GĨCUNJĨ GĨA IKŨMI NA ITHATHATŨ
Teithia Famĩlĩ Yaku Ĩkinyĩre Ũtũũro wa Tene na Tene
1. Muoroto wa Jehova harĩ famĩlĩ warĩ ũrĩkũ?
RĨRĨA Jehova ohithanirie Adamu na Hawa thĩinĩ wa kĩhiko, Adamu nĩ onanirie gĩkeno gĩake na njĩra ya gũtunga irebeta rĩrĩa rĩa tene thĩinĩ wa marebeta marĩa manandĩkwo ma Kĩhibirania. (Kĩambĩrĩria 2:22, 23) O na kũrĩ ũguo, muoroto wa Mũũmbi ndwarĩ o kũrehera andũ arĩa ombire gĩkeno. Eendaga andũ arĩa mahikanĩtie o hamwe na famĩlĩ ciao mekage wendi wake. Eerire mũthuri na mũtumia a mbere ũũ: “Ciarai mũno, mũthegee, mũiyũre thĩ, na mũmĩtorie; ningĩ mwathage ciũngũyũ cia iria, na nyamũ iria irĩ njoya cia rĩera-inĩ, o na nyamũ o yothe ĩrĩa ĩthiangaga thĩ.” (Kĩambĩrĩria 1:28) Na githĩ ũcio ndwarĩ wĩra mwega mũno, wa kĩrathimo! Korũo Adamu na Hawa nĩ meekire wendi wa Jehova na njĩra ya kũmwathĩkĩra biũ, marĩ na njiarũa ciao nĩ mangĩakorirũo na gĩkeno kĩnene.
2, 3. Famĩlĩ cingĩhota atĩa kũgĩa na gĩkeno kĩrĩa kĩnene mũno ũmũthĩ?
2 O na ũmũthĩ, andũ thĩinĩ wa famĩlĩ nĩ makoragwo na gĩkeno kĩnene rĩrĩa maranyitanĩra gwĩka wendi wa Ngai. Mũtũmwo Paulo aandĩkire ũũ: “Kwĩamũrĩra Ngai kwĩ bata maũndũ-inĩ mothe, nĩ ũndũ kwĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũguna mũndũ muoyo-inĩ ũyũ tũrĩ, o na muoyo-inĩ ũrĩa ũgoka.” (1 Timotheo 4:8) Famĩlĩ ĩrĩa ĩtũũraga ĩyamũrĩire Ngai na ĩkarũmagĩrĩra ũtongoria wa Jehova ũrĩa wandĩkĩtwo Bibilia-inĩ nĩ ĩrĩgĩaga na gĩkeno “muoyo-inĩ ũyũ tũrĩ.” (Thaburi 1:1-3; 119:105; 2 Timotheo 3:16)O na angĩkorũo no mũndũ ũmwe famĩlĩ-inĩ ũrũmagĩrĩra motaaro ma Bibilia, maũndũ makoragwo marĩ mega gũkĩra rĩrĩa gũtarĩ o na ũmwe ũrũmagĩrĩra.
3 Ibuku rĩrĩ rĩarĩrĩirie motaaro maingĩ ma Bibilia marĩa matũmaga kũgĩe na gĩkeno thĩinĩ wa famĩlĩ. No kũhoteke nĩ wonete atĩ mamwe nĩ macokeretwo kũndũ kũingĩ ibuku-inĩ rĩrĩ. Nĩkĩ? Tondũ motaaro macio makuuĩte ma cia bata mũno iria iteithagia andũ othe maũndũ-inĩ matiganĩte ma ũtũũro wa famĩlĩ. Famĩlĩ ĩrĩa ĩĩrutanagĩria kũhũthĩra motaaro macio ma Bibilia nĩ ĩyonagĩra atĩ kũna kwĩyamũrĩra Ngai nĩ gũtũmaga tũkorũo na “kĩĩrĩgĩrĩro . . . muoyo-inĩ ũyũ tũrĩ.” Ta rekei tũrore rĩngĩ mana ma motaaro macio ma bata.
BATA WA KWĨGIRĨRĨRIA
4. Nĩkĩ kwĩgirĩrĩria nĩ kwa bata kĩhiko-inĩ?
4 Mũthamaki Suleimani oigire ũũ: “Mũndũ ũtahotaga gwatha ngoro yake atariĩ ta mũciĩ mũmomoku na kwaga ũkaaga rũirigo.” (Thimo 25:28; 29:11) Mũndũ “gwatha ngoro yake,” kwĩgirĩrĩria we mwene, nĩ kwa bata harĩ arĩa mendaga kĩhiko kĩrĩ na gĩkeno. Kwĩrekereria meciria mathũku, ta mathũgũta kana thuti cia waganu, kũrehaga thĩna ũkuoya ihinda iraya kũhonia—angĩkorũo nĩ ũgaathira.
5. Mũndũ ũtarĩ mũkinyanĩru angĩkũria atĩa kwĩgirĩrĩria, na angĩgunĩka atĩa?
5 Ma nĩ atĩ, gũtirĩ o na ũmwe wa ciana cia Adamu ũngĩhota kwĩgirĩrĩria biũ mwĩrĩ wake ũtarĩ mũkinyanĩru. (Aroma 7:21, 22) O na kũrĩ ũguo, kwĩgirĩrĩria nĩ gĩcunjĩ gĩa itunda rĩa roho. (Agalatia 5:22, 23) Nĩ ũndũ ũcio, roho wa Ngai nĩ ũrĩtũteithagia kũgĩa na kwĩgirĩrĩria twahoya tũheo ngumo ĩyo, twarũmĩrĩra ũtaaro ũrĩa wagĩrĩire thĩinĩ wa Maandĩko, twanyitanĩra na arĩa monanagia ngumo ĩyo na twethema arĩa matakoragwo nayo. (Thaburi 119:100, 101, 130; Thimo 13:20; 1 Petero 4:7) O na rĩrĩa tũragerio, ũndũ ũcio nĩ ũrĩtũteithagia ‘tũũragĩre ũmaraya.’ (1 Akorintho 6:18) Nĩ tũrĩhotaga kũregana na ũhinya na tũgethema kana tũgatooria ũhũthĩri mũũru wa njohi. Na nĩ tũrĩhotaga gũkoragwo na ũhooreri rĩrĩa twarakario kana rĩrĩa maũndũ marĩ maritũ. Rekei ithuothe—hamwe na ciana—twĩrute gũkũria gĩcunjĩ kĩu kĩa bata gĩa itunda rĩa roho.—Thaburi 119:1, 2.
ŨNENE THĨINĨ WA FAMĨLĨ
6. (a) Mũtaratara ũrĩa Ngai aigĩte wĩgiĩ Ngai wĩgiĩ ũnene nĩ ũrĩkũ? (b) Mũthuri agĩrĩirũo kũririkana ũndũ ũrĩkũ angĩkorũo ũnene wake nĩ ũkũrehe gĩkeno famĩlĩ-inĩ yake?
6 Ũtaaro wa kerĩ ũrĩa wa bata nĩ gũtĩa ũnene thĩinĩ wa famĩlĩ. Paulo nĩ onanirie mũtaratara ũrĩa wagĩrĩire wa maũndũ rĩrĩa oigire ũũ: “Nĩngwenda mũmenye atĩrĩ, atĩ mũtwe wa mũndũ mũrũme o wothe nĩwe Kristo; na mũtwe wa mũndũ-wa-nja nĩwe mũndũ mũrũme; o na mũtwe wa Kristo nĩwe Ngai.” (1 Akorintho 11:3) Ũguo nĩ kuuga atĩ mũthuri atongoragia famĩlĩ, mũtumia wake akamũnyitaga mbaru arĩ na wĩhokeku, na ciana igathĩkagĩra aciari ao. (Aefeso 5:22-25, 28-33; 6:1-4) O na kũrĩ ũguo, ririkana atĩ ũnene ũrehaga gĩkeno ũngĩhũthĩrũo tu na njĩra ĩrĩa yagĩrĩire. Athuri arĩa matũũraga meyamũrĩire Ngai nĩ moĩ atĩ ũnene famĩlĩ-inĩ ti gwathana na gĩthũri. Megerekanagia na Jesu, Mũtwe wao. O na gũtuĩka Jesu nĩwe warĩ atuĩke “mũnene wa gwathaga maũndũ mothe,” ‘ndokire gũtungatĩrũo no atungatanĩre.’ (Aefeso 1:22; Mathayo 20:28) Ũndũ ũmwe na ũguo, mũthuri Mũkristiano ndatongoragia famĩlĩ nĩguo egune we mwene, ĩndĩ arũmbũyagia mabataro ma mũtumia na ciana ciake.—1 Akorintho 13:4, 5.
7. Nĩ motaaro marĩkũ ma Kĩĩmandĩko marĩteithagia mũtumia ahingie wĩra ũrĩa ahetwo nĩ Ngai famĩlĩ-inĩ?
7 Nake mũtumia ũrĩa ũtũũraga eyamũrĩire Ngai ndacindanaga kana agacaria ũrĩa angĩikarĩra mũthuriwe. Akenaga akĩmũnyita mbaru na akĩrutithania wĩra hamwe nake. Mĩhari ĩmwe Bibilia-inĩ yugaga atĩ mũthuri nĩwe “mwene” mũtumia, ũndũ ũrĩa wonanagia hatarĩ nganja atĩ mũthuri nĩwe mũtwe wa mũtumia. (Kĩambĩrĩria 20:3) Mũtumia ahika aingĩraga rungu rwa ‘watho wa mũthuriwe.’ (Aroma 7:2) Ningĩ Bibilia ĩcokaga ĩkamwĩta “mũmũteithia” na ‘ũrĩa maganĩrĩirũo nake.’ (Kĩambĩrĩria 2:20) Mũtumia nĩ aiyũragĩrĩria mũthuriwe ngumo na ũhoti iria anyihĩirũo nĩcio, na akamũhe ũteithio ũrĩa arabatara. (Thimo 31:10-31) Motaaro macio ma Kĩĩmandĩko mateithagia mũthuri na mũtumia o mũndũ kuona itemi rĩa ũcio ũngĩ rĩrĩ rĩa bata na kũheana gĩtĩo.
‘HIŨHAGA GŨTHIKĨRĨRIA’
8, 9. Taarĩria motaaro mamwe mangĩteithia othe famĩlĩ-inĩ maagĩrie njĩra ciao cia kwaranĩria.
8 Bata wa kwaranĩria nĩ ũtĩtĩrithĩtio mũno thĩinĩ wa ibuku rĩrĩ. Nĩkĩ? Tondũ maũndũ mathiaga wega rĩrĩa andũ mararanĩria, na o mũndũ agathikĩrĩria ũrĩa ũngĩ kũna. Rĩcokerete mũno atĩ andũ nĩ magĩrĩirũo gũthikanĩrĩria. Mũrutwo Jakubu akĩaria ũhoro ũcio oigire ũũ: “Mũndũ o wothe nĩahiũhage gũthikĩrĩria, no ndakahĩke kwaria kana kũrakara.”—Jakubu 1:19.
9 Ningĩ nĩ harĩ bata kũmenyerera ũrĩa twaragia. Kwaria tũtecirĩtie, ngarari, kana gũcarĩria mũndũ mahĩtia ti njĩra njega ya kwaranĩria. (Thimo 15:1; 21:9; 29:11, 20) O na rĩrĩa tũraria ũrĩa kũrĩ, tũngĩhũthĩra ciugo cia kĩnyũrũri, mwĩtĩo, kana tũtarĩ na ũcayanĩri, no kũhoteke cithũkie makĩria handũ ha kwagĩria. Ciugo ciitũ ciagĩrĩirũo gũkorũo ĩrĩ na cama, ‘ciĩkĩrĩtwo cumbĩ.’ (Akolosai 4:6) Ciagĩrĩirũo gũkorũo itariĩ ta “matunda ma thahabu me tũtiti-inĩ [tũbakũri-inĩ] twa betha.” (Thimo 25:11) Famĩlĩ iria ciĩrutaga kwaranĩria wega nĩ ikinyũkĩtie ikinya inene harĩ kũgĩa na gĩkeno.
ITEMI RĨA BATA RĨA WENDO
10. Nĩ wendo ũrĩkũ wa bata makĩria thĩinĩ wa kĩhiko?
10 Kiugo “wendo” nĩ gĩcokeretwo maita maingĩ ibuku-inĩ rĩrĩ. Hihi nĩ ũraririkana mũthemba ũrĩa ũtĩtĩrithĩtio mũno wa wendo? Wendo ũrĩa ũkoragwo gatagatĩ ka mũndũrũme na mũtumia (Kĩgiriki, eʹros) nĩ ũkoragwo na itemi rĩa bata kĩhiko-inĩ, na thĩinĩ wa ihiko ikũgaacĩra, ũkuruhanu na ũrata mũnene (Kĩgiriki, phi·liʹa) nĩ ũkũraga gatagatĩ ka mũthuri na mũtumia. Ĩndĩ wendo wa bata makĩria nĩ ũrĩa ũrũgamĩrĩirũo nĩ kiugo gĩa Kĩgiriki a·gaʹpe. Ũcio nĩguo wendo ũrĩa tũkũragia harĩ Jehova, harĩ Jesu, na harĩ andũ arĩa angĩ. (Mathayo 22:37-39) Nĩguo wendo ũrĩa Jehova onagia andũ. (Johana 3:16) Na githĩ ti ũndũ wa kũgegania atĩ no tũhote kuonia ciana ciitũ na arĩa tũhikanĩtie nao wendo ta ũcio!—1 Johana 4:19.
11. Wendo ũteithagia atĩa kwagĩria kĩhiko?
11 Thĩinĩ wa kĩhiko, wendo ũcio wa gĩkĩro kĩa igũrũ nĩguo kũna “wohanagia maũndũ mothe hamwe nĩguo maagĩrĩre kũna.” (Akolosai 3:14) Wohanagia mũthuri na mũtumia na ũgatũma mende gwĩkanĩra na gwĩkĩra ciana ciao maũndũ mega biũ. Rĩrĩa famĩlĩ ciagĩa na moritũ, wendo ũciteithagia kũhiũrania na maũndũ irĩ na ũrũmwe. O ũrĩa mũthuri na mũtumia wake marakũra, wendo nĩ ũmateithagia gũteithania na o mũndũ gũthiĩ na mbere kuona ũrĩa ũngĩ arĩ wa bata. “Wendani-rĩ . . . ndũcaragia ũrĩa ũngĩĩguna guo mwene. . . . Nĩwĩtiiragĩrĩria maũndũ mothe, na ũgetĩkia maũndũ mothe, na ũkerĩgĩrĩra maũndũ mothe, o na ũgakirĩrĩria maũndũ mothe. Wendani ndũrĩ hĩndĩ ũngĩngʼatĩka [ũngĩhooteka].”—1 Akorintho 13:4-8.
12. Wendo wa mũthuri na mũtumia harĩ Ngai wĩkĩraga kĩhiko kĩao hinya atĩa?
12 Kĩhiko gĩtirũmaga nĩ ũndũ wa wendo gatagatĩ ka mũthuri na mũtumia tu, ĩndĩ makĩria kĩrũmaga nĩ ũndũ wa wendo wao harĩ Jehova. (Kohelethu 4:9-12) Nĩkĩ? Mũtũmwo Johana aandĩkire ũũ: “Kwenda Ngai nĩ atĩrĩ, nĩ tũmenyagĩrĩre maathani make.” (1 Johana 5:3) Kwoguo, aciari magĩrĩirũo kũruta ciana ciao njĩra ya wĩyamũrĩri Ngai, ti tondũ tu nĩ mendete ciana ciao mũno no nĩ tondũ ũcio nĩ watho wa Jehova. (Gũcokerithia Maathani 6:6, 7) Magĩrĩirũo gwĩthema ũtharia ti tondũ tu nĩ mendanĩte, no gĩtũmi kĩnene nĩ tondũ nĩ mendete Jehova, ũrĩa ‘ũgaatuĩra ahũri-maraya na itharia.’ (Ahibirania 13:4) O na angĩkorũo ũmwe nĩ atũmaga kũgĩe na mathĩna maritũ thĩinĩ wa kĩhiko-rĩ, wendo harĩ Jehova nĩ ũrĩtindĩkaga ũcio ũngĩ gũthiĩ na mbere kũrũmĩrĩra motaaro ma Bibilia. Hatarĩ nganja, gũkena nĩ famĩlĩ iria wendo wa mũndũ na ũrĩa ũngĩ ũkoragwo wĩhocetie harĩ wendo wao harĩ Jehova.
FAMĨLĨ ĨRĨA ĨKAGA WENDI WA NGAI
13. Kwĩrutanĩria gwĩka wendi wa Ngai kũngĩteithia mũndũ atĩa gũthingata maũndũ marĩa ma bata makĩria?
13 Mũtũũrĩre wothe wa Mũkristiano wĩhocetie biũ harĩ gwĩka wendi wa Ngai. (Thaburi 143:10) Kũu nĩkuo kwĩyamũrĩra Ngai kũna. Gwĩka wendi wa Ngai gũteithagia famĩlĩ cithingatage maũndũ marĩa ma bata makĩria. (Afilipi 1:9, 10) Kwa ngerekano, Jesu oigire ũũ: “Nĩ gũkorũo ndokire kũmenithania mũndũ na ithe, na mũirĩtu na nyina, o na mũtumia na nyaciarawe; o nacio thũ cia mũndũ igatuĩka o andũ a nyũmba yake kĩũmbe.” (Mathayo 10:35, 36) O ta ũrĩa Jesu oigire, arũmĩrĩri ake aingĩ nĩ manyarirĩtwo nĩ andũ a famĩlĩ ciao. Ũcio nĩ ũndũ wa kĩeha mũno! O na kũrĩ ũguo, ũkuruhanu witũ na andũ a famĩlĩ ndwagĩrĩirũo gũkĩra wendo witũ harĩ Jehova Ngai na harĩ Jesu Kristo. (Mathayo 10:37-39) Mũndũ angĩkirĩrĩria o na kũrĩ na ũkararia thĩinĩ wa famĩlĩ, arĩa maramũkararia no magarũrũke nĩ ũndũ wa kuona wĩyamũrĩri wake harĩ Ngai. (1 Akorintho 7:12-16; 1 Petero 3:1, 2) O na kũngĩaga gũthiĩ ũguo, mũndũ ndangĩgunĩka o na hanini angĩtiga gũtungatĩra Ngai nĩ ũndũ wa ũkararia.
14. Kwĩrirĩria gwĩka wendi wa Ngai kũngĩteithia aciari atĩa gũtongoria ciana ciao wega?
14 Gwĩka wendi wa Ngai nĩ gũteithagia aciari gũtua matua mega. Kwa ngerekano-rĩ, thĩinĩ wa ndũrĩrĩ imwe aciari monaga ciana itariĩ ta mũthithũ, na makehoka gũgaateithio nĩcio ũkũrũ-inĩ wao. O na gũtuĩka nĩ kwagĩrĩire ciana ciagimara gũteithia aciari a cio akũrũ, rĩciria rĩu rĩtiagĩrĩirũo gũtũma aciari mathingʼĩrĩrie ciana ciao ithingate mĩoroto ya kĩĩmwĩrĩ ũtũũro-inĩ. Aciari matingĩteithia ciana ciao angĩkorũo megũcirera magĩcionagia ũrĩa indo cia kĩĩmwĩrĩ irĩ cia bata gũkĩra maũndũ ma kĩĩroho.—1 Timotheo 6:9.
15. Eunike, nyina wa Timotheo, nĩ kĩonereria kĩega biũ harĩ gwĩka wendi wa Ngai na njĩra ĩrĩkũ?
15 Eunike nyina wa Timotheo, mũrata wa Paulo nĩ kĩonereria kĩega ũndũ-inĩ ũcio. (2 Timotheo 1:5) O na gũtuĩka mũthuriwe ndaarĩ Mũkristiano, Eunike marĩ na Loisi, cũwe wa Timotheo, nĩ maahotire kũrera Timotheo wega athingate wĩyamũrĩri Ngai. (2 Timotheo 3:14, 15) Timotheo atuĩka mũndũ mũgima, Eunike nĩ aamwĩtĩkĩririe oime mũciĩ akahunjie ũhoro wa Ũthamaki marĩ amiconarĩ hamwe na Paulo. (Atũmwo 16:1-5) Na githĩ to mũhaka akorũo nĩ aakenire mũno kuona mũrũwe atuĩkĩte mũmiconarĩ ũrĩ gatũ? Wĩyamũrĩri wake harĩ Ngai arĩ mũndũ mũgima woonanirie wega ũrĩa aamenyeretio ũnyinyi-inĩ wake. Hatarĩ nganja, Eunike nĩ aakoragwo na gĩkeno na kũiganĩra nĩ ũndũ wa kũigua riboti cia ũtungata wa Timotheo wa wĩhokeku, o na gũtuĩka no kũhoteke nĩ aaiguaga amwagĩte.—Afilipi 2:19, 20.
FAMĨLĨ NA MAHINDA MAKU MARĨA MAROKA
16. Arĩ mũndũ mũgima-rĩ, nĩ ũndũ ũrĩkũ mwega Jesu aarũmbũyirie, no muoroto wake mũnene warĩ ũrĩkũ?
16 Jesu aarereirũo famĩlĩ-inĩ yetigĩrĩte Ngai, na arĩ mũndũ mũgima, nĩ aarũmbũyirie mabataro ma nyina. (Luka 2:51, 52; Johana 19:26) O na kũrĩ ũguo, muoroto wa Jesu warĩ kũhingia wendi wa Ngai, na gwĩka ũguo kwarĩ hamwe na kũhingũrĩra andũ njĩra nĩguo magaakenera muoyo wa tene na tene. Eekire ũguo rĩrĩa aarutire muoyo wake mũkinyanĩru ũrĩ ũkũũri nĩ ũndũ wa andũ ehia.—Mariko 10:45; Johana 5:28, 29.
17. Mũthiĩre wa Jesu wa wĩhokeku ũtũmĩte arĩa mekaga wendi wa Ngai magĩe na ciĩrĩgĩrĩro irĩkũ njega?
17 Thutha wa Jesu gũkua, Jehova nĩ aamũriũkirie agĩthiĩ igũrũ na akĩmũhe ũnene, na macũngĩrĩro-inĩ akĩmũtua Mũthamaki Ũthamaki-inĩ wa igũrũ. (Mathayo 28:18; Aroma 14:9; Kũguũrĩrio 11:15) Igongona rĩa Jesu rĩahotithirie andũ amwe mathuurwo magathamake hamwe nake Ũthamaki-inĩ ũcio. Ningĩ nĩ rĩahingũrire njĩra nĩguo arĩa angĩ marĩ na mwerekera ũrĩa wagĩrĩire magaakenera ũtũũro thĩinĩ wa thĩ ĩtuĩtwo paradiso rĩngĩ. (Kũguũrĩrio 5:9, 10; 14:1, 4; 21:3-5; 22:1-4) Mweke ũrĩa mũnene mũno tũrĩ naguo ũmũthĩ nĩ kũhunjĩria andũ ũhoro ũcio mwega matũũra-inĩ maitũ.—Mathayo 24:14.
18. Mũndũ ũmwe ũmwe na famĩlĩ marekĩrũo ngoro na makaririkanio ũndũ ũrĩkũ?
18 O ta ũrĩa mũtũmwo Paulo onanirie, kwĩyamũrĩra Ngai gũtũheaga kĩĩrĩgĩrĩro atĩ andũ no magae na irathimo icio ũtũũro-inĩ “ũrĩa ũgoka.” Hatarĩ nganja, ĩyo nĩyo njĩra ĩrĩa njega makĩria ya kũgĩa na gĩkeno! Ririkana atĩ, “thĩ nĩ gũthira ĩrathira, o na mwĩrirĩrio wayo; no rĩrĩ, ũrĩa wĩkaga ũrĩa Ngai endaga, ũcio nĩ wa gũtũũra nginya tene o na tene.” (1 Johana 2:17) Gũkĩrĩ ũguo, o na angĩkorũo wĩ mwana kana mũciari, mũthuri kana mũtumia, kana ndũingĩrĩte kĩhiko-inĩ, ũrĩ na ciana kana ndũrĩ, wĩrutanĩrie gwĩkaga wendi wa Ngai. O na rĩrĩa ũrĩ hatĩka-inĩ kana moritũ-inĩ manene, ndũkanariganĩrũo atĩ ũrĩ ndungata ya Ngai ũrĩa ũrĩ muoyo. Kwoguo, reke ciĩko ciaku ikenagie Jehova. (Thimo 27:11) Na mĩthiĩre yaku ĩrokũrehagĩra gĩkeno mahinda-inĩ maya na muoyo wa tene na tene thĩinĩ wa thĩ njerũ ĩrĩa ĩroka!