Ũrĩa Sayansi Ĩtangĩhota Gwĩka

Ica ikuhĩ nĩ gũkoretwo na mabuku maingĩ maragathĩrĩria mawoni ma arĩa metĩkĩtie atĩ gũtirĩ Ngai. Mabuku macio nĩ mathometwo nĩ andũ aingĩ, ũndũ ũrĩa ũtũmĩte kũgĩe na ndereti nyingĩ na ngarari cia andũ makĩarĩrĩria ũhoro ũcio. Mũthomi ũmwe wa sayansi wĩtagwo David Eagleman, oigire atĩ athomi amwe a mabuku macio metĩkĩtie atĩ gũtirĩ ũndũ athomi a sayansi matoĩ. Agĩcoka akiuga ũũ: “Athomi a sayansi arĩa ega makoragwo meharĩirie gũthikĩrĩria mawoni ma arĩa angĩ, na wĩra-inĩ wao makoretwo magĩtaũkĩrũo nĩ maũndũ merũ materĩgĩrĩire.”

Ihinda-inĩ rĩu ihĩtũku rĩa mĩaka mĩingĩ, athomi njorua a sayansi nĩ mahotete kuona macokio ma magegania ma ciũria iria maaneyũria ciĩgiĩ indo iria irĩ igũrũ na thĩ. O na kũrĩ ũguo, amwe ao maaneka mahĩtia manene magĩĩka ũthuthuria wao. Isaac Newton aarĩ ũmwe wa athomi a sayansi arĩa maarĩ ngumo mũno. Nĩ onanirie ũrĩa gravĩtĩ ĩtũmaga thĩ, njata, na ngalaksĩ ciikare harĩa ciagĩrĩire. Nĩwe waambĩrĩirie mathabu metagwo calculus marĩa mahũthagĩrũo gũthondeka programu cia kompiuta, makahũthĩrũo harĩ ngʼendo cia rĩera-inĩ, na thĩinĩ wa ũthomi wĩgiĩ niukilia. O na kũrĩ ũguo, Newton nĩ aahũthagĩra sayansi ya maheeni, ĩrĩa yahũthagĩra ũũgĩ wa njata na ũgo kũgeria kũgarũra cuma ciĩtagwo lead ituĩke thahabu.

Makĩria ma mĩaka 1,500 mbere ya Newton, mũthomi ũmwe Mũngiriki wa ũhoro wĩgiĩ njata wetagwo Ptolemy nĩ aahotete gũthoma ũrĩa indo iria irĩ rĩera-inĩ ihaana akĩhũthĩra maitho make tu. Nĩ aahotaga gũtuĩria harĩa thĩ iria ingĩ irĩ ũtukũ, na aarĩ mũthondeki njorua wa mabu. Ĩndĩ eetĩkĩtie atĩ thĩ nĩyo ĩkoragwo gatagatĩ ka indo ciothe. Mũthomi ũmwe wa ũhoro wĩgiĩ njata na indo ingĩ ciĩ igũrũ (astrophysicist) wĩtagwo Carl Sagan, akĩarĩrĩria igũrũ rĩgiĩ Ptolemy aandĩkire atĩ angĩkorũo mawoni mahĩtanu no metĩkĩrĩke kwa ihinda rĩa mĩaka 1,500, ũndũ ũcio ũronania atĩ o na mũndũ angĩkorũo arĩ mũũgĩ atĩa, no akorũo ahĩtĩtie biũ.

O na ũmũthĩ, athomi a sayansi no macemanagia na moritũ ta macio. Hihi nĩ kũrĩ hĩndĩ makoona macokio ma ciũria iria ciothe meyũragia ciĩgiĩ igũrũ na thĩ? O na gũtuĩka nĩ wega gwĩtĩkĩra atĩ sayansi nĩ ĩthiĩte na mbere na ĩgatũguna na njĩra nyingĩ, nĩ twagĩrĩirũo kũmenya atĩ sayansi ndĩngĩhota kũhingia maũndũ mothe. Mũthomi ũmwe wa sayansi wĩtagwo Paul Davies oigire ũũ: “Kũgeria gwetha macokio mararingana maũndũ-inĩ mothe ma ciũria ciĩgiĩ thĩ na igũrũ nĩ ũndũ ũtangĩhotekeka.” Ciugo icio ironania ũndũ ũyũ wa ma: Andũ matingĩhota gũtaũkĩrũo biũ nĩ ũrĩa indo iria irĩ igũrũ na thĩ ihaana. Kwoguo rĩrĩa andũ moiga atĩ sayansi no ĩhote gũtaarĩria indo iria ciothe irĩ kuo, tũtingĩkorũo tũhĩtĩtie tũngĩaga kuoya ciugo icio na ũritũ.

Bibilia ĩhũthĩrĩte ciugo ici ĩkĩarĩrĩria magegania ma ũũmbi: “Atĩrĩrĩi, ĩo no mĩthia ya maũndũ make [Ngai]: ĩ nĩ karũheehũ kanini atĩa tũiguaga ka ũhoro wake!” (Ayubu 26:14) Kũrĩ o na maũndũ maingĩ mũno andũ matangĩhota kũmenya kana gũtaũkĩrũo nĩmo. Nĩ ũndũ ũcio, ciugo ici ciandĩkirũo nĩ mũtũmwo Paulo hakuhĩ mĩaka 2,000 mĩhĩtũku no cia ma nginya ũmũthĩ: “Ĩ ũũgĩ wa Ngai, o naguo ũmenyi wake-rĩ, matikĩrĩ maingĩ na mariku! Matuĩro make, kaĩ matingĩcarĩka gĩtũmi kĩamo; mĩgendere yake nayo, kaĩ ndĩngĩtuĩrĩka-ĩ!”—Aroma 11:33.