NTANGU nge ketangaka na ndinga ya ngolo, keti nge kebulaka mabaku na bangogo yankaka? To ntangu nge ketelamaka na ntwala ya bantu sambu na kusala diskure, keti nge ketelamaka mbala mingi sambu na kusosa bangogo ya nge fwete tuba? Kana yo kele buna, yo lenda vanda nde nge ketubaka na mpasi. Bangogo ti bangindu ya muntu yina ketubaka kukonda mpasi kebasikaka yo mosi, kukonda kukangama, na ntangu yandi ketanga mpi ketuba. Yo ketendula ve nde yandi ketubaka kukonda kulemba, nswalunswalu, to kukonda kuyindula. Yandi ketubaka na mutindu mosi ya kitoko. Nzo-Nkanda ya Kisalu ya Teokrasi ketulaka dikebi mingi na kutuba kukonda mpasi.

Mambu mingi lenda sala nde muntu kutuba ve kukonda mpasi. Keti yo kelomba nde nge tudila mosi na kati ya mambu yai kelanda dikebi? (1) Kana muntu ketangila bantu yankaka, yandi lenda yantika kukangama-kangama sambu yandi kekutana ti bangogo yankaka ya yandi kesadilaka ve. (2) Kupema ya ntangu fyoti na bisika mingi kekumisaka kutuba bitini-bitini. (3) Kukonda kudibongisa kesalaka mpi nde muntu kukangama-kangama na ntangu yandi ketuba. (4) Kana muntu ketuba na ntwala ya bantu, kima ya kesalaka mbala mingi nde yandi kangama-kangama kele kukonda kubongisa malongi na ndonga ya mbote. (5) Kana muntu mezaba ve bangogo mingi, yandi lenda kangama ntangu yandi kesosa bangogo ya mbote ya yandi fwete sadila. (6) Kana muntu kenyata bangogo mingi, yo lenda kumisa kutuba mpasi. (7) Kukonda kuyikana ti bansiku ya gramere lenda sala mpi nde muntu kukangama-kangama.

Kana nge kekangama-kangama, bawi tabasika ve na mutindu ya kyeleka na Nzo ya Kimfumu, kansi bangindu na bo lenda yantika kutambula-tambula. Ebuna, mambu mingi ya nge tatuba takwenda mpamba.

Na ndambu yankaka, nge fwete keba na mpila nde kusosa kutuba ti ngolo mpi kukonda kukangama kunata nge ve na kuyantika kutuba na lulendo, to mbala yankaka na kubangisa bawi. Kana bantu kemona nde mutindu na nge ya kutuba kele ya kingolongolo to ya kukonda masonga sambu nge mekatuka na kisika yankaka, yo tabebisa lukanu na nge. Ata ntumwa Polo kuvandaka mutubi mosi ya mbote, yandi ‘vandaka na kikesa ve, yandi vandaka kutekita mpenza na boma’ ntangu yandi kwendaka kusolula ti bantu ya Korinto, sambu yandi benda ve dikebi ya kukonda mfunu na yandi mosi.—1 Kor. 2:3.

Bikalulu ya Kubuya. Bantu mingi kevandaka ti kikalulu ya kutula “uh” to “eh” na ntangu bo ketubaka. Mbala mingi, bankaka keyantikaka kutuba ti bangogo yai “lere yai,” “eh,” “alore,” “vedire,” to bo keyikaka bangogo yai, “ebuna, yo yina, nge kemona si” to “nge kezaba,” na ntwala ya konso kima ya bo ketuba. Mbala yankaka nge kezabaka ve mbala ikwa nge kesadilaka bangogo yai. Nge lenda lomba muntu mosi na kuwidikila nge mpi na kuvutukila bangogo yai konso mbala ya nge ketuba yo. Yo lenda yitukisa nge.

Bantu yankaka kevutukilaka mambu mbala mingi kana bo ketanga mpi ketuba. Disongidila, bo keyantikaka nsa mosi mpi na nima bo kezengaka yo na nzila mpi bo kevutukilaka kitini ya mambu ya bo mekatuka kutuba.

Bankaka ketubaka nswalunswalu kibeni, kansi bo keyantikaka ngindu mosi, mpi na katikati ya nsa bo kekotaka na ngindu yankaka. Ata bangogo kebasika kukonda mpasi, kusoba bangindu na kintulumukina kebebisaka kutuba kukonda mpasi.

Mutindu ya Kutomisa. Kana nge kemonaka mpasi na kuzwa ngogo ya mbote, nge fwete sala ngolo na kulonguka bangogo mingi. Tula kidimbu na bangogo ya mpa ya nge memona na Nzozulu ya Nkengi, Réveillez-vous !, mpi na mikanda yankaka ya nge ketangaka. Tala yo na diksionere, sosa mutindu bo ketubaka yo mpi ntendula na yo, mpi yika bangogo yai yankaka na bangogo yina nge mezaba dezia. Kana diksionere kele ve, lomba lusadisu na muntu yina ketubaka ndinga yango mbote.

Kana nge baka kikalulu ya kutanga na ndinga ya ngolo, yo tasadisa nge na kutuba kukonda mpasi. Sonika bangogo ya nge mezaba ve, mpi tuba yo mbala mingi na ndinga ya ngolo.

Sambu na kutanga kukonda kukangama, yo kele mfunu na kubakisa kisalu yina konso ngogo kesala na kati ya nsa. Mbala mingi, yo kelombaka kutanga bangogo na kimvuka sambu na kubasisa mbote dibanza ya nsoniki. Tula dikebi ya mingi na bimvuka yai ya bangogo. Tula yo bidimbu kana yo tasadisa nge. Lukanu na nge kele kaka ve ya kutanga bangogo kukonda kifu, kansi ya kubasisa mpi bangindu pwelele. Na nima ya kulonguka nsa mosi, luta na nsa yina kelanda tii kuna nge talonguka paragrafe ya mvimba. Yikana ti mutindu bangindu kelandana. Na nima, meka kutanga yo na ndinga ya ngolo. Tanga paragrafe yango mbala mingi tii kuna nge lenda sala yo kukonda kukangama mpi kukonda kupema na bisika ya mbi. Na nima, luta na baparagrafe yankaka.

Dyaka, matisa vitesi na nge. Kana nge bakisa kisalu yina konso ngogo kesala na kati ya nsa, nge tatalaka bangogo mingi na mbala mosi kansi ngogo mosi mpamba ve mpi nge tayindulaka na ntwala mambu yina kelanda. Kusala mutindu yai tasala nde kutanga na nge kuvanda ya mbote.

Kutanga mbala na mbala kukonda kuyilama na ntwala lenda vanda mutindu ya mbote ya kulonguka. Mu mbandu, kukonda kuyilama na ntwala, tanga kapu ya lumbu ti komantere na yo na ndinga ya ngolo; salaka yo mbala na mbala. Yikamisa meso na nge na kumona kimvuka ya bangogo ya kebasisa dibanza ya mvimba, na kisika ya kutala ngogo mosi mpamba na mbala mosi.

Na ntangu nge kesolula, sambu na kutuba kukonda kukangama, yo kelombaka nde nge yindula na ntwala ya kutuba. Salaka yo mbala na mbala na masolo na nge ya konso kilumbu. Pona bangindu ya nge kezola kutuba mpi mutindu yo talandana; na nima nge lenda yantika kutuba. Kutubaka ve nswalunswalu. Sala ngolo na kutuba dibanza ya mvimba kukonda kuzenga to kusoba bangindu na nzila. Yo lenda vanda mbote na kusadila bansa ya nkufi mpi ya kukonda mpasi.

Bangogo takwisa mbala mosi kana nge mezaba mbote mambu ya nge kezola kutuba. Mbala mingi, yo kevandaka mfunu ve na kupona bangogo ya nge tasadila. Na kutuba ya mbote, kana nge kezola kumeka, yo tavanda mbote kana ngindu ya nge kezola kutuba kele pwelele na mabanza na nge ebuna na nima sosa bangogo ya nge tasadila na ntangu nge ketuba. Kana nge sala mutindu yai mpi kana nge tula ngindu na nge na mambu ya nge tatuba na kisika ya kutula yo na bangogo ya nge tasadila, bangogo takwisa yo mosi kukonda mpasi, mpi nge tatuba bangindu na nge mutindu nge yidikaka yo. Kansi, kana nge yantika kuyindula bangogo na kisika ya kuyindula bangindu, nge lenda yantika kukangama ntangu nge ketuba. Kana nge kemeka kusala yo mbala na mbala, nge lenda kuka kuyedisa kikalulu ya kutuba kukonda mpasi; kikalulu yai ya kele mfunu mingi sambu na kutuba mpi kutanga mbote.

Ntangu Yehowa kuponaka Moize na kutuba na zina na yandi na ntwala ya dikanda ya Izraele mpi ya Farao ya Ezipte, Moize kumonaka nde yandi takuka ve. Sambu na inki? Yandi vandaka ve mutubi ya ketubaka kukonda mpasi; ziku yandi vandaka kukukama. (Kub. 4:10; 6:12) Moize kupesaka bikuma mingi, kansi Nzambi kundimaka ve ata kikuma mosi. Yehowa kutindaka Aroni na kukwenda ti yandi sambu na kusala bonso kinati-ndinga na yandi, kansi Yandi sadisaka mpi Moize na kutuba yandi mosi. Mbala na mbala mpi ti kikesa yonso, Moize kutubaka kaka ve na ntwala ya muntu mosi mpi na ntwala ya bimvuka ya fyoti, kansi yandi tubaka mpi na ntwala ya dikanda ya mvimba. (Kul. 1:1-3; 5:1; 29:2; 31:1, 2, 30; 33:1) Kana nge sala kikesa mpenza na ntima ya mvimba, mpi nge tula ntima na Yehowa, nge mpi lenda tuba na mutindu yina tapesa Nzambi lukumu.

NTANGU muntu ketuba, kupema na bisika ya mbote kevandaka mfunu. Dyambu yai kele kyeleka, yo vanda nde nge kesala diskure to nge kesolula ti muntu. Kana kupema ya mutindu yai kele ve, mambu ya muntu ketuba lenda wakana bonso kunguna-nguna olie yo vanda kutubila bangindu pwelele. Kupema na bisika ya mbote kesalaka nde mambu ya nge ketuba kuvanda pwelele. Nge lenda sadila yo mpi na mpila nde bangindu ya mfunu ya nge ketubila kubikala kimakulu na mabanza ya bantu.

Inki mutindu nge lenda zaba ntangu ya nge fwete pema? Kupema fwete zinga ntangu ikwa?

Kupema Sambu na Kuzitisa Bidimbu ya Kupemina. Bidimbu ya kupemina mekumaka kitini ya mfunu ya ndinga ya kusonika. Yo lenda songa nsuka ya nsa to ngyufula. Na bandinga yankaka, bo kesadilaka yo sambu na kumonisa mbote nde bangogo yina bo mesadila mekatuka na kisina yankaka. Bidimbu yankaka ya kupemina kemonisaka kuwakana yina kele na kati ya kitini mosi ya nsa ti bitini yankaka. Muntu yina ketanga na nsi ya ntima lenda mona bidimbu ya kupemina. Kansi ntangu yandi ketanga na ndinga ya ngolo sambu na mambote ya bantu yankaka, ndinga na yandi fwete basisa ntendula ya konso kidimbu ya kupemina yina kele na mambu ya yandi ketanga. (Sambu na kuzaba mambu yankaka, tala Dilongi ya 1, “Kutanga Kukonda Kifu.”) Kukonda kupema na bisika yina bidimbu ya kupemina kelomba yo, lenda sala nde bantu yankaka kumona mpasi na kubakisa mambu ya nge ketanga to nge lenda soba ntendula ya mambu yina nge ketanga.

Katula bidimbu ya kupemina, kima yankaka ya kemonisaka bisika ya mbote ya kupema kele mutindu bangindu kelandana na nsa. Mizisie mosi ya mezabanaka mingi kutubaka nde: “Mu kebulaka ve banoti mbote kuluta bantu mingi ya kebulaka piano. Kansi kima kemonisaka nde muntu mezaba mbote kubula piano kele mutindu yandi kepema na kati ya banoti.” Yo kele mpi kiteso mosi ti kutuba. Kupema na bisika ya mbote tayika kitoko mpi ntendula na malongi ya nge bongisaka mbote.

Ntangu nge kekudibongisa na kutanga na meso ya bantu, nge lenda tula bidimbu na mukanda yina nge tasadila sambu na kutanga. Tenda mwa kikokila mosi ya kutelama kisika ya nge tapema fyoti. Sadila bikokila zole ya kutelama mpi tula mpwasa ya fyoti na kati na yo sambu na kumonisa kisika nge tapema mwa ntangu ya nda. Kana nge mona nde bangogo yankaka kele mpasi sambu na nge mpi nge kepema mbala na mbala na bisika ya mbi, tula kidimbu ti kilapi kimate sambu na kuvukisa bangogo yina ya mpasi. Na nima, tanga nsa yina banda na luyantiku tii na nsuka. Mitubi mingi ya kele ti eksperiansi kesalaka mutindu yai.

Mbala mingi, kupema na masolo ya konso kilumbu kevandaka mpasi ve sambu nge kezabaka bangindu ya nge kezola kutuba. Kansi, kana nge kele ti kikalulu ya mbi ya kupema mbala na mbala na bisika yonso kukonda kuzitisa kupema yina ngindu ya nge ketubila kelomba, mambu ya nge ketuba takonda ngolo mpi yo tavanda ve pwelele. Bo mepesa bangindu sambu na kutomisa dyambu yai na Dilongi ya 4, “Kutuba Kukonda Mpasi.”

Kupema Sambu na Kuluta na Ngindu Yankaka. Kana nge memanisa ngindu mosi ya mfunu sambu na kuluta na ngindu yankaka, kupema lenda pesa bawi na nge ntangu ya kuyindula, ya kusoba mabanza na bo, ya kuzaba nde beno kekwenda na ndambu yankaka, mpi kubakisa mbotembote ngindu yina kelanda. Yo kele mfunu na kupema kana nge kezola kuluta na ngindu yankaka kaka mutindu nge kekulumusaka vitesi kana nge kebaluka na kinkonko ya balabala mosi sambu na kukota na balabala yankaka.

Kikuma yankaka ya kesalaka nde mitubi mingi kuluta nswalunswalu na ngindu yankaka kukonda kupema kele nde bo kesosaka kutubila malongi mingi kuluta. Bankaka ketubaka mutindu yai konso kilumbu. Mbala yankaka, bantu yonso ketubaka mutindu mosi na kisika ya bo kezingaka. Ata mpidina, yo kebongisaka ve mutindu muntu kelongaka. Kana nge kezola kutuba kima mosi ya mefwana nde bantu kuwa mpi kuyibuka, baka ntangu ya kufwana sambu na kutuba yo pwelele. Kuvila ve nde kupema kele mfunu mingi sambu bangindu ya nge ketuba na diskure na nge kuvanda pwelele.

Kana nge tasadila pula sambu na kusala diskure na nge, nge fwete yidika malongi na nge na mpila nde bisika yina nge tapema na ntwala ya kuluta na ngindu yankaka ya mfunu kumonana pwelele. Kana nge tatanga diskure yina mambu yonso kele ya kusonika, tula bidimbu na bisika yina ngindu mosi ya mfunu mesuka mpi ngindu yankaka ya mfunu meyantika.

Mbala mingi, kupema sambu na kuluta na ngindu yankaka kevandaka nda kuluta kupema sambu na kuzitisa bidimbu ya kupemina; kansi, yo fwete vanda ve nda kuluta mingi kana ve diskure na nge tazengana bitini-bitini. Kana kupema na nge kele nda mingi, yo tapesa ngindu nde nge kudibongisaka mbote ve mpi nge kesosa kima ya kutuba.

Kupema Sambu na Kunyata Ngindu. Kupema sambu na kunyata ngindu kebendaka mbala mingi dikebi, disongidila, bo ketulaka yo na ntwala to na nima ya nsa to ya ngyufula yina muntu ketubaka ti ngolo mingi. Kupema ya mutindu yai kepesaka bawi ntangu ya kuyindula mambu yina muntu mekatuka kutuba, to yo kepesaka bo mpusa ya kuvingila mambu yina talanda. Yonso zole kele ve kiteso mosi. Pona metode ya mbote ya nge tasadila. Kansi, kuvila ve nde kupema sambu na kunyata ngindu fwete sadilama kaka sambu na mabanza ya mfunu. Kana ve, bansa yango tavidisa mfunu na yo.

Ntangu Yezu kutangaka na ndinga ya ngolo Masonuku na sinagoga ya Nazareti, yandi sadilaka kupema na mutindu mosi ya mbote. Ntete, yandi tangaka mambu yina kutubilaka kisalu ya yandi kwisaka kusala na rulo ya profete Yezaya. Kansi, na ntwala ya kumonisa kulungana na yo, yandi kangisaka rulo, yandi vutulaka yo na nsadi, ebuna yandi fongaka. Na nima, ntangu bantu yonso yina kuvandaka na sinagoga yantikaka kutala yandi, yandi tubaka nde: “Mambu yai ya bo sonikaka na Mukanda ya Nzambi, yo me lunga bubu, awa ya beno me wa yo.”—Luka 4:16-21.

Kupema Kana Mambu Yankaka Kelomba Yo. Bantangu yankaka makelele lenda pusa nge na kupema ntangu nge kesala disolo. Mazu ya kaminyo ya keluta to ya mwana yina kedila lenda lomba nde nge zenga disolo ti muntu yina nge mekutana ti yandi na kisalu ya bilanga. Kana makelele kele ya ngolo ve na kisika ya lukutakanu, nge lenda matisa volime ya ndinga mpi kulanda na kutuba. Kansi kana makelele kele ya ngolo mpi yo kelanda, nge fwete pema. Kana ve bawi tawa ve mambu ya nge ketuba. Yo yina, sadila kupema mbotembote na mpila nde bawi na nge kubaka mambote ya mambu ya kitoko ya nge kezola kusonga bo.

Kupema Sambu na Kubikila Muntu Ntangu ya Kupesa Mvutu. Ata nge kesala disolo ya kelomba ve nde bawi kupesa mvutu, yo kele mfunu na kubikila bawi ntangu ya kupesa mvutu na mabanza. Kana nge keyula bangyufula yina fwete nata bawi na kuyindula kansi nge kepema ve ntangu ya kufwana, bangyufula yango tavidisa valere na yo.

Ya kyeleka, kupema kele kaka ve mfunu ntangu beto ketubaka na estrade, kansi yo kele mpi mfunu ntangu beto ketelaka bankaka kimbangi. Bantu yankaka kepemaka ve. Kana nge mpi kemonaka mpasi na kupema, sala ngolo na kukuna kikalulu yai ya mutubi. Nge tatomisa mutindu na nge ya kusolula ti bantu yankaka mpi kisalu na nge ya bilanga. Kupema kele kuyambula kutuba mwa ntangu fyoti, mpi bantu ketubaka na masonga yonso nde kuyambula kutuba kekabisaka, keyikaka ngolo, kebendaka dikebi, mpi kepemisaka dikutu.

Kusolula konso kilumbu ti bantu ketendula kutuba mpi kuwa mabanza ya muntu mosi to ya bantu mingi. Bantu yankaka tawidikila nge kukonda mpasi kana nge kewa mpi ketula dikebi na mambu ya bo ketuba. Yo kelomba nde nge pema ntangu ya kufwana sambu na kubikila bo ntangu ya kutuba.

Na kisalu ya bilanga, beto ketaka kimbangi ya mbote kana beto kesala yo bonso disolo. Na nima ya kupesana mbote, Bambangi mingi kemonaka mbote na kuzabisa ntu-dyambu ya disolo na bo mpi na nima bo keyulaka ngyufula mosi. Bo kepemaka sambu na kupesa muntu yango ntangu ya kupesa mvutu, mpi na nima bo kendimaka mambu ya muntu yango metuba. Na ntangu bo kesolula, mbala mingi bo lenda bikila muntu yango ntangu sambu yandi pesa ngindu na yandi. Bo kezabaka nde bo lenda sadisa mbote muntu yango kana bo zaba ngindu na yandi na disolo ya bo ketadila.—Bing. 20:5.

Ya kyeleka, bantu yonso ve tandima na kupesa mvutu na bangyufula na mutindu ya mbote. Kansi yo pimisaka ve Yezu na kupema ntangu ya nda sambu na kubikila ata bambeni na yandi ntangu ya kutuba. (Mar. 3:1-5) Kubikila muntu yankaka ntangu ya kutuba tasyamisa yandi na kuyindula, mpi yo lenda nata yandi na kutuba mambu yina kele na ntima na yandi. Ya kyeleka, mosi na kati ya balukanu ya kisalu na beto ya kusamuna kele kusimba ntima ya bantu na nsadisa ya mambu yina kekatuka na Ndinga ya Nzambi yina bo fwete sadila sambu na kubaka badesizio.—Baeb. 4:12.

Kusadila mbote kupema na kisalu na beto ya kusamuna kele kumonisa mayele. Kana nge kepema na mutindu ya mbote, yo tasadisa nge na kumonisa bangindu na nge pwelele mpi bantu tavila yo nswalu ve.

NTANGU nge ketuba to ketanga na ndinga ya ngolo, yo kele mfunu nde nge tuba bangogo kukonda kifu mpamba ve, kansi nge fwete nyata mpi bangogo ti bimvuka ya bangogo yina kele ti bangindu ya mfunu sambu bantu kubakisa bangindu yango pwelele.

Yo ketendula ve kaka kunyata bangogo fyoti to nkutu mingi. Nge fwete nyata bangogo ya mbote. Kana nge nyata ve bangogo ya mbote, bawi na nge tabakisa mbote ve mambu ya nge ketuba, mpi mabanza na bo lenda yantika kuyindula mambu yankaka. Ata mambu ya muntu ketuba kele ya mfunu, disolo na yandi tapusa ve bawi na kusala mambu ya yandi ketuba kana yandi kenyata ve bangogo ya mbote.

Mitindu ya kunyata bangogo ya mfunu kele mingi, kansi mbala mingi bo kevukisaka mambu yai: kumatisa volime, kusadila mawi mwa mingi, kutuba malembe, kupema na ntwala to na nima (to yonso zole) ya kutuba kima mosi, mpi na bidimbu ya maboko ti ya luse. Na bandinga yankaka, muntu lenda nyata bangogo ya mfunu na kutombusa to kukulumusa ndinga. Tadila malongi ti mambu yankaka sambu na kupona mutindu ya kuluta mbote ya nge tasadila.

Ntangu nge kepona bangogo ya kunyata, tadila mambu yai kelanda. (1) Na kati ya konso nsa, kima kesadisaka na kuzaba bangogo yina nge fwete nyata kele ve kaka kitini ya nsa yina kelanda, kansi mpi mambu yina bo ketubila. (2) Nge lenda nyata bangogo sambu na kuyantika dibanza ya mpa, yo vanda ngindu mosi ya mfunu to sambu na kuluta na ngindu ya mpa. Yo lenda songa mpi nde ngindu mosi mekuma na nsuka. (3) Mutubi mosi lenda nyata bangogo sambu na kumonisa mawi na yandi sambu na dyambu mosi. (4) Muntu lenda nyata mpi bangogo sambu na kubenda dikebi na bangindu ya mfunu ya diskure.

Sambu na kunyata bangogo ya mfunu mitindu yai, mutubi to muntu yina ketanga na meso ya bantu fwete bakisa mbote malongi na yandi mpi kuzola na masonga yonso nde bawi na yandi mpi kubakisa yo. Na yina metala nsiku ya Nzambi kupesaka na bilumbu ya Esdrasi, Nehemia 8:8 ketuba nde: “Bo vandaka [kutanga, NW] Bansiku ya Nzambi na ndinga ya [ngolo na mukanda] ti kutendula yo mbote-mbote na mpila nde bantu yonso kuzaba yo.” Yo kele pwelele nde bantu yina kutangaka mpi kutendulaka Bansiku ya Nzambi kilumbu yango kuzabaka mfunu ya kusadisa bawi na bo na kubakisa ntendula ya mambu yina bo vandaka kutanga, kusimba, mpi kusadila yo.

Mambu Yina Lenda Pesa Mpasi. Bantu mingi kemonaka mpasi ve na kubasisa pwelele mambu ya bo ketuba na masolo ya konso kilumbu. Kansi, kana bo ketanga mambu yina muntu yankaka kusonikaka, bo lenda mona mpasi na kuzaba bangogo to bimvuka ya bangogo yina bo fwete nyata. Kima ya ntete ya kuluta mfunu kele kubakisa mbote malongi. Yo kelombaka kulonguka mbotembote mambu yina bo sonikaka. Yo yina, kana bo melomba nge na kutanga na lukutakanu mosi ya dibundu, nge fwete kudibongisa mbote.

Bantu yankaka kenyataka bangogo yonso kiteso mosi ata bangogo yango kele ya mfunu to ve, na kisika ya kunyata kaka bangogo ya mfunu. Bankaka kenyataka mingi ba prépositions ti bangogo yina kekangisaka bangogo, bimvuka ya bangogo, bansa to bangogo yankaka ya mutindu yai. Kana kunyata bangogo ya mfunu kesala nde bangindu kubasika ve pwelele, yo kekumaka kukonda mpasi kikalulu mosi ya mbi ya kekatulaka dikebi ya bawi.

Sambu na kusosa kunyata bangogo ya mfunu, mitubi yankaka kematisaka ndinga ngolo kibeni na mpila nde bawi kewaka neti nde yandi kenganina bo. Ya kyeleka, mbala mingi yo kebutaka ve bambuma ya mbote. Kana mutubi kenyata ve bangogo na mutindu yandi ketubaka, yo lenda pesa ngindu nde yandi kebaka ve bawi na yandi na valere. Yo tavanda mbote mingi na kutubila bo ti zola mpi na kusadisa bo na kumona nde mambu ya yandi ketuba kekatuka na Masonuku mpi yo kele ya mayele!

Mutindu ya Kutomisa. Mbala mingi, muntu yina kenyataka ve bangogo mbote kezabaka yo ve yandi mosi. Yo lenda lomba nde muntu yankaka kusonga yandi yo. Kana nge kezola kutomisa dyambu yai, nkengi ya nzo-nkanda na beno tasadisa nge. Nge lenda lomba mpi lusadisu na konso muntu yankaka yina kele mutubi ya mbote. Lomba yandi na kuwidikilaka ti dikebi kutanga mpi masolo na nge, ebuna na nima yandi pesa nge bangindu sambu na kutomisa.

Na luyantiku, muntu yina kepesa nge bandongisila lenda lomba nge na kusadila disolo mosi ya Nzozulu ya Nkengi sambu na kumeka. Yandi tasonga nge na kulonguka konso nsa sambu na kuzaba nki bangogo to bimvuka ya bangogo nge fwete nyata sambu bantu kubakisa mambu kukonda mpasi. Yandi lenda yibusa nge na kutula dikebi mingi na bangogo yina kele ya kutengimisa. Kuvila ve nde bangogo kesalaka kumosi na kati ya nsa. Mbala mingi, yo talomba nde nge nyata kimvuka ya bangogo, kansi ngogo mosi mpamba ve. Na bandinga yankaka, bo lenda syamisa balongoki na kutadila ti dikebi bidimbu ya kevandaka na zulu to na nsi ya bisono sambu na kunyata bangogo ya mfunu mbote.

Na kitini ya kelanda, muntu yina kepesa nge bandongisila lenda syamisa nge na kutadila mambu yina kele na ntwala mpi na nima ya nsa. Inki ngindu bo ketubila na paragrafe ya mvimba? Inki mutindu yo tasadisa nge na kuzaba mambu ya nge tanyata na konso nsa? Tala ntu-dyambu ya nene ya disolo mpi tubantu-dyambu yina kevandaka na bisono ya ndombe. Inki mutindu yo kesadisa nge ntangu nge kepona bimvuka ya bangogo yina nge fwete nyata? Nge fwete tadila mambu yai yonso. Kansi nge fwete keba na kunyata ve bangogo mingi kibeni.

Ata nge tatuba bonso nde nge kesolula to nge tatanga mambu ya nge tatuba, muntu yina kepesa nge bandongisila lenda syamisa nge mpi na kutadila mutindu bangindu kelandana sambu na kuzaba bangogo ya nge tanyata. Nge fwete zaba kisika yina dibanza mosi mesuka to kisika yina nge kemanisa ngindu mosi ya mfunu sambu na kuluta na ngindu yankaka. Bawi na nge tasepila kana disolo na nge kemonisa bo bisika yai. Nge lenda sala yo kana nge kenyata bangogo bonso yai: ya ntete, ya zole, na nsuka, yo yina, mpi mpidina.

Muntu yina kepesa nge bandongisila tabenda mpi dikebi na nge na bangindu yina nge kezola kutuba ti mawi mingi. Sambu na kusala yo, nge lenda nyata bangogo bonso yai: kibeni, mpenza, ata fyoti ve, mfunu, mpi konso ntangu. Kusala mutindu yai lenda vanda ti bupusi na mutindu bawi na nge takudiwa sambu na mambu ya nge ketuba. Beto tatubila yo mingi na Dilongi ya 11, “Kutuba ti Tiya mpi Kubasisa Mawi.”

Sambu na kutomisa mutindu nge fwete nyata bangogo, bo tasyamisa nge mpi na kubakisa mbotembote bangindu ya mfunu ya nge kezola nde bawi na nge kuyibuka. Beto tatadila dyaka dyambu yai ntangu beto tatubila kutanga na meso ya bantu na Dilongi ya 7, “Kunyata Bangindu ya Mfunu,” mpi na Dilongi ya 37, “Kubasisa Pwelele Bangindu ya Mfunu.”

Kana nge kesala ngolo sambu na kutomisa kisalu na nge ya bilanga, tula dikebi mingi na mutindu nge ketanga baverse. Kudiyulaka ntangu yonso nde, ‘Sambu na nki mu ketanga verse yai?’ Sambu na muntu yina kele longi, yo mefwana ve kaka na kutuba bangogo mbote. Ata kutanga verse ti mawi mefwana mpi ve. Kana nge kepesa mvutu na ngyufula to kelonga muntu kyeleka mosi ya luyantiku, na ntangu nge ketanga verse, yo kele mbote na kunyata bangogo to kimvuka ya bangogo yina kesimba mambu ya beno ketubila. Kana ve, muntu ya nge ketangila verse yina lenda bakisa ve dyambu ya nge ketubila.

Sambu kunyata bangogo ya mfunu ketendula kuyika ngolo na bangogo mpi na kimvuka ya bangogo yankaka, mutubi yina kele ti eksperiansi mingi ve lenda lutisa ndilu na ntangu yandi kenyata bangogo ya mfunu. Yo tavanda bonso banoti yina muntu ya meyantika kulonguka kima ya bo kebudilaka miziki kebula. Kansi, kana yandi longuka yo mbala mingi, konso “noti” takuma kitini ya “miziki” mosi ya kitoko.

Na nima ya kulonguka mambu ya luyantiku, nge talonguka dyaka mambu mingi kana nge ketala mitubi yina kele ti eksperiansi mingi. Nge tabakisa nswalu mambu ya nge lenda lungisa kana nge kesoba ngolo ya nge kesadila na kunyata bangogo. Nge tabakisa mpi mfunu ya kunyata bangogo ya mfunu na mitindu ya kuswaswana sambu na kubasisa pwelele ntendula ya mambu ya nge ketuba. Kana nge kuma kunyata bangogo ya mfunu mbote, yo tatomisa mpenza kutanga ti kutuba na nge.

Kusuka ve kaka na kulonguka mambu ya luyantiku ya kemonisaka mutindu ya kunyata bangogo ya mfunu. Sambu na kutuba mbote, landa na kulonguka yo tii kuna nge tazaba kunyata bangogo ya mfunu mbote mpi kusadila yo na mpila nde yo wakana na makutu ya bantu yankaka mutindu nge ketubaka.

MUNTU yina ketangaka mbote ketalaka ve kaka mambu yina nsa, to paragrafe mosi ketuba. Ntangu yandi ketanga, yandi ketadilaka bangindu ya mfunu ya malongi yonso ya yandi ketubila. Yo kesadisaka yandi na kuzaba bisika yina yandi fwete nyata.

Kana nge sala ve mutindu yai, diskure na nge tavanda ve ti bangindu yina tasimba mpenza ntima ya bantu. Ata ngindu mosi ve tabasika pwelele. Kana disolo memana, yo lenda vanda mpasi na kuyibuka ata ngindu mosi ya mfunu.

Kutula dikebi ya kufwana sambu na kunyata bangindu ya mfunu lenda sadisa mingi kibeni na kutomisa lutangu ya disolo ya mekatuka na Biblia. Kunyata ya mutindu yai lenda yika ntendula na baparagrafe ya nge ketanga ntangu nge kelonguka Biblia ti muntu na nzo to ntangu nge ketanga na lukutakanu mosi ya dibundu. Mpi yo kele kibeni mfunu kana nge kesala diskure maniskri, mutindu yo kesalamaka ntangu yankaka na balukutakanu na beto ya distrike.

Mutindu ya Kusala Yo. Na nzo-nkanda, bo lenda lomba nge na kutanga kitini mosi ya Biblia. Inki nge fwete nyata? Kana malongi ya nge tatanga kele ti ngindu to dyambu mosi ya mfunu ya yo ketubila, yo tavanda mbote na kubasisa dyambu yango.

Ata kitini ya nge tatanga kele ya kusonika bonso poeme to mukanda, bonso kingana to disolo ya muntu keta, bawi tabakila yo mambote kana nge tanga yo mbote. (2 Tim. 3:16, 17) Sambu na kusala yo, nge fwete tadila mambu ya nge tatanga mpi bawi na nge.

Kana nge tatanga na ndinga ya ngolo mambu yina kele na mukanda na ntangu beno kelonguka Biblia to na lukutakanu ya dibundu, inki bangindu ya mfunu nge fwete nyata? Baka bamvutu na bangyufula yina kele ya kunyema na disolo yina bonso bangindu ya mfunu. Nyata mpi bangindu yina kewakana ti tubantu-dyambu yina kevandaka ya kusonika na bisono ya ndombe.

Yo kele mbote ve na kuvanda ti kikalulu ya kusonika mambu yonso ya nge tatuba na badiskure yina nge kesala na dibundu. Kansi, bantangu yankaka, bo kesonikaka mambu yonso ya badiskure yankaka ya bo ketindaka na balukutakanu ya distrike na mpila nde mitubi kubasisa kiteso mosi bangindu ya mutindu mosi na balukutakanu ya distrike yonso. Sambu na kunyata bangindu ya mfunu na diskure ya mutindu yai, mutubi fwete longuka ntete malongi ti dikebi yonso. Inki kele bangindu ya mfunu? Yandi fwete sala ngolo na kuzaba yo. Bangindu ya mfunu kele kaka ve bangindu yina kesepidisa yandi. Kansi, yo kele mabanza ya mfunu yina disolo yonso ketubila. Ntangu yankaka, kutuba ngindu mosi ya mfunu na bunkufi kemonisaka luyantiku ya disolo mosi to kulandana ya bangindu. Mbala mingi, na nima ya kumonisa banzikisa, mutubi ketubaka nsa mosi ya ngolo sambu na kusimba banzikisa yina yandi mekatuka kumonisa. Kana mutubi mezaba bangindu yai ya mfunu, yandi fwete tenda bikokila na nsi ya bangindu yina ya kele na maniskri na yandi. Mbala mingi bangindu ya mfunu kevandaka kaka fyoti, mbala yankaka yo kelutaka ve iya to tanu. Na nima, yandi fwete vutukila kutanga na mutindu yina tasadisa bawi na kuzaba bangindu yango ya mfunu kukonda mpasi. Yai kele bangindu ya mfunu ya diskure. Kana muntu kenyata bangogo mbote na disolo na yandi, bantu tayibuka bangindu yai ya mfunu kukonda mpasi. Yai fwete vanda lukanu ya mutubi.

Mitindu kele mingi yina mutubi lenda sadila na kunyata bangogo sambu na kusadisa bawi na kuzaba bangindu ya mfunu. Yandi lenda yika kikesa, kusoba vitesi na kutuba, kumonisa mawi kuluta dyaka, to kusala bidimbu ya mefwana.