Bareferanse ya Mukanda ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
3-9 JUILLET
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | ESDRASI 4-6
“Beno Kota Ve na Mambu ya Kisalu”
Keti Nge Ke Mona Mambu Yina Zekaria Monaka?
13 Bo buyisaka kisalu ya kutunga tempelo. Ata mpidina, bantu yina vandaka kutwadisa, disongidila Yeshua (Yozue) nganga-nzambi ya nene mpi guvernere Zorobabele “yantikaka kutunga diaka nzo ya Nzambi.” (Esd. 5:1, 2) Bayuda ya nkaka lendaka kuyindula nde yo vandaka ve desizio ya mbote. Bo lendaka kusala ve nde bambeni kumona ve nde bo ke tunga tempelo mpi bo zabaka nde bambeni na bo lendaka kusala yonso yina bo lenda sala sambu na kubuyisa bo na kutunga tempelo. Yo lombaka nde bamfumu zole yina Yozue mpi Zorobabele ya vandaka kutwadisa kisalu ya kutunga tempelo kubakisa nde Yehowa vandaka kusadisa bo. Yehowa sadisaka bo kibeni. Inki mutindu?
w86-F 2/1 29, lupangu § 2-3
Meso ya Yehowa “Vandaka Kutala Bankuluntu”
Na nima ya ntangu yina Bayuda basikaka na kimpika na Babilone, bo lutisaka bamvula 16 kukonda kusala kisalu ya kutunga tempelo. Kansi profete Agai mpi profete Zekaria songaka Bayuda na kuyantika diaka kisalu ya kutunga tempelo ya Yehowa. Na nima, bamfumu ya luyalu ya Persia yantikaka kutelemina bo sambu bo yambula kisalu ya kutunga. Bo yulaka Bayuda nde: “Nani me pesa beno nswa ya kutunga nzo yai?”—Esd 5:1-3.
Yo vandaka mpasi sambu Bayuda kupesa bo mvutu. Kana bankuluntu waka boma, yo zolaka kusala nde bo yambula kisalu ya kutunga tempelo. Kana bankuluntu pesaka mvutu yina lendaka kupesa bamfumu ya luyalu ya Persia makasi, mbala mosi yo zolaka kusala nde bo buyisa bo na kutunga diaka tempelo. Yo yina bankuluntu (ntembe kele ve nde guvernere Zorobabele mpi nganga-nzambi ya nene Yozue bantu vandaka kutwadisa bo) pesaka mvutu mosi ya mbote kibeni. Bo yibusaka bamfumu ya luyalu ya Persia nde ntotila Sirusi sonikaka mukanda mosi yina vandaka kupesa Bayuda nswa ya kutunga diaka tempelo. Bamfumu ya luyalu yina vandaka kuzaba nde bo lendaka ve kusoba nsiku yina ntotila mosi me pesa. Yo yina, bo yambulaka kutelemina Bayuda sambu na nsiku yina ntotila pesaka. Yo yina, bo pesaka Bayuda nswa ya kulanda kutunga diaka tempelo tii ntangu yina ntotila Dariusi pesaka diaka nswa ya kumanisa kutunga tempelo.—Esd 5:11-17; 6:6-12.
Keti Nge Ke Mona Mambu Yina Zekaria Monaka?
7 Kima mosi salamaka yina pesaka Bayuda yina vandaka kutunga tempelo kikesa. Inki kele kima yango? Na 520 na ntwala ya ntangu na beto, Dariusi I kumaka ntotila ya Persia. Na mvula ya zole ya luyalu na yandi, yandi bakisaka nde mutindu bo buyisaka kisalu ya kutunga tempelo vandaka kuwakana ve ti nsiku. Yo yina ntotila Dariusi tubaka nde bo fwete manisa kisalu yina ya kutunga tempelo. (Esd. 6:1-3) Nsangu yina yitukisaka bantu yonso. Kansi ntotila salaka diaka mambu mingi ya nkaka. Yandi songaka bantu yina vandaka kuzinga pene-pene na kutelemina diaka ve Bayuda mpi na kupesa bo mbongo mpi bima yonso yina bo vandaka ti yo mfunu sambu na kumanisa kutunga tempelo. (Esd. 6:7-12) Yo yina Bayuda manisaka kutunga tempelo kiteso ya bamvula iya na nima na 515 na ntwala ya ntangu na beto.—Esd. 6:15.
Keti Nge Ke Mona Mambu Yina Zekaria Monaka?
16 Yehowa ke pesaka beto diaka lutwadisu na nzila ya “mpika ya kwikama mpi ya mayele.” (Mat. 24:45) Bantangu ya nkaka, mpika yina lenda pesa lutwadisu yina beto ke bakisa ve mbote-mbote. Mu mbandu, bo lenda pesa beto bansiku sambu yo sadisa beto na kuyilama na kisumbula ya lugangu yina lenda salama mpi beto lenda yindula nde kisika beto ke zingaka yo ta salama ve. To beto lenda yindula nde mpika ke lutisa ndilu na bansiku yina yandi ke pesa na yina me tala maladi mosi. Inki beto fwete sala kana beto ke yindula nde bansiku yina bo me pesa kele mfunu ve? Beto lenda yindula mambote yina bantu ya Izraele bakaka ntangu bo salaka mambu yina Yozue mpi Zorobabele songaka bo na kusala. Beto lenda yindula mpi masolo ya nkaka ya Biblia yina beto me tangaka. Bantangu ya nkaka bansadi ya Nzambi bakaka lutwadisu yina monanaka bonso nde yo vandaka ve mfunu na meso ya bantu. Kansi na nima, yo gulusaka luzingu.—Baz. 7:7; 8:10.
Bimvwama ya Kimpeve
w93-F 15/6 32 § 3-5
Keti Nge Lenda Tudila Biblia Ntima?
Bo salaka mbongo yina ya kibende na Tarsisi, mbanza mosi na sudi-esti ya insi yina bo ke bingaka bubu yai Turquie. Bo salaka yo ntangu Mazaeus vandaka guvernere ya Persia na mvu-nkama ya iya na ntwala ya ntangu na beto. Bo sonikaka na mbongo yina ya kibende nde Mazaeus vandaka guvernere ya provense yina vandaka “na Simu ya Nzadi,” disongidila na Nzadi ya Efrate.
Kansi sambu na nki bangogo yina ke benda dikebi na beto? Sambu yo kele mpi na Biblia. Esdrasi 5:6–6:13 ke tubila mukanda yina guvernere Tatenai sonikilaka ntotila Dariusi ya Persia. Bo vandaka kutubila mingi kisalu ya kutunga diaka tempelo na Yeruzalemi yina Bayuda vandaka kusala. Esdrasi vandaka kusala mbote-mbote bakopi ya Nsiku ya Nzambi. Na Esdrasi 5:6 mpi 6:13, yandi bingaka Tatenai nde ‘mfumu ya mbanza yina kele na Simu ya Nzadi.’
Esdrasi sonikaka yo pene-pene ya mvu 460 na ntwala ya ntangu na beto, bamvula kiteso ya 100 na ntwala nde bo sala mbongo yina ya kibende. Bantu ya nkaka lenda yindula nde mutindu Esdrasi tangaka zina ya mfumu yina yalaka na ntangu ya ntama kele ve diambu ya nene. Kansi kana nge tudila bansoniki ya Biblia ntima ata na mambu ya fioti-fioti yina bo sonikaka, yo ta pusa nge mpi na kutula ntima na mambu ya nkaka yina bo sonikaka na Biblia.
10-16 JUILLET
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | ESDRASI 7-8
“Mambu Yina Esdrasi Salaka Pesaka Yehowa Lukumu”
Kulonguka Ke Pesaka Mambote ti Kiese
8 Ya kieleka, zola na beto na Ndinga ya Yehowa fwete katuka na ntima na beto, kisika mawi na beto ke katukaka. Beto fwete vanda na kiese ya kutelama na baverse ya nkaka ya beto ke tanga mpi kuyindula mambu yina yo ke tuba. Beto fwete yindula na mudindu bangindu ya ngolo ya kimpeve, kutula mabanza na beto yonso na bangindu yango, mpi kuyindulula yo. Sambu na kusala yo, yo ke lombaka kuyindula na kisika mosi ya pima mpi na kisambu. Bonso Esdrasi, beto kele na mfunu ya kuyidika ntima na beto sambu na kutanga mpi kulonguka Ndinga ya Nzambi. Bo me sonikaka mutindu yai sambu na yandi: “Esdrasi kudipesaka na kulonguka Bansiku ya Mfumu Nzambi, na kulanda yo mbote-mbote ti na kulonga yo yonso na bantu ya Izraele.” (Esdrasi 7:10) Tala bikuma tatu yina vandaka kupusa Esdrasi na kuyidika ntima na yandi: kulonguka, kusadila mambu yango yandi mosi, ti kulonga. Beto fwete landa mbandu na yandi.
si 75-F § 5
Mukanda ya 13—1 Bansangu
5 Ata muntu mosi ve fwanaka kibeni bonso Esdrasi sambu na kusonika bansangu ya mbote mpi ya me fwana. “Esdrasi yidikaka ntima na yandi sambu na kulonguka Nsiku ya Yehowa, kusadila yo, mpi kulonga bansiku ti balusambisu na yo na Izraele.” (Esd 7:10) Yehowa sadisaka Esdrasi na nsadisa ya mpeve santu na yandi. Ntotila ya Persia yina vandaka kuyala ntoto ya mvimba bakisaka nde Nzambi pesaka Esdrasi mayele. Yo yina ntotila tulaka Esdrasi mfumu ya distrike ya Yuda. (Esd 7:12-26) Esdrasi bakaka bansangu na mikanda ya kuluta mbote yina bo vandaka kusadila na ntangu yina sambu yandi vandaka ti kiyeka yina ntotila pesaka yandi mpi mayele ya Nzambi.
it-1-F 1155 § 9
Kudikulumusa
Yo Ke Pesaka Beto Lutwadisu ya Mbote. Muntu ya kudikulumusa ke landaka lutwadisu ya Nzambi. Esdrasi vandaka ti mukumba ya nene ya kunata babakala kuluta 1500 na Yeruzalemi; bayina basikaka na kimpika na Babilone. Banganga-nzambi, Banetinimi, bankento ti bana vandaka mpi na kati. Bo nataka mpi wolo mingi ti arza mingi sambu na kisalu ya kutunga tempelo na Yeruzalemi. Bo vandaka mpi ti mfunu ya lutaninu na voyage yina. Kansi Esdrasi lombaka ve ntotila ya Persia na kupesa yandi basoda mpi kumonisa nde yandi ke tula ntima na yandi na bantu. Yandi songaka ntete ntotila nde: “Diboko ya mbote ya Nzambi na beto ke vandaka ti bantu yonso yina ke sosaka yandi.” Na nima, Esdrasi songaka bantu na kubuya madia sambu na kudikulumusa na meso ya Yehowa. Bo sambaka Nzambi, yandi waka bisambu na bo mpi yandi taninaka bo sambu bambeni kusala bo ve mbi ntangu bo vandaka kusala voyage yina vandaka ti bigonsa mingi. (Esd 8:1-14, 21-32) Nzambi tindaka wanzio mosi na profete Daniele yina vandaka mpi na kimpika sambu na kumonisa yandi mbona-meso. Yo monisaka nde Nzambi pesaka yandi lukumu ya mingi sambu Daniele vandaka muntu ya kudikulumusa mpi yandi vandaka kusosa lutwadisu ya Nzambi.—Dan 10:12.
Bimvwama ya Kimpeve
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Esdrasi
7:28–8:20 Sambu na nki Bayuda mingi yina vandaka na Babilone buyaka kuvutuka na Yeruzalemi ti Esdrasi? Ata bamvula kuluta 60 lutaka banda kimvuka ya ntete ya Bayuda vutukaka na insi na bo, Yeruzalemi vandaka mpenza ve ya kuyidika. Kuvutuka na Yeruzalemi vandaka kutendula kuyantika luzingu ya mpa mpi na kati ya mambu ya mpasi mpi bigonsa. Mutindu mambu vandaka na Yeruzalemi na bilumbu yina, vandaka kupesa ve Bayuda yina vandaka ti kimvwama mingi na Babilone mabaku ya kuzwa bima mingi ya kinsuni. Beto fwete vila mpi ve nde nzietelo vandaka ya kigonsa. Yo lombaka nde bantu yina zolaka kuvutuka kuvanda ti lukwikilu ya ngolo na Yehowa, kikesa sambu na lusambu ya kieleka sambu na kukwenda na Yeruzalemi. Nkutu Esdrasi kudipesaka kikesa sambu Yehowa vandaka ti yandi. Sambu na kikesa yina Esdrasi pesaka bo, mabuta 1500—ziku bantu 6000—ndimaka na kuvutuka. Na nima, ntangu Esdrasi salaka bangidika ya nkaka, bantu ya Levi 38 ti Banetinimi 220 ndimaka na kukwenda.
17-23 JUILLET
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | ESDRASI 9-10
“Bampasi Yina Kukonda Bulemfu Ke Nataka”
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Esdrasi
9:1, 2—Inki mutindu kukwelana ti bantu ya ntoto yina vandaka kigonsa ya nene? Yo lombaka nde dikanda yina Nzambi vutulaka kutanina lusambu ya Yehowa tii kuna Mesia ta kwisa. Kukwelana ti bantu ya nkaka vandaka mpenza kigonsa sambu na lusambu ya kieleka. Sambu bankaka kwelanaka ti bantu yina vandaka kusambila biteki, ziku nsuka-nsuka dikanda ya mvimba zolaka kukuma bonso makanda ya mimpani. Lusambu ya bunkete lendaka kusuka kimakulu na ntoto. Ebuna, Mesia zolaka kukwisa na banani? Yo ke yitukisa ve na kumona nde Esdrasi waka mpenza mpasi ntangu yandi monaka mambu yina vandaka kusalama!
w09-F 1/10 10 § 6
Inki Yehowa Ke Lomba Beto?
Kana beto ke lemfukila Yehowa na luzolo yonso, beto ta baka balusakumunu mingi. Moize sonikaka nde: ‘Zitisa bantuma yina mono ke pesa nge bubu yai sambu na mambote na nge mosi.’ (Verse 13) Ya kieleka, bansiku yonso yina Yehowa ke pesaka beto, ke vandaka sambu na mambote na beto. Sambu na nki? Biblia ke tubaka nde: “Nzambi kele zola.” (1Yn 4:8) Bansiku yina yandi ke pesaka beto ke vandaka kaka sambu na mambote na beto, banda bubu yai tii na bilumbu ke kwisa. (Yez 48:17) Kana beto ke lemfukila bansiku yonso ya Yehowa, yo ta tanina beto na bigonsa mingi banda bubu yai mpi yo ta sadisa beto na kubaka balusakumunu mingi kibeni mvula na mvula na nsi ya luyalu ya Kimfumu na yandi.
Bimvwama ya Kimpeve
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Esdrasi
10:3, 44—Sambu na nki bo kulaka bana kumosi ti bankento? Kana bo bikaka bana, shanse vandaka mingi kibeni nde bankento yina bo kulaka kuvutuka sambu na bana yango. Diaka, mbala mingi, bana ya fioti ke vandaka na mfunu ya lutaninu ya bamama na bo.
24-30 JUILLET
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | NEHEMIA 1-2
“Mbala Mosi Mono Sambaka”
Tula Yehowa na Ntwala na Nge Ntangu Yonso
5 Bantangu ya nkaka, beto lenda vanda ti mfunu ya kusamba nswalu-nswalu sambu Nzambi kusadisa beto. Kilumbu mosi, ntotila Artazeresesi ya Persia monaka nde Nehemia, kapita na yandi ya malafu, vandaka mawa-mawa. Ntotila yulaka yandi nde: “Nki nge ke zola?” Mbala mosi “[Nehemia] sambaka Nzambi ya zulu.” Nehemia lendaka ve kubaka ntangu mingi na kisambu yina yandi salaka na nsi ya ntima. Kansi, Nzambi pesaka mvutu na kisambu yina, sambu ntotila pesaka Nehemia maboko sambu na kutunga diaka bibaka ya Yeruzalemi. (Tanga Nehemia 2:1-8.) Ee, ata kisambu ya nkufi, ya nsi ya ntima lenda buta mbuma ya mbote.
Kusala Disolo Kukonda Kutala-Tala Banoti
Ntangu bo me lomba nge na kutendula malongi ya nge ke kwikilaka kukonda kudibongisa, inki lenda sadisa nge na kuyidika mvutu na nge mbote? Landa mbandu ya Nehemia, yina sambaka na ntima na ntwala ya kupesa mvutu na ngiufula yina ntotila Artazeresesi yulaka yandi. (Neh. 2:4) Na nima, yandi yidikaka bangindu na yandi kaka na mabanza. Bitambi ya mfunu ya kulanda yo yai: (1) Pona diambu mosi to zole yina nge ta tubila na ntendula ya nge ta pesa (nge lenda sadila mambu yina kele na kamukanda “Masolo ya Kusolula na Biblia”). (2) Pona baverse ya nge ta sadila sambu na kupesa ngolo na mambu yango. (3) Yindula mutindu nge ta yantika ntendula na nge na mayele yonso na mpila nde muntu yina yulaka nge kuwa mpusa ya kulanda nge. Na nima yantika na kutuba.
Bimvwama ya Kimpeve
w86-F 15/2 25
Lusambu ya Kieleka Me Nunga
Ve, banda mwa ntangu Nehemia vandaka kusamba “mpimpa ti mwini” sambu na mbanza Yeruzalemi yina vandaka ya kubeba kibeni. (1:4, 6) Ntangu yandi zwaka dibaku ya kusonga ntotila Artazeresesi mpusa na yandi ya kutunga diaka bibaka ya Yeruzalemi, Nehemia sambaka diaka ata yandi vandaka kusala yo dezia mbala na mbala. Yehowa pesaka mvutu ntangu bo pesaka Nehemia nswa ya kutunga diaka bibaka ya Yeruzalemi.
Mambu yina yo ke longa beto: Nehemia sosaka lutwadisu ya Yehowa. Ntangu beto ke zola kubaka balukanu ya mfunu, beto mpi fwete “kwamina na kisambu” mpi kulanda lutwadisu ya Yehowa.—Baroma 12:12.
31 JUILLET–6 AOÛT
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | NEHEMIA 3-4
“Keti Kisalu ya Maboko Ke Vandaka Ve Mfunu Sambu na Nge?”
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Nehemia
3:5, 27. Beto fwete tadila ve bisalu ya maboko yina ke salama sambu na mambote ya lusambu ya kieleka nde yo me fwana ve sambu na beto, mutindu “bambuta ya bwala” Tekoa salaka. Kansi, beto lenda landa mbandu ya bantu ya mpamba ya Tekoa yina kudipesaka na luzolo yonso.
Mutindu ya Muntu Yina Yehowa Lenda Kumisa Nge
11 Bamvula mingi me luta, bana ya Shalumi ya bankento vandaka na kati ya bantu yina Yehowa sadilaka sambu na kuyidika bibaka ya Yeruzalemi. (Neh. 2:20; 3:12) Ata papa na bo vandaka mfumu, bana ya Shalumi ya bankento vandaka na kiese ya kusala kisalu yina ya mpasi mpi ya kigonsa. Bo vandaka ve bonso bantu ya bwala Tekoa yina “bantu na bo ya lukumu kudikulumusaka ve sambu na kusala kisalu.” (Neh. 3:5) Yindula kiese yina bana ya Shalumi waka ntangu kisalu ya kutunga manaka na nima ya bilumbu 52. (Neh. 6:15) Bubu yai, bampangi mingi ya bankento ke vandaka na kiese ya kusala kisalu ya ntangu yonso, mu mbandu kutunga mpi kuyidika Banzo ya Kimfumu. Dibundu ya Yehowa kele ti mfunu ya bampangi-bankento ya mayele, ya kikesa mpi ya kwikama sambu na kusala bisalu yai.
Vanda ti Dibanza Bonso ya Kristu Sambu na Yina Me Tala Kimuntu ya Nene
16 Bakristu yonso, bambuta ti baleke, fwete sosa kukuna dibanza ya Kristu na yina me tala kimuntu ya nene. Na kati ya dibundu, bisalu ya mutindu mingi ke salamaka. Beto fwete buya ve kusala bisalu yina ke monana bonso ya mpamba-mpamba. (1 Samuele 25:41; 2 Bantotila 3:11) Bibuti, keti beno ke siamisaka bana na beno mpi batoko na kusala na kiese yonso konso kisalu yina bo me pesa bo yo vanda na Nzo ya Kimfumu, na balukutakanu ya fioti, to na kisika ya lukutakanu ya distrike? Keti bo ke monaka beno ke sala bisalu yina bantu ke monaka bonso ya mpamba-mpamba? Mpangi mosi ya bakala yina ke salaka ntangu yai na babiro ya ke twadisaka kisalu ya Bambangi ya Yehowa na ntoto ya mvimba ke yibuka mbote mbandu ya bibuti na yandi. Yandi tubaka nde: “Mutindu bo vandaka kutula bunkete na Nzo ya Kimfumu to na kisika mosi ya lukutakanu ya distrike longaka mono nde bo vandaka kubaka kisalu yina na valere. Mbala mingi bo vandaka kusala bisalu ya luzolo ya mbote yina vandaka sambu na mambote ya dibundu to ya bampangi, ata bisalu yango vandaka kumonana ya kukonda mfunu. Kikalulu yai sadisaka mono na kundima na luzolo yonso konso kisalu yina bo me pesa mono awa na Betele.”
Bimvwama ya Kimpeve
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Nehemia
4:17, 18—Inki mutindu muntu lendaka kusala kisalu ya kutunga kaka na diboko mosi? Sambu na bantu yina vandaka kunata bima ya kutungila, yo vandaka ve mpasi. Kana bo tula bima na ntu to na mapeka na bo, bo lendaka kusimba yo na diboko mosi kukonda mpasi, mpi ‘kusimba munduki na diboko yankaka.’ Bantu ya vandaka kutunga yina vandaka ti mfunu ya kusadila maboko yonso zole sambu na kusala kisalu na bo, “vandaka na mbele ya bitumba na luketo” ntangu bo vandaka kutunga. Bo vandaka ya kuyilama na kunwana kana mbeni me kwisa kunwanisa bo.
7-13 AOÛT
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | NEHEMIA 5-7
“Nehemia Vandaka Kuzola Kusadila Bantu ya Nkaka na Kisika ya Kuzola nde Bo Sadila Yandi”
w02-F 1/11 27 § 3
Bantu Yina Ke Pesaka Maboko na Lusambu ya Kieleka—Na Ntangu ya Ntama mpi Bubu yai
Nehemia kudipesaka kibeni ya mvimba sambu na kupesa maboko na lusambu ya kieleka. Yandi sadilaka ntangu mpi makuki na yandi. Yandi sadilaka mpi bima na yandi ya kinsuni. Yandi sadilaka mbongo na yandi sambu na kusumba diaka bampangi na yandi ya Bayuda yina vandaka na kimpika. Yandi defisaka bantu mbongo kukonda intérêt. Ata Nehemia vandaka guvernere mpi yandi vandaka ti nswa ya kubaka bima na Bayuda, yandi vandaka ve kusala yo sambu yandi vandaka kuzola ve ‘kupesa bantu kizitu.’ Yandi kangulaka nzo mosi ya nene sambu na kudisa ‘bantu 150 ti bayina vandaka kudia na mesa na yandi mpi bantu yina katukaka na makanda.’ Konso kilumbu yandi vandaka kupesa “ngombe mosi ya bakala, mameme sambanu ya kitoko, ti bandeke” sambu na banzenza na yandi. Diaka, mbala mosi na bilumbu kumi, yandi vandaka kupesa bo “vinu mingi ya mutindu na mutindu.” Yandi vandaka kusadila kaka mbongo na yandi mosi.—Nehemia 5:8, 10, 14-18.
“Kubwisa Ve Maboko”
16 Yehowa pesaka maboko ya Nehemia mpi ya Bayuda kikesa. Bo manisaka kutunga bibaka ya Yeruzalemi na bilumbu 52 mpamba! (Nehemia 2:18, noti na nsi ya lutiti; 6:15, 16) Nehemia bikaka ve kaka nde bantu ya nkaka kutunga. Yandi mosi mpi pesaka maboko na kutunga diaka bibaka ya Yeruzalemi. (Nehemia 5:16) Bubu yai mpi, bankuluntu mingi ke landaka mbandu ya Nehemia. Bo ke pesaka maboko na bisalu ya kutunga Babetele ti banzo ya balukutakanu, to kuyobisa Nzo ya Kimfumu mpi kuyidika yo. Bankuluntu yai ya zola ke pesaka bampangi yina kele na mpasi kikesa ntangu bo ke kwendaka kutala bo mpi ke samunaka ti bo.—Tanga Yezaya 35:3, 4.
Inki Mutindu Yehowa Ta Yindula Nge?
Biblia ke monisa na mutindu mosi ya sikisiki nde “kuyindula” ya Nzambi ke yindulaka ke tendulaka kusala diambu mosi ya mbote. Mu mbandu, ntangu masa fulukaka na ntoto bilumbu 150 sambu na mvula ya ngolo yina nokaka, “Nzambi yindulaka Noa . . . ; yandi tindaka mupepe na kuluta na zulu ya masa, ebuna masa yantikaka kuyuma.” (Kuyantika 8:1) Na nima ya bamvu-nkama mingi, Samsoni sambaka mutindu yai na ntangu bantu ya Filistia tobulaka yandi meso, mpi kangisaka yandi miniololo ya bibende: “Mfumu Nzambi pardo, yindula mono; pardo Nzambi, pesa mono diaka ngolo na . . . mbala yai.” Yehowa yindulaka Samsoni. Yandi pesaka yandi ngolo ya kuluta ngolo ya bantu ke vandaka na yo na mpila nde yandi vutula mbela na bambeni ya Nzambi. (Bazuzi 16:28-30) Sambu na yina me tala Nehemia, Yehowa sambulaka bikesa na yandi, ebuna lusambu ya kieleka vutukaka na Yeruzalemi.
Bimvwama ya Kimpeve
Landa na ‘Kusala Mambu ya Mbote Sambu na Kubedisa Mambu ya Mbi’
15 Ya tatu, bambeni ya Nehemia sadilaka muyekudi mosi, Shemaya yina vandaka muntu ya Izraele, sambu na kumeka kupusa Nehemia na kufwa Nsiku ya Nzambi. Shemaya songaka Nehemia nde: “Beto ti nge beto fweti kwenda kubumbana na kati-kati ya Nzo-Nzambi; beto ta kanga bakielo sambu bo ke zola kukwisa kufwa nge.” Shemaya songaka Nehemia nde bambeni vandaka kusosa kufwa yandi, kansi nde yandi lendaka kukwenda kubumbana na tempelo sambu na kudigulusa. Kansi, Nehemia vandaka ve nganga-nzambi. Kana yandi kwendaka kubumbana na nzo ya Nzambi, yandi zolaka kusala disumu. Keti yandi zolaka kufwa Nsiku ya Nzambi sambu na kugulusa luzingu na yandi? Nehemia tubaka nde: “Keti nge ke yindula nde mono ta kuka kugulusa moyo na mono na kukwenda kubumbana na Nzo-Nzambi? Mono ke kwenda ve.” Sambu na nki Nehemia bwaka ve na mutambu yina bo tudilaka yandi? Sambu yandi zabaka nde ata Shemaya vandaka muntu ya Izraele bonso yandi, “Nzambi ve muntu” tindaka yandi. Nkutu, profete ya kieleka zolaka ve kulongisila yandi na kufwa Nsiku ya Nzambi. Diaka, Nehemia bikaka ve nde bambeni ya mbi kubedisa yandi. Ntangu fioti na nima, yandi sonikaka nde: “Na nima ya bilumbu makumi tanu na zole ya kisalu, lupangu manaka na kilumbu ya makumi zole na tanu ya ngonda ya Elule.”—Nehemia 6:10-15; Kutanga 1:51; 18:7.
14-20 AOÛT
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | NEHEMIA 8-9
“Kiese ya Yehowa Kele Kisika na Beno ya Ngolo ya Lutaninu”
Malongi ya Beto Ke Baka na Kisambu Mosi ya Kuyidika Mbote
2 Ngonda mosi na ntwala ya lukutakanu yina, Bayuda manisaka kutunga diaka bibaka ya Yeruzalemi. (Neh. 6:15) Bo manisaka kisalu yina kaka na nsungi ya bilumbu 52; na nima bo kumaka kudipesa mingi na bampusa na bo ya kimpeve. Yo yina, na kilumbu ya ntete ya ngonda yina landaka, Tishri, bo vukanaka na kisika ya bantu yonso sambu na kuwidikila Esdrasi ti Balevi ya nkaka ke tanga Nsiku ya Nzambi na ndinga ya ngolo mpi ke tendula yo. (Kifwanisu 1) Mabuta ya mvimba, tanga mpi ‘bantu yonso yina lendaka kuwa’ telamaka sambu na kuwidikila ‘yantika na suka-suka tii na midi.’ Bantu yai ya Izraele kele mbandu ya mbote kibeni sambu na beto, bayina ke vukanaka bubu yai na balukutakanu na Banzo ya Kimfumu ya mbote! Kansi ntangu nge kele na lukutakanu, keti bantangu ya nkaka nge ke bikaka nde mabanza na nge kuvwalangana mpi kuyantika kuyindula mambu yina kele ve kibeni mfunu? Kana mpidina, tadila diaka mbandu ya bantu ya Izraele yina sukaka kaka ve na kuwidikila kansi kuyindula na dikebi yonso mambu yina bo waka, yo yina bo yantikaka kudila sambu dikanda na bo lemfukilaka ve Nsiku ya Nzambi.—Neh. 8:1-9.
Keti ‘Mpeve Ta Landa na Kuyala Luzingu na Nge’?
9 Yehowa kele ‘Nzambi ya kiese.’ (1 Timoteo 1:11; Nkunga 104:31) Yezu ke sepelaka na kusala luzolo ya Tata na yandi. (Nkunga 40:9; Baebreo 10:7-9) Mpi ‘kiese ya Nzambi ta kumisa beto ngolo.’—Nehemia 8:10.
10 Kiese ya Nzambi ke pesaka beto kikesa kibeni ntangu beto ke salaka luzolo na yandi ata na ntangu ya mpasi, mawa, mpi miniokudi. “Kuzaba Nzambi” ke natilaka beto kiese mingi mpenza! (Bingana 2:1-5) Bangwisana na beto ya kiese ti Nzambi me simbama na nzayilu ya sikisiki mpi na lukwikilu yina beto ke vandaka na yo na yandi mpi na nkudulu ya kimenga ya Yezu. (1 Yoane 2:1, 2) Kuvanda muntu ya dibuta mosi mpamba ya kieleka ya Bakristu ya ntoto ya mvimba ke natilaka beto mpi kiese. (Sofonia 3:9; Agai 2:7) Kivuvu na beto ya Kimfumu mpi dibaku ya nene ya beto ke vandaka na yo ya kulonga nsangu ya mbote ke pesaka beto kiese. (Matayo 6:9, 10; 24:14) Diaka, kivuvu ya kuzinga mvula na mvula mpi ke natilaka beto kiese. (Yoane 17:3) Sambu beto kele na kivuvu ya kitoko ya mutindu yai, beto fwete “vanda na kiese mpenza.”—Kulonga 16:15.
Bimvwama ya Kimpeve
it-1-F 151 § 7
Kiarami
Bamvula mingi na nima ya kubasika ya Bayuda na kimpika na Babilone, nganga-nzambi Esdrasi tangilaka Bayuda yina vukanaka na Yeruzalemi mukanda ya Nsiku mpi Balevi vandaka kutendudila bo yo. Nehemia 8:8 ke tuba nde: “Bo landaka kutanga mukanda yina na ndinga ya ngolo, Nsiku ya Nzambi ya kieleka, bo vandaka kutendula yo pwelele mpi kupesa ngindu na yo; mpidina bo sadisaka bantu na kubakisa mambu yina bo vandaka kutanga.” Mbala ya nkaka Balevi vandaka kutendula masonama ya Kiebreo na Kiarami sambu Bayuda kumaka kutuba Kiarami ntangu bo vandaka na Babilone. Ntembe kele ve nde ata Bayuda vandaka kubakisa Kiebreo, Balevi vandaka kutendudila bo mambu yina bo vandaka kutanga na mukanda ya Nsiku sambu bo bakisa yo mbote-mbote.
21-27 AOÛT
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | NEHEMIA 10-11
“Bo Salaka Bibansa Sambu na Yehowa”
Yeruzalemi ya Kieleka
13 Mambu ya bo “wakanaka” na bilumbu ya Nehemia sadisaka bantu ya ntama ya Nzambi na kuyilama sambu na kupesa bibaka ya Yeruzalemi na maboko ya Nzambi. Kansi dikambu mosi ya kubongisa nswalu-nswalu vandaka na ntoto. Ntangu Yeruzalemi me kuma na kati ya bibaka ya nda imene, ti bakielo 12, yo lombaka nde bantu kuvanda mingi na kati na yo. “Bwala Yeruzalemi vandaka ya nene kansi bantu vandaka mingi ve na kuzinga muna.” (Nehemia 7:4) Sambu na kuzwa bantu, bo ‘bulaka zeke sambu na kusola fami mosi na kati ya bafami kumi na kukwisa kutunga mpi na Yeruzalemi, bwala ya Nzambi.’ Bantu mingi ndimaka na luzolo yonso, ebuna bantu kumisaka ‘konso fami yina ndimaka na luzolo na bo mosi na kukwisa kutunga na Yeruzalemi.’ (Nehemia 11:1, 2) Yai mbandu mosi ya mbote mpenza sambu na bansambidi ya kieleka bubu yai. Bayina ke vandaka ti mpila, bo ke kwendaka kusadisa na bisika yina beto ke vandaka na mfunu ya bantu ya kuyela na kimpeve!
w86-F 15/2 26
Lusambu ya Kieleka Me Nunga
Yo lombaka nde Bayuda kuyambula bima mingi yina bo vandaka ti yo sambu na kukwenda na Yeruzalemi mpi voyage yango zolaka kulomba mbongo mingi mpi bo zolaka kukutana ti mambu ya mpasi. Bayina vandaka kuzinga na Yeruzalemi vandaka na kigonsa. Bayuda ya nkaka vandaka kubakisa nde, bantu yina ndimaka kukwenda na Yeruzalemi na luzolo yonso ata bo zabaka nde bo ta kutana ti mambu ya mutindu na mutindu, vandaka mfunu mingi na meso ya Yehowa mpi ntembe kele ve nde bo vandaka kusamba Yehowa sambu yandi sakumuna bo.
Nzambi Ke Ndimaka Bantu ya Kwikama
15 Ntangu beto kudipesaka na Yehowa, beto silaka nde beto ta salaka luzolo na yandi ata na ntangu ya mpasi. Beto zabaka nde kulungisa lusilu yina lenda vanda mpasi bantangu ya nkaka. Kansi nki beto ta sala kana muntu me lomba beto na kusala kima mosi ya mbi? Kana beto wa ve boma mpi beto lemfukila Nzambi na luzolo yonso, beto ta monisa nde beto ke kangama na lusilu yina beto salaka. Ata kusala bibansa ya mpidina lenda vanda mpasi, Yehowa ke sakumunaka beto mingi. (Malaki 3:10) Ebuna mwana ya Yefte? Yandi salaka nki sambu na lusilu ya tata na yandi?
Bimvwama ya Kimpeve
Bangindu ya Mfunu ya Mukanda ya Nehemia
10:34—Sambu na nki bo lombaka bantu na kupesaka bankuni? Nsiku ya Moize vandaka ve kulomba bantu na kupesa bankuni. Diambu yai salamaka kaka sambu na mpusa yina monanaka. Bo vandaka na mfunu ya bankuni mingi kibeni sambu na kuyoka bimenga na mesa-kimenga. Yo ke monana nde, Banetinimi, yina vandaka ve bantu ya Izraele mpi yina vandaka kusala bonso bampika ya tempelo, vandaka ve mingi. Yo yina, bo bulaka zeke sambu bantu kulanda kupesa bankuni kukonda kusukinina.
28 AOÛT–3 SEPTEMBRE
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | NEHEMIA 12-13
“Vanda ya Kwikama na Yehowa Ntangu Nge Ke Pona Banduku”
it-1-F 100 § 8
Bantu ya Amoni
Ntangu bo basisaka Tobia na tempelo, bo tangaka nsiku ya Nzambi ya kele na Kulonga 23:3-6. Nsiku yango vandaka kutuba nde ata muntu mosi ve ya Amoni to ya Moabi lenda kota na dibundu ya Izraele. Na nima, bo sadilaka mambu yina nsiku yango vandaka kutuba. (Neh 13:1-3) Nzambi pesaka nsiku yango kiteso ya bamvula 1000 na ntwala sambu bantu ya Amoni mpi ya Moabi buyaka kusadisa bantu ya Izraele ntangu bo vandaka kukwenda na Ntoto ya Lusilu. Yo ke tendula nde bantu yina lendaka ve kukuma bantu ya Izraele mpi kubaka banswa ti mikumba yina bantu ya Izraele vandaka ti yo. Kansi yo ke tendula ve nde bantu ya Amoni to ya Moabi lendaka ve kuvukana ti bantu ya Izraele to kuzinga ti bo mpi bo baka balusakumunu yina Nzambi vandaka kupesa bantu ya Izraele. Mbandu ya Seleki yina vandaka mosi na kati ya bamfumu ya basoda ya Davidi mpi disolo ya Ruti, muntu ya Moabi ke monisa yo pwelele.—Rut 1:4, 16-18.
Bo Me Santisaka Beno
5 Tanga Nehemia 13:4-9. Sambu beto ke zinga na nsi-ntoto yina me fuluka ti bantu yina kele ve ya santu, yo kele ve pete sambu na kubikala ya santu. Beto tadila mbandu ya Eliashibi mpi Tobia. Eliashibi vandaka nganga-nzambi ya nene, mpi Tobia vandaka muntu ya Amoni mpi ziku nsadi na Yudea, mbanza yina bantu ya Persia vandaka kuyala. Tobia mpi banduku na yandi telaminaka bikesa ya Nehemia sambu na kutunga diaka bibaka ya Yeruzalemi. (Neh. 2:10) Nsiku buyisaka bantu ya Amoni na kukota na kibansala ya tempelo. (Kul. 23:3) Ebuna, sambu na nki nganga-nzambi ya nene pesaka Tobia, muntu ya mutindu yina, kisika na nzo ya madia na tempelo?
6 Tobia kumaka nduku ya ngolo ya Eliashibi. Tobia mpi mwana na yandi ya bakala Yohanani, kwelaka bankento ya Bayuda, mpi Bayuda mingi vandaka kutuba mambu ya mbote sambu na Tobia. (Neh. 6:17-19) Mosi ya bantekolo ya Eliashibi kwelaka mwana-nkento ya Sanebalati, guvernere ya Samaria yina vandaka nduku ya ngolo ya Tobia. (Neh. 13:28) Bangwisana yai lenda tendula kikuma yina nganga-nzambi ya nene, Eliashibi, bikaka nde mutelemini yina vandaka ve Mukristu kuvanda ti bupusi na zulu na yandi. Kansi Nehemia monisaka kwikama na Yehowa na mutindu yandi losaka bima yonso ya nzo ya Tobia, na nganda ya nzo ya madia.
Nunga Kumekama ya Kwikama
6 Kana beto kele ya kwikama na Yehowa Nzambi, beto ta zola ve kuta kinduku ti bayina yonso ya kele bambeni na yandi. Kikuma yo yina longoki Yakobo sonikaka nde: “Keti beno zaba ve nde, kana nge kele nduku ya mambu ya nsi-ntoto, nge kele mbeni ya Nzambi? Muntu yina ke zola kuvanda nduku ya mambu ya nsi-ntoto, yandi ke kuma mbeni ya Nzambi.” (Yakobo 4:4) Beto ke zola kuvanda na kwikama yina Ntotila Davidi monisaka ntangu yandi tubaka nde: “Mfumu, mono ke mengaka mpenza bantu yina ke mengaka nge. Mono ke zolaka ve ata fioti bantu yina ke tombukilaka nge. Mono me menga bo mingi mpenza, mono ke tangaka bo bonso bambeni na mono mosi.” (Nkunga 139:21, 22) Beto ke zola ve kuvukana ti bantu yina yonso ya ke salaka masumu na luzolo, sambu beto me vukana na bo ata na kima mosi ve. Keti kwikama na Nzambi ta kangisa beto ve na kuvukana ti konso mbeni ya Yehowa ya mutindu yina, yo vanda kimuntu-kimuntu to na nzila ya televizio?
Bimvwama ya Kimpeve
it-2-F 359 § 8
Miziki
Kuyimba vandaka na valere mingi na tempelo. Yo ke monana pwelele mutindu Masonuku ke tubilaka miyimbi-bankunga na baverse mingi. Mu mbandu, bo vandaka “kusala ve bisalu ya nkaka” yina Balevi ya nkaka vandaka kusala sambu bo kudipesa ya mvimba na mukumba na bo ya kuyimba. (1Bs 9:33) Diaka, bo ke tanga bo bonso kimvuka mosi ya mfunu ya kudivandila na kati ya bimvuka ya bana ya Levi, bayina katukaka na kimpika na Babilone. (Esd 2:40, 41) Nkutu, ntotila ya Persia Artazeresesi (Longue-Main) songaka bo mpi bimvuka ya nkaka ya mfunu na kufuta ve “mpaku, kitadi, to mpaku ya nzila.” (Esd 7:24) Na nima, ntotila pesaka nswa nde bantu ‘kulungisa banzala ya konso kilumbu ya miyimbi-bankunga.’ Ata yo vandaka nsiku ya Artazeresesi, yo ke monana nde Esdrasi muntu basisaka yo sambu yandi vandaka ti kiyeka yina ntotila pesaka yandi. (Neh 11:23; Esd 7:18-26) Yo yina, ata miyimbi-bankunga yonso vandaka mpi Balevi, Biblia ke tubila bo bonso kimvuka mosi ya mfunu ya kudivandila. Yo ke tubila “miyimbi-bankunga ti Balevi.”—Neh 7:1; 13:10.