Hihi nĩ Ũkenaga nĩ Kũmenya Jehova nĩ Agũcũthĩrĩirie?
“Maitho ma Jehova monaga kũndũ guothe, magacũthagĩrĩria andũ arĩa oru o na arĩa ega.”—THIM. 15:3.
1, 2. Ũrĩa Jehova atũroraga nĩ ngũrani atĩa na kamera iria iroraga arĩa maragarara watho?
THĨINĨ wa mabũrũri maingĩ, kamera cia barabara cia kũrora ũrĩa ngaari irathiĩ na kuoya mbica rĩrĩa kwagĩa na akisdenti nĩ irahũthĩrũo mũno. Ningĩ kamera icio, nĩ cioyaga mbica cia ngaari iria igũthaga andũ igacoka ikoora. Mbica icio nĩ iteithagia borithi gũcaria ndereba ta acio na kũmanyita. Nĩ ũndũ wa gũkorũo kũrĩ na kamera ta icio kũndũ kũingĩ, mahinda-inĩ maya ti ũndũ mũhũthũ andũ gwĩka maũndũ moru na mage kũmenyeka.
2 Hihi Jehova Ithe witũ ũtwendete atũroraga ta ũrĩa kamera icio iroraga arĩa maragarara watho? Ma nĩ atĩ, Bibilia yugaga atĩ maitho make monaga “kũndũ guothe.” (Thim. 15:3) No rĩrĩ, ũguo nĩ kuga atĩ aikaraga agĩtuĩragia ũrĩa wothe tũreka? Hihi Ngai aikaraga atũrorete etereire twagarare watho wake atũherithie? (Jer. 16:17; Ahib. 4:13) Aca! Jehova atũroraga tondũ nĩ atwendete na nĩ atwendagĩra maũndũ mega.—1 Pet. 3:12.
3. Tũkwarĩrĩria maũndũ marĩkũ marĩa monanagia atĩ Jehova atũroraga tondũ nĩ atwendete?
3 Nĩ kĩĩ kĩngĩtũteithia gwĩtĩkia atĩ Jehova atũroraga tondũ nĩ atwendete? Rekei twarĩrĩrie itũmi ithano iria cionanagia ũguo. Atũroraga nĩguo (1) atũhe mũkaana angĩona tũrĩ na mĩerekera mĩũru, (2) atũrũnge rĩrĩa twahĩtia, (3) atũtongorie kũgerera motaaro marĩa marĩ Kiugo-inĩ gĩake, (4) atũteithie rĩrĩa tũrahiũrania na magerio, na (5) atũrathime rĩrĩa tweka wega.
NGAI ATŨRORAGA NĨGUO ATŨHE MŨKAANA
4. Jehova aarĩ na muoroto ũrĩkũ rĩrĩa eerire Kaini atĩ wĩhia ‘wamuoheirie mũromo-inĩ’?
4 Rekei twambe twarĩrĩrie ũrĩa Ngai atũheaga mũkaana rĩrĩa ona tũgĩkũria mĩerekera mĩũru. (1 Maũ. 28:9) Nĩguo tũtaũkĩrũo nĩ bata wa ũndũ ũcio, rekei twarĩrĩrie ũrĩa Ngai eerire Kaini, rĩrĩa Kaini ‘aacinirũo nĩ marakara,’ aga gwĩtĩkĩrĩka. (Thoma Kĩambĩrĩria 4:3-7.) Jehova eerire Kaini ‘eke wega.’ Aamwĩrire aga gwĩka wega, ‘wĩhia wamuoheirie mũromo-inĩ.’ Agĩcoka akĩmwĩra ũũ: ‘Wee no nginya ũũhoote.’ Jehova eendaga Kaini aathĩkĩre mũkaana ũcio nĩguo ‘etĩkĩrĩke.’ Korũo Kaini nĩ aathĩkĩire mũkaana ũcio nĩ angĩathire na mbere gwĩtĩkĩrĩka nĩ Ngai.
5. Jehova ahũthagĩra njĩra irĩkũ gũtũhe mĩkaana ĩgiĩ mĩerekera mĩũru ĩrĩa tũngĩkorũo nayo?
5 Noguo Jehova ekaga harĩ ithuĩ o na ũmũthĩ. Nĩ athomaga ngoro citũ, nĩ ũndũ ũcio tũtingĩhota kũhitha mĩerekera na mĩoroto itũ. Tondũ nĩ atwendete, endaga tũrũmĩrĩre njĩra cia ũthingu. O na kũrĩ ũguo, ndatũtindĩkagĩrĩria tũcenjie mĩthiĩre itũ. Kũgerera Kiugo gĩake, nĩ atũkanagia rĩrĩa twerekeire gwĩka ũũru. Na njĩra irĩkũ? Rĩrĩa tũrathoma Bibilia o mũthenya, kaingĩ nĩ tũkoraga ũhoro ũngĩtũteithia gũtooria mĩerekera na mwĩcirĩrie mũũru. Makĩria ma ũguo, mabuku maitũ no marĩrĩrie thĩna tũkoretwo tũkĩhiũrania naguo ihinda iraihu, na matũteithie kuona ũrĩa tũngĩũtooria. Ningĩ thĩinĩ wa mĩcemanio itũ, ithuothe nĩ tũheagwo motaaro ma ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire!
6, 7. (a) Nĩkĩ no tuuge ũhoro ũrĩa ũhaaragĩrĩrio ũteithie andũ milioni nyingĩ nĩ ũira atĩ Jehova nĩ akwendete? (b) Ũngĩgunĩka atĩa nĩ mĩkaana ĩrĩa Jehova aheanaga?
6 Hatarĩ nganja, maũndũ ta macio monanagia atĩ Jehova atũroraga tondũ nĩ atwendete na nĩ atũrũmbũyagia tũrĩ mũndũ ũmwe ũmwe. Ma nĩ atĩ, Kiugo kĩa Ngai gĩkoretwo kuo ihinda iraya, mabuku ma ithondeka rĩa Jehova mahaaragĩrio nĩ ũndũ wa andũ milioni nyingĩ, na motaaro marĩa tũheagwo mĩcemanio-inĩ makoragwo marongoreirio kũguna kĩũngano gĩothe. O na kũrĩ ũguo, tũrĩ mũndũ ũmwe ũmwe Jehova nĩ atũteithagia kũgerera Kiugo gĩake nĩguo tũcenjie mĩerekera itũ. Nĩ ũndũ ũcio, no tuuge ũcio nĩ ũira wa atĩ Jehova nĩ atwendete na nĩ atũrũmbũyagia tũrĩ mũndũ ũmwe ũmwe.
Thamiri itũ nĩ ĩtũteithagia gwĩthema mogwati marĩa tũngĩcemania namo (Rora kĩbungo gĩa 6, 7)
7 Nĩguo tũgunĩke nĩ mĩkaana ĩrĩa Jehova atũheaga, no mũhaka twambe twĩtĩkie atĩ kũna nĩ atũrũmbũyagia. Tũcoke twĩtĩkĩre ũtaaro wa Kiugo gĩake, na twĩrutanĩrie kweheria mwĩcirĩrie o wothe tũngĩkorũo naguo ũtamũkenagia. (Thoma Isaia 55:6, 7.) Twathĩkĩra mĩkaana ĩrĩa tũheagwo nĩ tũrĩĩthemaga ruo rũnene rwa ngoro. Ĩ rĩrĩa twatoorio nĩ mĩerekera itũ mĩũru-rĩ, Ithe witũ ũtwendete atũheaga ũteithio ũrĩkũ?
JEHOVA NĨ ATŨRŨNGAGA RĨRĨA TWAHĨTIA
8, 9. Ũtaaro ũrĩa Jehova atũheaga kũgerera ndungata ciake wonanagia atĩa atĩ nĩ atũrũmbũyagia? Taarĩria.
8 Rĩrĩa Jehova aratũrũnga, nĩ tũmenyaga nĩ atũrũmbũyagia. (Thoma Ahibirania 12:5, 6.) Ma nĩ atĩ, tũtiguaga wega rĩrĩa tũraheeo ũtaaro kana rĩrĩa tũrarũngwo. (Ahib. 12:11) O na kũrĩ ũguo-rĩ, nĩ harĩ bata gwĩciria kĩrĩa kĩratũma mũndũ atũhe ũtaaro. Muoroto wake ti gũtũtuuria, ĩndĩ nĩ tondũ nĩ onete atĩ ũrata witũ na Jehova werekeire gũthũka. Ningĩ mũndũ ũcio arahũthĩra mahinda na agekĩra kĩyo nĩguo atũteithie tũthondeke ũrata witũ na Jehova. Twagĩrĩirũo gũtĩa ũtaaro ũcio tondũ Jehova nĩwe Kĩhumo kĩaguo.
9 Rekei twarĩrĩrie ngerekano ĩmwe ĩngĩtũteithia kuona ũrĩa Jehova atũrũmbũyagia kũgerera ndungata ciake. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe nĩ aamenyerete kwĩrorera mbica cia ũra-thoni atanatuĩka ndungata ya Jehova, no nĩ aacokire agĩtiga mũtugo ũcio. O na kũrĩ ũguo, mwerekera ũcio ndwathirĩte biũ. Rĩrĩa aagũrire thimũ njerũ, merirĩria make moru makĩarahũrũo. (Jak. 1:14, 15) Akĩambĩrĩria kũhũthĩra thimũ ĩyo kũingĩra thĩinĩ wa ciarĩro cia Intaneti iria ikoragwo na mbica cia ũra-thoni. Mũthenya ũmwe makĩhunjia nĩ aaheire mũthuri ũmwe wa kĩũngano thimũ yake acarie andĩrĩthi abataraga Intaneti-inĩ. Mũthuri ũcio ambĩrĩria kũhũthĩra thimũ ĩyo, ciarĩro cia mbica cia ũra-thoni ikĩĩyumĩria. Ũndũ ũcio ũgĩtuĩka ũteithio mũnene harĩ mũrũ wa Ithe witũ ũcio tondũ ũkuruhanu wake na Jehova warĩ ũgwati-inĩ. Mũthuri ũcio wa kĩũngano nĩ aamũheire ũtaaro wa ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire, nake mũrũ wa Ithe witũ ũcio akĩwĩtĩkĩra na macũngĩrĩro-inĩ agĩtooria mũtugo ũcio mũũru. Nĩ tũkenaga mũno tondũ Ithe witũ ũtwendete, nĩ onaga mĩerekera itũ ya mehia nginya ĩrĩa ĩhithĩte mũno na agatũrũnga tũtanathũkia ũkuruhanu witũ nake.
NĨ TŨGUNĨKAGA TWARŨMĨRĨRA MOTAARO MA BIBILIA
10, 11. (a) Nĩ maũndũ-inĩ marĩkũ tũbataraga ũtongoria wa Jehova? (b) Famĩlĩ ĩmwe yeyoneire atĩa bata wa gũtongorio nĩ Jehova?
10 Mwandĩki wa Thaburi aainĩire Jehova ũũ: “Ũrĩndongoragia na ũtaari waku.” (Thab. 73:24) Rĩrĩa rĩothe tũrabatara ũtaaro, twagĩrĩirũo ‘gwĩtĩkagĩra’ Jehova na njĩra ya gũtuĩria wendi wake thĩinĩ wa Kiugo gĩake. Kũrũmĩrĩra motaaro ma Bibilia gũtitũteithagia o maũndũ-inĩ ma kĩĩroho, ĩndĩ rĩmwe na rĩmwe nĩ gũtũteithagia kuona mabataro maitũ ma kĩĩmwĩrĩ.—Thim. 3:6.
11 Ngerekano ĩmwe ĩronania ũrĩa Jehova atongoragia andũ nĩ ya mũrĩmi ũmwe ũikaraga mũgũnda-inĩ wa gũkombora bũrũri-inĩ wa Philippines. Marĩ na mũtumia wake makoretwo magĩtungata marĩ mapainia o makĩreraga ciana ciao nyingĩ. Mũthenya ũmwe nĩ maagegire mũno rĩrĩa mwene mũgũnda aamerire nĩ megũthaama kuuma mũgũnda-inĩ ũcio. Aamerire ũguo nĩkĩ? Harĩ mũndũ wamaigĩrĩire kĩgenyo atĩ nĩ meekĩte ũndũ mũũru. O na gũtuĩka mũrũ wa Ithe witũ ũcio nĩ arigagwo nĩ kũrĩa egũtwara famĩlĩ yake, oigire ũũ: “Jehova nĩ egũtũteithia. Hingo ciothe nĩ atũheaga mabataro maitũ, o na kũngĩkorũo gũtariĩ atĩa.” Wĩtĩkio wake ndwarĩ wa tũhũ. Thutha wa thikũ cigana ũna, nĩ maakenire mũno rĩrĩa merirũo matirabatara gũthama. Kaĩ gwathiĩte atĩa? Mwene mũgũnda ũcio, nĩ onete atĩ o na mathitangĩtwo ũguo, maathire o na mbere kuonania gĩtĩo na gũthingata thayũ. Meekaga ũguo nĩ ũndũ wa gũtongorio nĩ motaaro ma Bibilia. Ũndũ ũcio nĩ wakenirie mwene mũgũnda ũcio mũno, akĩmetĩkĩria mathiĩ na mbere gũikara mũgũnda-inĩ ũcio na akĩmongerera mũgũnda ũngĩ marĩmage. (Thoma 1 Petero 2:12.) Hatarĩ nganja, Jehova nĩ atũtongoragia kũgerera Kiugo gĩake, agatũteithia kũhiũrania na moritũ ma ũtũũro.
MŨRATA ŨTŨTEITHAGIA GŨKIRĨRĨRIA MAGERIO
12, 13. Nĩ maũndũ marĩkũ mangĩtũma andũ amwe marigwo kana Ngai nĩ aratindanĩra na mathĩna mao?
12 O na kũrĩ ũguo-rĩ, nĩ kũrĩ hĩndĩ tũngĩcemania na magerio maritũ. Twahota gũkorũo tũkĩhiũrania na mũrimũ mũnene, tũkorũo tũgĩũkĩrĩrũo mũno nĩ andũ a famĩlĩ, kana kũnyarirũo mũno. Ningĩ ũndũ ũngĩ mũritũ mũno, nĩ gũkirĩrĩria rĩrĩa mũtaraiguithania na mũndũ kĩũngano-inĩ nĩ ũndũ wa gũkorũo na ũmũndũ ũtiganĩte.
13 Kwa ngerekano, Mũkristiano no arie ciugo cia gũgũtuuria. Wahota kuga ũũ: ‘Ũndũ ta ũyũ ndwagĩrĩirũo gwĩkĩka thĩinĩ wa ithondeka rĩa Jehova.’ O na kũrĩ ũguo, Mũkristiano ũcio warĩtie ciugo cia gũgũtuuria akaaheo mĩeke ya ũtungata thĩinĩ wa kĩũngano na andũ arĩa angĩ magakorũo makĩmuona arĩ o mũndũ mwega. Wahota kwĩyũria ũũ: ‘Kũngĩthiĩ ũguo atĩa? Kaĩ Jehova atarona ũndũ ũyũ? Kaĩ ataratindanĩra?’—Thab. 13:1, 2; Hab. 1:2, 3.
14. Gĩtũmi kĩmwe kĩrĩa gĩtũmaga Ngai arekererie ũndũ mũna nĩ kĩrĩkũ?
14 Jehova no akorũo na itũmi njega cia kũrekereria ũndũ mũna. Kwa ngerekano, no ũkorũo ũgĩciria atĩ mũndũ ũcio ũngĩ nĩwe ũrĩ na mahĩtia marĩa manene, ĩndĩ Jehova no akorũo akĩona maũndũ na njĩra ngũrani. Kũringana na Jehova no gũkorũo ũrĩ na mahĩtia manene gũkĩra ũrĩa ũregereria. Ciugo iria ũreciria atĩ nĩ cia gũgũtuuria, no kũhoteke irĩ na ũtaaro mwega ũngĩgũteithia. Thĩinĩ wa rũgano rwake rwa ũtũũro Mũrũ Ithe Witũ Karl Klein, ũrĩa wacokire gũtungatĩra thĩinĩ wa Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia, aatarĩirie atĩ kũrĩ hĩndĩ ĩmwe aarũngirũo ĩmwe kwa ĩmwe nĩ Mũrũ wa Ithe Witũ J. F. Rutherford. Thutha ũcio Rutherford nĩ aageithirie Mũrũ wa Ithe Witũ Klein arĩ na ũcanjamũku, “Kwerũo atĩa Karl!” Ĩndĩ tondũ Mũrũ wa Ithe Witũ Karl aarĩ o na marakara nĩ ũndũ wa rĩrĩa aarũngĩtwo, aageithĩkire angʼathĩtie. Rĩrĩa Mũrũ wa Ithe Witũ Rutherford aamenyire atĩ Karl nĩ aaigĩte muku ngoro-inĩ, aamwĩrire emenyerere ndakagwe mũtego-inĩ wa Mũcukani. Mũrũ wa Ithe Witũ Karl nĩ aagunĩkire mũno nĩ ũtaaro ũcio. Thutha-inĩ rĩrĩa aatuĩkire ũmwe wa athuri a Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia, oigire atĩ nĩ erutĩte atĩ ariũ a Ithe witũ nĩ makoragwo na kĩhooto gĩa gũtũhe ũtaaro, na tũngĩmamena nĩ ũndũ wa gwĩka ũguo, no tũgwe mũtego-inĩ wa Shaitani.a
15. Nĩ kĩĩ kĩngĩgũteithia ũhote gũkirĩrĩria hĩndĩ ya magerio?
15 Ningĩ, no twage wetereri magerio mangĩthiĩ na mbere ihinda iraya. Tũngĩhiũrania atĩa na ũndũ ũcio? Ta tua atĩ ũrĩ raini-inĩ wetereire ũthĩĩrũo mbembe na ndũramenya ũgweterera ihinda rĩigana atĩa. Ũngĩaga wetereri na wĩcirie gũthiĩ gĩthĩi-inĩ kĩngĩ, wahota gũkora kũu kũrĩ na raini nene gũkĩra kũrĩa woima, na nĩ ũndũ ũcio ũikare mũno ũngĩgathĩĩrũo. Ĩndĩ, ũngĩkorũo na wetereri na ũikare o gĩthĩi-inĩ kĩrĩa ũthire mbere, no ũthĩĩrũo na ihenya. O ũndũ ũmwe na ũcio, tũngĩgĩa na wetereri na tũrũmĩrĩre motaaro ma Kiugo kĩa Ngai, Jehova nĩ arĩtũteithagia gũkirĩrĩria.
16. Gĩtũmi kĩngĩ kĩrĩa kĩngĩtũma Jehova atũrekererie magerio nĩ kĩrĩkũ?
16 Jehova no arekererie magerio akĩenda tũkũrie ngumo cia kĩĩroho. (Thoma 1 Petero 5:6-10.) Ĩndĩ, Ngai tiwe ũtũrehagĩra magerio. (Jak. 1:13) ‘Mũcukani thũ itũ,’ nĩwe ũrehaga mathĩna marĩa maingĩ. O na kũrĩ ũguo, Ngai no ahũthĩre ihinda rĩrĩa tũrĩ magerio-inĩ maritũ gũtũteithia tũkũre kĩĩroho. Nĩ onaga mĩnyamaro itũ, na ‘tondũ nĩ atũrũmbũyagia,’ nĩ arĩtigagĩrĩra atĩ mĩnyamaro ĩyo no ya ‘kahinda kanini.’ Rĩrĩa ũrĩ magerio-inĩ-rĩ, hihi nĩ ũkenaga nĩ kũmenya atĩ Jehova nĩ arakuona, ũrĩ na ma atĩ nĩ egũgũteithia?—2 Kor. 4:7-9.
IRATHIMO CIA JEHOVA
17. Jehova acaragia mũndũ wa mũthemba ũrĩkũ, na nĩkĩ?
17 Ningĩ Jehova nĩ atũroraga arĩ na gĩtũmi kĩngĩ kĩngĩtũmĩrĩria. Akĩhũthĩra mũnabii Hanani, eerire Mũthamaki Asa ũũ: “Jehova orũragia maitho kũndũ guothe thĩ yothe akĩonania atĩ e na hinya mũno wa gũteithia andũ arĩa mamũrũmagĩrĩra na ngoro yao yothe.” (2 Maũ. 16:9) O na gũtuĩka Ngai ndaigana kuona Asa akĩmũrũmĩrĩra na ngoro yake yothe, nĩ ‘arĩonanagia hinya wake’ harĩ ithuĩ twathiĩ na mbere gwĩka maũndũ marĩa mamũkenagia.
18. Ũngĩona ta gũtarĩ mũndũ wonaga mawega maku-rĩ, wagĩrĩirũo kũririkana atĩa igũrũ rĩgiĩ Jehova? (Rora mbica kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ.)
18 Nĩguo ‘atũkinyagĩrie wega wake,’ Ngai eendaga ‘tũrongoragie maũndũ marĩa mega,’ ‘twendage maũndũ marĩa mega,’ na ‘twĩkage maũndũ marĩa mega.’ (Amos 5:14, 15; 1 Pet. 3:11, 12) Jehova nĩ onaga andũ arĩa athingu na akamarathima. (Thab. 34:15) Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũhoro wa atumia Ahibirania Shifira na Pua, arĩa maarutaga wĩra wa gũteithia atumia makĩgĩa twana. Rĩrĩa Aisiraeli maarĩ ũkombo-inĩ Misiri, atumia acio erĩ meetigĩrire Ngai gũkĩra Firauni, ũrĩa waamerĩte moragage tũhĩĩ tuothe twa Ahibirania o twaciarũo. Nĩ ũndũ ũcio, makĩhonokia mĩoyo ya twana tũu. Jehova nĩ ‘aacokire akĩmahe nyũmba kana famĩlĩ’ ciao ene. (Tham. 1:15-17, 20, 21) Jehova nĩ onire ciĩko ciao njega. Kũrĩ hĩndĩ tũngĩona ta gũtarĩ mũndũ wonaga maũndũ mega marĩa twĩkaga. Ĩndĩ Jehova nĩ onaga. Gũtirĩ gĩĩko o na kĩmwe kĩega twĩkaga atonaga, na nĩ ũndũ ũcio nĩ arĩtũrathimaga.—Mat. 6:4, 6; 1 Tim. 5:25; Ahib. 6:10.
19. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe aamenyire atĩa atĩ Jehova nĩ onaga kĩyo gĩake?
19 Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe bũrũri-inĩ wa Austria nĩ aamenyire atĩ Jehova nĩ onaga kĩyo gĩake. Tondũ kĩhumo gĩake nĩ bũrũri wa Hungary, mũthenya ũmwe nĩ aaheirũo andĩrĩthi cia mũtumia ũmwe waragia rũthiomi rwa Hungary. Atekũrĩa marĩĩgu, agĩthiĩ gũcaria mũtumia ũcio gwake, no gũtiarĩ mũndũ. Aikaraga agĩcokaga kuo maita maingĩ. Kũrĩ hĩndĩ aaiguaga ta kũrĩ na mũndũ, ĩndĩ gũtirĩ mũndũ wokaga kũmũhingũrĩra. Nĩ aatigaga mabuku, marũa, na namba ciake cia thimũ. Thutha wa gũikara agĩcokaga kwa ihinda rĩa mwaka ũmwe na nuthu, mũthenya ũmwe nĩ aahingũrĩirũo mũrango! Akĩgeithio nĩ mũtumia wonekaga acanjamũkĩte. Aakĩrũo ũũ: “Nĩ ndakũnyita ũgeni. Nĩ thomete indo iria ciothe ũndehagĩra na nĩ ndĩragwetereire.” Mũtumia ũcio aakoretwo akĩrigitwo na nĩ ũndũ ũcio, ndeendaga kuumĩra andũ-inĩ. Makĩambĩrĩria kwĩruta Bibilia. Jehova nĩ aarathimire mwarĩ wa Ithe witũ ũcio nĩ ũndũ wa kĩyo gĩake.
20. Kũmenya atĩ Jehova nĩ agũcũthĩrĩirie kũratũma ũigue atĩa?
20 Jehova nĩ onaga maũndũ mothe marĩa wĩkaga, na macũngĩrĩro-inĩ nĩ agaakũrathima. Waririkana atĩ maitho ma Jehova nĩ magũcũthĩrĩirie, ndũkone ta ũrathuthurio na kamera ya kũrora arĩa moinaga watho. Ithenya rĩa ũguo, wĩiguage ũrĩ hakuhĩ mũno na Ngai ũrĩa ũkũrũmbũyagia.
a Rũgano rwa ũtũũro rwa Mũrũ wa Ithe Witũ Klein rwacabĩtwo thĩinĩ wa ngathĩti ya The Watchtower ya Oktomba 1, 1984.