GĨCUNJĨ GĨA KANANA
Gitĩra Famĩlĩ Yaku Ndĩgathũkio
1-3. (a) Maũndũ marĩa mangĩthũkia famĩlĩ moimaga kũ? (b) Aciari marabatara ũigananĩru ũrĩkũ harĩ kũgitĩra famĩlĩ ciao?
ŨRAHAARĨRIA kahĩĩ gaku gathiĩ cukuru, na nĩ kũroira. Ũgwĩka atĩa? Hihi nĩ ũgũgetĩkĩria koimagare gatarĩ na kĩndũ gĩa gũkagitĩra mbura? Kana hihi ũgũkahumba nguo nyingĩ mũno cia kwĩgirĩrĩria ũndũ kangĩremwo nĩ gũthiĩ? Ma nĩ atĩ, ndũngĩka maũndũ macio. Ũgũkahumba o nguo iria ciganĩte gũkarigĩrĩria mbura.
2 Ũndũ ũmwe na ũguo, no mũhaka aciari macarie njĩra njigananĩru ya kũgitĩra famĩlĩ yao ndĩgathũkio nĩ maũndũ marĩa mamĩtharĩkagĩra moimĩte kũndũ gũtiganĩte—indo-inĩ cia gwĩkenia, nyũmba-inĩ cia mohoro, arata, na rĩngĩ o na macukuru. Aciari amwe matiĩrutanagĩria kũgitĩra famĩlĩ ciao. Angĩ nao, nĩ ũndũ wa kuona maũndũ mothe ta marĩ moru, nĩ mariĩraga ciana gũkĩria njano nginya cikaigua iritũhĩirũo. Hihi no kũhoteke kũgĩa na ũigananĩru?
3 Ĩĩ no kũhoteke. Gũkĩria njano gũtikoragwo na moimĩrĩro mega na no kũrehe ũgwati. (Kohelethu 7:16, 17) Ĩndĩ aciari Akristiano mahotaga atĩa kũgĩa na ũigananĩru ũrĩa wagĩrĩire harĩ kũgitĩra famĩlĩ ciao? Wĩcirie maũndũ maya matatũ: gĩthomo, arata, na maũndũ ma gwĩkenia.
NŨŨ WAGĨRĨIRŨO KŨRUTA CIANA CIAKU?
4. Aciari Akristiano magĩrĩirũo kuona gĩthomo atĩa?
4 Aciari Akristiano monaga gĩthomo kĩrĩ kĩa bata mũno. Nĩ moĩ atĩ gũthiĩ cukuru nĩ gũteithagia ciana gũthoma, kwandĩka, na kwaranĩria, o hamwe na kũhiũrania na mathĩna. Ningĩ nĩ kwagĩrĩirũo gũciteithia kwĩĩruta. Ũmenyo ũrĩa ciana irutaga cukuru no ũciteithie kũgaacĩra o na kũrĩ na moritũ thĩinĩ wa thĩ mahinda-inĩ maya. Makĩria ma ũguo, gĩthomo kĩega no gĩteithie ciana kũruta wĩra wa bata.—Thimo 22:29.
5, 6. Rĩrĩa ciana irĩ cukuru cingĩcemania atĩa na ũhoro mũhĩtanu wĩgiĩ ngomanio?
5 O na kũrĩ ũguo, cukuru nĩ ĩtũmaga ciana ikorũo hamwe na ciana ingĩ—nyingĩ ciacio ikoragwo na mawoni mahĩtanu. Kwa ngerekano ta wĩcirie mawoni mao megiĩ ngomanio na mĩtugo. Thĩinĩ wa thekondarĩ ĩmwe bũrũri-inĩ wa Nigeria, mũirĩtu ũmwe mwaganu nĩ aaheaga arutwo arĩa angĩ mataaro megiĩ ngomanio. Maamũthikagĩrĩria mũno o na gũtuĩka maũndũ marĩa aameraga maaiyũrĩtwo nĩ waganu ũrĩa aathomete mabuku-inĩ ma ũũra-thoni. Airĩtu amwe nĩ maageririe gwĩka maũndũ marĩa aameeraga. Nĩ ũndũ ũcio, mũirĩtu ũmwe akĩgĩa ihu nja ya kĩhiko na thutha ũcio agĩkua akĩrĩruta.
6 Ũndũ wa kĩeha nĩ atĩ, thĩinĩ wa cukuru ũhoro ũmwe mũhĩtanu wĩgiĩ ngomanio, nduumaga kũrĩ ciana, ĩndĩ nĩ kũrĩ arutani. Aciari aingĩ nĩ maiguaga ũũru rĩrĩa cukuru iraruta ciana ũhoro wĩgiĩ ngomanio na ikaga gũciruta ithimi cia mĩtugo na moimĩrĩro mayo. Nyina wa kairĩtu kamwe ka mĩaka 12 oigire ũũ: “Tũikaraga kũndũ andũ mekĩrĩire ndini mũno na maũndũ ma ũndũire, ĩndĩ thĩinĩ wa thekondarĩ yakuo, nĩ maheaga arutwo kondomu!” Marĩ na mũthuriwe nĩ maamakire mũno rĩrĩa maamenyire atĩ kairĩtu kao nĩ keeragwo nĩ tũmwana twa riika rĩako makomanie. Aciari mangĩgitĩra famĩlĩ ciao atĩa kuumana na maũndũ ta macio moru?
7. Ũhoro mũhĩtanu wĩgiĩ ngomanio ũngĩhiũranio naguo atĩa na njĩra njega?
7 Hihi nĩ wega kũhitha ciana maũndũ megiĩ ngomanio? Aca. Nĩ wega kũruta ciana ciaku ũhoro wĩgiĩ ngomanio wee mwene. (Thimo 5:1) Thĩinĩ wa icigo imwe cia Rũraya na Amerika ya Rũgongo, aciari aingĩ nĩ maiguaga thoni kwaria ũhoro ũcio. Ũndũ ũmwe na ũguo, mabũrũri-inĩ mamwe ma Afrika, aciari matirĩ hũthĩra kwarĩrĩria ngomanio na ciana ciao. Mũthuri ũmwe thĩinĩ wa Sierra Leone oigire: “Ti ũndũire wa Afrika kwarĩrĩria maũndũ macio.” Aciari amwe meciragia atĩ kũruta ciana ciao ũhoro wĩgiĩ ngomanio nĩ gũgũtũma ciĩingĩrie waganu-inĩ! No rĩrĩ, mawoni ma Ngai nĩ marĩkũ?
MAWONI MA NGAI MEGIĨ NGOMANIO
8, 9. Nĩ ũhoro ũrĩkũ mwega wĩgiĩ ngomanio ũkoragwo thĩinĩ wa Bibilia?
8 Bibilia nĩ yonanagia wega atĩ ti ũndũ wa thoni kwarĩrĩria maũndũ ma ngomanio na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire. Thĩinĩ wa Isiraeli, andũ a Ngai meerĩtwo magomanage hamwe, nginya ‘ciana nyinyi,’ nĩguo mathikĩrĩrie Watho wa Musa ũgĩthomwo na kayũ. (Gũcokerithia Maathani 31:10-12; Joshua 8:35) Watho nĩ wagwetete cara-rũkũ maũndũ matiganĩte megiĩ ngomanio, nĩ hamwe na kahinda ka mweri, kuumwo nĩ hinya wa arũme, ũmaraya, ũtharia, ngomanio cia arũme na arũme, ngomanio cia andũ a rũrĩra rũmwe, na kũgwata nyamũ. (Maũndũ ma Alawii 15:16, 19; 18:6, 22, 23; Gũcokerithia Maathani 22:22) Thutha wa gũthomerũo maũndũ ta macio hatarĩ nganja kũrĩ maũndũ maingĩ aciari mangĩabatarire gũtaarĩria ciana ciao tondũ nĩ ikoragwo na wendi mũnene wa kũmenya.
9 Thĩinĩ wa mũrango wa gatano nginya wa mũgwanja wa Thimo, nĩ harĩ mĩhari ĩheanĩte ũtaaro ũrĩ na wendo wa mũciari wĩgiĩ mogwati ma ngomanio itagĩrĩire. Mĩhari ĩyo yonanagia atĩ rĩngĩ na rĩngĩ mũndũ no agerio mũno kũingĩra waganu-inĩ. (Thimo 5:3; 6:24, 25; 7:14-21) No nĩ ĩrutanaga atĩ waganu nĩ mũũru, na ũkoragwo na moimĩrĩro moru, na ĩkaheana ũtaaro wa gũteithia andũ ethĩ metheme njĩra cia waganu. (Thimo 5:1-14, 21-23; 6:27-35; 7:22-27) Makĩria ma ũguo, waganu ũkoragwo ũrĩ mũgarũ na gĩkeno kĩrĩa kiumanaga na ngomanio ĩrĩa yagĩrĩire, thĩinĩ wa mũbango wa kĩhiko. (Thimo 5:15-20) Na githĩ ũcio ti ũtaaro mwega aciari mangĩhũthĩra?
10. Nĩkĩ kũruta ciana mawoni ma Ngai megiĩ ngomanio gũtingĩtũma cingĩre waganu-inĩ?
10 Hihi ũrutani ũcio no ũtũme ciana ciĩke waganu? Ngũrani na ũguo, Bibilia ĩrutanaga ũũ: “Andũ arĩa athingu nĩmetharaga nĩ ũrĩa me na ũmenyi.” (Thimo 11:9) Na githĩ to wende gũthara ciana ciaku itigathũkio nĩ ũgucania wa thĩ ĩno? Mũthuri ũmwe oigire ũũ: “Kuuma ciana ciitũ irĩ nyinyi mũno, nĩ tũkoretwo tũkĩgeria kwaria nacio cara-rũkũ ũhoro wĩgiĩ ngomanio. Nĩ ũndũ ũcio, rĩrĩa maigua ciana iria ingĩ ikĩaria ũhoro wa ngomanio, matitindanagĩra na ũhoro ũcio. Mationaga ũndũ ũcio ũrĩ wa mwanya.”
11. Ciana cingĩrutwo atĩa ikinya gwa ikinya ũhoro ũkonainie na ngomanio?
11 O ta ũrĩa twerutire thĩinĩ wa icunjĩ iria hĩtũku, ciana ciagĩrĩirũo kwambĩrĩria kũrutwo ũhoro wĩgiĩ ngomanio o tene. Ũkĩruta ciana marĩĩtwa ma ciĩga cia mwĩrĩ, ndũgatigĩrĩre ciĩga ciao cia hitho ta gũcigweta arĩ mũgiro. Cirute marĩĩtwa marĩa magĩrĩire ma ciĩga icio. O ũrĩa mahinda marahĩtũka, nĩ wega kũruta ciana bata wa gwĩkĩra mĩhaka. Nĩ wega makĩria mũthuri na mũtumia wake marute ciana atĩ ciĩga icio cia mwĩrĩ nĩ cia mwanya, itiagĩrĩirũo kũhutahutio, kuonio andũ, kana kwario ũhoro wacio na njĩra njũru. O ũrĩa iragimara, ciana ciagĩrĩirũo kũmenyithio ũrĩa gũthiaga nĩguo mũthuri na mũtumia magĩe mwana. Igĩkinya mĩaka-inĩ ĩrĩa mĩĩrĩ yacio yambagia kũgĩa na ũgarũrũku, ciana ciagĩrĩirũo gũkorũo ciũĩ wega mogarũrũku macio. Ta ũrĩa twaarĩrĩirie thĩinĩ wa Gĩcunjĩ gĩa 5, ũmenyo ta ũcio no ũgitĩre ciana itigathũkio kũgerera ngomanio.—Thimo 2:10-14.
WĨRA WA ACIARI
12. Nĩ morutani marĩkũ mahĩtanu kaingĩ marutanagwo macukuru-inĩ?
12 Aciari nĩ marabatara gũkorũo mehaarĩirie kweheria morutani mahĩtanu marĩa ciana ingĩrutwo cukuru—ũũgĩ wa gũkũ thĩ ta wa indo irĩ muoyo kũgarũrũka igatuĩka indo ingĩ, ũthathaiya wa bũrũri, kana ũrutani wa atĩ gũtikoragwo ma. (1 Akorintho 3:19; ringithania Kĩambĩrĩria 1:27; Maũndũ ma Alawii 26:1; Johana 4:24; 17:17.) Arutani aingĩ marĩ na ngoro njega nĩ matĩtĩrithagia gũkĩria njano bata wa gĩthomo kĩa igũrũ. O na gũtuĩka kuongerera gĩthomo nĩ itua rĩa mũndũ kĩũmbe-rĩ, arutani amwe manyitagĩrĩra atĩ ĩyo noyo njĩra ĩrĩa ĩngĩtũma mũndũ agaacĩre.a—Thaburi 146:3-6.
13. Ciana cingĩgitĩrũo atĩa kuumana na morutani mahĩtanu ma cukuru?
13 Nĩguo aciari mahote kũrũnga morutani moru kana mahĩtanu, no mũhaka mamenye maũndũ marĩa ciana ciao irarutwo. Kwoguo, aciari ririkanai atĩ o na inyuĩ mũrĩ na wĩra! Onania nĩ ũrakenio biũ nĩ ũrĩa ciana ciaku ciĩkaga cukuru. Aragia nacio cioima cukuru. Ciũragie kĩrĩa irathoma, kĩrĩa ciendete mũno, na kĩrĩa cionaga kĩrĩ kĩritũ. Rora wĩra ũrĩa maheagwo marutĩre mũciĩ, maũndũ marĩa mandĩkaga, na moimĩrĩro ma igeranio. Geria kũmenyana na arutani ao. Reke arutani mamenye atĩ nĩ ũkenagio nĩ wĩra wao na atĩ no wende gũteithĩrĩria na njĩra o yothe ũngĩhota.
ARATA A CIANA CIAKU
14. Nĩkĩ harĩ bata ciana iria ciĩtigĩrĩte Ngai cithuurage arata ega?
14 “Nũũ ũrakũrutire ũndũ ũcio?” Githĩ ti aciari aingĩ manoria kĩũria kĩu, nĩ ũndũ wa kũgega maiguĩte mwana wao oigĩte kana ageka ũndũ ũroneka ũtaagĩrĩire o na hanini? Na githĩ kaingĩ ciana itiugaga iraiguire ũndũ ũcio na mũrata ũngĩ cukuru kana itũũra-inĩ? Ĩĩni, arĩa tũtwaranaga nao nĩ marĩ ũgucania mũnene mũno harĩ ithuĩ, tũrĩ andũ ethĩ kana tũrĩ akũrũ. Mũtũmwo Paulo aaheanire mũkaana ũyũ: “Tigai kũheneka: thigari njũru nĩithũkagia mĩtugo mĩega.” (1 Akorintho 15:33; Thimo 13:20) Makĩria andũ ethĩ nĩ magucagĩrĩrio nĩ hatĩka cia arata. Kaingĩ nĩ magaga ũmĩrĩru kwĩyerekera na rĩmwe na rĩmwe no magucĩrĩrio mũno nĩ merirĩria ma gũkenia arata ao. Na githĩ ndũkĩrĩ ũndũ wa bata mathuurage arata ega!
15. Aciari mangĩtongoria ciana atĩa harĩ gũthuura arata?
15 Mũciari o wothe nĩ oĩ atĩ ti hĩndĩ ciothe ciana irĩthuuraga maũndũ wega; nĩ cibataraga ũtongoria mũna. Ti kuuga ũcithuurĩre arata. Ithenya rĩa ũguo, o ũrĩa irakũra, cirute kũgĩa na ũtaũku na ũciteithie kũmenya nĩ ngumo irĩkũ ciagĩrĩirũo kũrora harĩ arata. Ngumo ĩrĩa nene nĩ kwenda Jehova na kwenda gwĩka maũndũ marĩa mamũkenagia. (Mariko 12:28-30) Ruta ciana ciaku kwenda na gũtĩa andũ arĩa makoragwo na wĩhokeku, ũtugi, ũtana, kĩyo. Hĩndĩ ya ũthathaiya wa famĩlĩ, teithia ciana kuona ngumo ta icio thĩinĩ wa arĩa magwetetwo Bibilia-inĩ na cione ngumo ta icio thĩinĩ wa andũ kĩũngano-inĩ. Ciigĩre kĩonereria ũgĩthuura arata aku ũkĩhũthĩra njĩra o ĩyo.
16. Aciari mangĩhota atĩa kũmenya arata a ciana ciao?
16 Hihi nĩ ũĩ arata a ciana ciaku? Ũkuona atĩa ũngĩũria ciana ciaku cinyite ũgeni arata a cio mũciĩ nĩguo ũmamenye? Ningĩ no ũrie ciana ciaku ũrĩa ciana iria ingĩ cionaga arata acio. Hihi moĩkaine ta andũ makoragwo na wĩkindĩru kana nĩ hinga? Angĩkorũo makoragwo marĩ hinga, teithia ciana ciaku kuona nĩkĩ arata ta acio no macithũkie. (Thaburi 26:4, 5, 9-12) Ũngĩona mwana waku arĩ na mĩtugo, mĩĩhumbĩre, mĩerekera, kana mĩario ĩtarĩ mĩega, no ũbatare kwaria nake ũhoro wa arata ake. No kũhoteke mwana waku arĩ na mũrata atindanagia nake ũramũthũkia.—Ringithania Kĩambĩrĩria 34:1, 2.
17, 18. Makĩria ma gũteithia ciana ciĩtheme thiritũ njũru, nĩ ũteithio ũrĩkũ mwega aciari mangĩcihee?
17 O na kũrĩ ũguo, gũteithia ciana ciaku ciĩtheme thiritũ njũru ti kũiganu. Citeithie gũcaria arata ega. Mũthuri ũmwe oigire ũũ: “Hĩndĩ ciothe nĩ twageragia gũthinga mwanya ũcio. Kwoguo rĩrĩa cukuru ĩrenda mũriũ witũ aingĩre timũ-inĩ ya mũbira wa magũrũ, tũrĩ na mũtumia wakwa twaikaraga thĩ hamwe nake tũkaarĩrĩria nĩkĩ ũcio ti ũndũ mwega—tondũ wa thiritũ ingĩ iria egũcemania nacio. Ithenya rĩa ũguo twabangaga kũmatwara kĩhaaro hamwe na ciana imwe cia kĩũngano magathake mũbira. Na ũndũ ũcio nĩ wakoragwo na moimĩrĩro mega.”
18 Aciari ogĩ mateithagia ciana ciao gũcaria arata ega na gũkenera maũndũ marĩa magĩrĩire ma gwĩkenia irĩ hamwe na arata a cio. O na kũrĩ ũguo, harĩ aciari aingĩ ũndũ ũcio wĩgiĩ maũndũ ma gwĩkenia nĩ ũrĩ moritũ maguo.
NĨ MAŨNDŨ MARĨKŨ MA GWĨKENIA?
19. Nĩ cionereria irĩkũ Bibilia-inĩ cionanagia atĩ ti mehia famĩlĩ gũkena?
19 Hihi Bibilia nĩ ĩgirĩtie gwĩkenia? Aca! Bibilia yugaga atĩ nĩ kũrĩ “hĩndĩ ya gũtheka . . . o na hĩndĩ ya kũina.”b (Kohelethu 3:4) Andũ a Ngai thĩinĩ wa Isiraeli ya tene nĩ maakenagĩra nyĩmbo na kũina ndaci, gũthaka, na kũgwatania ndaĩ. Jesu Kristo nĩ aathire ũhiki-inĩ mũnene na ‘iruga-inĩ inene’ rĩrĩa rĩahaarĩirio nĩ Mathayo Lawii. (Luka 5:29; Johana 2:1, 2) Ma nĩ atĩ, Jesu ndaagiragia andũ makene. Ndũkanareke gũtheka na gũkena cionwo ta arĩ mehia thĩinĩ wa nyũmba yaku!
20. Nĩ ũndũ ũrĩkũ aciari magĩrĩirũo kũririkana magĩthuurĩra famĩlĩ ũndũ wa gwĩkenia?
20 Jehova nĩwe “Ngai ũrĩa wĩ gĩkeno.” (1 Timotheo 1:11, New World Translation) Kwoguo ũthathaiya wa Jehova wagĩrĩirũo gũkorũo ũrĩ kĩhumo gĩa gĩkeno, no ti ũndũ wa kũgirĩrĩria gĩkeno ũtũũro-inĩ. (Ringithania Gũcokerithia Maathani 16:15.) Ciana ikoragwo na ũcanjamũku na hinya mũingĩ ũrĩa ũngĩhũthĩrũo gũthaka na gwĩkenia. Ũndũ mwega wa gwĩkenia no ũrehe gĩkeno kĩnene. Nĩ njĩra ya gũteithia mwana erute na agimare. Nĩ wĩra wa mũtwe wa famĩlĩ kũhingia mabataro ma famĩlĩ yake mothe, nginya ma gwĩkenia. O na kũrĩ ũguo, ũigananĩru nĩ ũrabatarania.
21. Maũndũ ma gwĩkenia marĩ na mogwati marĩkũ ũmũthĩ?
21 ‘Matukũ-inĩ maya ma kũrigĩrĩria’ ma ũgwati, o ta ũrĩa Bibilia yarathĩte, thĩ ĩiyũrĩtwo nĩ andũ “mendaga gwĩkenia gũkĩra ũrĩa mendaga Ngai.” (2 Timotheo 3:1-5) Harĩ andũ aingĩ, gwĩkenia nĩguo ũndũ ũrĩa mũnene ũtũũro-inĩ. Kũrĩ na maũndũ maingĩ ma gwĩkenia ũũ atĩ no matũme maũndũ marĩa ma bata mũno matiganĩrio. Makĩria ma ũguo, maũndũ maingĩ ma gwĩkenia ma kĩĩrĩu makoragwo na maũndũ ma ngomanio itagĩrĩire, ũhinya, ũhũthĩri wa ndawa cia ũrĩĩu, na mĩtugo ĩngĩ mĩũru. (Thimo 3:31) Kũngĩkwo atĩa kũgitĩra ciana kuumana na maũndũ moru ma gwĩkenia?
22. Aciari mangĩruta ciana ciao atĩa gũtua matua ma ũũgĩ maũndũ-inĩ ma gwĩkenia?
22 Aciari nĩ marabatara gwĩkĩra mĩhaka na kũiga mawatho. No makĩria ma ũguo, nĩ marabatara kũruta ciana ciao ũrĩa cingĩmenya ũndũ wa gwĩkenia ũrĩa ũngĩcithũkia na cimenye gĩthimi kĩrĩa kĩagĩrĩire. Gũcimenyeria na njĩra ĩyo nĩ kũrabatara mahinda na kĩyo. Wĩcirie ngerekano ĩno. Mũthuri ũmwe warĩ na tũmwana twĩrĩ, nĩ aamenyire atĩ kamwana gake karĩa gakũrũ kũrĩ ceceni njerũ ya redio gaathikagĩrĩria maita maingĩ. Kwoguo mũthenya ũmwe arĩ rori-inĩ yake agĩthiĩ wĩra, akĩhingũrĩra ceceni ĩyo ya redio. Athiathia akamba kũrũgama akandĩka maũndũ marĩa aaiguaga nyĩmbo-inĩ imwe iria ciahũũragwo. Thuutha-inĩ agĩikara thĩ na tũmwana twake makĩarĩrĩria maũndũ marĩa aaiguĩte. Aahũthĩrire ciũria cia mawoni, akĩambĩrĩria na kũmoria “Mũkuona atĩa?” na agĩthikĩrĩria macokio mao arĩ na ũkirĩrĩria. Thutha wa kwarĩrĩria ũndũ ũcio na njĩra ya Maandĩko, tũmwana tũu tũgĩtua itua rĩa gũtiga gũthikĩrĩria ceceni ĩyo.
23. Aciari mangĩgitĩra ciana ciao atĩa harĩ maũndũ ma gwĩkenia marĩa mangĩcithũkia?
23 Aciari Akristiano arĩa makoragwo na ũũgĩ nĩ mathuthuragia nyĩmbo, tabarĩra cia TV, mĩkwa ya video, mabuku ma mathekania, mĩthako ya video, na thenema iria ikenagia ciana ciao. Maroraga mbica iria irĩ ngothi-inĩ, ciugo cia rwĩmbo, magathoma mawoni ma andũ ngathĩti-inĩ na makerorera matemo megiĩ indo icio. Aingĩ nĩ magegagio nĩ maũndũ mamwe ma “gwĩkenia” marĩa makoragwo marongoreirio ciana ũmũthĩ. Arĩa mendaga kũgitĩra ciana ciao itigathũkio nĩ maũndũ moru nĩ maragĩrĩria na famĩlĩ mogwati macio, makĩhũthĩra Bibilia na mabuku marĩa marĩrĩirie Bibilia, ta Maswali Ambayo Vijana Huuliza—Majibu Yafanyayo Kazi na icunjĩ cia ngathĩti ya Mũrangĩri na Amkeni!c Rĩrĩa aciari mekĩra mĩhaka mĩrũmu, matekũgarũrũka na magakorũo na ũigananĩru, kaingĩ nĩ makoragwo na moimĩrĩro mega.—Mathayo 5:37; Afilipi 4:5.
24, 25. Nĩ maũndũ marĩkũ mamwe ma gwĩkenia famĩlĩ cingĩkenera hamwe?
24 Ma nĩ atĩ, makĩria ma kũgitĩra ciana harĩ maũndũ moru ma gwĩkenia nĩ harĩ maũndũ mangĩ. No mũhaka maũndũ mega macoke ithenya rĩa marĩa moru, kwaga ũguo ciana no cirũmĩrĩre mĩthiĩre mĩũru. Famĩlĩ nyingĩ cia Gĩkristiano nĩ iririkanaga mahinda maingĩ mega na ma gĩkeno cianakorũo namo—gũceera kũndũ gũtiganĩte, gũthaka mĩthako ngũrani, ngʼendo cia gũcerera andũ a famĩlĩ kana arata. Amwe nĩ monaga atĩ gũthoma na kayũ marĩ hamwe mahurũkĩte nĩ kũmomagĩrĩria na gũkamarehera gĩkeno. Angĩ nao nĩ makenaga makĩgana tũrũgano twega na twa gũcanjamũra. Nao angĩ nĩ makenagĩra gwĩka maũndũ marĩa mendete marĩ hamwe, kwa ngerekano, gũthondeka indo cia mbaũ na indo ingĩ, o hamwe na gũthaka indo cia nyĩmbo ta ngita kana piano, gũcora, kana kwĩruta ũhoro wa ũũmbi wa Ngai. Ciana iria ciĩrutaga gwĩka maũndũ ta macio nĩ cigitagĩrũo harĩ maũndũ maingĩ moru ma gwĩkenia, na nĩ ciĩrutaga atĩ gwĩkenia to gũikara thĩ gweterera icanjamũrũo. Kaingĩ gũkorũo na itemi ũndũ-inĩ wa gwĩkenia nĩ kũrehaga gĩkeno gũkĩra kũwĩrorera.
25 Gũcemania hamwe na arata nĩ njĩra ĩngĩ ya gwĩkenia ĩngĩcanjamũra. Mĩcemanio ta ĩyo ĩngĩrũgamĩrĩrũo wega na ndĩgakorũo na andũ aingĩ mũno kana ĩhũthĩre mahinda maingĩ, no ĩtũme ciana ciaku ikene mũno. No ĩteithie andũ thĩinĩ wa kĩũngano gũkorũo na wendo mũnene.—Ringithania Luka 14:13, 14; Judasi 12.
FAMĨLĨ YAKU NO ĨTOORIE THĨ ĨNO
26. Harĩ kũgitĩra famĩlĩ kuumana na maũndũ moru-rĩ, nĩ ngumo ĩrĩkũ ya bata makĩria?
26 Hatarĩ nganja, kũgitĩra famĩlĩ yaku harĩ maũndũ ma thĩ ĩno marĩa mangĩmĩthũkia kũbataraga kĩyo kĩnene. No gũkĩra maũndũ mangĩ o mothe, nĩ harĩ ũndũ ũmwe ũngĩrehe ũgaacĩru thĩinĩ wa famĩlĩ. Wendo! Gũkorũo na wendo mũnene thĩinĩ wa famĩlĩ, kũrĩtũmaga mũciĩ waku ũkorũo ũrĩ kũndũ kwega na andũ nĩ marĩhotaga kwaranĩria wega, ũndũ ũrĩa ũgitagĩra famĩlĩ mũno harĩ maũndũ moru. Kuongerera ũguo-rĩ, gũkũria wendo harĩ Jehova nĩ kwa bata makĩria. Kũngĩkorũo na wendo ta ũcio thĩinĩ wa famĩlĩ, ciana no ikũre irĩ na wĩtigĩri Ngai, ithũrĩte kwĩingĩria maũndũ-inĩ moru ma gũkũ thĩ. Na aciari mendete Jehova kuuma ngoro nĩ marĩĩrutanagĩria kwĩgerekania na ngumo ciake ta wendo, kĩhooto, na ũigananĩru. (Aefeso 5:1; Jakubu 3:17) Aciari mangĩka ũguo, ciana ciao itirĩonaga ũthathaiya wa Jehova ta arĩ o mawatho kana ta arĩ mũtũũrĩre ũtakoragwo na maũndũ ma gwĩkenia, ũrĩa cingĩenda gũtigana naguo na ihenya o ũrĩa cingĩhota. Ithenya rĩa ũguo, irĩonaga gũthathaiya Ngai arĩ ũndũ -ũrĩa ũrehaga gĩkeno kĩnene, na kũiganĩra biũ ũtũũro-inĩ.
27 Famĩlĩ iria cikaraga irĩ na ũrũmwe na gĩkeno ũtungata-inĩ wa Ngai, ikĩĩrutanagĩria gũtũũra itarĩ na “kĩmeni ngoro o na kana ũcuke” kuumana na maũndũ moru ma gũkũ thĩ, nĩ ikenagia Jehova. (2 Petero 3:14; Thimo 27:11) Famĩlĩ ta icio irũmagĩrĩra makinya ma Jesu Kristo, ũrĩa wareganire na kĩyo gĩothe gĩa kũmũthũkia gĩa thĩ ya Shaitani. Mũico-inĩ wa ũtũũro wake gũkũ thĩ, Jesu nĩ aahotire kuuga ũũ: ‘Nĩ ndooretie maũndũ ma gũkũ thĩ.’ (Johana 16:33) O nayo famĩlĩ yaku ĩrotooria thĩ ĩno na ĩkenere ũtũũro tene na tene!
a Nĩgetha wone ũhoro makĩria wĩgiĩ kuongerera gĩthomo, rora broshua Mashahidi wa Yehova na Elimu, ĩrĩa ĩcabĩtwo nĩ Aira a Jehova, karatathi ga 4-7.
b Kiugo gĩa Kĩhibirania kĩrĩa haha gĩtaũrĩtwo “gũtheka” no kĩhũthĩrũo maũndũ-inĩ mangĩ kuuga “gũthaaka,” “mathekania,” “gũkũngũĩra,” kana o na “gũkena.”
c Macabĩtwo nĩ Aira a Jehova.