GĨCUNJĨ GĨA IKŨMI NA ITHATHATŨ
Aarĩ na Ũũgĩ, Ũcamba, na Ndeeyendete
1-3. (a) Esiteri aaiguaga atĩa o ũrĩa aakuhagĩrĩria gĩtĩ kĩa ũnene kĩa mũthuriwe? (b) Mũthamaki eekire atĩa ona Esiteri?
ESITERI agĩkuhĩrĩria gĩtĩ kĩa mũthamaki akĩhũũraga ngoro. Ta hũũra mbica ũrĩa gwakirĩte nyũmba-inĩ ĩyo ya mũthamaki ũũ atĩ Esiteri nĩ aiguaga makinya make na nguo ciake ikĩgamba. Ndaarekire meciria make magucĩrĩrio nĩ riri wa nyũmba ĩyo ta itugĩ ciayo thaka na mbaũ cia goro iria ciahũthĩrĩtwo cia mĩtarakwa ya Lebanoni. Handũ ha ũguo, aamaigire harĩ mũthuri ũrĩa waikarĩire gĩtĩ kĩu kĩa ũthamaki ũrĩa ũngĩatuire kana nĩ egũtũũra kana oragwo.
2 Mũthamaki akĩmwĩrorera o ũrĩa aakuhagĩrĩria na akĩmũtambũrũkĩria rũthanju rwake rwa ũnene. O na gũtuĩka gũtambũrũkia rũthanju rũu kwarĩ ũndũ mũhũthũ, nĩ kwahonokirie Esiteri tondũ nĩ kwamwehereirie mahĩtia marĩa eekĩte ma gũthiĩ kũrĩ mũthamaki atetĩtwo. Rĩrĩa Esiteri aakuhĩrĩirie, akĩhutia rũthanju rũu mũthia-inĩ.—Esit. 5:1, 2.
Esiteri aacokeirie mũthamaki ngatho nĩ ũndũ wa tha ciake enyihĩtie
3 Ũndũ o wothe wahutanĩtie na Mũthamaki Ahasuerusu wonanagia ũtonga wake mũingĩ na hinya mũnene. Nguo cia athamaki a Perisia hĩndĩ ĩyo cioimaga mamilioni ma mbeca. No Esiteri nĩ oĩ atĩ mũthuriwe nĩ aamwendete. Aamwĩrire ũũ: “Esiteri, mũthamaki ũyũ mũtumia, ũbatairio nĩ kĩ? O naguo ũndũ ũrĩa ũkwenda kũ’hoya nĩ ũrĩkũ? Ũndũ ũrĩa ũkuuga wĩkwo-rĩ, o na ũngĩkorũo ũkuuga ũheo nuthu ya mabũrũri marĩa njathaga-rĩ, ti itherũ nĩũgwĩkwo.”—Esit. 5:3.
4. Nĩ moritũ marĩkũ Esiteri eerekeire gũcemania namo?
4 Esiteri nĩ onanĩtie wĩtĩkio wa mwanya na ũcamba, na okĩte mbere ya mũthamaki nĩgetha agitĩre Ayahudi tondũ nĩ maabangĩirũo kũũragwo. Gũkinyĩria hau nĩ aagĩte na moimĩrĩro mega, no nĩ haarĩ moritũ eerekeire gũcemania namo. Aabataraga kũiguithia mũthamaki ũcio warĩ mwĩtĩi atĩ mũtaarani wake ũrĩa eehokete biũ aarĩ mũndũ mwaganu na atĩ nĩ aamũhenereirie oragithie Ayahudi. Angĩahotire kũmũiguithia atĩa, na nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta kuumana na wĩtĩkio wake?
Aathurire na Ũũgĩ “Hĩndĩ ya Kwaria”
5, 6. (a) Esiteri aahũthĩrire atĩa ũtaaro ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Kohelethu 3:1, 7? (b) Esiteri onanirie ũũgĩ atĩa rĩrĩa aaririe na mũthuriwe?
5 Hihi Esiteri angĩaitũrũrĩire mũthamaki mathĩna make mothe mbere ya arĩa othe maarĩ hau? Angĩekire ũguo, angĩaconorithirie mũthamaki na ahe Hamani mweke wa gwĩtetera. Aagĩkire atĩa? Karine nyingĩ mbere ĩyo, Mũthamaki Suleimani aandĩkĩte ũũ atongoretio nĩ roho: “Ũndũ o wothe ũrĩa ũrĩ gũkũ thĩ, ũrĩ na ihinda rĩaguo . . . hĩndĩ ya gũkira ki, o na hĩndĩ ya kwaria.” (Koh. 3:1, 7) No tuone atĩ Moridekai, mũthuri warĩ mwĩhokeku, nĩ aarutaga Esiteri kũmenya maũndũ ta macio kuuma arĩ o mũnini. Hatarĩ nganja Esiteri nĩ aamenyaga wega gũthuura “hĩndĩ ya kwaria.”
6 Esiteri oigire ũũ: “Kũngĩkorũo wee, mũthamaki wakwa, nĩũkuona arĩ wega-rĩ, ndagũthaitha mũũke ũmũthĩ na Hamani iruga-inĩ rĩrĩa ngũrugithĩirie.” (Esit. 5:4) Mũthamaki agĩĩtĩkĩra na akiuga Hamani etwo. Hihi nĩ wona ũrĩa Esiteri aaririe na njĩra ya ũũgĩ? Ndaaconorithirie mũthuriwe na aabangire ihinda na handũ hega ha kũmwĩrĩra mathĩna make.—Thoma Thimo 10:19.
7, 8. Iruga rĩa mbere rĩa Esiteri rĩahaanaga atĩa, na nĩ kĩĩ kĩagiririe arie hĩndĩ ĩyo?
7 Hatarĩ nganja Esiteri nĩ aaharĩirie iruga rĩu wega, na agĩtigĩrĩra atĩ rĩgũkorũo na maũndũ marĩa mothe mũthuriwe eendete. Iruga rĩu rĩarĩ na ndibei ĩrĩa njega nĩguo ngoro cia andũ ikene. (Thab. 104:15) Ahasuerusu nĩ aakenire mũno nginya akĩũria Esiteri o rĩngĩ nĩ ũndũ ũrĩkũ angĩendire ekĩrũo. Hihi rĩrĩ nĩrĩo rĩarĩ ihinda rĩa kwaria?
8 Esiteri onire atĩ tirĩo. Handũ ha ũguo, eetĩire mũthamaki na Hamani iruga rĩa kerĩ mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire. (Esit. 5:7, 8) Nĩ kĩĩ kĩagiririe arie hĩndĩ ĩyo? Ririkana atĩ Ayahudi othe meerekeire kũũragwo thutha wa Hamani gwĩtĩkĩrio eke ũguo. Kwoguo no nginya Esiteri angĩatigĩrĩire atĩ nĩ athuura ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire tondũ mĩoyo ya andũ aingĩ yarĩ ũgwati-inĩ. Nĩ ũndũ ũcio agĩeterera, na agĩetha mweke ũngĩ wa kuonia mũthuriwe ũrĩa aamũtĩĩte.
9. Ngumo ya wetereri nĩ ya bata nĩkĩ, na tũngĩĩgerekania atĩa na Esiteri ũhoro-inĩ ũcio?
9 Wetereri nĩ ngumo ya bata na ndĩrĩ andũ aingĩ. O na gũtuĩka Esiteri nĩ aatangĩkaga meciria na akenda mũno kwaria, eetereire ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire. Kĩonereria gĩake no gĩtũrute maũndũ maingĩ tondũ o na ithuĩ rĩmwe nĩ tuonaga maũndũ marabatara kũrũngwo. Tũngĩbatara kwaria na andũ arĩa marĩ na ũnene nĩ getha moe ikinya rĩa kũrũnga ũndũ, tũbatiĩ kwĩgerekania na wetereri wa Esiteri. Thimo 25:15 yugaga ũũ: “Ũkirĩrĩria mũraya ũtũmaga mũnene agucĩrĩrĩke, na rũrĩmĩ ruororo nĩruunaga ihĩndĩ.” Tũngĩeterera ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire na twarie tũhooreire ta Esiteri, no tũhote kũiguithia nginya arĩa marĩ ngoro nyũmũ. Hihi Jehova, Ngai wa Esiteri nĩ aarathimire wetereri na ũũgĩ wake?
Wetereri nĩ Ũteithagĩrĩria Kũrehe Kĩhooto
10, 11. Hamani aarakaririo nĩ kĩĩ thutha wa kuuma iruga-inĩ, na mũtumia wake na arata maamwĩrire eke atĩa?
10 Wetereri wa Esiteri nĩ watũmire maũndũ maingĩ ma mwanya mekĩke. Hamani oimire iruga-inĩ rĩa mbere “akenete na ngoro yake mũno” tondũ eeciragia atĩ mũthamaki na mũtumia wake nĩ maamwendete gũkĩra andũ arĩa angĩ. No rĩrĩa aahĩtũkaga kĩhingo-inĩ kĩa mũthamaki, akĩona atĩ Moridekai nĩ aarega kũmũinamĩrĩra. O ta ũrĩa tuonire gĩcunjĩ-inĩ kĩrĩa kĩhĩtũku, Moridekai ti gĩtĩo aagĩte no eekire ũguo nĩ ũndũ wa thamiri yake na ũrata wake na Jehova Ngai. No we Hamani “agĩgĩtũkũyana mũno.”—Esit. 5:9.
11 Rĩrĩa Hamani eerire mũtumia wake na arata ake ũhoro wa gĩĩko kĩu, maamwĩrire athondeke mũtĩ mũnene wa mita 22 acoke ahoe mũthamaki rũtha rwa gũcuuria Moridekai mũtĩ-inĩ ũcio. Hamani agĩkenio nĩ rĩĩciria rĩu na agĩathana mũtĩ ũcio ũthondekwo.—Esit. 5:12-14.
12. Nĩ kĩĩ gĩatũmire mũthamaki oige athomerũo ibuku rĩrĩa rĩandĩkĩtwo maũndũ ma Bũrũri, na nĩ ũndũ ũrĩkũ aamenyire?
12 Bibilia ĩtwĩraga atĩ ũtukũ ũcio “mũthamaki akĩũrũo nĩ toro.” Akiuga athomerũo ibuku rĩrĩa rĩandĩkĩtwo maũndũ ma Bũrũri. Ũndũ ũmwe wandĩkĩtwo ho wegiĩ mũbango wa kũũraga Ahasuerusu. Akĩririkana ũhoro ũcio na atĩ andũ arĩa maaũbangĩte nĩ maanyitĩtwo na makoragwo. Ĩ nake Moridekai, ũrĩa wahithũrĩtie ũhoro ũcio? O rĩmwe akĩũria nĩ kĩheo kĩrĩkũ Moridekai aahetwo. Macokio maarĩ marĩkũ? Gũtirĩ kĩndũ aaheetwo.—Thoma Esiteri 6:1-3.
13, 14. (a) Maũndũ ma Hamani maambĩrĩirie gũthũka atĩa? (b) Hamani eerirũo atĩa nĩ mũtumia wake na arata?
13 Tondũ mũthamaki nĩ eendaga kũrũnga mahĩtia macio, akĩũria nũũ ũngĩmũteithia. Hamani aakinyĩte kwa mũthamaki tene mũno mũthenya ũcio, hihi akĩhĩahĩa kũheo rũtha rwa kũũraga Moridekai. No mbere ya Hamani oigĩte ũrĩa arenda, mũthamaki akĩmũũria nĩ kĩheo kĩrĩkũ kĩega gĩa kũhe mũndũ wakenetie mũthamaki. Hamani eeciririe atĩ nĩwe warĩ mũndũ ũcio. Nĩ ũndũ ũcio, akĩgweta maũndũ manene akiuga ahumbwo nguo cia mũthamaki na athiũrũrũkio Shushani akuuĩtwo nĩ mbarathi cia mũthamaki akĩgathagĩrĩrio na mũgambo mũnene. Ta hũũra mbica ũrĩa Hamani aatukire gĩthithi aamenya atĩ mũndũ ũcio wabataraga gũtĩo aarĩ Moridekai! Na hihi nũũ waheirũo wĩra wa kũmũgathĩrĩria? Nĩ Hamani!—Esit. 6:4-10.
14 Hamani aarutire wĩra ũcio na kwĩringĩrĩria tondũ ndwamũkenirie o na hanini, agĩcoka akĩinũka na ihenya arĩ na kĩeha. Mũtumia wake na arata makĩmwĩra atĩ ũndũ ũcio wonanagia atĩ ndangĩahotire gũtooria Moridekai.—Esit. 6:12, 13.
15. (a) Wetereri wa Esiteri warĩ na moimĩrĩro marĩkũ mega? (b) Nĩkĩ nĩ ũndũ wa ũũgĩ ‘gweterera’?
15 Mũthenya ũcio ũmwe tu Esiteri aagĩire na wetereri nĩ watũmire Hamani akorũo ethũkĩria rĩĩtwa. Githĩ to kũhoteke Jehova nĩwe watũmĩte mũthamaki age toro? (Thim. 21:1) Nokĩo Bibilia ĩtwĩkĩraga ngoro ‘twetagĩrĩre.’ (Thoma Mika 7:7.) Tũngĩĩhoka Ngai na tũmweterere, nĩ tũrĩonaga atĩ arĩninaga mathĩna maitũ na njĩra njega gũkĩra ũrĩa tũngĩĩciria.
Aaririe Ategwĩtigĩra
16, 17. (a) “Hĩndĩ ya kwaria” ya Esiteri yakinyire rĩ? (b) Esiteri aarĩ na ngũrani ĩrĩkũ na Vashiti?
16 Esiteri ndangĩageririe wetereri wa mũthamaki makĩria, kwoguo akĩona nĩ wega amũhe ũhoro wothe iruga-inĩ rĩa kerĩ. Angĩambĩrĩirie atĩa? Mũthamaki aamũheire mweke akĩmũũria o rĩngĩ angĩenda gwĩkĩrũo atĩa. (Esit. 7:2) “Hĩndĩ ya kwaria” ya Esiteri ĩgĩkinya.
17 No kũhoteke Esiteri nĩ aahoire Ngai na ngoro atanagweta ciugo ici: “Ingĩkorũo nĩnjĩtĩkĩrĩkĩte nĩwe, wee mũthamaki ũyũ, na ũkorũo nĩwonete arĩ wega-rĩ, ndagũthaitha ũreke ’heo ũndũ ũyũ ndĩrenda, naguo nĩ atĩ ndekwo ndũũre muoyo, o na andũ akwa o nao marekwo matũũre muoyo nĩ ũndũ wa ihoya rĩakwa.” (Esit. 7:3) Ta rora wone atĩ eerire mũthamaki atĩ nĩ aatĩĩte itua rĩake rĩgiĩ ũrĩa angĩonire arĩ wega. Esiteri aarĩ ngũrani mũno na Vashiti, ũrĩa warĩ mũtumia wa mũthamaki na waconorithirie mũthuriwe akĩendaga. (Esit. 1:10-12) Makĩria ma ũguo, Esiteri ndonirie mũthamaki atĩ nĩ aahĩtĩtie nĩ kwĩhoka Hamani. Ithenya rĩa ũguo, aahoire mũthamaki agitĩre muoyo wake kuuma ũgwati-inĩ.
18. Esiteri aaheire mũthamaki ũhoro atĩa?
18 Hatirĩ nganja ihoya rĩu nĩ rĩahutirie na rĩkĩmakia mũthamaki. Nũũ ũcio hihi wageretie kũingĩria mũtumia wake ũgwati-inĩ? Esiteri akĩmwĩra ũũ: “Tũrĩ endie, niĩ mwene o na andũ akwa, nĩ getha tũninwo, tũũragwo, tũhuke biũ. No rĩrĩ, korũo nĩ kwendio tũkwendio tũgatuĩke ngombo cia arũme, o na cia andũ-a-nja, nĩingĩĩkirĩire o ki, o na harĩa thũ iitũ ĩtangĩhota kũrĩha ngero ĩrĩa ĩngĩgerũo mũthamaki.” (Esit. 7:4) Rora wone atĩ Esiteri aaheanire ũhoro gĩtaũ no akĩongerera atĩ nĩ angĩakirire korũo nĩ kwendio meendetio ũkombo-inĩ. No tondũ ũndũ ũcio nĩ ũngĩahutirie mũthamaki, ndangĩagire kũmwĩra.
19. Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta kuumana na Esiteri wĩgiĩ gũkinyĩra ngoro cia andũ?
19 Kĩonereria kĩa Esiteri gĩtũrutaga atĩ tũngĩenda gũkinyĩra ngoro ya mũndũ twendete kana mũndũ wĩ na ũnene twĩ na thĩna mũna, tũrabatara ngumo cia wetereri na gĩtĩo na kwaga kũhithĩrĩra ũhoro. —Thim. 16:21, 23.
20, 21. (a) Esiteri aahithũririe mũbango wa Hamani atĩa, na mũthamaki eekire atĩa? (b) Hamani eekire atĩa mũbango wake wahithũrio?
20 Ahasuerusu akĩũria ũũ: “Ũcio ũngĩeta gwĩciria na ngoro eke ũndũ ta ũcio-rĩ, nũ hihi; na arĩ ha?” Ta hũũra mbica Esiteri akĩorota akiugaga ciugo ici: “Nĩ thũ, o na mũmuku witũ; na nĩwe Hamani ũyũ mwaganu.” Hihi thitango ĩyo ĩngĩarehire moimĩrĩro marĩkũ? Hamani akĩiyũrũo nĩ guoya. Ta hũũra mbica mũthamaki ũcio atunĩhĩte gĩthithi rĩrĩa aamenyire atĩ mũtaarani wake ũrĩa eehokete nĩ aamũhenereirie ahĩtũkie watho ũngĩaninire mũtumia wake eendete! Mũthamaki akiuma atũkũyanĩte, agĩthiĩ mũgũnda-inĩ akarikĩrie marakara.—Esit. 7:5-7.
Esiteri aahithũririe waganu wa Hamani ategwĩtigĩra
21 Nake Hamani akĩrũgama ethaithanĩrĩre he Esiteri, mũtumia wa mũthamaki. Rĩrĩa mũthamaki aacokire nyũmba agĩkora Hamani egũithĩtie harĩa Esiteri aaikarĩire, aamũririe arĩ na marakara kana eendaga kũnyita mũtumia wake kĩa hinya o kũu nyũmba-inĩ yake. Kĩũria kĩu gĩkĩonania atĩ Hamani eerekeire kũũragwo. Akĩeherio hau ahumbĩrĩtwo ũthiũ. Hĩndĩ ĩyo, mũndũ ũmwe wehokeirũo maũndũ nyũmba-inĩ ya mũthamaki akiuga atĩ Hamani nĩ aathondekithĩtie mũtĩ wa gũcuuria Moridekai. Nake mũthamaki akiuga Hamani we mwene acuurio mũtĩ-inĩ ũcio.—Esit. 7:8-10.
22. Kĩonereria kĩa Esiteri kĩngĩtũruta ũndũ ũrĩkũ wĩgiĩ kwaga gũkua ngoro kana gũte mwĩhoko?
22 Thĩinĩ wa thĩ ĩno ĩiyũire wagi wa kĩhooto, nĩ ũndũ mũhũthũ gwĩciria atĩ gũtirĩ hĩndĩ kĩhooto gĩkoneka. Hihi ũrĩ wagĩa na mawoni ta macio? Esiteri ndaakuire ngoro kana agĩte mwĩhoko. Rĩrĩa ihinda rĩakinyire, aaririe arĩ na ũcamba na akĩĩhoka atĩ Jehova nĩ egwĩka ũrĩa kwagĩrĩire. Rekei o na ithuĩ twĩkage o ũguo. Jehova ndarĩ acenjia. O ta ũrĩa eekire Hamani, no ahotaga kũhithũria waara wa andũ arĩa aganu.—Thoma Thaburi 7:11-16.
Aateteire Jehova na Andũ Ake atarĩ na Mwĩyendo
23. (a) Mũthamaki aaheire Moridekai na Esiteri kĩĩ? (b) Ũrathi wa Jakubu wĩgiĩ Benjamini wahingire atĩa? (Rora gathandũkũ “Ũrathi Ũrĩa Wahingirio.”)
23 Mũthamaki akĩmenya Moridekai wega atĩ makĩria ma kũmũgitĩra ndakoragwo, nĩwe warĩ ithe mũreri wa Esiteri. Akĩmũtua wa kerĩ kuuma harĩ we. Mũthamaki akĩhe Esiteri nyũmba hamwe na ũtonga mũingĩ wa Hamani nake agĩtua Moridekai mũnene wayo.—Esit. 8:1, 2.
24, 25. (a) Nĩkĩ Esiteri ndangĩatigire kũmaka o na thutha wa kũhithũria mũbango wa Hamani? (b) Esiteri eeingĩririe ũgwati-inĩ o rĩngĩ atĩa?
24 Hihi rĩu Esiteri nĩ angĩatigire kũmaka tondũ we na Moridekai matiarĩ ũgwati-inĩ rĩngĩ? No akorirũo nĩ eeyendete. Ihinda-inĩ rĩu, watho wa Hamani wa kũũraga Ayahudi othe nĩ watwaragĩrũo andũ ituri-inĩ ciothe cia bũrũri. Hamani nĩ aacukĩte mĩtĩ kana Puri, hihi mũthemba wa ũgo, nĩ getha amenye ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire rĩa gũtharĩkĩra Ayahudi. (Esit. 9:24-26) O na gũtuĩka gwatigĩtie mĩeri mĩingĩ mũthenya ũcio ũkinye, no wakuhagĩrĩria. Hihi ũgwati ũcio no ũngĩagirĩrĩirio?
25 Esiteri akĩĩingĩria ũgwati-inĩ o rĩngĩ na njĩra ya gũthiĩ kũrĩ mũthamaki atetĩtwo. Akĩrĩrĩra mũthuri wake nĩ ũndũ wa Ayahudi na akĩmũthaitha athararie watho ũcio mũũru. No mahinda-inĩ macio, watho ũhĩtũkĩtio nĩ mũthamaki wa Perisia ndũngĩathararirio. (Dan. 6:12, 15) Nĩ ũndũ ũcio, mũthamaki akĩĩra Esiteri na Moridekai mathondeke watho ũngĩ mwerũ. Watho ũcio wa kerĩ ũgĩtũmwo bũrũri wothe na ũgĩĩtĩkĩria Ayahudi kwĩgitĩra. Warĩ ũhoro mwega kũrĩ Ayahudi tondũ nĩ wamaheire mwĩhoko. (Esit. 8:3-16) No tũgerie kũhũũra mbica Ayahudi makĩĩhaarĩria nĩ ũndũ wa mbaara, ũndũ matangĩahotire gwĩka korũo watho ũcio mwerũ ndwathondeketwo. No makĩria ma ũguo-rĩ, hihi “Jehova Mũnene wa Ita” nĩ angĩamateithirie?—1 Sam. 17:45.
Esiteri na Moridekai maatũmanire watho mwerũ ũtwarũo kũrĩ Ayahudi othe arĩa maarĩ rungu rwa Ũthamaki wa Perisia
26, 27. (a) Ũhootani ũrĩa Jehova aaheire andũ ake warĩ mũnene na gĩkĩro kĩrĩkũ? (b) Kũniinwo kwa ariũ a Hamani kwahingirie ũrathi ũrĩkũ?
26 Rĩrĩa mũthenya ũcio wakinyire, andũ a Ngai nĩ meehaarĩirie. O na anene amwe a Perisia nĩ maamanyitaga mbaru tondũ nĩ maaiguĩte ũhoro atĩ Moridekai, ũrĩa warĩ Mũyahudi, nĩwe watuĩtwo wa kerĩ kuuma harĩ mũthamaki. Jehova akĩhe andũ ake ũhootani mũnene. Agĩtigĩrĩra atĩ thũ ciao nĩ ciatoorio biũ ũndũ citakamatharĩkĩra rĩngĩ.a—Esit. 9:1-6.
27 Makĩria ma ũguo, Moridekai ndangĩahotire kũrũgamĩrĩra nyũmba ya Hamani arĩ na thayũ ariũ a Hamani ũcio mwaganu marĩ o muoyo. Kwoguo o nao makĩũragwo. (Esit. 9:7-10) Ũndũ ũcio ũkĩhingia ũrathi wa Bibilia ũrĩa Ngai oigĩte atĩ Aamaleki, arĩa maarĩ thũ cia andũ ake, nĩ mangĩaninirũo biũ. (Gũcok. 25:17-19) No kũhoteke ariũ a Hamani nĩo maarĩ rũciaro rwa mũthia rwa rũrĩrĩ rũu.
28, 29. (a) Nĩkĩ warĩ wendi wa Jehova Esiteri na Ayahudi meingĩrie mbaara-inĩ? (b) Nĩkĩ kĩonereria kĩa Esiteri nĩ kĩrathimo harĩ ithuĩ?
28 O na gũtuĩka Esiteri aarĩ mũtumia mwĩthĩ, nĩ aabataraga kũruta mawĩra maritũ ta gũthondeka mawatho megiĩ mbaara. Ndwarĩ wĩra mũhũthũ. No wendi wa Jehova warĩ andũ ake magitĩrũo tondũ Aisiraeli nĩo mangĩkaruta Mesia ũrĩa weranĩirũo, ũrĩa ũngĩkarehera andũ othe kĩrathimo! (Kĩam. 22:18) Ndungata cia Ngai nĩ ikenaga kũmenya atĩ rĩrĩa Mesia okire gũkũ thĩ, nĩ aakaanirie arũmĩrĩri ake kũrũa mbaara ya mwĩrĩ.—Mat. 26:52.
29 O na kũrĩ ũguo, Akristiano nĩ marũaga mbaara ya kĩĩroho tondũ Shaitani akoragwo ehotorete gũthũkia wĩtĩkio witũ harĩ Jehova Ngai. (Thoma 2 Akorintho 10:3, 4.) Githĩ ti kĩrathimo gũkorũo na kĩonereria kĩa Esiteri? Rekei twĩgerekanagie na wĩtĩkio wake na njĩra ya kũhũthĩra ũũgĩ na wetereri tũgĩkinyĩra arĩa angĩ ngoro, na tũrũĩrĩre andũ a Ngai tũrĩ na ũcamba na tũtarĩ na mwĩyendo.
a Mũthamaki aaheire Ayahudi mũthenya ũngĩ nĩguo maniine thũ ciao biũ. (Esit. 9:12-14) Nginya ũmũthĩ Ayahudi nĩ maririkanaga ũhootani ũcio o mwaka mweri-inĩ wa Adari, ũrĩa ũringaine na mũthia wa mweri wa kerĩ na kĩambĩrĩria kĩa mweri wa gatatũ. Gĩkũngũĩro kĩu gĩtagwo Purimu, na gĩetanirio na mĩtĩ ĩrĩa Hamani aacukire akĩenda kũniina Aisiraeli.