Bareferanse ya Mukanda ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu
© 2022 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
6-12 MARS
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 1 BANSANGU 23-26
“Bo Me Yidika Mbote Kibeni Tempelo ya Lusambu”
it-2-F 133
Balevi
Bisalu ya Balevi vandaka ya kuyidika mbote-mbote na luyalu ya Davidi. Yandi tulaka bantwadisi, bansadi, bazuzi, bankengidi ya bakielo mpi bantu ya ke tadilaka mambu ya mbongo. Yandi tulaka mpi bantu ya nkaka mingi sambu na kusadisa banganga-nzambi na tempelo, na bibansala mpi na banzo yina bantu vandaka kukwenda kudia. Yandi salaka mpidina sambu na mambu ya me tala makabu, kutambika bima, kukumisa bunkete, kutesa bima ya kilo, bima ya nda to ya nkufi mpi bisalu ya kukengila. Bo kabulaka mpi bantu yina vandaka kuyimba kaka mutindu bo kabulaka banganga-nzambi. Bo kabulaka bantu yina vandaka kuyimba na bimvuka 24 mpi bo vandaka kusala kisalu na bature. Sambu na kukabula bisalu, bo vandaka kubula zeke. Bo vandaka mpi kubula zeke sambu na kukabula baporte na bantu yina vandaka kukengila yo.—1Bs 23, 25, 26; 2Bs 35:3-5, 10.
it-2-F 657
Nganga-Nzambi
Banganga-Nzambi vandaka ya kubongisa mbote. Bansadi mingi vandaka kutwadisa bo sambu na bisalu ya tempelo. Bo vandaka kubula zeke sambu na kupesa bo bisalu ya nkaka. Bo vandaka ya kukabula na bandambu 24 mpi konso ndambu vandaka kusala bisalu mposo mosi ya kulandana, mbala zole na mvula mosi. Yo ke monana nde, bo vandaka kusadila bo mingi na ntangu ya nkinsi, sambu bantu vandaka kupesa bimenga mingi kaka bonso na ntangu yina bo kangulaka bakielo sambu na kubanda kusadila tempelo. (1Bs 24:1-18, 31; 2Bs 5:11; tala mpi 2Bs 29:31-35; 30:23-25; 35:10-19.) Nganga-nzambi lendaka kusadisa mpi na bantangu ya nkaka, kana kisalu yango ke wakana ve ti bisalu yina banganga-nzambi ke salaka kana bo ke sala. Na kutadila bansiku ya bambuta ya balongi ya nsiku ya ntangu yina Yezu vandaka awa na ntoto, banganga-nzambi vandaka mingi. Yo yina bo vandaka kukabula bisalu ya konso mposo na mabuta yina vandaka na kimvuka mosi. Konso dibuta vandaka kusala kisalu kilumbu mosi to bilumbu mingi na kutadila mingi ya bantu ya kele na kati ya dibuta.
it-2-F 358
Miziki
Na ntangu bo vandaka kuyidika mambu sambu na tempelo ya Yehowa, Davidi tulaka balevi 4000 na lweka sambu na kubulaka miziki. (1Bs 23:4, 5) Na kati ya Balevi yina 4000, 288 “yikanaka ti bankunga sambu na Yehowa, bo yonso zabaka kisalu mbote-mbote.” (1Bs 25:7) Bantu tatu ya vandaka kuyimba mbote, bo bantu vandaka kutwadisa kimvuka yina. Yo vandaka Azafi, Hemani ti Yedutuni (mbala ya nkaka, bo vandaka mpi kubinga yandi Etani). Bo yonso tatu vandaka bantekolo ya Levi. Yo vandaka Gershomi, Kohati mpi Merari. Kuvandaka mabuta yina tatu ya nene ya Balevi bantu vandaka kumonisa mutindu bo yidikaka mambu ya miziki na tempelo. (1Bs 6:16, 31-33, 39-44; 25:1-6) Bantu yina yonso tatu vandaka ti bana ya babakala 24. Bana yango vandaka na kati ya bantu 288 yina zabaka kuyimba mbote mpi ya beto me tubila dezia. Bo vandaka kubula zeke sambu na kupona konso mwana sambu yandi vanda mfumu ya kimvuka mosi ya bantu yina vandaka kuyimba. Konso mfumu vandaka kutwadisa bantu 11 yina zabaka kisalu mbote-mbote. Bo vandaka kupona bantu yina na kati ya bana ya mfumu yango mpi ya Balevi ya nkaka. Ntalu yai 288 katukaka na ([1 + 11] × 24). Balevi yina vandaka kuyimba zabaka kisalu mbote-mbote. Bo kabisaka bo bonso banganga-nzambi mpi bo vandaka na bimvuka 24. Kana bo kabisaka bantu ya nkaka 3712 yina vandaka bantu ya ke longuka miziki kaka mutindu bo kabisaka banganga-nzambi, konso kimvuka ya bantu 24 vandaka ti kiteso ya babakala 155 ya nkaka. Mpidina konso muntu ya zabaka kisalu mbote-mbote vandaka kutwadisa Balevi 13 yina vandaka me baka dezia baformasio ya mutindu na mutindu. (1Bs 25:1-31) Mutindu bantu yina vandaka kubula bampungi vandaka banganga-nzambi, bo vandaka mpi na kati ya Balevi yina vandaka kuyimba.—2Bs 5:12; tala Kut 10:8.
it-2-F 620
Nkengidi ya Kielo
Na Tempelo. Ntangu fioti na ntwala ya lufwa na yandi, Ntotila Davidi yidikaka mbote-mbote Balevi mpi bansadi ya tempelo. Na kati ya bansadi ya tempelo, yo vandaka ti bankengidi ya bakielo 4000. Konso kimvuka ya bankengidi vandaka kukwisa bilumbu 7. Bo vandaka kutanina nzo ya Yehowa mpi kukangula bakielo ya tempelo mpi kukanga yo na ntangu ya me fwana. (1Bs 9:23-27; 23:1-6) Katula kisalu na bo ya kukengila, bankaka vandaka kutadila makabu yina bantu vandaka kunata sambu na tempelo. (2Bn 12:9; 22:4) Na nima, ntangu Yehoyada nganga-nzambi ya nene pakulaka Yehoashi mafuta sambu yandi kuma ntotila, bo tulaka bankengidi na kielo ya tempelo sambu na kutanina leke yai ya bakala sambu ntotila-nkento Atalia kubotula ve kimfumu. (2Bn 11:4-8) Ntangu Ntotila Yoziasi katulaka lusambu ya biteki na tempelo, bankengidi ya bakielo sadisaka yandi na kukatula bisadilu yina bo vandaka kusadila na lusambu ya Baale. Bo yokaka yo tiya na nganda ya mbanza.—2Bn 23:4.
Bimvwama ya Kimpeve
Lusambu ya Kieleka Ta Sadisa Nge na Kuvanda na Kiese Mingi
10 Beto ke sambilaka Yehowa ntangu beto ke yimbaka. (Nk. 28:7) Bantu ya Izraele zabaka mbote nde kuyimba kele diambu ya mfunu mingi na kati ya mambu yina beto ke salaka sambu na kusambila Yehowa. Ntotila Davidi pesaka Balevi 288 mukumba ya kuyimba na tempelo. (1 Bans. 25:1, 6-8) Bubu yai beto lenda monisa nde, beto ke zolaka Nzambi kana beto ke yimba bankunga sambu na kukumisa yandi. Yo ke lomba ve nde beto vanda bamizisie ya mbote sambu na kuyimba. Yindula fioti, ntangu beto ke tubaka, “beto yonso ke bulaka sakuba mbala mingi” kansi yo ke kangaka beto ve nzila ya kutuba na dibundu mpi na kisalu ya kusamuna. (Yak. 3:2) Mutindu mosi, beto fwete landa kuyimbila Yehowa sambu na kukumisa yandi ata beto ke yindula nde beto ke yimbaka ve mbote.
13-19 MARS
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 1 BANSANGU 27-29
“Ndongisila ya Zola Yina Tata Me Pesa Mwana na Yandi”
Beto Tanina Zina na Beto ya Bakristu
9 Zikisa nge mosi kyeleka ya Biblia. Mutindu beto kebakisaka zina na beto ya bansadi ya Yehowa lenda vanda ve ngolo kana yo mesimbama ve ngolo na nzayilu ya Masonuku. (Filipi 1:9, 10) Konso Mukristu, yo vanda leke to mbuta, fwete zikisa yandi mosi kana mambu ya yandi kekwikilaka kele mpenza kyeleka mutindu yo kele na Biblia. Polo kulongisilaka bampangi na yandi Bakristu nde: “Beno tala mambu yonso mbote-mbote, ebuna beno simba mambu ya mbote.” (1 Tesalonika 5:21) Baleke yina kele Bakristu ya kele na mabuta yina kewaka Nzambi boma fwete bakisa nde bo lenda kuma ve Bakristu ya kyeleka kaka sambu na lukwikilu ya bibuti na bo. Davidi, tata ya Salomo, kusyamisaka yandi na ‘kuzaba mbote-mbote Nzambi ya tata na yandi ke sambaka na kusadila yandi na ntima mosi ti mabanza mosi.’ (1 Bansangu 28:9) Yo fwanaka ve nde Salomo kutala kaka mutindu tata na yandi vandaka kutunga lukwikilu na yandi na Yehowa. Yo lombaka nde yandi longuka yandi mosi na kuzaba Yehowa, mpi yandi salaka yo. Yandi bondilaka Nzambi nde: “Pesa mono mayele ti ngangu sambu mono zaba kuyala mbote bantu yai.”—2 Bansangu 1:10.
Landa na Kusadila Yehowa na Ntima ya Mvimba
13 Dilongi kele pwelele. Yo kele mbote kana beto kesamuna mbala na mbala mpi kesala mambu yina kepesaka kyese mumbandu kukwenda na balukutakanu ya dibundu mpi kusala kisalu ya kusamuna. Kansi kusadila Yehowa na ntima mosi kelombaka mambu mingi. (2 Bans. 25:1, 2, 27) Kana Mukristu kelanda kuzola ‘kutala bima yina kele na nima’—mambu yankaka ya luzingu—yandi tatula bangwisana na yandi ti Nzambi na kigonsa. (Luka 17:32) Ya kyeleka, kana beto ‘buya mambu ya mbi mpi kelanda mambu ya mbote’ beto ‘tafwana na kusala na Kimfumu ya Nzambi.’ (Roma 12:9; Luka 9:62) Yo yina, beto yonso fwete vanda ti kivuvu nde ata kima mosi ve yina lenda monana ya mfunu to ya kitoko na nsi-ntoto ya Satana kevutula beto nima na kusala mambu na ntima mosi sambu na kupesa maboko na mambote ya Kimfumu.—2 Kor. 11:14; tanga Filipi 3:13, 14.
“Vanda Kikesa . . . mpi Sala Kisalu”
20 Ntotila Davidi yibusaka Salomo nde Yehowa ta vanda ti yandi tii ntangu yandi ta manisa kutunga tempelo. (1 Bansangu 28:20) Ziku, Salomo yindulaka mingi mambu yina mpi yandi bikaka ve nde kileke mpi kukonda kuzaba mambu mingi kukanga yandi nzila ya kusala kisalu. Kansi, yandi monisaka kikesa ya mingi mpi Yehowa sadisaka yandi na kumanisa tempelo ya kitoko na bamvula nsambwadi ti ndambu.
21 Mutindu Yehowa sadisaka Salomo, yandi ta sadisa beto mpi na kuvanda kikesa mpi na kulungisa mukumba na beto na dibuta mpi na dibundu. (Yezaya 41:10, 13) Kana beto ke monisa kikesa na kisalu ya Yehowa, yandi ta sakumuna beto bubu yai mpi na bilumbu ke kwisa. Yo yina “vanda kikesa . . . mpi sala kisalu.”
Bimvwama ya Kimpeve
Tanina Kinduku Ntangu Yo Ke Zola Kubeba
Banduku ya nkaka ya Davidi sadisaka yandi na bantangu ya mpasi. Mu mbandu, Ushai, yina Biblia ke binga “nduku ya Davidi.” (2 Sam. 16:16; 1 Bans. 27:33) Ziku, yandi vandaka na kati ya bantu yina vandaka ti kiyeka na nzo ya ntotila. Yandi vandaka nduku ya ngolo ya ntotila. Bantangu ya nkaka, yandi muntu vandaka kuzaba binsweki ya ntotila.
Ntangu Absalomi sosaka kubotula Davidi kimfumu, bantu mingi ya Izraele vukanaka ti Absalomi, kansi Ushai ve. Ntangu Davidi vandaka kutina, Ushai kwendaka ti yandi. Davidi waka mpasi mutindu mwana na yandi mpi bantu yina yandi vandaka kutudila ntima mengaka yandi. Kansi, Ushai landaka kukangama ti yandi. Ushai tulaka luzingu na yandi na kigonsa sambu na kubebisa bangindu ya mbi yina bantu vandaka na yo sambu na Davidi. Ushai salaka ve bikesa yai sambu na kiyeka yina yandi vandaka na yo na nzo ya Davidi. Kansi yandi salaka yo sambu yandi vandaka kuzola Davidi mingi.—2 Sam. 15:13-17, 32-37; 16:15–17:16.
20-26 MARS
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 BANSANGU 1-4
“Ntotila Salomo Me Baka Lukanu Mosi ya Mbi”
it-1-F 181 § 3
Basoda
Ntangu Salomo kumaka ntotila, yandi yidikaka mambu ya me tala basoda ya Izraele na mutindu ya nkaka. Luyalu na yandi vandaka luyalu mosi ya ngemba. Kansi Salomo vandaka kusumba bampunda mingi mpi bapusu-pusu mingi. (Tala PUSU-PUSU) Mingi na kati ya bampunda yina, bo sumbaka yo na Ezipte mpi bo nataka yo na Izraele. Yo lombaka nde bo tunga bambanza ya mvimba na bisika yonso na kati ya insi sambu na kutula bimvuka ya mpa ya basoda. (1Bn 4:26; 9:19; 10:26, 29; 2Bs 1:14-17) Kansi Yehowa sakumunaka ve bangidika ya mpa yina Salomo bakaka. Kansi na nima ya lufwa na yandi mpi ya kukabwana ya kimfumu na yandi, kimvuka ya basoda ya Izraele bwaka. Kaka mutindu Yezaya sonikaka na nima nde: “Mawa na bantu yina ke kulumuka na Ezipte sambu na kusosa lusadisu, bayina ke tula ntima na bampunda, bayina ke tula ntima na bapusu-pusu ya bitumba sambu yo kele mingi, mpi na bampunda ya bitumba sambu yo kele ngolo. Kansi bo ke tula ve ntima na Santu ya Izraele, mpi bo ke sosa ve Yehowa.”—Yez 31:1.
it-1-F 430
Pusu-Pusu
Na Izraele, yo vandaka ve na ntwala ya nsungi ya Salomo ya bo yidikaka bapusu-pusu yina kimvuka ya basoda vandaka kusadila. Yo salamaka mutindu yina sambu na lukebisu yina Nzambi pesaka nde, Ntotila lenda kuma ve ti bampunda mingi bonso nde lutaninu ya insi vandaka kukatuka na bampunda yina. Nsiku yina vandaka kusala nde, bo sadila ve mingi bapusu-pusu sambu bampunda bantu vandaka kubenda yo. (Kul 17:16) Ntangu Samuele monisaka kilo yina bantotila vandaka kutula na mapeka ya bantu, yandi tubaka nde: “Yandi ta baka bana na beno ya babakala mpi yandi ta tula bo na bapusu-pusu na yandi.” (1Sa 8:11) Ntangu Absalomi ti Adoniya mekaka kutelemina luyalu, konso muntu salaka pusu-pusu mosi mpi babakala 50 vandaka kubaka ntinu na ntwala na yo. (2Sa 15:1; 1Bn 1:5) Ntangu Davidi nungaka ntotila ya Soba, yandi fwaka ve bampunda 100.—2Sa 8:3, 4; 10:18.
Sambu na kukumisa kimvuka ya basoda ya Izraele ngolo, ntotila Salomo kumisaka ntalu ya bapusu-pusu na 1400. (1Bn 10:26, 29; 2Bs 1:14, 17) Katula Yeruzalemi, bambanza ya nkaka vandaka mpi ti bisika yina bo vandaka kutula bisadilu ya bitumba. Bantu zabaka nde bambanza yango vandaka bambanza ya bapusu-pusu.—1Bn 9:19, 22; 2Bs 8:6, 9; 9:25.
Bimvwama ya Kimpeve
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Zole ya Bansangu
1:11, 12. Dyambu yina Salomo kulombaka kumonisaka nde ntotila vandaka na mpusa ya ngolo ya kuzwa mayele ti nzayilu. Bisambu ya beto kesalaka na Nzambi kemonisaka mpenza mambu yina kevandaka na ntima na beto. Yo kele mfunu nde beto tadila mambu ya kele na bisambu na beto.
27 MARS–2 AVRIL
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 BANSANGU 5-7
“Ntima na Mono Ta Vandaka Ntangu Yonso Kuna”
w02-F 15/11 5 § 1
Beto Yambula Ve Kuvukana na Balukutakanu
Bamvula mingi na nima ntangu Davidi kumaka ntotila ya Yeruzalemi, yandi monisaka mpusa ya ngolo ya kutunga nzo sambu na kukumisa Yehowa. Kansi mutindu yandi vandaka soda, Yehowa tubilaka yandi nde: “Nge ta tunga ve nzo sambu na zina na mono.” (1 Bansangu 22:6-10) Mpi Yehowa ponaka Salomo mwana ya Davidi sambu na kutunga tempelo. Na mvu 1026 N.T.B, na nima ya bamvula nsambwadi na ndambu yina bo tungaka tempelo, Salomo kangulaka bakielo ya tempelo sambu bo banda kusadila yo. Yehowa ndimaka yo mpi tubaka nde: “Mono me santisa nzo yai ya nge me tunga na mutindu mono me tula zina na mono kuna kimakulu; meso na mono ti ntima na mono ta vandaka ntangu yonso kuna.” (1 Bantotila 9:3) Ntangu yonso yina bantu ya Izraele landaka kubikala ya kwikama, Yehowa vandaka kutwadisa mambu ya nzo yina. Kansi, ntangu bo yambulaka kuvanda ya kwikama, Yehowa vandaka kutwadisa ve nzo yina mpi yo ‘kukumaka mayumbu.’—1 Bantotila 9:4-9; 2 Bansangu 7:16, 19, 20.
it-2-F 1048
Tempelo
Disolo na yo. Tempelo yai vandaka tii na mvu 607 N.T.B. Yo vandaka mvula yina basoda ya Babilone fwaka yo. Ntotila Nebukadenezare muntu vandaka kutwadisa basoda yina. (2Bn 25:9; 2Bs 36:19; Yer 52:13) Sambu malongi ya dibundu ya luvunu fulukaka na Izraele, Nzambi pesaka nzila nde makanda kuniokula Yuda mpi Yeruzalemi. Bantangu ya nkaka, makanda yina vandaka kuyiba bimvwama ya vandaka na kati ya tempelo. Nkutu bantangu ya nkaka, bo vandaka diaka ve kubaka bunkete ya tempelo. Ntotila Shishaki ya Ezipte botulaka bima ya ntalu ya tempelo (993 N.T.B.) na bilumbu ya Rehoboami mwana ya Salomo, bamvula 33 mpamba na nima ya kukangula bakielo sambu na kubanda kusadila yo. (1Bn 14:25, 26; 2Bs 12:9) Ntotila Aza (977-937 N.T.B.) zitisaka nzo ya Yehowa. Kansi sambu na kutanina Yeruzalemi, yandi salaka buzoba ya kupesa Ntotila Bene-adadi I ya Siria arza ti wolo yina bo bakaka na tempelo sambu yandi zenga kuwakana ti Basha Ntotila ya Izraele.—1Bn 15:18, 19; 2Bs 15:17, 18; 16:2, 3.
Bimvwama ya Kimpeve
w10-F 1/12 11 § 7
Yandi Me Zaba “Ntima ya Bana ya Bantu”
Beto lenda baka kikesa na kisambu ya Salomo. Bantu ke bakisaka ve na siki-siki yonso mambu ya kele na ntima na beto, mu mbandu, bampasi na beto to mambu ya ke yangisa beto. (Bingana 14:10) Kansi Yehowa me zaba ntima na beto mpi yandi ke kudibanzaka kibeni sambu na beto. Kana beto kudipesa na yandi na kisambu, bakilo na beto ta vanda pete na kunata. Biblia ke tuba nde: ‘Beno losa basusi na beno yonso na yandi sambu yandi ke kudibanzaka sambu na beno.’—1 Piere 5:7.
10-16 AVRIL
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 BANSANGU 8-9
“Yandi Bakaka Mayele na Valere”
w99-F 1/7 30 § 1-2
Kana Kikalulu ya Kukaba Me Kuma Mingi
Ntotila-nkento me yikamaka kuzinga na kimvwama. Ntembe kele ve nde, kusala nzietelo katuka na Sheba ti na Yeruzalemi vandaka kulemba mosi ya ngolo. Yandi vandaka kukwenda malembe-malembe na Shamo mpi salaka nzietelo mosi ya bakilometre 2400. Yandi lutaka mingi-mingi na bantoto ya zelo na zelo. Muntu mosi salaka kalkile mpi monaka nde mbala ya nkaka nzietelo yina lombaka bilumbu 75 kaka na kukwenda mpamba. sambu na kukwenda kutala Salomo.
Sambu na nki ntotila yina ya nkento ya vandaka mvwama katukaka na bwala na yandi na mbote Sheba mpi salaka nzietelo mosi ya mpasi?
w99-F 1/7 30 § 4-5
Viziti Mosi ya Nataka Mambote Mingi
Ntangu ntotila-nkento kumaka na Yeruzalemi, yandi nataka “bantu mingi kibeni, ti bashamo yina vandaka kunata mafuta ya balsami mpi wolo mingi kibeni ti matadi ya ntalu.” (1 Bantotila 10:2a) Bantu ya nkaka vandaka kutuba nde na kati ya bantu mingi yina yandi nataka, yo vandaka ti ndambu ya basoda. Mpila ya kuyituka kele ve, sambu ntotila-nkento vandaka mfumu mosi ya ngolo kibeni mpi yandi vandaka kusala nzietelo ti bima mingi ya ntalu. Bubu yai valere ya bima yango kele ya badolare mingi.
Kansi kima ya ke benda dikebi na beto kele nde, ntotila yai ya nkento waka nsangu ya Salomo “na yina me tala zina ya Yehowa.” Yo vandaka kaka ve nzietelo ya kusala mumbongo, kansi yandi kwisaka mingi-mingi sambu na kuwa mayele ya Salomo mpi mbala ya nkaka, sambu na kuzikisa mambu ya me tala Nzambi ya Salomo Yehowa. Mutindu yandi vandaka mbala ya nkaka ntekolo ya Semi to ya Kami bantu yina vandaka kusambila Yehowa, beto lenda tuba nde yandi vandaka kuzola kuzaba mambu ya mingi na yina me tala dibundu ya bankaka na yandi.
w99-F 1/7 30-31
Viziti Mosi ya Nataka Mambote Mingi
Ntotila-nkento ya Sheba yitukaka kibeni mayele yina Salomo vandaka ti yo mpi bimvwama ya kimfumu na yandi, yo yina yandi “kondaka kibeni ndinga.” (1 Bantotila 10:4, 5) Bantu ya nkaka ke tendulaka nsa yai na “kukonda mpema.” Nkutu muntu mosi ya mayele tubaka nde ntotila-nkento bwaka ngambu! Yo vanda mpidina to ve, ntotila-nkento yitukaka kibeni mambu yina yandi monaka mpi waka. Yandi bingaka bansadi ya Salomo bantu ya kiese sambu bo vandaka kubakisa mayele ya ntotila mpi yandi sakumunaka Yehowa sambu Yehowa tulaka Salomo na kiti ya kimfumu. Yo yina ntotila yina ya nkento pesaka Salomo bakado ya ntalu mingi kibeni, wolo mpamba vandaka na valere ya kiteso ya 40 000 000 ya badolare ya bilumbu na beto. Salomo mpi pesaka yandi bakado, yandi pesaka ntotila yina ya nkento “konso kima yina yandi vandaka na nzala na yo mpi yina yandi lombaka.”—1 Bantotila 10:6-13.
it-2-F 873
Salomo
Diaka, ntangu Ntotila-nkento monaka bunene ya tempelo ti ya nzo ya Salomo, madia na yandi, malafu, bilele ya bantu na yandi ya kisalu mpi bimenga ya kuyoka yina bo vandaka kupesa mbala na mbala na tempelo, “yandi kondaka kibeni ndinga” mpi yandi songaka yandi nde, “Mambu ya bo songaka mono me kuma ve ata na kati-kati. Mayele na nge mpi kimvwama na nge me luta kibeni nsangu yina mono waka.” Mpi yandi tubaka nde kiese na bansadi ya ntotila ya mutindu yai. Yonso yina nataka yandi na kukumisa Yehowa mpi na kusakumuna Yehowa Nzambi sambu yandi monisaka zola na yandi na Izraele mutindu yandi tulaka Ntotila Salomo sambu na kubaka balukanu mpi kuzenga mambu ti lunungu.—1Bn 10:4-9; 2Bs 9:3-8.
Bimvwama ya Kimpeve
it-2-F 1110
Kiti ya Kimfumu
Na kati ya bakiti ya kimfumu ya bamfumu ya Izraele, bo me tendula na bunda yonso kiti ya kimfumu ya Salomo mpamba. (1Bn 10:18-20; 2Bs 9:17-19) Yo vandaka ziku na kati ya “Kisika ya Kukotila ya Kiti ya Kimfumu,” mosi na kati ya banzo yina bo tungaka na ngumba Moria na Yeruzalemi. (1Bn 7:7) Yo vandaka ‘kiti ya kimfumu mosi ya nene ya bo salaka ti meno ya nzioko mpi bo pakulaka yo wolo ya kukonda kuvukisa ti bima ya nkaka. Yo vandaka ti dibaya mosi na nima mpi bisika ya kutula maboko.’ Mbala ya nkaka bo salaka kiti yango ya Luyalu ti meno ya ngolo ya nzioko. Kansi mayele yina bo sadilaka sambu na kutunga tempelo ke monisa nde mbala ya nkaka, bo sadilaka dibaya yina bo pakulaka wolo ya bo me vukisa ve ti bima ya nkaka mpi ya bo yidikaka mbote bapano ya meno ya nzioko. Sambu na muntu ya ke tala yo, yo vandaka kumonika bonso nde bo salaka kiti yango ya kimfumu ti meno ya nzioko mpi wolo. Na nima ya kutubila bimatilu sambanu yina ke kwenda tii na kiti ya kimfumu, disolo ke landa kutuba nde: “Bantambu zole vandaka ya kutelama pene-pene ya maboko yina. Bantambu 12 vandaka ya kutelama na zulu ya bima yina sambanu ya kumatila, ntambu mosi na konso nsuka ya kima ya kumatila na kati ya bima yina sambanu ya kumatila.” (2Bs 9:17-19) Mutindu bo tulaka bantambu yina bo salaka kisika yina sambu na kumonisa kiyeka ya kuyala fwanaka. (Kuy 49:9, 10; Kus 5:5) Yo ke monana bonso nde, bantambu yina 12 vandaka na ntalu ya makanda 12 ya Izraele. Mbala ya nkaka yo vandaka kumonisa bulemfu mpi lusadisu yina bo vandaka kupesa ntotila yina vandaka na kiti ya kimfumu. Kisika ya kutudila makulu ya wolo vandaka na mutindu mosi buna ya kukangama ti kiti ya kimfumu. Mutindu bo ke tubila yo, kitini ya kimfumu yina ya meno ya nzioko mpi ya wolo, ya vandaka na zulu, yina dibaya na yo vandaka kutanina, mpi yina bantambu ya lukumu vandaka na ntwala na yo, me luta na ntama bakiti yonso ya kimfumu yina zabanaka na ntangu yina. Yo vandaka bantu ya arkeolozi bantu monaka yo mpi ya bo vandaka kumonisa na bamonima to ya bo vandaka kutendula na bisono. Nsoniki ya mukanda ya bansangu ke tuba nde: “Ata kimfumu mosi ve me salaka kima ya mutindu yina.”—2Bs 9:19.
17-23 AVRIL
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 BANSANGU 10-12
“Baka Mambote ya Bandongisila ya Mbote”
Yandi Vidisaka Dikabu ya Kundimama na Nzambi
Yo vandaka mpasi sambu Rehoboami kubaka lukanu. Sambu kana yandi ndima mambu yina bantu ke zola, yandi ti dibuta na yandi mpi bantu ya nkaka ya nzo na yandi ta vanda diaka ve ti bima mingi ya mbote yina bo vandaka ti yo. Kansi kana yandi buya mambu yina bantu ke zola, bo ta telemina luyalu na yandi. Inki Rehoboami salaka? Yandi solulaka ntete ti bambuta yina sadisaka tata na yandi. Bo songaka yandi na kundima mambu yina bantu ke zola. Kansi na nima Rehoboami solulaka ti bantu yina vandaka mvula mosi ti yandi, yandi bakaka lukanu ya kusadila bantu mambu na nku. Yandi songaka bo nde: “Mono ta kumisa vangu na beno kizitu mingi, mpi mono ta yika yo. Tata na mono pesaka beno ndola ti bafimbu, kansi mono ta sala yo ti bafimbu ya bansende.”—2 Bansangu 10:6-14.
w01-F 1/9 28-29
Mutindu Nge Lenda Baka Balukanu ya Mbote
Na kati ya dibundu, Yehowa me pesaka beto mpi bampangi ya kuyela na kimpeve yina lenda pesa beto bandongisila sambu na kubaka balukanu ya mbote. (Baefezo 4:11, 12) Kansi beto landa ve mbandu ya bantu yina ke soba-sobaka mabundu tii kuna bo ta zwa bantu yina ta songa bo mambu yina bo ke zola kuwa mpi ya bo ta landa ndongisila. Beto landa ve mbandu ya Rehoboami yina sadilaka ve ndongisila ya mbote yina bambuta yina vandaka bansadi ya tata na yandi pesaka yandi. Yandi sepelaka kulanda bandongisila ya batoko yina yelaka ti yandi. Lukanu ya mbi yina yandi bakaka natilaka yandi mambu mingi ya mbi. Yandi vidisaka kitini ya nene ya kimfumu na yandi.—1 Bantotila 12:1-17.
Kana nge ke sosa bandongisila, nge fwete solula ti bampangi yina kele ti eksperiansi, ya me zaba Masonuku mbote-mbote mpi ya ke zitisaka minsiku ya lunungu. (Bingana 1:5; 11:14; 13:20) Kana mpila kele, baka ntangu ya kuyindula na mudindu minsiku yina ke wakana ti diambu ya nge me kutana ti yo mpi malongi yina nge lenda baka. Kana nge ke tadila mambu na kulanda Ndinga ya Yehowa, lukanu ya mbote yina nge ta baka ta monana pwelele.—Bafilipi 4:6, 7.
it-2-F 754 § 3
Rehoboami
Rehoboami vandaka muntu ya nku mpi ya ntu-ngolo. Yandi bendaka bantu mingi na lweka na yandi. Makanda zole mpamba landaka kupesa Davidi maboko. Yo vandaka dikanda ya Yuda mpi ya Benyamini. Kansi banganga-nzambi mpi Balevi ya bimfumu zole ti bantu ya nkaka ya makanda kumi bikalaka mpi ya kwikama na yandi.—1Bn 12:16, 17; 2Bs 10:16, 17; 11:13, 14, 16.
Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 618-619
Demo ya kele bonso nkombo
Mambu Biblia ke tuba na Yozue 24:14 ke monisa nde, bilumbu yina bo vandaka na Ezipte, bantu ya Izraele bikaka na mutindu mosi buna nde lusambu ya luvunu kusambukila bo. Mpi Ezekiele ke monisa nde bo landaka kusala mambu yina ya mimpani bamvula mingi na nima. (Eze 23:8, 21) Kikuma yo yina, bantu ya nkaka ya ke tadilaka mambu ya Biblia ke monaka nde, kana Nzambi pesaka bantu ya Izraele bansiku na ntoto ya zelo na zelo ya vandaka kubuyisa bo na kupesa “bimenga na bademo yina kele bonso bankombo” (Lev 17:1-7) mpi kana Yeroboami tulaka banganga-nzambi “sambu na bisika ya kunanguka mpi sambu na bademo yina kele bonso bankombo mpi sambu na bana-bangombe yina yandi salaka” (2Bs 11:15), yo vandaka kidimbu yina vandaka kumonisa nde bantu ya nkaka ya Izraele vandaka kusambila biteki yina fwananaka ti nkombo yina bantu mingi vandaka kusambila na Ezipte mingi-mingi na Ezipte ya Nsi. Hérodote (II, 46) ke ndimisa nde, lusambu yina vandaka kuyibusa Bantu ya Grèce nzambi na bo na zina ya Pan mpi basatire disongidila, banzambi ya bamfinda yina vandaka kuzola biese ya kinsuni na mutindu ya kuluta ndilu mpi ya bo vandaka kusala ti bibongo, mukila mpi makulu ya bankombo. Sambu na bankaka, mutindu banzambi yina vandaka na ndambu mosi bonso bambisi ya mfinda mpi na ndambu ya nkaka bonso bantu me pusaka bantu na kusala kifwanisu ya Satana ti mukila, bibongo mpi makulu ya nkombo. Yo vandaka kinkulu yina zabanaka mingi na bantu yina vandaka kudibinga nde Bakristu na kati-kati ya bamvu 500-1000 T.B.
Kansi, bo ke tubila ve na siki-siki yonso kana “mika” yina vandaka nki. Bankaka vandaka kuyindula nde, yo vandaka bankombo ya masonga to biteki yina vandaka bonso bankombo. Kansi ata kima mosi ke monisa nde yo vandaka mpidina. Ata verse mosi mpi ve ya Biblia ke monisa nde, mambu yai vandaka ya masonga. Bangogo yina bo me sadila ke monisa kaka nde, bo vandaka kumona banzambi na bo yina ya biteki na mabanza. Bo vandaka kumona bo bonso bankombo to bonso nde banzambi yango vandaka ti mika. Mutindu baverse yai ke sadila ngogo “bankombo” vandaka kaka mutindu ya kumonisa nde, bo ke vweza banzambi yonso ya biteki, kaka mutindu ngogo ya bo me sadila sambu na kubalula ngogo biteki na baverse mingi, me katukaka na ngogo yina ke tendulaka na ndinga ya kisina nde “tubambuma ya bawese ya bankombo.” Kansi yo ke tendula ve nde biteki yango vandaka kibeni ya bawese ya bankombo—Lev 26:30; Kul 29:17.
24-30 AVRIL
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | 2 BANSANGU 13-16
“Tudila Yehowa Ntima—Inki Ntangu?”
Baleke—Inki Beno Lenda Sala Sambu Bantu ya Nkaka Kutudila Beno Ntima?
12 Ntangu ntotila Aza vandaka leke, yandi vandaka muntu ya kudikulumusa mpi ya kikesa. Mu mbandu, na nima ya lufwa ya tata na yandi Abiya, Aza kumaka mfumu mpi yantikaka kukatula biteki yonso na insi. “Diaka, yandi songaka bantu ya Yuda na kusosa Yehowa Nzambi ya ba-nkaka na bo mpi na kuzitisa nsiku ti ntuma.” (2 Bans. 14:1-7) Ntangu Zera muntu ya Etiopia kwisaka ti basoda 1000000 sambu na kunwanisa Yuda, na mayele yonso Aza sosaka lusadisu ya Yehowa mpi tubaka nde: “O Yehowa, yo kele ve na mfunu sambu na nge kana bantu yina nge ke sadisa kele mingi to kele ve na ngolo. Sadisa beto, O Yehowa Nzambi na beto, sambu beto ke tula ntima na nge.” Bangogo yai ya mbote ke monisa nde Aza vandaka ti lukwikilu ya ngolo nde Yehowa ta gulusa yandi mpi bantu na yandi. Aza tudilaka Tata na yandi ya zulu ntima mpi “Yehowa bedisaka bantu ya Etiopia.”—2 Bans. 14:8-12.
Baleke—Inki Beno Lenda Sala Sambu Bantu ya Nkaka Kutudila Beno Ntima?
13 Kunwanisa basoda 1000000 vandaka diambu mosi ya mpasi kansi sambu Aza tudilaka Yehowa ntima, yandi nungaka. Diambu ya mawa kele nde, ntangu Aza kutanaka ti diambu ya nkaka ya mpasi, yandi tudilaka ve Yehowa ntima. Ntangu ntotila ya mbi Basha ya Izraele zolaka kunwanisa yandi, Aza sosaka lusadisu ya ntotila ya Siria. Lukanu yina natilaka yandi bampasi. Na nzila ya profete Anani, Yehowa songaka Aza nde: “Sambu nge tulaka ntima na ntotila ya Siria kansi nge tulaka ve ntima na Yehowa Nzambi na nge, basoda ya ntotila ya Siria me tina na maboko na nge.” Banda na ntangu yina, bantu kumaka kunwanisa Aza mingi. (2 Bans. 16:7, 9; 1 Bant. 15:32) Inki dilongi beto ke baka?
Baleke—Inki Beno Lenda Sala Sambu Bantu ya Nkaka Kutudila Beno Ntima?
14 Vanda ti kikalulu ya kudikulumusa mpi landa kutudila Yehowa ntima. Ntangu nge bakaka mbotika nge monisaka nde nge kele ti lukwikilu ya ngolo mpi nde nge ke tudilaka Yehowa ntima. Yehowa vandaka ti kiese mingi ya kuyamba nge na dibuta na yandi. Diambu ya mfunu yina nge fwete sala kele, kulanda kutudila Yehowa ntima. Yo lenda monana nde yo kele mpasi ve na kutudila Yehowa ntima ntangu yo ke lomba nde beto baka balukanu ya mfunu. Kansi bantangu ya nkaka nki nge fwete sala? Yo kele mfunu mingi na kutudila Yehowa ntima ntangu nge ke zola kubaka balukanu ya me tala bansaka, kisalu mpi balukanu ya nkaka ya luzingu. Kutula ve ntima na mayele na nge mosi kansi sosa minsiku ya Biblia yina ta sadisa nge na kubaka balukanu ya mbote mpi na nima sadila yo. (Bing. 3:5, 6) Kana nge sala mutindu yina nge ta sepedisa Yehowa mpi na dibundu, bampangi ta zitisa nge.—Tanga 1 Timoteo 4:12.
Bimvwama ya Kimpeve
Sadila Yehowa na Ntima ya Mvimba!
7 Inki mutindu beto lenda zaba kana ntima na beto kele ya mvimba na Yehowa to ve? Kudiyula nde: ‘Keti mono ke lemfukilaka Yehowa ata na ntangu ya mpasi? Keti mpusa na mono ya ngolo ke vandaka nde dibundu na yandi kuvanda bunkete?’ Yindula bikesa yina Aza monisaka ntangu yandi katulaka nkaka na yandi ya nkento na kiyeka ya mama ya ntotila. Bantangu ya nkaka, yo ta lomba nde nge vanda kikesa bonso Aza. Mu mbandu, inki nge ta sala kana muntu ya dibuta to nduku na nge ya ngolo me sala disumu, me balula ve ntima mpi bo me basisa yandi na dibundu? Keti nge ta yambula kukangama ti yandi? Inki lukanu nge ta baka?