GĨCUNJĨ GĨA KERĨ
Kwĩhaarĩria Nĩ Ũndũ wa Kĩhiko Gĩkũgaacĩra
1, 2. (a) Jesu aatĩtĩrithirie atĩa bata wa kwĩhaarĩria? (b) Nĩ ũndũ-inĩ ũrĩkũ mũndũ arabatara kwĩhaarĩria makĩria?
NĨGUO mũndũ ake nyũmba nĩ abataraga kwĩhaarĩria wega. Mbere ya gwaka mũthingi no mũhaka mũndũ akorũo na mũgũnda wa gwaka na acoke akorũo na mũcoro wayo. O na kũrĩ ũguo-rĩ, nĩ harĩ ũndũ ũngĩ wa bata. Jesu oigire ũũ: “Nĩ mũndũ ũrĩkũ wanyu, akĩenda gwaka nyũmba ndaya na igũrũ, ũtangĩamba gũikara thĩ, agatare mbia iria cia kũmĩakithia, amenye kana arĩ na cia kũigana cia kũmĩrĩkia?”—Luka 14:28.
2 Ũrĩa gũkoragwo harĩ gwaka nyũmba, noguo kũrĩ harĩ gwaka kĩhiko gĩkũgaacĩra. Andũ aingĩ nĩ moigaga ũũ: “Nĩ ndĩrenda kũingĩra thĩinĩ wa kĩhiko.” Ĩndĩ nĩ aigana mambaga gwĩciria maũndũ marĩa mabataranagia? O na gũtuĩka Bibilia nĩ yugaga atĩ kĩhiko nĩ kĩega, nĩ ĩcokaga ĩkonania atĩ kũrĩ mathĩna mokaga thĩinĩ wakĩo. (Thimo 18:22; 1 Akorintho 7:28) Kwoguo, arĩa mareciria kũingĩra thĩinĩ wa kĩhiko nĩ mekũbatara gũkorũo na mawoni marĩa magĩrĩire megiĩ irathimo na mathĩna marĩa moimanaga nakĩo.
3. Nĩkĩ Bibilia nĩ ũteithio wa bata mũno harĩ arĩa marehaarĩria kũingĩra kĩhiko-inĩ, na ĩgũtũteithia gũcokia ciũria irĩkũ ithatũ?
3 Bibilia no ĩtũteithie. Ũtaaro wayo ũkoragwo ũtongoretio na roho nĩ Mwambĩrĩria wa kĩhiko, Jehova Ngai. (Aefeso 3:14, 15; 2 Timotheo 3:16) Tũkĩhũthĩra motaaro ma ibuku rĩrĩ rĩa tene ĩndĩ rĩrĩ na ũtaaro wa ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire, rekei tũthuthurie (1) Mũndũ angĩhota atĩa kũmenya kana nĩ ehaarĩirie kũingĩra kĩhiko-inĩ? (2) Mũndũ agĩrĩirũo kũrora maũndũ marĩkũ harĩ ũrĩa arenda kũhikania nake? na (3) Andũ mangĩhota atĩa kũiga ndũgũ yao ĩrĩ theru?
NĨ WĨHAARĨIRIE KŨINGĨRA KĨHIKO-INĨ?
4. Nĩ ũndũ ũrĩkũ wa bata harĩ gũtũũria kĩhiko kĩgaacĩru, na nĩkĩ?
4 Gwaka nyũmba no kũhũthĩre mbeca nyingĩ, ĩndĩ gũthiĩ na mbere kũmĩramata o nakuo kũhũthagĩra mbeca nyingĩ. Noguo harĩ kĩhiko. Kũhikania kuonekaga ũrĩ ũndũ mũritũ mũno; o na kũrĩ ũguo, no mũhaka ningĩ mũndũ ecirie ũhoro wa gũtũũria kĩhiko. Nĩ kĩĩ kĩrabatarania nĩguo mũndũ atũũrie ũkuruhanu ũcio? Ũndũ ũmwe wa bata nĩ gũkorũo na wĩhokeku wa ngoro yothe. Bibilia ĩkĩaria ũhoro wa ũkuruhanu kĩhiko-inĩ yugaga ũũ: “Mũndũ mũrũme nĩatigane na ithe na nyina, magwatane na mũka, nao erĩ matuĩke mwĩrĩ ũmwe.” (Kĩambĩrĩria 2:24) Jesu Kristo oigire atĩ kũringana na Maandĩko “ũtharia”—ngomanio itagĩrĩire nja wa kĩhiko—noguo tu ũngĩtũma mũndũ atigane na ũrĩa ahikanĩtie nake na ahikanie na ũngĩ. (Mathayo 19:9) Angĩkorũo nĩ ũreciria kũingĩra kĩhiko-inĩ, ririkana watho ũcio wa Kĩĩmandĩko. Angĩkorũo ndwĩhaarĩirie nĩ ũndũ wa mwĩhĩtwa ũcio mũritũ, nĩ kuuga ndwĩhaarĩirie kũingĩra kĩhiko-inĩ.—Gũcokerithia Maathani 23:21; Kohelethu 5:4, 5.
5. O na gũtuĩka mwĩhĩtwa wa kĩhiko nĩ ũmakagia andũ amwe-rĩ, nĩkĩ ũcio nĩ ũndũ wagĩrĩirũo kuoyũo na ũritũ nĩ arĩa maratanya kũhikania?
5 Rĩĩciria rĩgiĩ mwĩhĩtwa ũcio mũritũ nĩ rĩmakagia andũ aingĩ. Mũthuri ũmwe mwĩthĩ oigire ũũ: “Kũmenya atĩ ithuerĩ tuohanĩtio mũtũũrĩre-inĩ witũ wothe gwatũmaga njigue hinyĩrĩrĩkĩte mũno, itarĩ na wĩyathi, ndĩmũhingĩre biũ.” Ĩndĩ angĩkorũo kũna nĩ wendete mũndũ ũrĩa ũratanya kũhikania nake, ndũngĩona kũnyitithanio nake ta arĩ mũrigo. Ithenya rĩa ũguo, ũrĩonaga atĩ kĩu nĩ kĩhumo kĩa ũgitĩri. Mwĩhĩtwa ũcio wa kĩhiko ũrĩtũmaga arĩa mahikanĩtie mende gũikarania hamwe hĩndĩ ĩrĩa maũndũ marĩ mega na hĩndĩ ya mathĩna, makanyitanaga mbaru hingo ciothe. Paulo, mũtũmwo Mũkristiano aandĩkire atĩ wendo ũrĩa wa ma ‘wĩtiiragĩrĩria maũndũ mothe,’ na “ũgakirĩrĩria maũndũ mothe.” (1 Akorintho 13:4, 7) Mũtumia ũmwe oigire ũũ: “Mwĩhĩtwa wa kĩhiko ũtũmaga njigue ndĩ na ũgitĩri mũnene. Nĩ nyũmagĩrĩrio mũno nĩ kũmenya atĩ nĩ twĩtĩkĩrĩte na tũkonia andũ atĩ muoroto witũ nĩ gũtũũrania hamwe.”—Kohelethu 4:9-12.
6. Nĩkĩ ti wega mũndũ gũtengʼerera kĩhiko arĩ mũnyinyi?
6 Nĩguo mũndũ atũũrie mwĩhĩtwa ta ũcio nĩ ekũbatara gũkorũo arĩ mũndũ mũgima. Nĩ ũndũ ũcio, Paulo aaheire Akristiano ũtaaro atĩ nĩ wega kwaga kũingĩra thĩinĩ wa kĩhiko nginya ‘mahĩtũke ihinda rĩa wĩthĩ,’ rĩrĩa merirĩria ma ngomanio makoragwo na hinya, ũũ atĩ no matũme mũndũ atue itua rĩtagĩrĩire. (1 Akorintho 7:36, New World Translation)Andũ ethĩ macenjagia na ihenya makĩgimara. Aingĩ arĩa mahikanagia marĩ anyinyi mũno, thutha wa mĩaka mĩnyinyi tu macokaga kuona atĩ mabataro na merirĩria mao, o hamwe na ma mũndũ ũrĩa mahikanĩtie nake nĩ macenjetie. Ũthuthuria wonanagia atĩ anake na airĩtu arĩa mahikanagia mĩaka-inĩ yao ya ũtinĩnja no kũhoteke maage gĩkeno na matigane gũkĩra arĩa mambaga gweterera magimare. Kwoguo ndũgatengʼerere kĩhiko. Kũhũthĩra mĩaka ĩigana ũna ũrĩ mũndũ mwĩthĩ, ũtaingĩrĩte kĩhiko-inĩ no gũgũteithie kũgĩa na ũmenyeru wa goro mũno ũrĩa ũngĩgũteithia kũgimara makĩria na kwagĩrĩra kũingĩra kĩhiko-inĩ. Gweterera no gũgũteithie wĩmenye wega makĩria—ũndũ ũrĩa ũrabatarania angĩkorũo nĩ ũgũkũria ũkuruhanu ũkũgaacĩra kĩhiko-inĩ gĩaku.
AMBA WĨMENYE
7. Arĩa marenda kũingĩra kĩhiko-inĩ magĩrĩirũo nĩ kwamba gwĩthuthuria nĩkĩ?
7 Hihi nĩ wonaga ũrĩ ũndũ mũhũthũ kũmenya ngumo iria ũrabatara kũrora harĩ mũndũ ũrĩa ũngĩenda mũhikanie nake? Aingĩ nĩ mahotaga. O na kũrĩ ũguo-rĩ, ĩ nacio ngumo ciaku wee mwene? Nĩ ngumo irĩkũ ũrĩ nacio ingĩgũteithia gũkorũo na kĩhiko kĩgaacĩru? Hihi ũngĩkorũo ũrĩ mũthuri kana mũtumia wa mũthemba ũrĩkũ? Kwa ngerekano-rĩ, nĩ ũhiũhaga gwĩtĩkĩra mahĩtia maku na gwĩtĩkĩra ũtaaro, kana hingo ciothe no gwĩtetera wĩtetagĩra rĩrĩa ũrarũngwo? Hihi nĩ ũkoragwo ũrĩ mũcanjamũku na ũrĩ na mwerekera mwega, kana ũikaraga ũkĩnugunaga na ũtukĩtie gĩthithi? (Thimo 8:33; 15:15) Ririkana atĩ kĩhiko gĩtigũcenjia ũmũndũ waku. Angĩkorũo ũtaingĩrĩte kĩhiko-inĩ ũkoragwo ũrĩ mũndũ mwĩtĩi, ũhiũhaga kũrakara, kana mũndũ ũtakoragwo na mawoni marĩa magĩrĩire, noguo ũrĩkoragwo o na waingĩra kĩhiko-inĩ. Tondũ ti ũndũ mũhũthũ kwĩyona ũrĩa arĩa angĩ matuonaga-rĩ, na githĩ ti wega ũrie mũciari kana mũrata mwĩhokeku akwĩre cara-rũkũ ũrĩa ũtariĩ? Ũngĩona atĩ nĩ harĩ ũgarũrũku ũrabatarania-rĩ, amba ũũrutĩre wĩra mbere ya kuoya makinya ma kũingĩra kĩhiko-inĩ.
Kũria ngumo, mĩtugo, na ũhoti ũrĩa ũngĩgũteithia ũtanaingĩra kĩhiko-inĩ
8-10. Bibilia ĩheanaga ũtaaro ũrĩkũ ũngĩteithia mũndũ akĩĩharĩria kũingĩra kĩhiko-inĩ?
8 Bibilia ĩtwĩkagĩra ngoro tũrekage roho mũtheru wa Ngai ũrutage wĩra thĩinĩ witũ, ũkũragie ngumo ta, ‘wendani, gĩkeno, thayũ, gũkirĩrĩria, gũtugana, gwĩkana wega, kwĩhokeka, kũhoorera, na kwĩgirĩrĩria.’ Ningĩ nĩ ĩtwĩraga ‘twerũhio maroho o na meciria maitũ, na twĩhumbe ũmũndũ ũrĩa mwerũ, ũrĩa wombirũo ũhanaine na Ngai, wĩ na ũthingu, na wĩhokeku ũrĩa wa ma.’ (Agalatia 5:22, 23; Aefeso 4:23, 24) Kũhũthĩra ũtaaro ũyũ mbere ya kũingĩra kĩhiko-inĩ nĩ ta kũiga mbeca bengi—ũndũ ũrĩa ũgaagũteithia mũno mahinda marĩa maroka, waingĩra thĩinĩ wa kĩhiko.
9 Kwa ngerekano, angĩkorũo ũrĩ mũirĩtu, wĩrute kũgemia “mũndũ ũrĩa wa hitho wa ngoro thĩinĩ,” makĩria ma ũrĩa ũgemagia mwĩrĩ waku. (1 Petero 3:3, 4) Wĩnyihia na ũrũngĩrĩru wa meciria nĩ ũgũgũteithia kũgĩa na ũũgĩ, ‘thũmbĩ ya ũthaka’ ĩrĩa ya ma. (Thimo 4:9; 31:10, 30; 1 Timotheo 2:9, 10) Angĩkorũo ũrĩ mwanake, wĩrute gwĩkĩra atumia maũndũ na njĩra ya ũtugi na gĩtĩo. (1 Timotheo 5:1, 2) O ũkĩĩrutaga gũtua matua na kũruta mawĩra marĩa wĩhokeirũo, wĩrute gũkorũo ũrĩ mwĩnyihia na ũmenyage mĩhaka yaku. Mwerekera wa kũhũthĩra gĩthũri no ũrehe mathĩna thĩinĩ wa kĩhiko.—Thimo 29:23; Mika 6:8; Aefeso 5:28, 29.
10 O na gũtuĩka gũkũria ngumo icio ti ũndũ mũhũthũ, Akristiano othe magĩrĩirũo kwĩrutanĩria gũcikũria. Na ũndũ ũcio no ũgũteithie gũkorũo ũrĩ mũthuri kana mũtumia mwega.
MAŨNDŨ MA KŨRORA HARĨ MŨNDŨ WA KŨHIKANIA NAKE
11, 12. Andũ erĩ mangĩhota kũmenya atĩa kana nĩ maganĩrĩirũo?
11 Hihi nĩ mũtugo wa kwanyu gwĩthuurĩra mũndũ ũrĩa ũngĩenda kũhikania nake? Angĩkorũo nĩguo-rĩ, wagĩrĩirũo nĩ gwĩka atĩa ũngĩona mũndũ ũngĩenda mũhikanie? Amba wĩyũrie, ‘Hihi muoroto wakwa kũna nĩ kĩhiko?’ Nĩ ũndũ mũũru mũno gũthakĩra ngoro ya mũndũ na njĩra ya gũtũma agĩe na matanya matarĩ ma ma. (Thimo 13:12) Ũcoke wĩyũrie ũũ: ‘Hihi nĩ ndĩhaarĩirie biũ kũingĩra kĩhiko-inĩ?’ Angĩkorũo macokio ma ciũria icio cierĩ nĩ ĩĩ, makinya marĩa ũkuoya mekũringana na ũndũire wa kwanyu.Thĩinĩ wa mabũrũri mamwe, thutha wa kũroranga mũndũ kwa ihinda, no ũmwĩre atĩ no wende kũmũmenya makĩria. Angĩrega, ndwagĩrĩirũo kũmũtindĩrĩra ũndũ ũngĩmũrakaria. Ririkana atĩ o na mũndũ ũcio arĩ na kĩhooto gĩa gwĩthurĩra ũndũ-inĩ ũcio. Ĩndĩ, angĩtĩkĩra, no mũbange kũhũthĩra mahinda hamwe maũndũ-inĩ marĩa magĩrĩire. Ũndũ ũcio nĩ ũgũkũhe mweke wa kuona kana nĩ ũndũ wa ũũgĩ kũhikania na mũndũ ũcio.a Nĩ maũndũ marĩkũ wagĩrĩirũo nĩ kũrora gũkinyĩria hau?
12 Nĩguo tũhote gũcokia kĩũria kĩu-rĩ, ta wĩcirie ũhoro wa piano na ngita. Cingĩthondekwo wega, gũtirĩ ĩtangĩruta mũgambo mwega ĩrĩ iki. Ĩndĩ, kũngĩthiĩ atĩa indo icio cierĩ cingĩthakwo hamwe? No mũhaka ithondekwo ũndũ cigũtwarana wega. Ũguo noguo gũtariĩ harĩ wee na mũndũ ũrĩa ũtanyĩte kũhikania nake. No mũkorũo mwĩrutanĩirie mũno o mũndũ “gũthondeka” ũmũndũ wake kĩũmbe. No kĩũria nĩ gĩkĩ: Hihi nĩ mũratwarana wega? Na njĩra ĩngĩ-rĩ, nĩ mwaganĩrĩirũo?
13. Nĩkĩ ti ũndũ wa ũũgĩ o na hanini kũhikania na mũndũ mũtarĩ a wĩtĩkio ũmwe?
13 Harĩ bata inyuerĩ mũkorũo mũrĩ a wĩtĩkio ũmwe na mũgĩtongorio nĩ mawatho o mamwe. Mũtũmwo Paulo aandĩkire ũũ: “Tigagai kwĩohania na arĩa matetĩkĩtie na njĩra itaagĩrĩire, ta arĩ icoki rĩmwe mwĩkĩrĩtwo nao.” (2 Akorintho 6:14; 1 Akorintho 7:39) Ũngĩhikania na mũndũ mũtarĩ a wĩtĩkio ũmwe no kũhoteke mũgaakorũo na mathĩna manene. Ngũrani na ũguo, andũ erĩ gũkorũo meyamũrĩire Jehova Ngai, nĩguo mũthingi mũrũmu biũ wa ũrũmwe. Jehova endaga ũkorũo na gĩkeno na ũkenagĩre ũkuruhanu wa hakuhĩ mũno na mũndũ ũrĩa mũkũhikania nake. Endaga mũkorũo muohanĩtio inyuerĩ na mũkohanio Nake na mũhĩndo wa ndigi ithatũ wa wendo.—Kohelethu 4:12.
14, 15. Hihi gũkorũo andũ marĩ a wĩtĩkio ũmwe noguo ũndũ ũrĩa ũbataranagia nĩguo kĩhiko gĩkorũo na ũrũmwe? Taarĩria.
14 O na gũtuĩka gũthathaiya Ngai mũrĩ hamwe nĩguo ũndũ ũrĩa wa bata mũno harĩ ũrũmwe-rĩ, nĩ harĩ maũndũ mangĩ mabataranagia. Nĩguo mwaganĩrĩrũo na mũndũ ũrĩa mũtanyĩte kũhikania nake, mwagĩrĩirũo gũkorũo na mĩoroto ĩhaanaine. Mĩoroto yanyu nĩ ĩrĩkũ? Kwa ngerekano, muonaga atĩa kũgĩa ciana? Nĩ maũndũ marĩkũ muonaga marĩ ma bata mũno ũtũũro-inĩ?b (Mathayo 6:33) Thĩinĩ wa kĩhiko kĩgaacĩru, andũ acio erĩ makoragwo marĩ arata na nĩ makenagĩra gũkorũo marĩ hamwe. (Thimo 17:17) Nĩguo ũndũ ũcio ũhoteke mekũbatara gũkorũo marĩ na maũndũ mendete o erĩ. O ta ũrĩa ũrĩ ũndũ mũritũ gũtũũria ũrata wa hakuhĩ na mũndũ mũtarĩ na maũndũ mwendete inyuerĩ, noguo harĩ kĩhiko. O na kũrĩ ũguo angĩkorũo mũndũ ũrĩa ũratanya mũhikanie nake nĩ kũrĩ ũndũ ũmũkenagia ta gũceeranga na kwĩrorera bũrũri no wee ndwendete-rĩ, hihi ũguo nĩ kuuga atĩ inyuerĩ mũtiagĩrĩirũo nĩ kũhikania? Nĩ gũkũringana. No kũhoteke nĩ kũrĩ maũndũ mangĩ ma bata makĩria mamũkenagia inyuerĩ. Makĩria ma ũguo, no ũtũme mũndũ ũcio ũratanya kũhikania nake agĩe na gĩkeno na njĩra ya kũnyitanĩra nake maũndũ-inĩ mega marĩa endete.—Atũmwo 20:35.
15 Ma nĩ atĩ kwaganĩrĩrũo kwanyu gũtiĩhocetie harĩ gũkorũo na maũndũ mahanaine biũ, ĩndĩ na njĩra nene kwĩhocetie harĩ inyuerĩ gwĩtĩkĩra kũgarũrũka kũringana na maũndũ ma mũndũ ũcio ũngĩ. Handũ ha kũũria, “Hihi nĩ tũiguithanagĩria maũndũ-inĩ mothe?” ciũria iria njega nĩ ta: “Twĩkaga atĩa rĩrĩa twaga kũiguithanĩria ũndũ? Hihi nĩ tũhotaga kwarĩrĩria maũndũ tũhoreire, na tũkaheana gĩtĩo? Kana hihi kaingĩ mĩario itũ ĩtororokagia ĩgatuĩka ngũĩ?” (Aefeso 4:29, 31) Angĩkorũo nĩ ũrenda kũingĩra kĩhiko-inĩ, wĩmenyerere mũndũ o wothe mwĩtĩi na ũnyitagĩrĩra mũno mawoni make, ũtarĩ hingo ororoaga, kana ũtĩtĩrithagia na akahũthĩra wara nĩguo maũndũ mekwo na njĩra yake.
AMBA ŨTHUTHURIE
16, 17. Mwanake kana mũirĩtu angĩrora maũndũ marĩkũ rĩrĩa aracaria mũndũ wa kũhikania nake?
16 Thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano, arĩa mehokagĩrũo mawĩra no mũhaka “maambe magerio.” (1 Timotheo 3:10) O nawe no ũhũthĩre ũtaaro ũcio. Kwa ngerekano-rĩ, mũirĩtu no ende kũmenya, “Mwanake ũyũ oĩkaine arĩ mũndũ wa mũthemba ũrĩkũ? Arata ake nĩ andũ a mũthemba ũrĩkũ? Hihi nĩ onanagia kwĩgirĩrĩria? Atwaranaga atĩa na andũ akũrũ? Arereirwo famĩlĩ-inĩ ya mũthemba ũrĩkũ? Aikaranagia atĩa nao? Akoragwo na mwerekera ũrĩkũ harĩ mbeca? Hihi nĩ ahũthagĩra njohi ũũru? Hihi nĩ mũndũ wa mangʼũrĩ, nginya akahũthĩra ũhinya? Nĩ mawĩra marĩkũ ehokeirũo thĩinĩ wa kĩũngano, na amarutaga atĩa? Hihi no hote kũmũhe gĩtĩo biũ?”—Maũndũ ma Alawii 19:32; Thimo 22:29; 31:23; Aefeso 5:3-5, 33; 1 Timotheo 5:8; 6:10; Tito 2:6, 7.
17 Mwanake ahota kwenda kũmenya, “Hihi mũirĩtu ũyũ nĩ onanagia kwenda Ngai na kũmũtĩa? Arĩ na ũhoti wa kũramata mũciĩ? Hihi nĩ maũndũ marĩkũ andũ a famĩlĩ yake mangĩrĩgĩrĩra kuuma kũrĩ ithuĩ? Hihi nĩ arĩ ũtaũku, kĩyo, na ũgĩ mĩhũthĩrĩre-inĩ ya mbeca? Aragia ũhoro wa maũndũ marĩkũ? Hihi kũna nĩ arũmbũyagia maũndũ ma andũ arĩa angĩ, kana nĩ mũndũ wĩyendete na wĩingĩragia maũndũ-inĩ mene? Nĩ mũndũ mwĩhokeku? Hihi nĩ ehaarĩirie gwathĩkĩra ũtongoria thĩinĩ wa famĩlĩ kana nĩ mũngʼathia, o na kana rĩngĩ nĩ mũremi?”—Thimo 31:10-31; Luka 6:45; Aefeso 5:22, 23; 1 Timotheo 5:13; 1 Petero 4:15.
18. Mawathe matarĩ maritũ mangĩmenyeka hĩndĩ ya ndũgũ, nĩ ũndũ ũrĩkũ ũrabatara kũririkanwo?
18 Ririkana atĩ ũratuma ndũgũ na mũndũ ũtarĩ mũkinyanĩru wa rũciaro rwa Adamu, no ti na njorua ya wendo ibuku-inĩ rĩa ngʼano cia wendo. Gũtirĩ mũndũ ũtarĩ mawathe, na mamwe mamo nĩ wega kwaga gũtindanĩrĩra namo—maku kana ma mũndũ ũrĩa ũratanya kũhikania nake. (Aroma 3:23; Jakubu 3:2) Ningĩ wathe ũmenyekete no ũteithie mũndũ gũkũra kĩĩroho. Kwa ngerekano-rĩ, ta hũũra mbica hĩndĩ ya ndũgũ yanyu mũgĩte na ngarari. Ririkana atĩ: O na andũ arĩa mendanĩte na makaheana gĩtĩo rĩmwe na rĩmwe nĩ mahĩtanagia. (Ringithania Kĩambĩrĩria 30:2; Atũmwo 15:39.) To gũkorũo hihi kĩrĩa mũrabatara no mũndũ “gwatha ngoro yake” hanini makĩria, na kwĩruta kwarĩrĩria maũndũ na njĩra ya thayũ? (Thimo 25:28) Hihi ũrĩa ũratanya kũhikania nake nĩ aronania mwerekera wa gũcenjia? Ĩ wee nawe? Hihi no wĩrute kwaga kũrakaraga na ihenya? (Kohelethu 7:9) Kwĩruta gũcaria kĩhonia kĩa mathĩna no kũmũteithie kwaranagĩria mumĩranĩtie ngoro, ũndũ ũrĩa wa bata angĩkorũo nĩ mũkũhikania.—Akolosai 3:13.
19. Nĩ ikinya rĩrĩkũ rĩa ũũgĩ mũndũ angĩoya kũngiumĩra maũndũ maritũ hĩndĩ ya ndũgũ?
19 Ĩ ũngĩmenya maũndũ ũraigua magĩgũthumbũra mũno? Mathangania ta macio magĩrĩirũo nĩ kũrorũo wega. O na angĩkorũo ũraigua wendete mũndũ ũcio atĩa kana ũkorũo ũkĩenda mũno kũingĩra kĩhiko-inĩ, ndũkahinge maitho wage kuona maũndũ maritũ. (Thimo 22:3; Kohelethu 2:14) Angĩkorũo ũrĩ na mathangania na mũndũ mũrĩ ndũgũ nake, nĩ ũndũ wa ũũgĩ kũniina ndũgũ yanyu na wĩtheme kũingĩra thĩinĩ wa mwĩhĩtwa wa gũtũũrania na mũndũ ũcio.
IGAI NDŨGŨ YANYU ĨRĨ THERU
20. Mwanake na mũirĩtu mangĩhota atĩa kũiga ndũgũ yao ĩrĩ theru?
20 Mũngĩhota atĩa kũiga ndũgũ yanyu ĩrĩ theru? Mbere, tigĩrĩrai atĩ mĩtugo yanyu nĩ mĩtheru. Kũrĩa mũikaraga-rĩ, hihi kũnyitana moko, kũmumunyana, kana kũhĩmbanĩria nĩ kuonagwo kũrĩ ũndũ mwagĩrĩru harĩ andũ arĩa matahikanĩtie? O na angĩkorũo kuonania wendo na njĩra ta icio gũtionagwo kũrĩ kũũru, maũndũ macio magĩrĩirũo gwĩkwo tu rĩrĩa ndũgũ yanyu yerekeire biũ harĩ kĩhiko. Wĩmenyererei mũno ciĩko cia wendo itigatũme mũingĩre mĩtugo-inĩ ĩtarĩ mĩtheru o na kana ũtharia. (Aefeso 4:18, 19; ringithania Rũĩmbo rũa Suleimani 1:2; 2:6; 8:5, 9, 10.) Tondũ ngoro nĩ ĩheenanagia-rĩ, nĩ ũndũ wa ũũgĩ mwĩtheme gũikara nyũmba mũrĩ inyuiki kana thĩinĩ wa ngari, kana handũ hangĩ o hothe hangĩtũma mwĩke ũndũ ũtagĩrĩire. (Jeremia 17:9) Kũiga ndũgũ yaku ĩrĩ theru nĩ ũira mwega wa kuonania atĩ ũrĩ na ngumo ya kwĩgirĩrĩria na atĩ nĩ ũrũmbũyagia maũndũ ma mũndũ ũcio ũngĩ handũ ha merirĩria maku. Makĩria ma ũguo, ndũgũ theru nĩ ĩgũkenia Jehova Ngai, ũrĩa wĩraga ndungata ciake ciĩthemage maũndũ matarĩ matheru na ũtharia.—Agalatia 5:19-21.
21. Andũ marabatara kuumĩrania ngoro atĩa nĩguo ndũgũ yao ĩkorũo ĩtĩĩkĩte?
21 Ũndũ wa kerĩ nĩ atĩ ndũgũ ĩrĩ na gĩtĩo nĩ hamwe na kwaranĩria mumĩranĩtie ngoro. O ũrĩa ndũgũ yanyu ĩrakuhĩrĩria harĩ kĩhiko, kũrĩ maũndũ mekũbatara kwarĩrĩrio cara-rũkũ. Mũgaatũũra kũ? Hihi mũkaarutaga wĩra wa kwandĩkwo inyuerĩ? Hihi nĩ mũkenda kũgĩa ciana? Ningĩ-rĩ, nĩ wega kũguũria maũndũ marĩa mangĩkorũo mekĩkĩte ũtũũro-inĩ wanyu marĩa hihi mangĩthũkia kĩhiko. No makorũo marĩ mathiirĩ manene, maũndũ mangĩ maritũ, mathĩna ma mwĩrĩ ta mũrimũ o wothe mũũru kana ũndũ ũngĩ ũngĩkorũo naguo. Andũ aingĩ arĩa makoragwo na mũkingo mationekaga na ihenya atĩ nĩ arũaru. Kwoguo ti ũũru mũndũ kana aciari mararũmbũiya kũũria ũrĩa waneingĩria thĩinĩ wa ngomanio itagĩrĩire kana wanahũthĩra ndawa cia ũrĩu, athimwo thakame oneke kana arĩ na mũkingo. Angĩonekana arĩ na mũkingo-rĩ, ndagĩrĩirũo nĩ gũtindĩkĩrĩria ũcio ũngĩ matwarithie ndũgũ yao angĩkorũo we arenda kũmĩniina. Kũna kũna mũndũ o wothe waneingĩria mĩtugo-inĩ mĩũru nĩ agĩrĩirũo erutĩre gũthimwo mũkingo mbere ya kwambĩrĩria ndũgũ.
GWĨCIRIA ŨHORO WA THUTHA WA ŨHIKI
22, 23. (a) Mũndũ angĩaga ũigananĩru atĩa akĩhaarĩria ũhiki? (b) Nĩ mawoni marĩkũ maigananĩru magĩrĩire rĩrĩa mũndũ areciria ũhoro wa ũhiki na kĩhiko?
22 No kũhoteke o ũrĩa ũhiki ũrakuhĩrĩria, inyuerĩ nĩ mũgaakorũo na mĩhangʼo mĩingĩ kũũharĩrĩria. No mwĩtheme mĩtangĩko mĩingĩ mũngĩaga gũkĩria njano. Ũhiki mũnene no ũkenie andũ a famĩlĩ na andũ a itũũra, ĩndĩ no ũtige mũhiki na mũhikania o hamwe na famĩlĩ ciao marĩ anogu na marĩ aharu. ũrũmĩrĩra maũndũ mamwe ma ũndũire wanyu ti ũũru, ĩndĩ kwĩgerekania mũno kana hihi gũcindana no gũthũkie mũthenya ũcio na kũnyihie gĩkeno kĩrĩa mwagĩrĩirũo gũkorũo nakĩo. O na gũtuĩka nĩ wega gwĩciria ũhoro wa andũ arĩa angĩ-rĩ, mũhikania nĩwe wagĩrĩirũo gũtua maũndũ marĩa megwĩkwo hĩndĩ ya iruga rĩa ũhiki.—Johana 2:9.
23 Ririkanai atĩ ũhiki wanyu nĩ wa mũthenya ũmwe, no kĩhiko kĩanyu nĩ gĩa gũtũũra. Tigai kũiga meciria manyu mũno o harĩ mũthenya wa ũhiki. Ithenya rĩa ũguo-rĩ, wĩhoke Jehova Ngai agũtongorie na wĩhaarĩrie mbere nĩ ũndũ wa ũtũũro wa kĩhiko. Na njĩra ĩyo nĩ ũgũkorũo wĩhaarĩirie wega nĩ ũndũ wa kĩhiko gĩkũgaacĩra.
a Maũndũ macio mahũthĩkaga mabũrũri-inĩ marĩa mwanake na mũirĩtu gũtwarana nduonagwo ũrĩ ũndũ mũũru harĩ Akristiano.
b O na thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano, no gũkorũo na andũ matarĩ ahiũ na ti ahoro. Handũ ha gũtungatĩra Ngai na ngoro yothe, no makorũo makĩgucĩrĩrio nĩ mĩerekera na mĩtugo ya gũkũ thĩ.—Johana 17:16; Jakubu 4:4.