masonga nde Yehu tiamunaka menga mingi. Ata mpidina, Biblia ke monisaka nde yandi vandaka bakala ya kikesa yina katulaka Izraele na nsi ya kiyeka ya nku ya Yezabele mpi ya dibuta na yandi. Diambu ya nene ya mutindu yai lendaka kaka kuvanda yina mfumu mosi ya ngolo mpi ya kikesa fwete sala. Diksionere mosi ya ke tubilaka Biblia ke tuba nde: “Diambu yina vandaka mpasi mpi bo salaka yo ti mayele mosi ya kusakana ve. Kusala yo na mawete zolaka ve kusala nde lusambu ya Baale kukatuka na Izraele.”
Keti nge ke mona na mabanza mabaku yina Mukristu fwete monisa bikalulu bonso ya Yehu? Mu mbandu, inki nge lenda sala kana nge kele na ntwala ya mutambu yina lenda pusa nge na kusala kima mosi ya Yehowa ke zolaka ve? Na kikesa yonso, nge fwete buya kusala yo. Muntu yina me kangamaka na Yehowa lenda ndima ve kimbanda ti Yehowa.
Bimvwama ya Kimpeve
w11-F 15/11 5 § 6-7
Yehu Nwaninaka Ngolo Lusambu ya Bunkete
Mbala ya nkaka Yehu yindulaka nde, yo lombaka nde mambu ya lusambu kuvanda ya kukabwana sambu kimfumu na yandi kuvanda na kimpwanza na mambu ya politiki na ntwala ya Yuda. Kaka bonso bantu yina yalaka na ntwala na yandi, yandi salaka nde lusambu ya mwana-ngombe ya bakala kuyalumuka sambu na kukumisa kiyeka na yandi ngolo. Mambu yina vandaka kumonisa kukonda lukwikilu na Yehowa, Nzambi yina kumisaka yandi ntotila.
Inki beto lenda tuba sambu na luyalu ya Yehu? Na ndambu mosi, yo fwanaka nde bo sikisa yandi sambu ‘yandi salaka mambu na mutindu ya mbote na meso ya Nzambi.’ Kansi na ndambu ya nkaka, yo kele mawa na kumona nde yandi “tulaka ve dikebi na kuzitisa nsiku ya Yehowa Nzambi ya Izraele na ntima na yandi ya mvimba.” (2 Bant. 10:30, 31) Kana nge tadila mambu yonso yina Yehu salaka na ntwala, mambu yai lenda yitukisaka nge mpi kupesa nge mawa. Kansi yo ke longa beto kima mosi: kana nge kele nduku ya Yehowa, yo ke tendula ve nde nge ta vandaka kaka nduku na yandi. Beto fwete longuka Ndinga ya Yehowa konso kilumbu, kuyindula mambu ya beto ke longuka mpi kusamba mingi sambu beto landa kukangama na Yehowa. Beto sala yonso sambu beto tambula konso ntangu na nsiku ya Yehowa na ntima ya mvimba.—1 Bak. 10:12.
28 NOVEMBRE–4 DÉCEMBRE
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 BANTOTILA 11-12
“Nkento Mosi ya Lukasi mpi ya Mbi Me Baka Ndola”
it-1-F 217
Atalia
Bonso mama na yandi Yezabele, Atalia pusaka bakala na yandi Yehorami na kusala mambu yina vandaka mbi na meso ya Yehowa na bamvula nana yina yandi yalaka. (1Bn 21:25; 2Bs 21:4-6) Kaka bonso mama na yandi, Atalia salaka nde menga ya bantu mingi yina salaka ve mbi kutiamuka. Na nima ya lufwa ya mwana na yandi Ahazia yina vandaka ntotila ya nku mpi ya yalaka kaka mvula mosi, Atalia salaka nde bo fwa bana yonso ya dibuta ya ntotila, katula kaka Yehoashi yina vandaka ntete bebe mpi ya nganga-nzambi ya nene ti nkento na yandi ya vandaka tata-nkento ya Yehoashi bumbaka. Atalia kudikumisaka ntotila mpi yandi yalaka bamvula sambanu, pene-pene ya mvu 905 tii na mvu 899 na ntwala ya ntangu na beto. (2Bs 22:11, 12) Bana na yandi yibaka bima ya santu ya tempelo ya Yehowa mpi bo pesaka yo na Baale.—2Bs 24:7.
it-1-F 107
Atalia
Ntangu Yehoashi lungisaka bamvula 7, Nganga-Nzambi ya Nene Yehoyada yina vandaka kuwa Nzambi boma basisaka mwana yai na kisika yina bo bumbaka yandi mpi yandi kumisaka yandi ntotila yina fwanaka kubaka kiti ya kimfumu. Atalia waka makelele mpi yandi kwendaka nswalu na tempelo. Ntangu yandi monaka mambu ya vandaka kusalama kuna, yandi tubaka na ndinga ya ngolo nde: “Komplo! Komplo!” Ebuna Nganga-Nzambi ya Nene Yehoyada tubaka nde bo basisa yandi na nganda ya tempelo mpi bo fwa yandi na kielo ya bampunda ya nzo ya ntotila; mbala ya nkaka yandi vandaka muntu ya nsuka yina bikalaka na luzingu na kati ya bantu ya nzo ya muntu ya mbi Ahabi. (2Bn 11:1-20; 2Bs 22:1–23:21) Mambu yai ya Biblia ke tuba monanaka kibeni mambu ya masonga: “Ata diambu mosi ve ya Yehowa tubaka, yina Yehowa tubaka sambu na kubedisa nzo ya Ahabi ta konda kulungana.”—2Bn 10:10, 11; 1Bn 21:20-24.
Bimvwama ya Kimpeve
it-2-F 1185
Yehoashi
Diaka, ntangu yonso yina Nganga-Nzambi ya Nene Yehoyada vandaka na luzingu mpi ya yandi vandaka kusadila Yehoashi mambu bonso nde yandi vandaka tata na yandi, mambu ya ntotila yai ya toko vandaka kutambula mbote. Yandi kwelaka ti bamvula 21 mpi yandi vandaka ti bankento zole, mosi na zina ya Yehoadani. Yehoashi butaka bana ya babakala mpi ya bankento ti bankento yina. Mpidina, ndonga ya Davidi ya fwete nata tii na Mesia mpi ndonga yango ya zolaka kufwa, kumaka diaka ngolo.—2Bn 12:1-3; 2Bs 24:1-3; 25:1.
5-11 DÉCEMBRE
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 BANTOTILA 13-15
“Kusala Bikesa na Ntima ya Mvimba Ke Nataka Balusakumunu Mingi”
Keti Nge Ke Landa Kristu Mbote-Mbote?
11 Sambu na kumonisa mfunu ya kuvanda kikesa na kisalu ya Nzambi, beto tala dyambu mosi ya salamaka na luzingu ya Ntotila Yoashi ya Izraele. Sambu yandi vandaka kudiyangisa na mutindu yo vandaka kumonana nde Siria ta nunga Izraele, Yoashi kwendaka kudidila Elisha. Profete zabisaka yandi na kukangula fenetre mpi kulosa tolotolo na ndambu ya Siria, sambu na kumonisa nde diboko ya Yehowa ta nunga dikanda yina. Yo fwete vanda nde dyambu yai pesaka ntotila ngolo. Na nima, Elisha songaka Yoashi na kubaka batolotolo na yandi mpi na kubula yo na ntoto. Yoashi bulaka yo na ntoto mbala tatu. Elisa waka makasi sambu na dyambu yina, sambu kubula yo na ntoto bambala tanu to sambanu zolaka kumonisa “kubedisa basoda ya Siria kimakulu.” Ntangu yai, Yoashi zolaka kununga Siria kaka mbala tatu. Sambu yandi salaka mambu kukonda kikesa, Yoashi nungaka bambala fyoti mpamba. (2 Bant. 13:14-19) Inki dilongi beto lenda baka na disolo yai? Yehowa ta sakumuna beto mingi kaka kana beto ke sala kisalu na yandi na ntima ya mvimba mpi ti kikesa.
“Muntu Yina Ke Pesaka Matabisi na Bantu Yina Ke Sosaka Yandi na Masonga Yonso”
Yehowa ke pesaka banani matabisi? Polo ke tuba nde: “Bantu yina ke sosaka yandi na masonga yonso.” Mukanda ya bantu mingi ke sadilaka sambu na kubalula Biblia ke tuba nde bangogo ya Kigreki ya bo me balula na “kusosa na masonga yonso” ke tendula ve “kusosa kuzaba” kansi, yo ke tendula kukwenda na Nzambi “na nzila ya lusambu.” Mukanda ya nkaka ya bantu mingi ke sadilaka ke tendula nde kisongi-diambu yai ya Kigreki ke pesa ngindu ya kusala bikesa ya ngolo mpi ya mingi. Ya kieleka, Yehowa ke pesaka matabisi na bantu yina lukwikilu ke pusaka bo na kusamba yandi na luzolo yonso mpi kusadila yandi na kikesa yonso.—Matayo 22:37.
Inki mutindu Yehowa ke pesaka bansadi na yandi ya kwikama matabisi? Yandi me sila bo matabisi ya mbalu na bilumbu yina ke kwisa, yo ke monisa kikalulu na yandi ya kukaba mpi zola na yandi ya mingi—luzingu ya mvula na mvula na Paladisu ya ntoto. (Kusonga 21:3, 4) Ata bubu yai, bayina ke sosaka Yehowa na masonga yonso ke bakaka balusakumunu mingi. Na nsadisa ya mpeve santu na yandi mpi mayele yina kele na Ndinga na yandi, bo ke vandaka ti luzingu ya kiese mpi mutindu ya mbote ya kuzinga.—Nkunga 144:15; Matayo 5:3.
Bimvwama ya Kimpeve
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Zole ya Bantotila
13:20, 21—Keti diambu yina ya kuyituka ke monisa nde beto fwete sambila mikwa ya basantu? Ata fioti ve. Biblia ke monisa ve nde bantu kumaka kusambila mikwa ya Elisha. Diambu yai ya kuyituka salamaka na ngolo ya Nzambi, kaka mutindu yo vandaka kusalama na mambu yonso ya kuyituka yina Elisha salaka ntangu yandi vandaka na luzingu.
12-18 DÉCEMBRE
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 BANTOTILA 16-17
“Ntima-Nda ya Yehowa Ke Vandaka Ti Bandilu”
it-2-F 868 § 4
Shalmanezere
Kuyala Izraele. Ntangu Oshea vandaka ntotila ya Izraele (p. 758-740 na ntwala ya ntangu na beto), Shalmanezere V kwendaka na Palestine mpi Oshea kumaka nsadi na yandi. Yandi lombaka yandi na kufuta kitadi. (2Bn 17:1-3) Kansi na nima ya bamvula, Oshea futaka diaka ve kitadi yina mpi yandi salaka komplo ti So ntotila ya Ezipte. (Tala SO.) Yo yina, Shalmanezere tulaka Oshea na boloko ebuna na nima, yandi ziungaka Samaria bamvula tatu. Nsuka-nsuka mbanza yai ya vandaka ngolo bwaka na maboko ya bambeni mpi bo nataka bantu ya Izraele na kimpika.—2Bn 17:4-6; 18:9-12; fwanisa ti Oze 7:11; Eze 23:4-10.
it-1-F 402
Kukwenda na kimpika
Yo vanda bantu ya Izraele disongidila kimfumu ya Nordi yina vandaka ti makanda kumi, yo vanda bantu ya Yuda, disongidila kimfumu ya Sudi yina vandaka ti makanda zole, bo yonso kwendaka na kimpika sambu na kikuma mosi: bo yambulaka lusambu ya kieleka ya Yehowa mpi bo kumaka kusambila banzambi ya luvunu. (Kul 28:15, 62-68; 2Bn 17:7-18; 21:10-15) Yehowa vandaka kaka kutinda baprofete na yandi sambu na kukebisa bimfumu zole, kansi yo simbaka ve. (2Bn 17:13) Ata ntotila mosi ve ya Izraele manisaka kibeni lusambu ya luvunu yina Yarobami ntotila ya ntete ya dikanda yai kotisaka. Mpangi na yandi ya vandaka na sudi, disongidila kimfumu ya Yuda, tulaka ve dikebi na balukebisu yina Yehowa vandaka kupesa yandi mpi yandi bakaka ve malongi sambu na kimpika yina Izraele kwendaka. (Yer 3:6-10) Nsuka-nsuka, bo nataka bantu ya bimfumu yina zole na kimpika, konso dikanda niokwamaka mingi na kimpika.
Bimvwama ya Kimpeve
it-2-F 878-879
Muntu ya Samaria
Bangogo “bantu ya Samaria” monanaka na mbala ya ntete na Masonuku na nima ya ntangu yina bo botulaka kimfumu ya makanda kumi ya Samaria na mvu 740 na ntwala ya ntangu na beto. Bo sadilaka yo sambu na kubinga bantu yina vandaka kuzinga na kimfumu ya nordi na ntwala nde bo botula dikanda yai. Bo vandaka kusadila bangogo yina sambu na kuswaswanisa bantu ya dikanda yai ti banzenza yina bo nataka na nima ya katukaka na babwala ya nkaka ya kimfumu ya Asiria. (2Bn 17:29) Yo ke monana nde bantu ya Asiria nataka ve bantu yonso ya Izraele na kimpika mpamba ve disolo ya kele na 2 Bansangu 34:6-9 (fwanisa ti 2Bn 23:19, 20) ke monisa nde ntangu ntotila Yoshiya vandaka kuyala, bantu ya nkaka ya Izraele vandaka na insi. Na nima ya bamvula, bo kumaka kusadila bangogo “bantu ya Samaria” sambu na kutubila bana ya bantu yina bikalaka na Samaria mpi ya bantu yina bantu Asiria nataka na kimpika. Ntembe kele ve nde bankaka vandaka bana yina butukaka na bantu ya makanda zole yina balanaka. Bamvula mingi diaka na nima, zina yina kumaka kutadila mingi mambu ya dibundu na kisika ya mpusu ya nitu to mambu ya politiki. “Muntu ya Samaria” vandaka muntu ya kadibundu mosi ya vandaka kununga mbote pene-pene ya Shekemi mpi ya Samaria ya ntangu ya ntama mpi muntu yango vandaka kulanda binkulu yina me swaswana ti Bayuda.—Yoa 4:9.
19-25 DÉCEMBRE
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 BANTOTILA 18-19
“Inki Mutindu Bambeni na Beto Ke Sosaka Kulembisa Beto?”
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Zole ya Bantotila
18:19-21, 25—Keti Ezekiasi salaka kuwakana ti Ezipte? Ve. Mambu yina Rabshake (mfumu ya basoda ya Asiria) tubaka vandaka ya luvunu, kaka mutindu dibanza ya kutuba nde yandi kwisaka na “nswa ya Yehowa” (NW) vandaka ya luvunu. Ezekiasi, Ntotila ya kwikama, tulaka ntima na yandi yonso na Yehowa.
w10-F 15/7 13 § 3
“Kuwa Boma Ve. Mono Ta Sadisa Nge”
Sambu na kukuna badute na ntima ya bansadi ya Yehowa, Rabshake sadilaka mayele ya mbi mpi tubaka mambu yai ya luvunu: “Keti [Yehowa] ve muntu Ezekiasi me katulaka bisika na yandi ya kunanguka mpi bamesa-kimenga na yandi? . . . Yehowa yandi mosi tubilaka mono nde, ‘Kwenda kunwanisa insi yina mpi fwa yo.’” (2 Bant. 18:22, 25) Mpidina Rabshake vandaka kumonisa nde Yehowa ta nwanina ve bansadi na yandi sambu yandi bo sepedisaka yandi diaka ve. Kansi kieleka vandaka kibeni ya nkaka. Yehowa vandaka kusepela ti Ezekiasi mpi yandi vandaka kusepela sambu Bayuda vutukaka na lusambu ya kieleka.—2 Bant. 18:3-7.
Bangungudi Nsambwadi, Bamfumu Nana —Ke Tendula Banani Bubu Yai?
14 Ntotila ya Asiria tulaka camp na yandi na Lakishi, na sudi-westi ya Yeruzalemi. Tuka kuna, yandi tindaka binati-nsangu tatu na Yeruzalemi sambu na kuzabisa bantu na kudipesa na maboko na yandi. Rabshake, yina vandaka kinati-ndinga na yandi sadilaka mayele ya mutindu na mutindu. Yandi tubilaka bantu na ndinga na bo, Kiebreo, mpi siamisaka bantu na kuyekula ntotila na bo mpi kudipesa na bantu ya Asiria. Yandi kusaka bo nde yandi ta nata bo na insi ya nkaka kisika bo ta vanda ti luzingu ya mbote kibeni. (Tanga 2 Bantotila 18:31, 32.) Na nima, Rabshake tubaka nde kaka mutindu banzambi ya makanda ya nkaka nungaka ve na kutanina bansambidi na bo, Yehowa mpi ta kuka ve kugulusa Bayuda na maboko ya bantu ya Asiria. Bantu monisaka mayele na mutindu bo landaka ve bansangu yina ya luvunu, diambu yina mbala mingi bansadi ya Yehowa ke salaka bubu yai.—Tanga 2 Bantotila 18:35, 36.
yb74-F 176 § 5
Kitini 2—Allemagne
Yo ke yitukisa na kumona nde basoda ya SS yina vandaka kusadila mbala mingi mambu ya luvunu sambu na kupusa muntu na kutula diboko na mukanda yina bo salaka, vandaka kubalukila bantu yina vandaka kutula diboko na mukanda yango mpi kuyangisa diaka mingi kuluta na ntwala. Karl Kirscht monisaka nde mambu yina vandaka ya kieleka. Yandi tubaka nde: “Bo vandaka kuniokula mingi Bambangi ya Yehowa kuluta bantu ya nkaka na ba camp yina bo vandaka kupesa bantu bisalu ya ngolo. Bo vandaka kuyindula nde kana bo sala mpidina, bo ta pusa Bambangi ya Yehowa na kundima kutula diboko na mukanda yina. Bo vandaka kulomba beto mbala na mbala na kusala mutindu yina. Bankaka tulaka diboko na mukanda yango. Kansi bantangu ya nkaka, bo vingilaka mvula mosi kuluta na ntwala nde bo basisa bo. Na ntangu yina, basoda ya SS vandaka kufinga bo na meso ya bantu. Bo vandaka kusonga bo nde bo kele bantu ya luvunu mpi bantu ya ke kukaka ve kubaka lukanu. Bo vandaka kusonga bo nde bo tambula na ntwala ya bampangi na ntwala nde bo pesa bo nswa ya kubasika na camp.”
Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 170 § 3
Bima ya Ntama
Beto baka mbandu mosi. Biblia ke tubaka nde bantu fwaka Senakeribi yina vandaka ntotila ya Asiria kele bana na yandi zole ya babakala, Adrameleki ti Sharesere mpi nde mwana na yandi ya nkaka, Esare-hadoni kumaka ntotila na kisika na yandi. (2Bn 19:36, 37) Kansi, disolo mosi ya Babilone ke tuba nde na kilumbu ya makumi zole ya Tebeth, mwana ya Senakeribi yina kolamaka muntu fwaka Senakeribi. Bérose, nganga-nzambi mosi ya Babilone ya mvu-nkama ya tatu na ntwala ya ntangu na beto mpi Nabonide, ntotila ya Babilone na mvu-nkama ya sambanu na ntwala ya ntangu na beto, tubaka bo mpi na mikanda na bo ya masolo ya ntama nde muntu yina fwaka Senakeribi kele mwana mosi na kati ya bana na yandi. Kansi na kitini ya kima mosi (fragment du prisme) ya bo monaka ntama mingi ve, Esare-hadoni yina yingaka tata na yandi Senakeribi na kimfumu sonikaka nde bampangi na yandi (na bumbidi) kolaminaka tata na bo mpi bo fwaka yandi, na nima bo tinaka. Na diambu yai, Philip Biberfeld (Universal Jewish History, 1948, vol. I, p. 27) ke tuba nde: “Disolo ya Babilone, Nabonide mpi Bérose vandaka kudikusa; disolo ya Biblia mpamba kele ya masonga. Yo ndimamaka na pwelele yonso nde mukanda yina Esare-hadoni sonikaka na yina me tala mukanda ya nkenda ya Asiria ti Babilone, mambu yina Esare-hadoni sonikaka kele ya masonga kuluta yina bo sonikaka na mikanda ya Babilone. Yo kele kima mosi ya mfunu kibeni ya ke sadisa na kuzaba mfunu ya mikanda ya bantu sonikaka na mambu yango kana yo ke wakana ve ti mambu ya kele na Biblia.”
26 DÉCEMBRE–1ER JANVIER
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 BANTOTILA 20-21
“Kisambu Pusaka Yehowa na Kusala Kima”
ip-1-F 394 § 23
Nzambi Me Sakumuna Ntotila Sambu na Lukwikilu na Yandi
23 Na nsungi yina Senakeribi tombukaka sambu na mbala ya ntete sambu na kunwanisa Yuda, Ezekiasi belaka ngolo. Yezaya songaka yandi nde yandi ta fwa. (Yezaya 38:1) Ntotila lembaka kibeni nitu. Yandi vandaka kaka ti bamvula 39. Yandi vandaka kudiyangisa sambu na sante na yandi mpi sambu na luzingu ya bantu na bilumbu ke kwisa. Bantu ya Asiria lenda kwisa kunwanisa Yeruzalemi mpi Yuda. Kana Ezekiasi kufwa, nani ta twadisa bitumba? Na ntangu yina, yandi vandaka ve ti mwana yina lendaka kuyala na kisika na yandi. Ezekiasi salaka kisalu mosi ya ngolo mpi yandi lombaka Yehowa na kuwila yandi mawa.—Yezaya 38:2, 3.
Sadila Yehowa na Ntima ya Mvimba!
16 Na nima, Ezekiasi belaka ngolo. Na ntangu yina ya mpasi, yandi bondilaka Yehowa na kuyibuka mambu ya mbote yina yandi me salaka, mpi na kusadisa yandi. (Tanga 2 Bantotila 20:1-3.) Yehowa waka kisambu ya Ezekiasi mpi belulaka yandi. Biblia ke monisa nde na bilumbu na beto, Nzambi ke belulaka diaka ve bantu mutindu yina to kukumisa luzingu na bo nda. Kansi bonso Ezekiasi, beto fwete tula ntima nde Yehowa ta sadisa beto. Beto lenda samba nde: “O Yehowa, mono ke bondila nge, pardo, yibuka mutindu mono tambulaka na ntwala na nge na kwikama mpi ti ntima ya mvimba.” Keti nge ke kwikilaka nde Yehowa ta sadisa nge ntangu yonso ata ntangu nge ke bela?—Nkunga 41:3.
g01-F 22/7 13 § 4
Inki Mutindu Kisambu Lenda Sadisa Mono?
Na ntangu ya ntama, bantu yina vandaka ti lukwikilu vandaka kubaka mbala mosi mvutu na bisambu na bo bantangu ya nkaka na mutindu ya kuyituka. Mu mbandu, ntangu ntotila Ezekiasi zabaka nde yandi belaka maladi yina ta beluka ve, yandi bondilaka Nzambi sambu na kubelula yandi. Nzambi songaka yandi nde: “Mono me wa kisambu na nge. Mono me mona mansanga na nge. Tala, mono ke belula nge.” (2Bn 20:1-6) Babakala mpi bankento ya nkaka ya vandaka kuwa Nzambi boma me monaka mpi mambu ya mutindu mosi ya Nzambi me sadilaka bo.—1 Samuele 1:1-20; Daniele 10:2-12; Bisalu 4:24-31; 10:1-7.
Bimvwama ya Kimpeve
it-2-F 406 § 2
Nivo
Nivo kele kisadilu ya bantu ke tungilaka banzo mpi ya ke sadisaka bo na kuzaba kana kibaka me tungama mbote to ve. Mutindu mosi Yehowa tubaka na ntwala nde yandi ta sadila sambu na Yeruzalemi yina me kolama “nsinga ya kutesila yina bo sadilaka sambu na Samaria mpi yandi ta sadila nivo yina bo sadilaka sambu na nzo ya Ahabi.” Nzambi sadilaka kitesilu yango sambu na Samaria ti nzo ya ntotila Ahabi mpi yandi monaka nde yo kele ti mambu na mbi to ya nioka-nioka mpi yo lombaka nde bo fwa Samaria mpi nzo ya ntotila Ahabi. Yandi ta sambisa mpi Yeruzalemi ti bamfumu na yo mutindu mosi. Yandi ta basisa na pwelele yonso mbi ya Yeruzalemi mpi ya bamfumu na yo. Ebuna yandi ta sala nde bo fwa Yeruzalemi. Mambu yina salamaka na mvu 607 na ntwala ya ntangu na beto. (2Bn 21:10-13; 10:11) Na nzila ya Yezaya, bantu ya lulendo mpi ya nku ti bamfumu ya bantu ya Yeruzalemi zabaka mpasi yina ta kumina bo mpi mambu yai ya Yehowa tubaka nde: “Mono ta sala nde lunungu kuvanda nsinga ya kutesila mpi kusungama kuvanda nivo.” Bansiku ya lunungu ya kieleka ta monisa pwelele banani vandaka bansadi ya kieleka ya Nzambi mpi banani vandaka ve bansadi na yandi ya kieleka, mpi yo ta sala nde bo tanina bo to bo fwa bo.—Yez. 28:14-19.