Babuloni Ũrĩa Mũnene Arũgamĩrĩire Kĩĩ?

Macokio ma Bibilia

Ibuku rĩa Kũguũrĩrio nĩ rĩtaaragĩria “mũtumia” ũkoragwo arĩ “mũmaraya ũrĩa mũnene” na nĩ arĩ rĩĩtwa rĩ “kĩriga: ‘Babuloni Ũrĩa Mũnene.’” (Kũguũrĩrio 17:1, 3, 5) Mũtumia ũcio arũgamĩrĩire ndini ciothe cia maheeni thĩinĩ wa thĩ, iria “[ikũũranagia] ũhoro wa ma wa Ngai na maheeni.”a (Aroma 1:25) O na gũtuĩka ndini icio nĩ ikoragwo irĩ ngũrani na njĩra nyingĩ, ciothe nĩ ihĩtithagia andũ makaaga gũthathaiya Ngai ũrĩa wa ma, Jehova.—Gũcokerithia Maathani 4:35.

Maũndũ mangĩtũteithia gũkũũrana Babuloni Ũrĩa Mũnene

Babuloni Ũrĩa Mũnene nĩ mũtumia wa ngerekano. Ũhoro ũrĩa wĩ ibuku-inĩ rĩa Kũguũrĩrio ũheanĩtwo na njĩra ya “imenyithia,” na kwoguo no tuuge atĩ Babuloni Ũrĩa Mũnene nĩ mũtumia wa ngerekano no ti wa biũ. (Kũguũrĩrio 1:1) Ningĩ mũtumia ũcio ‘aikarĩire maĩ maingĩ,’ marĩa marũgamĩrĩire “ikundi cia andũ na irĩndĩ na ndũrĩrĩ na thiomi.” (Kũguũrĩrio 17:1, 15) Gũtirĩ mũtumia wa biũ ũngĩhota gwĩka ũguo.
Babuloni Ũrĩa Mũnene arũgamĩrĩire ithondeka rĩrĩ thĩinĩ wa thĩ yothe. Mũtumia ũcio etĩtwo “itũũra rĩrĩa inene rĩrĩ na ũthamaki igũrũ rĩa athamaki a thĩ.” (Kũguũrĩrio 17:18) Kwoguo, akoragwo na ũgucania ũtheremete thĩ yothe.
Babuloni Ũrĩa Mũnene nĩ ithondeka rĩa kĩĩndini, no ti rĩa gĩũteti kana rĩa kĩĩbiacara. Itũũra rĩa tene rĩa Babuloni nĩ rĩeingĩranĩtie mũno na maũndũ ma kĩĩndini, na nĩ rĩoĩkaine na ũhũthĩri wa “ithitũ” na “ũrogi.” (Isaia 47:1, 12, 13; Jeremia 50:1, 2, 38) Aikari a kuo meeingĩragia ũthathaiya-inĩ wa maheeni, magakararia Jehova Ngai ũrĩa wa ma. (Kĩambĩrĩria 10:8, 9; 11:2-4, 8) Ningĩ aathani a itũũra rĩu nĩ meetũũgagĩria na mwĩtĩo igũrũ rĩa Jehova na ũthathaiya wake mũtheru. (Isaia 14:4, 13, 14; Danieli 5:2-4, 23) Ũndũ ũmwe na ũcio, Babuloni Ũrĩa Mũnene nĩ oĩkaine nĩ ũndũ wa ‘mĩtugo yake ya ũragũri.’ Ũndũ ũcio ũkonania atĩ akoragwo arĩ ithondeka rĩa kĩĩndini.—Kũguũrĩrio 18:23.

Babuloni Ũrĩa Mũnene ndangĩkorũo arĩ ithondeka rĩa gĩũteti, tondũ “athamaki a thĩ” nĩ magacakaya rĩrĩa akaanangwo. (Kũguũrĩrio 17:1, 2; 18:9) Ningĩ ndarũgamagĩrĩra hinya wa kĩĩbiacara, tondũ Bibilia nĩ yonanagia atĩ we ti “ahũũri biacara a thĩ.”—Kũguũrĩrio 18:11, 15.
Photograph taken by courtesy of the British Museum

Ihiga rĩrĩ na mũcoro wa Mũthamaki Nabonidus wa Babuloni na marũũri ma ngai ithatũ, Sin, Ishtar, na Shamash

Babuloni Ũrĩa Mũnene nĩ aragĩrĩra kũrũgamĩrĩra ndini cia maheeni. Handũ ha ndini cia maheeni kũruta andũ ũrĩa mangĩkuhĩrĩria Jehova Ngai ũrĩa wa ma, imeerekagĩria harĩ ũthathaiya wa ngai ingĩ. Bibilia yugaga atĩ ũcio nĩ “ũmaraya wa kĩĩroho.” (Maũndũ ma Alawii 20:6; Thama 34:15, 16) Ndini nyingĩ cia maheeni no irutanaga mawĩtĩkio maumanĩte na itũũra rĩa tene rĩa Babuloni, ta ũrutani wa ũtatũ, ũrutani wa atĩ muoyo ndũkuaga, na ũhũthĩri wa mĩhianano ũthathaiya-inĩ. Ningĩ ndini icio nĩ itukanagia ũthathaiya wao na maũndũ ma thĩ. Bibilia yonanagia atĩ wagi ũcio wa wĩhokeku nĩ ta gwĩka ũtharia.—Jakubu 4:4.

Ũtonga wa ndini cia maheeni na mwĩyonanio wacio nĩ ũringanaga na ũrĩa Bibilia ĩtaaragĩria Babuloni Ũrĩa Mũnene, atĩ “eehumbĩte nguo ya rangi wa papũ na mũtune,” na “akegemia na mathaga ma thahabu na mahiga ma goro na ruru.” (Kũguũrĩrio 17:4) Babuloni Ũrĩa Mũnene nĩwe kĩhumo kĩa “maũndũ marĩa marĩ magigi ma thĩ,” ũguo nĩ kuuga morutani na ciĩko iria itatĩithagia Ngai. (Kũguũrĩrio 17:5) Arũmĩrĩri a ndini cia maheeni nĩ “ikundi cia andũ na irĩndĩ na ndũrĩrĩ na thiomi” arĩa manyitaga mbaru Babuloni Ũrĩa Mũnene.—Kũguũrĩrio 17:15.

Babuloni Ũrĩa Mũnene nĩwe ũrĩ na mahĩtia ma ũiti wa thakame ya “arĩa othe manathĩnjwo thĩinĩ wa thĩ.” (Kũguũrĩrio 18:24) Ndini cia maheeni ikoretwo igĩcogera mbaara na ikanyita mbaru ũtoi, na makĩria ma ũguo nĩ ciagĩte kũruta andũ ũhoro wa ma wĩgiĩ Jehova, Ngai ũrĩ wendo. (1 Johana 4:8) Ũndũ ũcio nĩ ũtũmĩte kũgĩe na ũiti mũingĩ wa thakame.

Mbica irĩ hamwe: Kanitha wa gatoreki na hekarũ ya Buddha ithiũrũrũkĩirio nĩ maũndũ maronania ũrĩa ndini cia maheeni ikoretwo ikĩnyita mbaara mbaru kwa ihinda iraihu. 1. Mbaara iria ciacogeirũo nĩ ndini. 2. Mbaara ya Mbere ya Thĩ. 3. Mũhunjia wa kanitha wa Orthodox akĩrathima mũthigari. 4. Mũhunjia wa kanitha wa Afrika agĩcogera mbaara ya gĩĩkabira. 5. Thigari cia Japan igĩthathaiya mũtongoria wa bũrũri.

Ngai onaga atĩa Babuloni Ũrĩa Mũnene?

Ngai onaga “mehia [ma Babuloni Ũrĩa Mũnene] meiganĩrĩire magakinya o nginya igũrũ.” (Kũguũrĩrio 18:4, 5) Ngai nĩ arakarĩtio mũno nĩ ndini cia maheeni tondũ nĩ imwagagĩra gĩtĩo na igeeka arũmĩrĩri a cio maũndũ moru.

Gũgaathiĩ atĩa harĩ Babuloni Ũrĩa Mũnene?

Bibilia yugaga atĩ “Ngai nĩ amenyithanĩtie ituĩro rĩake” kwerekera Babuloni Ũrĩa Mũnene. (Kũguũrĩrio 18:20) Bibilia nĩ ĩrathĩte atĩ Ngai nĩ akaaniina ndini ciothe cia maheeni. (Kũguũrĩrio 18:8) Nĩ agaatũma nyamũ ndune, ĩrĩa ĩrũgamĩrĩire ithondeka rĩrĩ na hinya rĩa gĩũteti, ĩtharĩkĩre ndini cia maheeni na iciniine biũ. (Kũguũrĩrio 17:16, 17) “Ũguo nĩguo Babuloni itũũra rĩrĩa inene rĩkaaharũrũkio na ihenya, na ndagaacoka kuoneka rĩngĩ.” (Kũguũrĩrio 18:21) Nĩ ũndũ ũcio, andũ arĩa mendaga gũkenia Ngai magĩrĩirũo ‘kuuma gatagatĩ-inĩ kao,’ meyamũranie na ndini cia maheeni.—2 Akorintho 6:14-17.

a Rora gĩcunjĩ kĩa “Ninaweza Kuipataje Dini ya Kweli?”