Banoti

1. Babilone ya Nene Kele Nki?

2. Inki Ntangu Yo Lombaka nde Mesia Kukwisa?

3. Balusansu ya Ke Lombaka Kusadila Menga

4. Mambu ya Lenda Sala nde Bankwelani Kukabwana

5. Bafeti

6. Maladi ya Nsambukila

7. Mutindu ya Kuyidika Mavwanga na Mambu ya Mumbongo mpi na Ntwala ya Leta

1. Babilone ya Nene Kele Nki?

Inki mutindu beto me zaba nde “Babilone ya Nene” kele mabundu yonso ya luvunu? (Kusonga 17:5) Tadila mambu yai:

• Yandi kele ti kiyeka na ntoto ya mvimba. Biblia ke tuba nde Babilone ya Nene me vanda na zulu ya ‘bimvuka ya bantu mpi makanda’ mpi nde yandi kele “ti kimfumu na zulu ya bantotila ya ntoto.”​—Kusonga 17:15, 18.

• Yandi kele ve kimvuka mosi ya politiki to ya mumbongo. “Bantotila ya ntoto” mpi “bantu ya mumbongo” ta fwa ve ntangu yandi ta fwa.​—Kusonga 18:9, 15.

• Yandi ke fingisaka zina ya Nzambi. Biblia ke bingaka yandi nkento ya ndumba sambu yandi ke vukanaka ti baguvernema sambu na kubaka mbongo to mambote ya nkaka. (Kusonga 17:1, 2) Yandi ke kusaka bantu ya bansi yonso mpi ke fwisaka bantu mingi.​—Kusonga 18:23, 24.

Vutuka na dilongi 13, kantu-diambu 6

2. Inki Ntangu Yo Lombaka nde Mesia Kukwisa?

Biblia tubaka nde Mesia ta kwisa na nsuka ya bamposo 69.​—Tanga Daniele 9:25.

• Inki ntangu bamposo 69 yantikaka? Na mvula 455 ya ntwala ya ntangu na beto (N.T.B.) ntangu Guvernere Nehemia kumaka na Yeruzalemi sambu na “kuyidika mpi kutunga diaka” mbanza.​—Daniele 9:25; Nehemia 2:1, 5-8.

• Bamposo 69 salaka bantangu ikwa? Na baverse ya nkaka ya Biblia, kilumbu mosi ke tendula mvula mosi. (Kutanga 14:34; Ezekiele 4:6) Yo yina, mposo mosi ke tendula bamvula nsambwadi. Bamposo 69 ke sala bamvula 483, disongidila kufokula bamposo 69 ti bilumbu 7 (69 x 7).

• Inki ntangu bamposo 69 sukaka? Kana beto yantika kutanga bamvula 483 banda na mvula 455 ya ntwala ya ntangu na beto, yo ta nata beto na mvula 29 ya ntangu na beto (T.B.).a Yai kele kibeni mvula yina Yezu bakaka mbotika mpi kumaka Mesia!​—Luka 3:1, 2, 21, 22.

Vutuka na dilongi 15, kantu-diambu 5

3. Balusansu ya Ke Lombaka Kusadila Menga

Balusansu ya nkaka ke lombaka kusadila menga ya mbefo yandi mosi. Ata mpidina, Bakristu ke ndimaka ve balusansu ya nkaka. Mu mbandu, kuvutula menga, kupesa bantu ya nkaka menga na bo to kubumba menga na bo sambu bo vutula bo yo na ntangu ya operasio.​—Kulonga 15:23.

Kansi Bakristu lenda ndima balusansu ya nkaka ya ke lombaka kusadila menga. Mu mbandu kupesa menga sambu na kusadisa ekzame, hémodialyse, hémodilution, récupération du sang épanché to kusadila mashini ya ke salaka bonso ntima mpi pumo sambu na kulutisa menga (cœur-poumon artificiel).b Konso Mukristu fwete pona mutindu bo ta sadila menga na yandi ntangu bo ke sala yandi operasio, ekzame to ke sansa yandi. Konso munganga lenda sadila balusansu yai na mpila ya nkaka. Yo yina, na ntwala nde Mukristu kundima konso operasio, ekzame to lusansu, yandi fwete sosa kuzaba mbote mutindu bo ta sadila menga na yandi. Bangiufula ya nge fwete kudiyula:

• Ebuna kana bo ta basisa mwa menga na nitu na mono mpi yo ke luta diaka ve sambu na mwa ntangu? Keti kansansa na mono ta pesa mono nzila ya kundima menga yina kaka bonso ya mono mpi kubuya nde bo “tiamuna yo na ntoto”?​—Kulonga 12:23, 24.

• Keti mono ta ndima to keti kansansa na mono ya me longamaka na Biblia ta yangisa mono kana bo me sadila lusansu ya ke lomba kubaka mwa menga na mono, kuvukisa yo ti bankisi ya nkaka mpi kuvutula yo diaka na nitu na mono?

Vutuka na dilongi 39, kantu-diambu 3

4. Mambu ya Lenda Sala nde Bankwelani Kukabwana

Biblia ke tubaka nde bankwelani fwete kabwana ve mpi nde kana bo me kabwana, bo kele ve ti nswa ya kubalana diaka ti muntu ya nkaka. (1 Bakorinto 7:10, 11) Kansi kele ti mambu ya lenda sala nde bankwelani kukabwana.

• Kubuya kulungisa na luzolo yonso bampusa ya dibuta: Bakala ke buya kulungisa bampusa ya kinsuni ya dibuta. Yo ke sala nde dibuta kukonda mbongo to madia.​—1 Timoteo 5:8.

• Kubula nkwelani ya nkaka ngolo: Kubula nkwelani ya nkaka ngolo lenda tula luzingu to sante na yandi na kigonsa.​—Bagalatia 5:19-21.

• Kutula mpenza na kigonsa kinduku ya nkwelani ya nkaka ti Yehowa: Bakala to nkento ke kanga mpenza nkwelani na yandi nzila ya kusambila Yehowa to kuzitisa bansiku na yandi.​—Bisalu 5:29.

Vutuka na dilongi 42, kantu-diambu 3

5. Bafeti

Bakristu ke salaka ve bafeti ya ke sepedisaka ve Yehowa. Kansi, konso Mukristu fwete sadila kansansa na yandi ya me longamaka na Biblia sambu na kutala nki yandi fwete sala ntangu bantu ke sala bafeti yango. Tadila bambandu yai.

• Muntu mosi me zodila nge feti ya mbote. Nge lenda tuba kaka nde “Mersi.” Kana yandi ke zola kuzaba mambu mingi, nge lenda tendudila yandi sambu na nki nge ke salaka ve feti yango.

• Nkwelani na nge ya kele ve Mbangi ya Yehowa me bingisa nge na kudia ti bantu ya dibuta na kilumbu ya feti. Kana kansansa na nge ke pesa nge nzila ya kukwenda, nge lenda songa yandi na ntwala nde kana na ntangu ya madia bo ta sala mambu ya ke fwa bansiku ya Nzambi, nge ta sala yo ve.

• Mfumu na nge ya kisalu ke pesa nge kado na kilumbu ya feti. Keti nge fwete buya yo? Nge lenda ndima to kubuya yo. Keti yandi ke pesa nge yo sambu nge sala feti to kaka sambu yandi ke sepela ti kisalu na nge ya mbote?

• Muntu mosi me pesa nge kado na kilumbu ya feti. Yandi lenda tuba nde: “Mono me zaba nde nge ke salaka ve feti yai, kansi mono ke zola nge baka kado yai.” Mbala ya nkaka yandi ke pesa yo sambu yandi kele ntima-mbote. Keti yandi ke sosa kumeka lukwikilu na nge to yandi ke zola kupusa nge na kusala feti yango? Na nima ya kutadila mambu yai, nge mosi fwete tala kana nge ta ndima yo to ve. Na balukanu yonso ya beto ke bakaka, beto ke zolaka kuvanda ti kansansa ya mbote mpi kukangama kaka na Yehowa.​—Bisalu 23:1.

Vutuka na dilongi 44, kantu-diambu 1

6. Maladi ya Nsambukila

Beto ke salaka yonso sambu na kupesa ve bantu ya nkaka maladi ya ke sambukilaka sambu beto ke zolaka bo. Yo yina kana beto kele ti maladi yango to beto ke yindula nde beto lenda vanda ti yo, beto fwete sala kibeni keba sambu Biblia ke tubaka nde: “Nge fwete zola [muntu ya nkaka] bonso nge mosi.”​—Baroma 13:8-10.

Muntu ya kele ti maladi ya nsambukila fwete sala nki sambu na kumonisa nde yandi ke zolaka bantu ya nkaka? Yandi fwete sala ve mambu ya ke monisa zola, mu mbandu kupesa bantu mbote na maboko, kuyamba bo to kupesa bo beze. Yandi fwete wa ve makasi kana bampangi ya nkaka ke bingisa yandi ve na banzo na bo sambu bo ke zola kutanina mabuta na bo. Diaka na ntwala ya kubaka mbotika, yandi fwete songa mutambwisi ya kimvuka ya bankuluntu nde yandi kele ti maladi ya nsambukila sambu bo yidika mambu na mutindu yina ta tanina bantu ya ke baka mpi mbotika. Na ntwala ya kubanda kutalana sambu na makwela, muntu yina ke yindula nde mbala ya nkaka yandi bakaka maladi mosi buna ya nsambukila, yandi fwete sala na luzolo yonso ekzame ya menga. Kana yandi me sala mambu yai, yandi ta monisa nde yandi ke zolaka bantu ya nkaka mpi ke ‘sosaka kaka ve mambote na yandi mosi, kansi mpi mambote ya bantu ya nkaka.’​—Bafilipi 2:4.

Vutuka na dilongi 56, kantu-diambu 2

7. Mutindu ya Kuyidika Mavwanga na Mambu ya Mumbongo mpi na Ntwala ya Leta

Beto fwete sala mikanda na mambu yonso ya mbongo sambu na kubuya mavwanga ya mpamba-mpamba, yo vanda beto ke sala mambu yango ti bampangi na beto Bakristu. (Yeremia 32:9-12) Ata mpidina, Bakristu lenda bendana mwa fioti bantangu ya nkaka na mambu ya mbongo to na mambu ya nkaka. Yo yina bo fwete sala yonso sambu na kuyidika bo mosi mambu yango nswalu-nswalu mpi na ngemba yonso.

Ebuna nki mutindu beto fwete yidika mambu ya nene mu mbandu, kukusila muntu makambu sambu na kubebisa lukumu na yandi to sambu na kukota yandi nsoki mpi kukusa sambu na kuyiba? (Tanga Matayo 18:15-17.) Yezu me songaka beto mitindu tatu ya kuyidika makambu:

1. Beno meka kuyidika yo kaka beno zole.​—Tala verse 15.

2. Kana yo me simba ve, lomba mpangi mosi to bampangi zole ya kuyela na kimpeve na kusadisa beno.​—Tala verse 16.

3. Nge fwete songa bankuluntu kaka kana beno ke kuka ve kuyidika makambu yango.​—Tala verse 17.

Na mambu mingi, beto fwete funda ve bampangi na beto na Leta sambu yo lenda pusa bantu na kukuma kutadila Yehowa mpi dibundu na yandi na mutindu ya mbi. (1 Bakorinto 6:1-8) Ata mpidina, mambu ya nkaka ke lombaka nde Leta mpamba kuyidika, mu mbandu: Kufwa makwela, kubaka nswa ya kutanina bana, mbongo yina nsiku ke lombaka bakala to nkento na kufuta nkwelani na yandi kana makwela me fwa, kuzwa amande ya asiranse, kubaka nswa ya kubaka mbongo kana kisalu mosi me fwa to kupesa testama valere na ntwala ya Leta. Kana Mukristu mosi me kwenda na tribinale sambu na kuyidika mambu yai na ngemba yonso, yo ke tendula ve nde yandi me fwa bansiku ya Biblia.

Kana diambu mosi ya mbi kibeni me salama, mu mbandu kuladisa muntu na ngolo, kubebisa mwana, kubula muntu ya nkaka ngolo, kuyiba mbongo mingi to kima ya nene kibeni, to kufwa muntu mpi kana Mukristu me funda mambu yai na Leta, yo ke tendula ve nde yandi me fwa bansiku ya Biblia.

Vutuka na dilongi 56, kantu-diambu 3