Ũthii Wao wa na Mbere na Ũkũri wa Rĩu

HISTORIA ya rĩu ya Aira a Jehova yambĩrĩirie makĩria ma mĩaka igana mĩhĩtũku. Kĩambĩrĩria-inĩ kĩa mĩaka ya 1870, gakundi kanini gataramenyeka ga kwĩruta Biblia nĩ kambĩrĩirie Allegheny, Pennsylvania, thĩinĩ wa U.S.A., ĩrĩa arĩo rĩu gĩcunjĩ kĩa Pittsburgh. Charles Taze Russell nĩwe waarĩ mwambĩrĩria wa gakundi kau. Julaĩ 1879, ngathĩti ya mbere ya Zion’s Watch Tower and Herald of Christ’s Presence ĩkĩambĩrĩrio. Mwakai-nĩ wa 1880 kumagia gakundi kau kanini ka wĩruti wa Biblia-rĩ, ikundi nyingĩ igĩtheerema matũũra-inĩ macio mangĩ. Mwaka-inĩ wa 1881 Zion’s Watch Tower Tract Society ĩkĩambĩrĩrio, na thĩinĩ wa 1884 ĩkĩandĩkithio, Russell arĩ mũrũgamĩrĩri wayo. Thutha-inĩ rĩĩtwa rĩa Sosaitĩ rĩkĩgarũrũo gũtuĩka Watch Tower Bible and Tract Society. Aingĩ ao nĩ maahunjagia nyũmba o nyũmba makĩheanaga mabuku makonainie na Biblia. Mwaka-inĩ wa 1888 andũ mĩrongo ĩtano maarutaga wĩra ũyũ hingo ciothe—rĩu mũigana ũcio thĩinĩ wa thĩ yothe nĩ andũ 700,000.

Mwaka-inĩ wa 1909, wĩra nĩ waatheremete thĩ yothe na hendikwota ya Sosaitĩ ĩgĩthaamĩrio Brooklyn, New York harĩa ĩrĩ rĩu. Mahunjio marĩkĩtie gũcabwo nĩmaandĩkagwo thĩinĩ wa magathĩti, gũkinyagia 1913 maarĩ thiomi inya magathĩti-inĩ makiri thĩinĩ wa United States, Kanada, na Rũraya. Mabuku, tũbuku, na trakiti nĩ ciarĩkĩtie kũheanwo irĩ magana ma mamilioni.

Mwaka-inĩ wa 1912 wĩra wa gũthondeka “Photo-Drama of Creation” (Mbica cia thenema ya ũũmbi) ũkĩambĩrĩria. Na ũndũ wa mbica na thenema, ciataarĩirie kuuma rĩũmbĩro rĩa thĩ o nginya mũthia-inĩ wa Wathani wa Kristo wa Mĩaka Ngiri Ĩmwe. Kwonanio kwa mbica icio kwambĩrĩirio mwaka wa 1914, iria cionagwo nĩ andũ 35,000 mũthenya o mũthenya. Nĩyo yaarĩ ya mbere ya thenema ĩrĩ na mũgambo.

MWAKA WA 1914

Ihinda rĩa bata mũno nĩ rĩa kuhĩrĩirie. Thĩinĩ wa mwaka wa 1876 mũrutwo ũcio wa Biblia Charles Taze Russell akĩruta ũhoro wetagwo “Mahinda ma Ndũrĩrĩ: Magathira Rĩ?” kũrĩ Bible Examiner, ĩrĩa yacabĩirũo Brooklyn, New York, na yaugĩte ũũ thĩinĩ wa iruta rĩayo rĩa Oktoba karatathi ga 27, “Mahinda mũgwaja magaathira A.D. 1914.” Mahinda ma Ndũrĩrĩ nĩ ihinda rĩrĩa rĩĩtĩtwo thĩinĩ wa Biblia “mahinda marĩa ma Ndũrĩrĩ icio ituĩrĩirũo.” (Luka 21:24) Ti ũrĩa wothe werĩgĩrĩirũo gwĩkĩka mwaka wa 1914 wekĩkire, no ĩndĩ nĩ wekĩrire rũũri rũa mũthia wa Mahinda ma Ndũrĩrĩ na ningĩ warĩ mwaka wa mwanya mũno. Aandĩki aingĩ a historia na amenyithania metĩkanĩirie atĩ mwaka wa 1914 nĩguo warehire ũgarũrũku thĩinĩ wa historia ya andũ. Ũhoro ũyũ ũrũmĩrĩire haha wonanĩtie ũũ:

“Mwaka wa mũthia wa ‘ndũire’ thĩinĩ wa historia waarĩ 1913, mwaka ũmwe Mbaara ya Mbere ĩtanatuthũka.”—Ũtabaarĩri wa Times–Herald, ya Washington, D.C., Machi 13, 1949.

“Andũ a historia nĩ mathiĩte na mbere makĩonaga ihinda rĩa mĩaka 75 kuuma mwaka wa 1914 nginya 1989, rĩrĩa rĩatonyirie mbaara igĩrĩ cia thĩ o na mbaara ĩrĩa ya heho, gũkorũo arĩ ihinda rĩa bata ihinda rĩrĩa ndũũrĩrĩ nyingĩ ciathĩ ciarũaga mbaara, ikĩhoruhithagia kana gwĩthagathagĩra mbaara.”—The New York Times, Mĩĩ 7, 1995.

“Thĩ yothe ĩgĩtuthũka na mĩario ya Mbaara ya Thĩ ya Mbere o na nginyagia ũũmũthĩ tũtiũĩ gĩtũmi. Mbere ĩyo rĩ, andũ meciiragia bũrũri mwega wa ũhurũko ũrĩ hakuhĩ. Kwarĩ na thayũ na ũgacĩru. O rĩmwe maũndũ mothe magĩtuthũka. Tũkoretwo tũrĩ na ihinda rĩa wĩhũge kuuma hĩndĩ ĩyo . . . Andũ aingĩ makĩria nĩ moragĩtwo thĩinĩ wa mĩaka ĩyo igana gũkĩra mĩaka yothe ya historia.”—Ndagĩtarĩ Walker Percy, American Medical News, Novemba 21, 1977.

Makĩria ya mĩaka 50 thutha wa 1914, Mũjĩrĩmani ũmwe mũthamaki Konrad Adenauer aandĩkire ũũ: “Ũgitĩri na thayũ nĩ cieherete thĩinĩ wa mũikarĩre wa andũ kuuma 1914.”—The West Parker, Cleveland, Ohio, Janũarĩ 20, 1966.

Mũrũgamĩrĩri wa mbere wa Sosaitĩ, C. T. Russell, nĩakuire 1916 na mwaka ũcio warũmĩrĩire gĩtĩ gĩake gĩkĩoyo nĩ Joseph F. Rutherford. Gũkĩgĩa na ũgarũrũku mũingĩ. Ngathĩti ya gũtwarana na The Watchtower, yetagwo The Golden Age, ĩkĩambĩrĩrio. (Ũmũthĩ ĩĩtagwo Awake!, ĩcabagwo makĩria ya 22,000,000 thĩinĩ wa makĩria ma thiomi 87.) Mahunjio ma mũrango o mũrango magĩkĩrĩrũo kĩo mũno. Nĩ getha mekũrane kuuma ndini-inĩ nyingĩ iria ciĩĩtaga atĩ nĩ Akristiano-rĩ, mwaka-inĩ wa 1931 Akristiano aya makĩĩta Aira a Jehova. Rĩĩtwa rĩrĩ riumĩte thĩinĩ wa Isaia 43:10-12.

Mĩaka-inĩ ya 1920 na 1930, rĩdio nĩ yahũthĩrirũo mũno. Gũkinyagia mwaka-inĩ wa 1933 Sosaitĩ yahũthagĩra sitesheni cia rĩdio 403 kũmemerekia mahunjio ma Biblia. Thutha-inĩ, Aira maahũthĩrire inaanda igũkuĩka irĩ na mahunjio ma Biblia nyũmba o nyũmba handũ ha mahunjio ma rĩdio. Wĩruti wa Biblia nĩ wambagĩrĩrio harĩ mũndũ o wothe wagucagĩrĩrio nĩ ma ya Biblia.

ŨHOOTANI MAGOTI-INĨ

Nĩ ũndũ wa wĩra ũyũ-rĩ, mĩaka-inĩ ya 1930 na 1940 Aira aingĩ nĩ manyitirũo, na maciira maingĩ magoti-inĩ nĩmaahũranĩirũo nĩ ũndũ wa kũgitĩra wĩyathi wa mĩario, ũmemerekia, ciũngano, na ũthathaiya. Bũrũri-inĩ wa Amerika, gũcokio riko kwa maciira magoti-inĩ manini-rĩ, nĩ gwatũmire Aira mahootane maciira 43 mbere ya Igoti Inene rĩa Amerika. O ũndũ ũmwe-rĩ, thĩinĩ wa mabũrũri maingĩ magoti marĩa manene nĩmatuĩte ciira na njĩra ya kũnyita Aira mbaru. Kũringana na ũhootani ũyũ wa magoti-inĩ, Profesa C. S. Braden, ibuku-inĩ These Also Believe, augĩte ũũ: “Nĩ maronanirie demokrasia na ũndũ wa kũhũranĩra ũgitĩri ihooto cio cia ũraiya, na ũndũ wa kũgiana kũu o ningĩ nĩ mahotete kũgitĩra ihooto icio harĩ ikundi iria nyinyi thĩinĩ wa Amerika.”

PROGRAMU CIA WĨRUTI CIA MWANYA

J. F. Rutherford aakuire mwaka wa 1942 na ũrũgamĩrĩri wake ũkĩoyo nĩ N. H. Knorr. Programu nene ya wĩruti ĩkĩambĩrĩria. Mwaka wa 1943 wĩruti wa mwanya wa cukuru ya mĩconarĩ, ĩrĩa ĩĩtagwo Watchtower Bible School of Gilead, ĩkĩambĩrĩrio. Kuuma hĩndĩ ĩyo na gũthiĩ na mbere arutwo arĩa mahĩtũkĩire cukuru ĩno nĩ matũmĩtwo mabũrũri ma thĩ yothe. Ikundi njerũ nĩciambĩrĩirio thĩinĩ wa mabũrũri marĩa gũtaarĩ o na kĩmwe, na honge cia wabici ikĩambĩrĩrio thĩinĩ wa thĩ yothe iria rĩu arĩ makĩria ya 100. Kaingĩ na kaingĩ, kothi cia mwanya nĩ ciambĩrĩirio kũruta athuri a ikundi, na angĩ arĩa meheanĩte kũruta wĩra honge-inĩ cia mawabici, na arĩa marutaga wĩra wa kũhunjia hĩndĩ ciothe (marĩ ta mapainia) wĩra-inĩ wa kũhunjia. Ndungata nyingĩ nĩ iheetwo mathomo ma igũrũ ma mwanya thĩinĩ wa cukuru nene ĩrĩa ĩrĩ Patterson, New York.

N. H. Knorr aakuire mwaka wa 1977. Ũmwe wa ũgarũrũku wa ithondeka ũrĩa agwatanĩire mbere ya gĩkuo gĩake waarĩ wa kuongerera Njama Ĩrĩa Nene, ĩrĩa ĩkoragwo hendikuota ya thĩ yothe thĩinĩ wa Brooklyn. Mwaka-inĩ wa 1976 mawĩra ma wabici ma kwĩhokerũo nĩ maagayanirio kũrĩ komitĩĩ mwanya mwanya iria ciathondeketwo nĩ a memba a Njama Ĩrĩa Nene, othe makoragwo marĩ na mĩaka mĩingĩ ya ũtungatĩri.

MĨTAMBO YA GŨCABA ĨKĨONGEREREKA

Hisitoria ya Aira a Jehova matukũ-inĩ maya nĩkoretwo na maũndũ ma ũgarũrũku mũnene. Kuumanagia na gakundi kanini ka wĩruti wa Biblia mwaka-inĩ wa 1870 thĩinĩ wa Pennsylvania, Aira mongererekire o gũkinyia ikundi 95,000 thĩ yothe mwaka-inĩ wa 2003. Mbere-inĩ mabuku mothe macabagwo nĩ iganda cia biacara; no, mwaka wa 1920, Aira maacabaga mabuku thĩinĩ wa iganda cia gũkomborithio. No kuumanagia 1927 gũthiĩ na mbere, mabuku maingĩ nĩ maambĩrĩirie gũcabĩrũo thĩinĩ wa nyũmba ya ngoroba inyanya Brooklyn, New York, ĩ ya Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc. Rĩu wĩra ũcio nĩ ũtheremeire iganda-inĩ ingĩ nyingĩ o na wabici. Hakuhĩ na Brooklyn nĩ kũrĩ na nyũmba ingĩ nyingĩ iria ciikaragwo nĩ ndungata cia kwĩrutĩra iganda-inĩ icio. Makĩria ya icio-rĩ, nĩ moongereire mũgũnda na kĩganda gĩa gũcaba hakuhĩ na Wallkill, nja ya New York. Ũhũthagĩrũo harĩ gũcaba magathĩti ma Watchtower na Awake! na gũkũria imwe cia irio iria ihũthagĩrũo nĩ ndungata iria iraruta wĩra kũndũ kũu kũngĩ. O mwĩruti wa kwĩheana nĩ amũkagĩra gacunjĩ kanini ka mahũthũro manyinyi.

CIŨNGANO CIA NDŨRĨRĨ

Kĩũngano kĩnene kĩa mbere nĩgĩekĩirũo thĩinĩ wa Chicago, Illinois, U.S.A. mwaka-inĩ wa 1893. Kĩarĩ na andũ 360, na 70 makĩbatithio. Kĩũngano kĩa mũthia kĩnene kĩrĩ kĩmwe kĩa ndũrĩrĩ nĩgĩacemanirie thĩinĩ wa New York City mwaka wa 1958. Gĩekĩirũo iharo-inĩ cia Kĩharo-ĩnĩ kĩa Yankee na Kĩharo-ĩnĩ kĩa Polo. Kĩarĩ na andũ 253,922; na 7,136 makĩbatithio. Kuuma hĩndĩ ĩyo ciũngano cia ndũrĩrĩ nĩciĩkĩtwo irũmanĩrĩire mabũrũri-inĩ maingĩ. Mũrũmanĩrĩro ũcio wahota gũkorũo ũrĩ na ciũngano ngiri mabũrũri-inĩ ma thĩ yothe.

[Kohoro karatathi ka 8]

Rũũri rũa ũtungati wa ũkũũri wa raiya

[Mbica karatathi ka 6]

“The Watchtower,” kuuma 6,000 thĩinĩ wa rũthiomi rũmwe gũkinya makĩria ya 25,000,000 thĩinĩ wa thiomi makĩria ya 148

[Mbica karatathi ka 7]

Ihinda rĩa ũgarũrũku thĩinĩ wa historia ya andũ

[Mbica karatathi gothe ka 10]