Ungumania Thirikari-inĩ nĩ Ũkĩrĩtie Njano

Ungumania thĩinĩ wa thirikari ũtaaragĩrio atĩ nĩ kũhũthĩra hinya ũũru nĩguo mũndũ egune. Ũndũ ũcio ti hĩndĩ wambĩrĩria. Kwa ngerekano, Bibilia nĩ ĩkoragwo na watho wagirĩtie andũ kwamũkĩra ihaki rĩrĩa maratua cira, kuonania atĩ ungumania warĩ o kuo makĩria ma mĩaka 3,500 mĩhĩtũku. (Thama 23:8) Ma nĩ atĩ, ungumania to kwamũkĩra mahaki. Aruti a wĩra a thirikari aungumania rĩmwe nĩ maiyaga indo, makahũthĩra ũũru indo iria mehokeirũo, kana makaiya mbeca ĩmwe kwa ĩmwe. Ningĩ no mahũthĩre ũnene wao nĩguo magune arata na andũ a famĩlĩ ciao matekũrũmĩrĩra kĩhooto.

O na gũtuĩka gũtirĩ ithondeka rĩa andũ rĩtangĩkorũo na ungumania, nĩ kuonekete atĩ thirikari nĩcio njĩhĩre mũno. Ibuku rĩtagwo Global Corruption Barometer rĩa mwaka wa 2013, rĩrĩa rĩcabĩtwo nĩ kĩama gĩa Transparency International, rĩonanirie atĩ andũ thĩinĩ wa thĩ yothe monaga atĩ ikundi ithano iria itongoretie harĩ ungumania nĩ ciama cia ũteti, borithi, aruti a wĩra a thirikari, mbunge, na magooti. Reke tuone riboti imwe iria ironania ũndũ ũcio.

• AFRIKA: Mwaka-inĩ wa 2013, aruti a wĩra a thirikari 22,000 bũrũri-inĩ wa Afrika ya Mũhuro nĩ maatwarirũo igooti-inĩ nĩ ũndũ wa ungumania.

• AMERIKA YA MŨHURO: Mwaka-inĩ wa 2012, bũrũri-inĩ wa Brazil, andũ 25 nĩ maanyitirũo na mahĩtia ma kũhe andũ mbeca cia mũingĩ nĩguo mamanyite mbaru gĩũteti. Ũmwe wa arĩa maanyitirũo nĩ ũrĩa warĩ mũnene wa aruti a wĩra, na nĩwe warĩ wa kerĩ harĩ ũnene thĩinĩ wa bũrũri ũcio.

• ASIA: Taũni-inĩ ya Seoul, South Korea, andũ 502 nĩ maakuire thutha wa nduka nene kũmomoka mwaka-inĩ wa 1995. Athuthuria nĩ monire atĩ aruti a wĩra a thirikari nĩ maahakĩtwo nĩguo metĩkĩrie arĩa maakaga nyũmba ĩyo mahũthĩre indo itarĩ nginyanĩru, na kwagarara mawatho megiĩ ũgitĩri.

• RŨRAYA: Mũtongoria ũmwe wĩtagwo Cecilia Malmström wa European Commission Home Affairs oigire ũũ: “Gĩkĩro gĩa thĩna ũyũ [ungumania thĩinĩ wa Rũraya] nĩ gĩa kũmakania.” Agĩcoka akĩongerera ũũ: “Ateti matironania kwĩrutĩra o na hanini nĩguo maniine thĩna ũcio.”

Ungumania thĩinĩ wa thirikari nĩ ũrikĩrĩte mũno. Profesa wĩtagwo Susan Rose-Ackerman, ũrĩa ũthomeire maũndũ megiĩ kũrũa na ungumania, aandĩkire atĩ nĩguo kũgĩe na ũgarũrũku, “thirikari irabatara kũgarũrĩra na njĩra nene ũrĩa ciĩkaga maũndũ.” O na gũtuĩka no tuone ta gũtarĩ na mwĩhoko, Bibilia nĩ yonanagia atĩ thengia ya gũkorũo atĩ no kũhoteke kũgĩa na ũgarũrũku, ũndũ ũcio no nginya ũgeekĩka.