Suka me yantika kutana ntangu Piere me buya Yezu sambu na mbala ya tatu nde yandi me zaba yandi ve. Bantu ya Sanedreni me manisa kusambisa Yezu mpi kuseka yandi; na nima bo me panzana. Beto me kuma na Kitanu na suka mpi bo me vukana diaka; ziku bo ke zola kuyidika diambu ya mbi yina bo salaka mutindu bo fwaka nsiku ntangu bo sambisaka Yezu na mpimpa. Bo me lomba nde bo nata Yezu na ntwala na bo.

Tribinale me yula diaka Yezu nde: “Kana nge kele Kristu, songa beto.” Yezu me tuba nde: “Ata mono songa beno, beno ta kwikila yo ve ata fioti. Diaka, kana mono yula beno, beno ta pesa ve mvutu.” Ata mpidina, Yezu me songa bo na kikesa yonso nde yandi kele muntu yina Biblia tubilaka na ntwala na Daniele 7:13. Yandi me tuba nde: “Katuka ntangu yai Mwana ya muntu ta vanda na diboko ya kitata ya ngolo ya Nzambi.”—Luka 22:67-69; Matayo 26:63.

Kansi, Sanedreni me yula yandi diaka nde: “Keti nge kele Mwana ya Nzambi?” Yezu me tuba nde: “Beno mosi bantu ke tuba nde mono kele Mwana ya Nzambi.” Bo me mona nde diambu yai ke pesa bo nswa ya kufwa Yezu sambu yandi me vweza. Bo me yula nde: “Keti beto kele diaka ti mfunu ya kimbangi ya nkaka?” (Luka 22:70, 71; Marko 14:64) Yo yina, bo me kanga Yezu bansinga mpi me nata yandi na Ponse Pilate, Guvernere ya Roma.

Ziku Yudasi Iskariote me mona mutindu bo ke nata Yezu na Pilate. Ntangu yandi me bakisa nde bo me zengila Yezu nkanu ya lufwa, yandi me wa mpasi na ntima mpi me mona nde kivuvu kele diaka ve. Kansi, na kisika nde yandi sosa Nzambi mpi kubalula ntima na masonga yonso, yandi me kwenda kuvutula mbongo yina 30 ya bibende. Yandi me songa bamfumu ya banganga-nzambi nde: “Mono salaka disumu ntangu mono tekaka muntu yina me sala mbi ve.” Kansi, bo me songa yandi na nku yonso nde: “Yo me tala beto na nki? Yo me tala nge mosi!”—Matayo 27:4.

Yudasi me losa mbongo yina 30 ya bibende na tempelo mpi na nima yandi me sala diambu ya nkaka ya mbi; yandi me kwenda kudifwa. Ntangu Yudasi ke zola kudikangisa nsinga na nkingu, yo ke monana nde lutangu ya nti yina yandi me kanga nsinga me zengana. Yandi me bwa na zulu ya matadi yina kele na nsi mpi nitu na yandi me pasuka na kati-kati.—Bisalu 1:17, 18.

Beto kele na suka mpi bo me nata Yezu na nzo ya Ponse Pilate. Kansi, Bayuda yina ke nata yandi me buya kukota. Bo ke yindula nde kana bo vukana ti Bantu ya Makanda bo ta kuma mvindu. Yo ta sala nde bo dia ve madia ya Nisani 15, kilumbu ya ntete ya Nkinsi ya Mampa ya Kukonda Levire, yina bo ke tadilaka mpi bonso nsungi ya Paki.

Pilate me basika na nganda mpi me yula bo nde: “Sambu na nki diambu beno ke funda muntu yai?” Bo me songa yandi nde: “Kana muntu yai vandaka ve muntu ya mbi, beto zolaka ve kupesa yandi na maboko na nge.” Ziku Pilate me mona bonso nde bo ke sosa kupusa yandi, yo yina yandi me songa bo nde: “Beno baka yandi beno mosi mpi beno sambisa yandi na kulanda nsiku na beno.” Bayuda me monisa nde bo kele ti ngindu ya kufwa Yezu, bo me tuba nde: “Nsiku ke pesa beto ve nswa ya kufwa muntu.”—Yoane 18:29-31.

Ya kieleka, yo ta basisa mavwanga kana bo fwa Yezu na nkinsi ya Paki. Kansi, kana bo pusa bantu ya Roma na kuzengila Yezu nkanu ya lufwa sambu na diambu mosi ya me tala luyalu sambu nsiku ke pesa bo nswa, Bayuda yai ta vanda ve na foti.

Bamfumu ya mabundu me songa ve Pilate nde bo me zengila Yezu nkanu ya lufwa sambu yandi me vweza Nzambi. Ntangu yai, bo me tuba mambu ya nkaka ya luvunu; bo me funda yandi nde: “Beto monaka muntu yai [1] ke tula mavwanga na dikanda na beto, [2] yandi ke buyisa bantu na kufuta mpaku na Kaisali, mpi [3] yandi ke tuba nde yandi mosi kele Kristu, ntotila.”—Luka 23:2.

Sambu Pilate kele mumonisi ya bantu ya Roma, yo me fwana nde yandi kudiyangisa sambu na diambu yina bo me funda Yezu nde yandi ke tuba nde yandi kele ntotila. Yo yina, Pilate me kota diaka na nzo, me binga Yezu mpi me yula yandi nde: “Keti nge kele Ntotila ya Bayuda?” Na kutuba ya nkaka, ‘Keti nge me fwa nsiku ya luyalu mpi nge ke kudibinga ntotila na kisika ya Kaisali?’ Ziku sambu na kuzaba mambu yina Pilate me wa sambu na yandi, Yezu me yula yandi nde: “Keti nge ke yula yo na mabanza na nge mosi, to keti bantu ya nkaka tubilaka nge mambu na mono?”—Yoane 18:33, 34.

Pilate me sala bonso nde yandi me zaba ve mambu ya me tala Yezu kansi yandi ke zola kuzaba yo; yandi me yula Yezu nde: “Mono kele ve Muyuda, mpidina ve?” Yandi me tuba diaka nde: “Dikanda na nge mosi mpi bamfumu ya banganga-nzambi pesaka nge na maboko na mono. Nge salaka inki?”—Yoane 18:35.

Yezu ke sosa ve kusoba disolo ya ke tubila diambu yai ya mfunu, disongidila kuvanda ntotila. Yandi me pesa mvutu na mutindu yina me yitukisa kibeni Guvernere Pilate.

Yezu ke sosa ve kubumbila Pilate nde yandi kele kibeni ntotila. Kansi, Kimfumu na yandi kele ve kigonsa sambu na luyalu ya Roma. Yandi me tuba nde: “Kimfumu na mono kele ve ya nsi-ntoto yai. Kana Kimfumu na mono vandaka ya nsi-ntoto yai, bansadi na mono zolaka kunwana sambu bo pesa mono ve na maboko ya Bayuda. Kansi, Kimfumu na mono kele ve ya nsi-ntoto yai.” (Yoane 18:36) Ya kieleka, Yezu kele ti Kimfumu kansi yo kele ya nsi-ntoto yai ve.

Kansi, Pilate me yambula ve. Yandi me yula Yezu nde: “Disongidila, nge kele ntotila?” Yezu me songa Pilate nde yandi me bakisa mbote kibeni, yandi me tuba nde: “Nge mosi muntu me tuba nde mono kele ntotila. Mono butukaka sambu na diambu yai, mpi mono kwisaka na nsi-ntoto sambu na diambu yai, nde mono ta kimbangi sambu na kieleka. Konso muntu yina kele na lweka ya kieleka ke waka ndinga na mono.”—Yoane 18:37.

Yezu songaka Toma nde: “Mono kele nzila mpi kieleka mpi luzingu.” Ntangu yai, yandi me songa nkutu Pilate nde lukanu yina yandi kwisilaka na ntoto kele ya kuta kimbangi sambu na “kieleka,” disongidila kieleka ya me tala Kimfumu na yandi. Yezu kele ti lukanu ya kubikala ya kwikama na kieleka yina ata yo ke lomba nde yandi pesa luzingu na yandi. Pilate me yula yandi nde: “Kieleka kele inki?” Kansi, yandi me vingila ve nde Yezu kutendudila yandi mambu ya nkaka. Yandi me mona nde yandi me wa dezia mambu mingi ya me fwana nde yandi sambisa Yezu.—Yoane 14:6; 18:38.

Pilate me vutuka na kimvuka ya bantu yina ke vingila na nganda ya nzo na yandi. Ziku, Yezu kele na lweka ya Pilate ntangu yandi ke songa bamfumu ya banganga-nzambi mpi bantu yina kele ti bo nde: “Mono ke mona ve mbi ya muntu yai me sala.” Lukanu yina Pilate me baka me pesa kimvuka ya bantu makasi, yo yina bo me landa kutuba nde: “Yandi ke pusa bantu na kusala mubulu na ntangu yandi ke longa na Yudea ya mvimba, yantika na Galilea tii nkutu awa.”—Luka 23:4, 5.

Yo fwete vanda nde mutindu Bayuda yai ke dindamana na bangindu na bo ya mbi me yitukisa kibeni Pilate. Sambu bamfumu ya banganga-nzambi ti bambuta-bantu ke landa kutula makelele, Pilate me yula Yezu nde: “Keti nge ke wa ve mambu yonso ya bo ke tuba sambu na kufunda nge?” (Matayo 27:13) Yezu me pesa yandi ve mvutu. Mutindu Yezu me vanda pima na ntwala ya mambu ya mbi yina bo ke fundila yandi me yitukisa Pilate.

Bayuda tubaka nde Yezu ‘yantikaka kulonga na Galilea.’ Na nsadisa ya diambu yai, Pilate me bakisa nde Yezu kele kibeni muntu ya Galilea. Yo me sadisa Pilate na kuzaba mutindu yandi lenda kudikatula na mukumba ya kusambisa Yezu. Erode Antipasi (mwana ya Erode ya Nene) kele mfumu na Galilea, mpi yandi kele na Yeruzalemi sambu na nsungi yai ya Paki. Yo yina, Pilate me tinda Yezu na Erode. Erode Antipasi muntu pesaka nswa nde bo zenga Yoane Mbotiki ntu. Na nima, ntangu yandi waka nde Yezu ke sala bimangu, yandi yantikaka kudiyangisa nde mbala ya nkaka Yezu kele Yoane yina me telama na bafwa.—Luka 9:7-9.

Ntangu yai, Erode me wa kiese ntangu yandi me zaba nde yandi ta mona Yezu. Yo kele ve sambu yandi ke zola kusadisa Yezu to yandi ke sosa kuzaba kana mambu yina bo me fundila yandi kele kibeni ya kieleka. Kansi, yandi ke zola kuzaba mambu ya nkaka mpi ke tula “kivuvu ya kumona ndambu ya bidimbu yina [Yezu] ta sala.” (Luka 23:8) Yezu me pesa yandi ve nzila ya kulungisa mpusa na yandi. Nkutu, ntangu Erode me yula Yezu bangiufula, Yezu me pesa yandi ve mvutu. Sambu Erode ti basoda na yandi me wa nsoni, bo ‘me vweza Yezu.’ (Luka 23:11) Bo me lwatisa yandi lele mosi ya ke ngenga mpi me seka yandi. Na nima Erode me vutula Yezu na Pilate. Erode ti Pilate kele bambeni, kansi na dibaku yai bo me kuma banduku ya ngolo.

Ntangu Yezu me vutuka, Pilate me binga bamfumu ya banganga-nzambi, bamfumu ya Bayuda, mpi bantu. Yandi me tuba nde: “Mono me sambisa yandi na meso na beno mpi mono me mona ve bikuma ya ke ndimisa mambu ya beno ke fundila yandi. Ya kieleka, Erode mpi monaka yo ve, sambu yandi vutulaka yandi na beto. Yandi me sala ve ata kima mosi ya ke lomba nde bo fwa yandi. Yo yina mono ta pesa yandi ndola mpi mono ta yambula yandi.”—Luka 23:14-16.

Pilate ke zola kibeni kuyambula Yezu sambu yandi me bakisa nde kimpala pusaka banganga-nzambi na kupesa Yezu na maboko na yandi. Ntangu Pilate ke sosa kuyambula Yezu, diambu mosi me kumina yandi ya me pesa yandi diaka kikesa ya kusala mutindu yina. Ntangu Pilate me vanda na kisika ya kusambisa, nkento na yandi me tindila yandi ndinga nde: “Kukota ve na mambu ya muntu yina ya lunungu, sambu mono me mona mpasi mingi bubu yai na ndosi [yo ke monana nde ndosi yai me katuka na Nzambi] sambu na yandi.”—Matayo 27:19.

Inki mutindu Pilate lenda yambula muntu yai ya me sala mbi ve?

Pilate me songa kimvuka ya bantu yina ke sosa lufwa ya Yezu nde: “Mono me mona ve bikuma ya ke ndimisa mambu ya beno ke fundila yandi. Ya kieleka, Erode mpi monaka yo ve.” (Luka 23:14, 15) Ntangu yai sambu na kuyambula Yezu, Pilate me sadila mayele ya nkaka. Yandi me songa bantu nde: “Beno ke vandaka ti kikalulu nde mono basisila beno muntu mosi na Paki. Yo yina, keti beno ke zola nde mono basisila beno Ntotila ya Bayuda?”—Yoane 18:39.

Pilate me zaba nde muntu mosi kele na boloko zina na yandi Barabasi; yandi me zabanaka nde yandi kele muyibi, yandi ke pusaka bantu na kukolama na bamfumu, mpi yandi ke fwaka bantu. Yo yina, Pilate me yula nde: “Beno ke zola nde mono basisila beno nani, Barabasi to Yezu yina bo ke bingaka Kristu?” Bamfumu ya banganga-nzambi me pusa bantu na kulomba nde bo yambula Barabasi kansi Yezu ve. Pilate me yula bo diaka nde: “Na kati na bo zole, beno ke zola nde mono basisila beno nani?” Kimvuka ya bantu me tuba na ndinga ya ngolo nde: “Barabasi.”—Matayo 27:17, 21.

Pilate me lemba nitu mpi me yula nde: “Ebuna, inki mono fwete sala sambu na Yezu, yina bo ke bingaka Kristu?” Bantu me tuba na ndinga ya ngolo nde: “Na zulu ya nti!” (Matayo 27:22) Bo ke wa ve nsoni mutindu bo ke lomba lufwa ya muntu yina me sala mbi ve. Pilate me bondila bo nde: “Sambu na nki? Inki diambu ya mbi muntu yai salaka? Mono me mona ve ata kima mosi ya ke lomba nde bo fwa yandi; yo yina, mono ta pesa yandi ndola mpi mono ta yambula yandi.”—Luka 23:22.

Pilate me sala yonso sambu na kuyambula Yezu, kansi kimvuka ya bantu yina ke wa makasi me tuba na ndinga ya ngolo kuluta nde: “Na zulu ya nti!” (Matayo 27:23) Bamfumu ya mabundu me pusa kimvuka yai ya bantu na kuwa makasi ya mingi yo yina bo ke zola nde menga kubasika. Yo kele ve menga ya muntu mosi ya nku to ya muntu yina ke fwaka bantu. Kansi, yo kele menga ya muntu yina me sala mbi ve, yina bo yambaka bonso ntotila na Yeruzalemi bilumbu tanu me luta. Kana balongoki ya Yezu kele pana, yo fwete vanda nde bo me vanda pima mpi ke zola ve nde bantu kumona bo.

Pilate me mona nde mambu yonso yina yandi ke sala ke simba ve. Kimvuka ya bantu ke tula makelele ya mingi, yo yina yandi me baka masa mpi me yobisa maboko na meso na bo. Yandi me songa bo nde: “Mono kele ve ti mfuka ya menga ya muntu yai. Yo kele mambu na beno mosi.” Ata mpidina, bantu yai me soba ve ngindu na bo. Nkutu, bo me tuba nde: “Menga na yandi kuvanda na zulu ya ntu na beto mpi ya bana na beto.”—Matayo 27:24, 25.

Guvernere me pona kusepedisa bantu yai na kisika ya kusala mambu yina yandi me zaba nde yo kele mbote. Yo yina na kuwakana ti diambu yina kimvuka ya bantu ke lomba, Pilate me yambudila bo Barabasi. Yandi me lomba nde bo katula Yezu bilele mpi bo bula yandi fimbu.

Ntangu basoda me manisa kubula Yezu ngolo mutindu yina, bo me kotisa yandi na nzo ya guvernere. Basoda me vukana mpi me yantika diaka kuvweza yandi. Bo me tunga mpu ya kimfumu ya bansende mpi me lwatisa yandi yo na ntu. Basoda me tula lukengi na diboko na yandi ya kitata mpi me lwatisa yandi kazaka ya mbwaki ya ngolo, bonso yina bamfumu ke lwataka. Bo ke vweza yandi nde: “Mbote, Ntotila ya Bayuda!” (Matayo 27:28, 29) Diaka, bo me losila Yezu mate mpi me bula yandi bambata na luse. Na nima, bo me baka lukengi ya ngolo yina bo pesaka yandi mpi me yantika kubula yandi yo na ntu; bo me baka “mpu ya kimfumu” ya bansende yina bo salaka sambu na kuvweza yandi mpi me kotisa yo ngolo na mpusu ya ntu na yandi.

Mutindu Yezu me tanina lukumu na yandi mpi me monisa kikesa na ntwala ya bampasi yina yonso me yitukisa Pilate, yo yina yandi me sosa diaka mpila ya kukatuka na mfuka ya menga na yandi. Yandi me tuba nde: “Tala! Mono me natila beno yandi na nganda sambu beno zaba nde mono me mona ve ata diambu mosi ya mbi na yandi.” Ziku, Pilate me yindula nde kana yandi basisa Yezu na nganda ntangu yai mpi bimvuka ya bantu kumona mutindu yandi me lwala mpi menga ke basika yandi, bo ta soba ngindu na bo. Yezu me telama na ntwala ya kimvuka yai ya bantu ya kukonda mawa mpi Pilate me tuba nde: “Beno tala! Muntu!”—Yoane 19:4, 5.

Ata bo me bula Yezu mpi yandi me lwala-lwala, yandi me tanina kibeni lukumu na yandi mpi me vanda kaka pima; nkutu yo fwete vanda nde Pilate me bakisa yo sambu mambu yina yandi me tuba ke monisa nde yandi ke zitisa Yezu mpi ke wila yandi mawa.

Bo me monisa Yezu mpasi ya ngolo kibeni mpi me vweza yandi, ata mpidina bikesa yina Pilate me sala sambu na kuyambula Yezu me pusa ve bamfumu ya banganga-nzambi ti bantu na bo na kusoba ngindu na bo. Bo ke zola ve nde ata diambu mosi kukanga bo nzila ya kusala nde Yezu kufwa. Bo ke landa kutuba na ndinga ya ngolo nde: “Na zulu ya nti! Na zulu ya nti!” Pilate me songa bo nde: “Beno baka yandi beno mosi mpi beno fwa yandi, sambu mono me mona ve ata diambu mosi ya mbi na yandi.”—Yoane 19:6.

Bayuda me kuka ve kundimisa Pilate nde Yezu fwete fwa sambu yandi me zitisa ve nsiku mosi buna na mambu ya luyalu. Kansi, keti yandi me fwa nsiku mosi na mambu ya lusambu? Bo me vutukila diambu yina bo fundilaka Yezu ntangu Sanedreni sambisaka yandi nde yandi vwezaka Nzambi. Bo me tuba nde: “Beto kele na nsiku mosi, mpi na kutadila nsiku yina yandi fwete fwa, sambu yandi me kudikumisa mwana ya Nzambi.” (Yoane 19:7) Yo kele diambu ya mpa sambu na Pilate.

Pilate me kota diaka na nzo na yandi mpi ke sosa mutindu ya kuyambula muntu yai ya me lwala ngolo sambu bo me bula yandi mingi, mpi yina nkento na yandi mosi Pilate lalaka ndosi sambu na yandi. (Matayo 27:19) Inki beto lenda tuba sambu na diambu ya mpa yina Bayuda ke fundila Yezu nde yandi kele “mwana ya Nzambi”? Pilate me zaba nde Yezu kele muntu ya Galilea. (Luka 23:5-7) Kansi, yandi me yula Yezu nde: “Nge kele muntu ya wapi?” (Yoane 19:9) Keti ziku Pilate ke kudiyula kana Yezu zingaka ntete na zulu na ntwala ya kukwisa na ntoto, to nde yandi kele nzambi?

Pilate waka na Yezu yandi mosi nde yandi kele ntotila kansi Kimfumu na yandi kele ve ya nsi-ntoto yai. Yezu kele diaka ve ti mfunu ya kutubila mambu yina yandi tubaka na ntwala, yo yina yandi me vanda pima. Sambu na lulendo na yandi, Pilate me wa makasi mutindu Yezu me buya kupesa yandi mvutu; yandi me songa Yezu nde: “Keti nge ke buya kutubila mono? Keti nge me zaba ve nde mono kele ti kiyeka ya kubikisa nge mpi mono kele ti kiyeka ya kufwa nge?”—Yoane 19:10.

Yezu me songa yandi kaka nde: “Nge zolaka kuvanda ve ti kiyeka ata fioti na zulu na mono kana bo pesaka nge yo ve na zulu. Yo yina muntu yina pesaka mono na maboko na nge me sala disumu ya nene kuluta.” (Yoane 19:11) Ntembe kele ve nde, Yezu ke tubila kaka ve muntu mosi. Kansi, yandi ke tuba nde Kaifa, bantu na yandi, mpi Yudasi Iskariote me sala kifu ya nene kuluta Pilate.

Mambu yina Yezu ke sala mpi ke tuba me yitukisa Pilate mpi yandi me wa boma ya mingi sambu yandi ke yindula nde Yezu kele nzambi, yo yina yandi me sosa diaka mutindu ya kuyambula Yezu. Kansi, Bayuda me sala diambu ya nkaka yina me pesa Pilate boma ya mingi. Bo me bangisa yandi nde: “Kana nge bikisa muntu yai, nge kele ve nduku ya Kaisali. Konso muntu yina ke kudikumisaka ntotila kele mbeni ya Kaisali.”—Yoane 19:12.

Guvernere me basisa diaka Yezu na nganda, me vanda na kisika ya kusambisa mpi me songa bantu nde: “Beno tala! Ntotila na beno!” Kansi, Bayuda me soba ve ngindu na bo. Bo me tuba na ndinga ya ngolo nde: “Katula yandi! Katula yandi! Na zulu ya nti!” Pilate me bondila bo nde: “Keti mono fwete fwa ntotila na beno?” Bayuda ke zola diaka ve luyalu ya Baroma, ata mpidina bamfumu ya banganga-nzambi ke tuba na ndinga ya ngolo nde: “Beto kele ve ti ntotila ya nkaka katula Kaisali.”—Yoane 19:14, 15.

Sambu Bayuda ke landa kulomba Pilate na kupesa nswa nde bo fwa Yezu, Pilate me pesa bo yandi sambu bo kwenda kufwa yandi. Basoda me katula Yezu kazaka ya mbwaki ya ngolo mpi me lwatisa yandi bilele na yandi ya zulu. Ntangu bo ke kwenda, bo me pesa Yezu nti na yandi ya mpasi sambu yandi nata yo.

Ntangu yai beto kele na suka ya Kitanu, Nisani 14. Banda Yezu telamaka na Kiya na suka, yandi me lala diaka ve mpi yandi me kutana ti mambu mingi ya mpasi. Ntangu Yezu ke nwana sambu na kunata nti yina ya kilo, ngolo yonso me mana yandi. Basoda me mona muntu mosi ke luta, zina na yandi Simoni; yandi kele muntu ya bwala Sirene na Afrika. Bo me baka yandi na ngolo sambu yandi nata nti ya mpasi ya Yezu tii na kisika yina bo ta fwa yandi. Bantu mingi ke landa, bankaka ke kudibula sambu na mawa mpi ke dila sambu na mambu yina ke kumina yandi.

Yezu me songa bankento yina kele na mawa nde: “Bana-bankento ya Yeruzalemi, beno bika kudila sambu na mono. Kansi, beno dila sambu na beno mosi mpi sambu na bana na beno; sambu tala! bilumbu ke kwisa ntangu bantu ta tuba nde, ‘Kiese na bankento ya mikobo, na mavumu yina butaka ve mpi na mabele yina nwisaka ve bana!’ Ebuna bo ta yantika kutubila bangumba ya nene nde, ‘Beno bwila beto!’ mpi bangumba ya fioti nde, ‘Beno fika beto!’ Kana bo sala mambu yai ntangu nti kele ya mubisu, inki ta salama ntangu yo ta yuma?”—Luka 23:28-31.

Yezu ke tubila dikanda ya Yuda. Yo kele bonso nti yina ke zola kufwa kansi ya kele ntete ti mwa matiti ya mubisu, sambu Yezu mpi Bayuda mingi yina kwikilaka na yandi kele pana. Ntangu Yezu ta fwa mpi balongoki na yandi ta yambula dibundu ya Bayuda, dikanda yai ta fwa na kimpeve bonso nti yina me fwa. Bantu ta dila ngolo ntangu Nzambi ta sadila basoda ya Roma sambu na kufwa dikanda yai.

Bo me nata Yezu kisika mosi ya kele ve ntama ti mbanza yina bo ta fwa yandi ti miyibi zole. Bo ke bingaka kisika yango Golgota, to Kisika ya Mukwa ya Ntu, mpi yo ke monana na “mwa ntama.”—Marko 15:40.

Bo me katula bo yonso tatu bilele. Bo me pesa bo vinu yina bo me vukisa ti mire ya ke lawusaka mpi ti kima ya ndudi. Ziku bankento ya Yeruzalemi bantu me sala yo, mpi bantu ya Roma ke ndimaka nde bo pesa yo na bantu yina bo fwete fwa sambu na kulembika bo mpasi. Kansi ntangu Yezu me meka yo, yandi me buya kunwa yo. Sambu na nki? Yandi ke zola kuvanda ti mabanza ya mbote na ntangu ya mpasi yai ya ngolo; yandi ke zola kuzaba mambu yina ke salama mpi kubikala ya kwikama tii na lufwa.

Bo me tula Yezu na nti. (Marko 15:25) Basoda me bula yandi minsonso na maboko ti na makulu; ntangu minsonso ke kota na kati ya misuni ti misisa, yandi ke wa mpasi ya ngolo. Ntangu bo ke tedimisa nti yina, Yezu ke wa mpasi mingi kibeni sambu kilo ya nitu na yandi ke kumisa bamputa na yandi nene. Ata mpidina, Yezu me wila ve basoda yina makasi. Yandi me samba nde: “Tata, lolula bo, sambu bo ke zaba ve mambu yina bo ke sala.”—Luka 23:34.

Bantu ya Roma vandaka ti kikalulu ya kutula kidimbu ya ke tubila diambu yina muntu yina bo ke fwa me sala. Kansi Pilate me tula kidimbu yina ke tuba nde: “Yezu muntu ya Nazareti, Ntotila ya Bayuda.” Bo me sonika yo na Kiebreo, na Latini mpi na Kigreki, sambu bantu mingi kutanga yo. Diambu yina Pilate me sala me monisa nde yandi ke menga Bayuda yina ke sosa kaka lufwa ya Yezu. Bamfumu ya banganga-nzambi me wa makasi mpi me tuba nde: “Kusonika ve nde, ‘Ntotila ya Bayuda,’ kansi yandi tubaka nde, ‘Mono kele Ntotila ya Bayuda.’” Kansi, Pilate me buya nde bo pusa yandi diaka, yo yina yandi me songa bo nde: “Yina mono me sonika, mono me sonika.”—Yoane 19:19-22.

Banganga-nzambi yina ya me wa makasi me vutukila kimbangi ya luvunu yina bo tubaka ntangu Sanedreni vandaka kusambisa Yezu. Yo ke yitukisa ve na kumona nde, bantu yina ke luta ke nikisa ba-ntu sambu na kuvweza yandi mpi ke finga yandi nde: “Ee! Nge muntu zolaka kubwisa tempelo mpi kutunga yo na bilumbu tatu, kudigulusa mpi tuluka na zulu ya nti ya mpasi.” Mutindu mosi, bamfumu ya banganga-nzambi ti bansekudi ke tuba bo na bo nde: “Bika nde Kristu, Ntotila ya Izraele, kutuluka ntangu yai na nti ya mpasi sambu beto mona mpi beto kwikila.” (Marko 15:29-32) Ata miyibi yina kele na diboko na yandi ya kitata mpi ya kimama ke sawula yandi, kansi mosi na kati na bo me balula ntima na masonga yonso.

Basoda ya Roma iya ke seka mpi Yezu. Mbala ya nkaka, bo me katuka kunwa vinu yina ya ngani mpi ntangu yai ziku sambu na kuvweza Yezu, bo ke pesa yandi ndambu ya vinu yango, kansi yo ke monana nde yandi ke kuka ve kusimba yo to kubaka yo. Ti kuvweza yonso, bantu ya Roma ke tanga mambu yina bo me sonika na zulu ya ntu ya Yezu mpi ke tuba nde: “Kana nge kele Ntotila ya Bayuda, kudigulusa.” (Luka 23:36, 37) Yindula diambu yai: Muntu yina monisaka nde yandi kele nzila, kieleka mpi luzingu, bo ke monisa yandi mpasi ya ngolo ntangu yai mpi bo ke vweza yandi. Ata mpidina, yandi me ndima kumona bampasi yina yonso kukonda kunganina Bayuda yina ke tala, basoda ya Roma yina ke seka yandi, to bantu zole ya mbi yina kele na zulu ya nti na lweka na yandi.

Basoda yina iya me baka bilele na yandi ya zulu mpi me kabula yo na bitini iya. Bo me budila yo zeke sambu na kuzaba nki kitini konso muntu fwete baka. Kansi, lele ya Yezu ya kati kele kitoko mingi kibeni mpi yo ‘kele ve ya kutunga, yo kele kaka lele mosi katuka na zulu tii na nsi.’ Basoda me tuba nde: “Beto pasula yo ve, kansi beto budila yo zeke sambu na kuzaba kana yo ta vanda ya nani.” Na mutindu yina, bo me lungisa mambu yina Masonuku tubaka nde: “Bo ke kabula bilele na mono bo na bo, mpi bo ke budila bilele na mono zeke.”—Yoane 19:23, 24; Nkunga 22:18.

Na ntangu mosi buna, muntu mosi na kati ya bantu yai zole ya mbi me bakisa nde, Yezu fwete vanda kibeni ntotila. Yandi me nganina nduku na yandi nde: “Keti nge ke wa ve Nzambi boma ata fioti, ntangu yai ya nge me baka ndola ya mutindu mosi? Yo me fwana mpidina sambu na beto, sambu beto ke baka ndola yina me fwana na beto sambu na mambu ya beto salaka; kansi muntu yai salaka ve ata diambu mosi ya mbi.” Ebuna, yandi me bondila Yezu nde: “Yibuka mono ntangu nge ta kwisa na Kimfumu na nge.”—Luka 23:40-42.

Yezu me songa yandi nde: “Ya kieleka mono ke tubila nge bubu yai nde, nge ta vanda ti mono,” na Kimfumu ve kansi “na Paladisu.” (Luka 23:43) Kivuvu yai me swaswana ti yina Yezu pesaka bantumwa na yandi, nde bo ta vanda ti yandi na bakiti ya kimfumu na Kimfumu ya zulu. (Matayo 19:28; Luka 22:29, 30) Ziku, muyibi yai ya Muyuda waka mambu ya me tala paladisu ya ntoto yina Yehowa yidikaka na luyantiku sambu nde Adami, Eva, mpi bana na bo kuzinga. Ntangu yai, yandi lenda fwa ti kivuvu ya kuzinga na paladisu yina.

Beto me kuma na “ngunga ya sambanu” to na midi. Mpimpa mosi ya ngolo me bwa “na insi ya mvimba tii na ngunga ya uvwa,” disongidila 15:00. (Marko 15:33) Yo ke tendula ve nde ngonda me fika ntangu. Diambu yina ke salamaka ntangu ngonda kele ya mpa, kansi beto kele na nsungi ya Paki mpi ngonda kele ya mvimba. Diaka, mpimpa yai me sala bangunga mingi kuluta yina ke salamaka kana ngonda me fika ntangu. Ya kieleka, Nzambi muntu kele na kisina ya mpimpa yai.

Yindula mutindu bantu yina vandaka kuseka Yezu me kudiwa sambu na diambu yai. Ntangu mpimpa yai me bwa, bankento iya me kwisa na nti ya mpasi. Yo kele mama ya Yezu, Salome, Maria Magdala, mpi Maria mama ya ntumwa Yakobo ya Leke.

Ntumwa Yoane kele kisika mosi ti mama ya Yezu yina ke dila “pene-pene ya nti ya mpasi.” Maria ke tala mutindu mwana yina yandi butaka mpi sansaka ke mona mpasi na nti yina. Sambu na Maria, yo kele bonso nde bo me kotisa yandi “mbele ya nda ya bitumba.” (Yoane 19:25; Luka 2:35) Kansi ata Yezu kele na mpasi ya ngolo, yandi ke yindula mambote ya mama na yandi. Yandi me sala kikesa sambu na kunangula ntu na ndambu yina Yoane kele mpi me songa mama na yandi nde: “Nkento, tala! Mwana na nge!” Na nima, yandi me nangula ntu na ndambu yina Maria kele mpi me songa Yoane nde: “Tala! Mama na nge!”—Yoane 19:26, 27.

Yezu me pesa ntumwa yina yandi ke zolaka mingi mukumba ya kutanina mama na yandi, yina kele ziku ntangu yai mufwidi. Yezu me zaba nde bampangi na yandi, disongidila bana ya nkaka ya Maria ya babakala, ke kwikila ntete ve na yandi. Yo yina, yandi ke baka bangidika sambu na mambote ya kinsuni mpi ya kimpeve ya mama na yandi. Yo kele mbandu mosi ya mbote kibeni.

Ntangu mpimpa me mana, Yezu me tuba nde: “Mono ke wa nzala ya masa.” Na mutindu yina, yandi me lungisa mambu yina Masonuku tubaka. (Yoane 19:28; Nkunga 22:15) Yezu me bakisa nde tata na yandi me katula lutaninu na yandi sambu kwikama na yandi kumekama tii na nsuka. Kristu me tuba na ndinga ya ngolo na Kiarami, ndinga mosi ya bantu ya Galilea nde: “Eli, Eli, lama sabakatani?” yina kana bo balula yo, yo ke tendula nde: “Nzambi na mono, Nzambi na mono, sambu na nki nge me yambula mono?” Bantu ya nkaka yina me telama pene-pene me bakisa yandi ve mpi me tuba nde: “Beno wa! Yandi ke binga Eliya.” Muntu mosi me baka ntinu, me dindisa kinuka na vinu ya ngani mpi me tula yo na nsongi ya lukengi, ebuna yandi me pesa yo Yezu sambu yandi nwa. Kansi, bantu ya nkaka me tuba nde: “Beno bikisa yandi! Beto tala kana Eliya ke kwisa kukulumusa yandi.”—Marko 15:34-36.

Na nima, Yezu me tuba na ndinga ya ngolo nde: “Yo me lungana.” (Yoane 19:30) Ya kieleka, yandi me lungisa mambu yonso yina tata na yandi tindilaka yandi awa na ntoto. Na nsuka, Yezu me tuba nde: “Tata, mono ke pesa mpeve na mono na maboko na nge.” (Luka 23:46) Na mutindu yina, Yezu me vutula ngolo na yandi ya luzingu na Yehowa mpi me tula ntima nde Nzambi ta vutudila yandi yo. Ti kivuvu ya ngolo na Nzambi, Kristu me niekisa ntu mpi me fwa.

Ebuna, ntoto me nikana ngolo mpi matadi ya nene me pasuka. Yo me nikana ngolo kibeni yo yina maziamu yina kele na nganda ya Yeruzalemi me kanguka mpi bamvumbi me basika. Bantu yina ke luta me mona bamvumbi me kota na “mbanza ya santu” mpi bantu yango me kwenda kuzabisa bantu mambu yina bo me mona.—Matayo 12:11; 27:51-53.

Ntangu Yezu me fwa, rido ya nda mpi ya kilo yina ke kabulaka Kisika ya Santu ti Kisika ya Kuluta Santu na tempelo ya Nzambi me pasuka na bitini zole katuka na zulu tii na ntoto. Diambu yai ya kuyituka ke monisa nde Nzambi me wila bantu yina me fwa mwana na yandi makasi mpi ke tendula nde ntangu yai yandi me kangudila bantu nzila yina ke nata na Kisika ya Kuluta Santu, disongidila na zulu.—Baebreo 9:2, 3; 10:19, 20.

Ya kieleka, bantu me wa boma ya mingi kibeni. Mfumu ya basoda yina bo tulaka sambu na kukengila bantu yina bo fwaka me tuba nde: “Ya kieleka, muntu yai vandaka Mwana ya Nzambi.” (Marko 15:39) Ziku, yandi vandaka pana ntangu Pilate vandaka kusambisa Yezu mpi bantu vandaka kutula ntembe kana Yezu kele mwana ya Nzambi to ve. Ntangu yai, yandi me ndima nde Yezu kele muntu ya lunungu mpi nkutu, yandi kele mwana ya Nzambi.

Bantu ya nkaka yina me katuka kumona mambu yai ya kuyituka me vutuka na banzo na bo mpi “ke bula ba-ntulu na bo,” sambu na kumonisa nde bo me wa mawa ya ngolo mpi nsoni. (Luka 23:48) Na kati ya bantu yina ke tala na ntama, beto lenda tanga balongoki mingi ya bankento yina tambulaka ti Yezu na ntangu mosi buna. Bo mpi kele na mawa ya ngolo sambu na mambu yai yonso.

Beto kele na nima ya midi ya Kitanu Nisani 14, mpi ntangu me kwenda kibeni. Kana ntangu me dinda, Kisabatu ya Nisani 15 ta yantika. Yezu me fwa dezia, kansi miyibi zole yina kele na lweka na yandi kele ntete na moyo. Na kutadila Nsiku, mvumbi “fwete bikala ve mpimpa ya mvimba na zulu ya nti,” kansi bo fwete zika yo “kilumbu yina.”—Kulonga 21:22, 23.

Diaka, Bayuda ke bingaka Kitanu na nima ya midi kilumbu ya Kuyilama sambu bo ke yidikaka madia mpi ke manisaka bisalu yonso yina bo lenda sala ve na nima ya Kisabatu. Kana ntangu me dinda, Bisabatu zole to Kisabatu ya “nene” ta yantika. (Yoane 19:31) Bo ke bingaka yo Kisabatu ya nene sambu Nisani 15 kele kilumbu ya ntete ya bilumbu nsambwadi ya Nkinsi ya Mampa ya Kukonda Levire, mpi kilumbu yina ya ntete ke vandaka ntangu yonso Kisabatu. (Levi 23:5, 6) Na mvula yai, kilumbu ya ntete me bwa kilumbu mosi ti Kisabatu ya konso mposo, disongidila kilumbu ya nsambwadi.

Yo yina, Bayuda me songa Pilate na kufwa nswalu Yezu mpi miyibi zole yina kele na lweka na yandi. Inki mutindu? Bo fwete buka makulu na bo. Mpidina, bo ta kuka ve kusadila makulu na bo sambu na kutombula nitu sambu bo pema. Basoda me kwisa mpi me buka makulu ya miyibi yina zole. Kansi bo me mona nde Yezu me fwa dezia, yo yina bo me buka ve makulu na yandi. Yo me lungisa mbikudulu yai ya kele na Nkunga 34:20: “Yandi ke tanina mikwa na yandi yonso; bo me buka ve ata mukwa na yandi mosi.”

Sambu na kuzikisa nde Yezu me fwa kibeni, soda mosi me baka dikonga mpi me tobula yandi mpanzi mpi yo me kota pene-pene ya ntima. ‘Na mbala mosi menga ti masa me basika.’ (Yoane 19:34) Yo me lungisa mbikudulu yai ya Biblia: “Bo ta tala muntu yina bo tobulaka.”—Zekaria 12:10.

Yozefi, “mvwama mosi” ya bwala Arimatea mpi muntu ya Sanedreni yina bantu ke zitisaka, kele mpi na kisika yina bo me fwa Yezu. (Matayo 27:57) Biblia ke tuba nde yandi kele “muntu ya mbote mpi ya lunungu,” yina “vandaka . . . kuvingila Kimfumu ya Nzambi.” Yandi kele “longoki ya Yezu kansi na kinsweki sambu yandi vandaka kuwa Bayuda boma,” nkutu yandi pesaka ve maboko na tribinale yina sambisaka Yezu. (Luka 23:50; Marko 15:43; Yoane 19:38) Yandi me baka kikesa mpi me lomba Pilate nitu ya Yezu. Pilate me songa mfumu ya basoda yina vandaka kukengila kisika yina na kuzikisa kana Yezu me fwa, yandi me songa Pilate nde Yezu me fwa dezia. Na nima, Pilate me pesa Yozefi nitu ya Yezu.

Yozefi me sumba lino ya bunkete mpi ya kitoko, ebuna yandi me kulumusa nitu ya Yezu na nti ya mpasi. Na nima, yandi me ziunga mvumbi na lino yina sambu na kuzika yo. Nikodemo, “muntu yina kwisaka na [Yezu] na mpimpa na mbala ya ntete” me pesa maboko sambu na kuyidika nitu ya Yezu. (Yoane 19:39) Yandi me nata mire ya ntalu ya bo me vukisa ti aloesi (bakilo 33). Na nima, bo me baka nitu ya Yezu mpi me ziunga yo ti bilele ya lino yina kele ti bima yai ya nsudi ya kitoko, na kulanda mutindu Bayuda ke yidikaka mvumbi sambu na kuzika yo.

Yozefi kele ti maziamu yina bo me timunaka na ditadi mpi yina bo me zikaka ntete ve ata mvumbi mosi, yo yina bo me tula nitu ya Yezu kuna. Na nima, bo me tula ditadi ya nene na munoko ya maziamu. Bo me sala yo nswalu na ntwala nde Kisabatu kuyantika. Ziku, Maria Magdala mpi Maria mama ya Yakobo ya Leke me pesa maboko sambu na kuyidika nitu ya Yezu. Ntangu yai, bo me kwenda nswalu na nzo “sambu na kuyidika bima mpi mafuta ya nsudi ya kitoko” yina bo ta sadila sambu na kuyidika diaka nitu ya Yezu na nima ya Kisabatu.—Luka 23:56.

Kilumbu me landa, disongidila Kisabatu, bamfumu ya banganga-nzambi ti Bafarize me kwenda na Pilate mpi me songa yandi nde: “Beto me yibuka nde ntangu muntu yina ya luvunu vandaka na luzingu, yandi tubaka nde, ‘Na nima ya bilumbu tatu mono ta futumuka.’ Yo yina, pesa ntuma nde bo kengila maziamu tii na kilumbu ya tatu, sambu balongoki na yandi kukwisa ve kuyiba yandi mpi kuzabisa bantu nde, ‘Yandi me telama na bafwa!’ Ebuna luvunu yai ya nsuka ta vanda mbi kuluta yina ya ntete.” Pilate me songa bo nde: “Beno lenda baka basoda. Beno kwenda kukengila yo mutindu beno lenda sala.”—Matayo 27:63-65.

Lumingu na suka kibeni, Maria Magdala ti Maria mama ya Yakobo ya Leke mpi bankento ya nkaka me nata bima ya nsudi ya kitoko na maziamu sambu bo yidika nitu ya Yezu. Bo me tuba bo na bo nde: “Nani ta katudila beto ditadi na munoko ya maziamu?” (Marko 16:3) Kansi, ntoto nikanaka. Diaka, wanzio ya Nzambi katulaka ditadi, basoda yina vandaka kukengila kwendaka, mpi maziamu bikalaka ya mpamba.