Mabuku na Maandĩko Marĩa Magwetetwo Thĩinĩ wa Kabuku ka Mũcemanio wa Ũtũũro na Ũtungata Witũ
JANŨARĨ 1-7
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | MATHAYO 1-3
“Ũthamaki wa Igũrũ nĩ Ũkuhĩrĩirie”
(Mathayo 3:1, 2) Na nĩ gwakinyire atĩrĩ, Johana Mũbatithania nĩ okire na akĩambĩrĩria kũhunjia werũ-inĩ wa Judea, 2 akiugaga ũũ: “Mwĩrirei, tondũ Ũthamaki wa igũrũ nĩ ũkuhĩrĩirie.”
maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 3:1, 2
Kũhunjia: Kiugo gĩa Kĩngiriki kiugaga “mũndũ kũmemerekia ndũmĩrĩri atũmĩtwo kũrĩ mũingĩ.” Gĩtĩtĩrithagia ũrĩa mũndũ araheana ndũmĩrĩri: kaingĩ akoragwo arĩ kũmĩheana kũrĩ mũingĩ, handũ ha kũhunjĩria gakundi ka andũ.
Ũthamaki: Haha nĩho kiugo gĩa Kĩngiriki ba·si·leiʹa, kĩonekagĩra riita rĩa mbere, na kĩonanagia thirikari ĩratongorio nĩ mũthamaki o hamwe na gĩcigo na raiya arĩa marĩ rungu rwa mũthamaki. Harĩ maita 162 marĩa kiugo gĩkĩ gĩa Kĩngiriki kĩonekaga thĩinĩ wa Maandĩko ma Gĩkristiano ma Kĩngiriki, maita 55 kĩonekaga thĩinĩ wa ibuku rĩa Mathayo na kaingĩ gĩkoragwo gĩkĩaria ũhoro wa wathani wa Ngai wa kũrĩa igũrũ. Mathayo ahũthĩrĩte kiugo kĩu mũno ũũ atĩ Injiri yake no ĩĩtwo Injiri ya Ũthamaki.
Ũthamaki wa igũrũ: Ciugo ici cionekaga thĩinĩ wa Injiri ya Mathayo tu kĩndũ maita 30. Thĩinĩ wa Injiri ya Mariko na Luka, ciugo “Ũthamaki wa Ngai” nĩcio ihũthĩrĩtwo, kuonania atĩ “Ũthamaki wa Ngai” ũkoragwo igũrũ na wathanaga kuuma kũu.—Mat 21:43; Mar 1:15; Lu 4:43; Da 2:44; 2Ti 4:18.
nĩ ũkuhĩrĩirie: Ciugo ici cionanagia atĩ ũrĩa ũngĩgaathana Ũthamaki-inĩ wa igũrũ aarĩ hakuhĩ kuumĩra.
(Mathayo 3:4) Nake Johana ũcio eehumbaga nguo cia guoya wa ngamĩra na akeyoha mũcibi wa rũũa njohero; irio ciake ciarĩ ngigĩ na ũũkĩ wa gĩthaka.
mbica thĩinĩ wa nwtsty
Ũrĩa Johana Mũbatithania Aahaanaga na Eehumbaga
Johana eekagĩra nguo ĩtumĩtwo na guoya wa ngamĩra na akeyoha mũcibi wa rũũa ũrĩa ũngĩahũthĩrirũo gũkuua tũindo tũhũthũ. O na mũnabii Elija nĩ eekagĩra nguo ta ĩyo. (2Ath 1:8) Nguo ithondeketwo na guoya wa ngamĩra itiakoragwo irĩ nyoroku na mũno ciekagĩrũo nĩ athĩni. Ngũrani na ũguo, nguo nyoroku ithondeketwo na hariri (silk) kana gatani (linen) ciekagĩrũo nĩ itonga. (Mat 11:7-9) Tondũ Johana aaciarirũo arĩ Mũnaziri, kwahoteka ndoimĩte enjetwo njuĩrĩ. Ũrĩa Johana aahaanaga na mwĩhumbĩre wake no kũhoteke nĩ kuonanagia wega atĩ aatũũraga mũtũũrĩre mũhũthũ, erutĩire biũ gwĩka wendi wa Ngai.
Ngigĩ
Kiugo “ngigĩ” ta ũrĩa kĩhũthĩrĩtwo Bibilia-inĩ, no gĩkorũo gĩkĩaria ũhoro wa mĩthemba ĩtiganĩte ya itono, makĩria iria ciũmbũkaga irĩ ikundi nene. Kũringana na ũthuthuria wekĩirũo Jerusalemu, ngigĩ cia werũ-inĩ ikoragwo na gĩcunjĩ kĩa 75 harĩ igana kĩa irio cia gwaka mwĩrĩ (protein). Mahinda-inĩ maya, arĩa macirĩaga marutaga kĩongo, magũrũ, mathagu, na nda magatigia gĩthũri magakĩrĩa kĩrĩ gĩĩthĩ kana magakĩruga. Gũtuĩkaga ngigĩ ici icamaga ta tũnyamũ tũmwe twa iria-inĩ (shrimp/crab), na nĩ iheaga mũndũ hinya mũingĩ wa gwaka mwĩrĩ (protein).
Ũũkĩ wa Gĩthaka
Ĩno nĩ mbica ya magua mathondeketwo nĩ njũkĩ cia gĩthaka (1) na magua marĩ na ũũkĩ (2). Kwahoteka ũũkĩ ũrĩa Johana aarĩaga wathondekagwo nĩ mũthemba wa njũkĩ cia gĩthaka (Apis mellifera syriaca) iria cikaraga kũu. Njũkĩ ici nĩ ihotaga gũikara werũ-inĩ wa Judea kũrĩa gũkoragwo kũrĩ kũhiũ na kũũmũ, no itirĩithagio nĩ andũ tondũ nĩ irĩ ũũru mũingĩ. O na kũrĩ ũguo, kuuma o karine-inĩ ya kenda Mbere ya Kristo, andũ arĩa maaikaraga Isiraeli nĩ maarĩithagia njũkĩ makĩhũthĩra mĩatũ ya rĩũmba. Matigari ma mĩatũ ĩyo nĩ monirũo kũndũ kwarĩ taũni (rĩu gwĩtagwo Tel Rehov), Mũkuru-inĩ wa Jorodani. Njũkĩ iria ciaigagwo mĩatũ-inĩ ĩyo, kuonekaga ta ciarutĩtwo bũrũri ũrĩa rĩu wĩtagwo Turkey.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Mathayo 1:3) Juda agĩtuĩka ithe wa Perezu na Zera na nyina wao aarĩ Tamaru; Perezu agĩtuĩka ithe wa Hezironi; Hezironi agĩtuĩka ithe wa Ramu;
maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 1:3
Tamaru: Mũtumia wa mbere harĩ atano arĩa magwetetwo thĩinĩ wa rũciaro rũrĩa Mesia oimanire naruo ibuku-inĩ rĩa Mathayo. Atumia acio angĩ ana nĩ Rahabu na Ruthu, arĩa mataarĩ Aisiraeli (mũhari wa 5); Bathi-Sheba, “mũtumia wa Uria” (mũhari wa 6); na Mariamu (mũhari wa 16). Kwahoteka atumia aya meekĩrirũo thĩinĩ wa rũciaro rũrĩa Jesu oimanire naruo, o na gũtuĩka acio angĩ nĩ arũme atheri, tondũ harĩ ũndũ wa mwanya wĩgiĩ ũrĩa o ũmwe wao aatuĩkire cũwe wa Jesu.
(Mathayo 3:11) Niĩ ndĩmũbatithagia na maĩ nĩ ũndũ wa kwĩrira kwanyu, no ũrĩa ũroka thutha wakwa nĩ mũnene kũngĩra, nacio iratũ ciake ndirĩ mwagĩrĩru wa gũciruta. Ũcio akaamũbatithagia na roho mũtheru na mwaki.
maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 3:11
akaamũbatithagia: Kana “akaamũrindaga.” Kiugo gĩa Kĩngiriki ba·ptiʹzo kiugaga “kũrikia thĩinĩ wa maĩ; kũrinda.” Maandĩko mangĩ ma Bibilia monanĩtie atĩ kũbatithio nĩ kũrindwo maĩ-inĩ biũ. Kũrĩ hĩndĩ Johana aabatithanagĩria Mũkuru-inĩ wa Jorodani hakuhĩ na Salimu “tondũ kũu nĩ kwarĩ na maĩ maingĩ.” (Joh 3:23) Rĩrĩa Filipu aabatithirie Mũethiopia, erĩ ‘maaingĩrire maĩ-inĩ.’ (Atũ 8:38) Bibilia ya Septuagint ĩhũthĩrĩte kiugo oro kĩu gĩa Kĩngiriki thĩinĩ wa 2Ath 5:14 ĩgĩtaarĩria atĩ Naamani aathire “agĩĩtobokia metobokia mũgwanja Jorodani.”
Ũthomi wa Bibilia
(Mathayo 1:1-17) Ibuku rĩa ũhoro wĩgiĩ ũtũũro wa Jesu Kristo, mũrũ wa Daudi, mũrũ wa Iburahimu: 2 Iburahimu agĩtuĩka ithe wa Isaaka; Isaaka agĩtuĩka ithe wa Jakubu; Jakubu agĩtuĩka ithe wa Juda na ariũ angĩ; 3 Juda agĩtuĩka ithe wa Perezu na Zera na nyina wao aarĩ Tamaru; Perezu agĩtuĩka ithe wa Hezironi; Hezironi agĩtuĩka ithe wa Ramu; 4 Ramu agĩtuĩka ithe wa Aminadabu; Aminadabu agĩtuĩka ithe wa Nahashoni; Nahashoni agĩtuĩka ithe wa Salimoni; 5 Salimoni agĩtuĩka ithe wa Boazu na nyina aarĩ Rahabu; Boazu agĩtuĩka ithe wa Obedi na nyina aarĩ Ruthu; Obedi agĩtuĩka ithe wa Jesii; 6 Jesii agĩtuĩka ithe wa mũthamaki Daudi. Daudi agĩtuĩka ithe wa Suleimani na nyina aarĩ mũtumia wa Uria; 7 Suleimani agĩtuĩka ithe wa Rehoboamu; Rehoboamu agĩtuĩka ithe wa Abija; Abija agĩtuĩka ithe wa Asa; 8 Asa agĩtuĩka ithe wa Jehoshafatu; Jehoshafatu agĩtuĩka ithe wa Jehoramu; Jehoramu agĩtuĩka ithe wa Uzia; 9 Uzia agĩtuĩka ithe wa Jothamu; Jothamu agĩtuĩka ithe wa Ahazu; Ahazu agĩtuĩka ithe wa Hezekia; 10 Hezekia agĩtuĩka ithe wa Manase; Manase agĩtuĩka ithe wa Amoni; Amoni agĩtuĩka ithe wa Josia; 11 Josia agĩtuĩka ithe wa Jekonia na ariũ angĩ hĩndĩ ya gũtwarũo ithamĩrio Babuloni. 12 Thutha wa gũthamĩrio Babuloni, Jekonia agĩtuĩka ithe wa Shealitieli; Shealitieli agĩtuĩka ithe wa Zerubabeli; 13 Zerubabeli agĩtuĩka ithe wa Abihudu; Abihudu agĩtuĩka ithe wa Eliakimi; Eliakimi agĩtuĩka ithe wa Azoro; 14 Azoro agĩtuĩka ithe wa Zadoku; Zadoku agĩtuĩka ithe wa Akimi; Akimi agĩtuĩka ithe wa Eliudu; 15 Eliudu agĩtuĩka ithe wa Eleazaru; Eleazaru agĩtuĩka ithe wa Mathani; Mathani agĩtuĩka ithe wa Jakubu; 16 Jakubu agĩtuĩka ithe wa Jusufu mũthuri wa Mariamu ũrĩa waciarire Jesu, ũrĩa wĩtagwo Kristo. 17 Kwoguo njiarũa ciothe, kuuma harĩ Iburahimu nginya harĩ Daudi ciarĩ njiarũa ikũmi na inya, na kuuma harĩ Daudi nginya hĩndĩ ya gũtwarũo ithamĩrio Babuloni ciarĩ njiarũa ikũmi na inya, na kuuma hĩndĩ ya gũthamĩrio Babuloni nginya harĩ Kristo ciarĩ njiarũa ikũmi na inya.
JANŨARĨ 8-14
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | MATHAYO 4-5
“Maũndũ Tũngĩĩruta Kuumana na Mahunjio ma Jesu ma Kĩrĩma-inĩ”
(Mathayo 5:3) “Gũkena-rĩ, nĩ arĩa marũmbũyagia mabataro mao ma kĩĩroho, nĩ gũkorũo Ũthamaki wa igũrũ nĩ wao.
maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 5:3
Gũkena: To kũigua ngoro wega ta ũrĩa mũndũ aiguaga agĩĩkenia. Handũ ha ũguo, kiugo kĩu gĩkĩaria ũhoro wa andũ kĩonanagia ũhoro wa mũndũ ũrathimĩtwo nĩ Ngai na agetĩkĩrĩka nĩwe. Kiugo kĩu ningĩ nĩ kĩhũthagĩrũo gũtaarĩria ũhoro wa Ngai na wa Jesu arĩ riri-inĩ wake wa kũrĩa igũrũ.—1Ti 1:11; 6:15.
arĩa marũmbũyagia mabataro mao ma kĩĩroho: Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa gĩtaũrĩtwo “arĩa marũmbũyagia,” kiugaga “arĩa athĩni (akĩa; matarĩ kĩndũ; ahoi),” na thĩinĩ wa mũhari ũyũ kĩhũthĩrĩtwo harĩ andũ arĩa marĩ na mabataro na nĩ moĩ wega biũ atĩ marĩ namo. Kiugo oro kĩu nĩ kĩhũthĩrĩtwo harĩ Lazaro ũrĩa “mũhoi” thĩinĩ wa Lu 16:20, 22. Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa Bibilia imwe itaũrĩte “athĩni ngoro” kĩonanagia ũhoro wa andũ arĩa moĩ wega biũ atĩ nĩ athĩni kĩĩroho na atĩ nĩ mabataraga Ngai.
(Mathayo 5:7) “Gũkena-rĩ, nĩ arĩa marĩ tha, nĩ gũkorũo nĩ makaiguĩrũo tha.
maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 5:7
arĩa marĩ tha: Bibilia ĩkĩhũthĩra ciugo “arĩa marĩ tha” na “tha” ndĩendaga kuonania tu o kuohera mũndũ kana kũiguĩra mũndũ tha ciira-inĩ. Kaingĩ ĩkoragwo ĩgĩtaarĩria ũhoro wa mũndũ ũraigua tha na ũndũ ũcio ũkamũtindĩka kuoya ikinya rĩa gũteithia arĩa marabatara ũteithio.
(Mathayo 5:9) “Gũkena-rĩ, nĩ arĩa macaragia thayũ, nĩ gũkorũo nĩ magetwo ariũ a Ngai.
maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 5:9
arĩa macaragia thayũ: Andũ aya to thayũ matũũragia no nĩ nginya kũũcokia rĩrĩa waga.
w07 12/1 17
Ruta Mwana Waku Gũtũũria Thayũ
Aciari Akristiano nĩ mendaga mũno kũruta ciana ciao ũhoro wa “gũcaria thayũ na kũũthingata.” (1 Petero 3:11) Kĩyo kĩrĩa mũndũ eekagĩra nĩguo atoorie gwĩkũĩra andũ arĩa angĩ, kũrakara, na ũthũ nĩ kĩa bata tondũ nĩ gĩtũmaga mũndũ agĩe na gĩkeno.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Mathayo 4:9) Akĩmwĩra ũũ: “Maũndũ maya mothe nĩ ngũkũhe ũngĩndurĩria maru ũthathaiye.”
maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 4:9
ũthathaiye: Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa gĩtaũrĩtwo “ũthathaiye” rĩandĩko-inĩ rĩrĩ kĩonanagia gĩĩko kĩa ihinda o inini. Ũndũ ũcio wonanagia atĩ Mũcukani ndeendaga Jesu aikarage akĩmũthathayagia kana amũthathayagie hĩndĩ ciothe, eendaga amũthathaiye o riita rĩmwe tu.
(Mathayo 4:23) Agĩcoka agĩthiĩ Galili guothe, akĩrutanaga thunagogi-inĩ ciao akĩhunjagia ũhoro ũrĩa mwega wa Ũthamaki na akĩhonagia andũ mĩrimũ yothe na wonje wa mĩthemba yothe.
maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 4:23
akĩrutanaga . . . akĩhunjagia: Kũrutana nĩ ngũrani na kũhunjia tondũ mũndũ ũrĩa ũrarutana to ndũmĩrĩri aheanaga; nĩ athomithagia, agataarĩria, akahũthĩra ihooto, na akonania ũira wa ũndũ ũrĩa ararutana.
Ũthomi wa Bibilia
(Mathayo 5:31-48) “Ningĩ, nĩ kwerirũo ũũ: ‘Ũrĩa wothe ũgaate mũtumia wake, nĩ amũhe marũa ma ndigano.’ 32 No rĩrĩ, ngũmwĩra atĩ mũndũ o wothe ũngĩtigana na mũtumia wake tiga no ũndũ wa ngomanio itagĩrĩire, amũingĩragia ũgwati-inĩ wa gũtharia, nake ũrĩa wothe ũngĩhikia mũtumia ũtiganĩte na mũthuriwe nĩ atharĩtie. 33 “Ningĩ nĩ mũiguĩte atĩ andũ a tene nĩ meerirũo: ‘Ndũkanehĩte na wage kũhingia, ĩndĩ no mũhaka ũhingagĩrie Jehova mĩĩhĩtwa yaku.’ 34 No niĩ ngũmwĩra atĩrĩ: Mũtikanehĩte o na atĩa, mũtikanehĩte na igũrũ, tondũ nĩkuo gĩtĩ kĩa ũnene kĩa Ngai kĩrĩ; 35 kana na thĩ tondũ nĩyo gaturũa ka makinya make; o na kana na Jerusalemu, tondũ nĩrĩo itũũra rĩa Mũthamaki ũrĩa mũnene. 36 Ndũkanehĩte na mũtwe waku, tondũ ndũngĩhota kũgarũra rũcuĩrĩ rũmwe rũire kana rwerũhe. 37 Rekei ‘Ĩĩ’ yanyu ĩtuĩke ĩĩ, nayo ‘Aca’ yanyu ĩtuĩke aca, tondũ ũndũ ũrĩa ũkĩrĩte macio uumĩte kũrĩ ũrĩa mũru. 38 “Nĩ mwaiguire atĩ nĩ kwerirũo ũũ: ‘Riitho riumage riitho na igego riumage igego.’ 39 No ngũmwĩra atĩrĩ: Ndũkanagiane na mũndũ ũrĩa mũru, no mũndũ o wothe angĩkũgũtha rũthĩa rwa ũrĩo, mũnengere rũu rũngĩ o naruo. 40 Na mũndũ angĩenda gũgũtwara igooti-inĩ nĩguo oe nguo yaku ya thĩinĩ, mũnengere ya igũrũ o nayo, 41 na mũndũ ũrĩ na ũnene angĩgwatha ũthiĩ nake mairo ĩmwe, thiĩ nake mairo igĩrĩ. 42 Ũrĩa ũrakũhoya kĩndũ mũhe, nake ũrĩa ũragũkomba mbeca ndũkarege kũmũkombera. 43 “Nĩ mwaiguire atĩ nĩ kwerirũo: ‘No mũhaka wendage mũndũ ũrĩa ũngĩ na ũthũũrage thũ yaku.’ 44 No ngũmwĩra atĩrĩ: Endagai thũ cianyu na mũhoyagĩre arĩa mamũnyariraga, 45 nĩ getha mũtuĩke ariũ a Ithe wanyu wa igũrũ, tondũ atũmaga riũa rĩake rĩarĩre andũ arĩa oru na arĩa ega na agatũma mbura yurĩre andũ arĩa athingu na arĩa matarĩ athingu. 46 Tondũ mũngĩenda o arĩa mamwendete-rĩ, mũrĩ na kĩrathimo kĩrĩkũ? Githĩ etia a mbeca cia igooti matiĩkaga ũguo o nao? 47 Ningĩ mũngĩgeithia o ariũ a Ithe wanyu-rĩ, nĩ ũndũ ũrĩkũ wa mwanya mweka? Githĩ andũ a ndũrĩrĩ o nao matiĩkaga o taguo? 48 Nĩ ũndũ ũcio no mũhaka mũkoragwo mũrĩ akinyanĩru, ta ũrĩa Ithe wanyu wa igũrũ arĩ mũkinyanĩru.
JANŨARĨ 15-21
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | MATHAYO 6-7
“Caragiai Ũthamaki wa Ngai Mbere”
(Mathayo 6:10) Ũthamaki waku ũũke. Wendi waku wĩkwo gũkũ thĩ o ta kũu igũrũ.
Mahoya Nĩ Kĩheo Kĩa Mwanya
12 Nĩ ũndũ ũrĩkũ twagĩrĩirũo kũiga mbere mahoya-inĩ maitũ? Nĩ Jehova na wendi wake. Twagĩrĩirũo kũmũcokeria ngatho kuuma ngoro nĩ ũndũ wa maũndũ mothe marĩa atwĩkĩire. (1 Maũndũ ma Matukũ ma Tene 29:10-13) Tũmenyaga ũguo tondũ rĩrĩa Jesu aarĩ gũkũ thĩ nĩ aarutire arutwo ake kũhoya. (Thoma Mathayo 6:9-13.) Aamerire atĩ maagĩrĩirũo kwamba kũhoya rĩĩtwa rĩa Ngai rĩamũrũo, na ũguo nĩ kuuga rĩtherio. Jesu aacokire akĩonania atĩ twagĩrĩirũo kũhoya Ũthamaki wa Ngai ũũke na wendi wa Ngai wĩkwo thĩinĩ wa thĩ yothe. Jesu oigire twagĩrĩirũo kũhoya igũrũ rĩgiĩ mabataro maitũ kĩũmbe thutha wa kũhoya maũndũ macio ma bata. Rĩrĩa twaiga Jehova na wendi wake mbere mahoya-inĩ, nĩ tuonanagia nĩ kĩĩ kĩa bata harĩ ithuĩ.
(Mathayo 6:24) “Gũtirĩ mũndũ ũngĩhota gũtungatĩra athani erĩ, nĩ gũkorũo egũthũũra ũmwe na ende ũrĩa ũngĩ kana egwatanie na ũmwe na anyarare ũcio ũngĩ. Mũtingĩtungatĩra Ngai na mũtungatĩre Ũtonga.
maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 6:24
gũtungatĩra: Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩaragia ũhoro wa mũndũ ũraruta wĩra arĩ ndungata, ũguo nĩ kuuga arĩ rungu rwa mwathi o ũmwe tu. Jesu eendaga kuonania atĩ Mũkristiano ndangĩhota kũhe Ngai wĩrutĩri wa ngoro yothe ũrĩa agĩrĩire kũheo, na hĩndĩ o ĩyo akorũo erutĩire biũ harĩ gwetha indo cia kĩĩmwĩrĩ.
(Mathayo 6:33) “Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, caragiai Ũthamaki wa Ngai mbere na ũthingu wake, namo maũndũ macio mangĩ mothe nĩ mũrĩongagĩrĩrũo.
maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 6:33
caragiai: Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩonanagia ũndũ ũrekwo ũtegũtigithĩrio na no gĩtaũrũo “Caria ũtegũtigithĩria.” Arũmĩrĩri a ma a Jesu matingĩetha Ũthamaki kwa ihinda macoke maũtiganĩrie mathiĩ maũndũ-inĩ mangĩ. Handũ ha ũguo, no mũhaka ũkoragwo nĩguo ũndũ ũrĩa marĩigaga mbere ũtũũro-inĩ wao.
ũthingu: Arĩa macaragia ũthingu wa Ngai nĩ makoragwo mehaarĩirie gwĩka wendi wa Ngai na gwĩtĩkĩra ithimi ciake ciĩgiĩ wega na ũũru. Ũrutani ũyũ warĩ ngũrani mũno na wa Afarisai arĩa meecaragĩria ũthingu wao ene.—Mat 5:20.
Caragiai Ũthamaki, no Ti Indo
18 Thoma Mathayo 6:33. No mũhaka hĩndĩ ciothe arutwo a Kristo maigage Ũthamaki wa Ngai mbere ũtũũro-inĩ wao. Tweka ũguo, ‘maũndũ macio mangĩ mothe nĩ tũrĩongagĩrĩrũo’ o ta ũrĩa Jesu oigire. Nĩ kĩĩ gĩatũmire oige ũguo? Aatarĩirie akiuga ũũ: “Ithe wanyu wa igũrũ nĩ oĩ atĩ nĩ mũbataraga maũndũ macio mothe,” ũguo nĩ kuuga mabataro ma o mũhaka. Jehova no ahote kũmenya kĩrĩa tũngĩbatara ũhoro-inĩ wĩgiĩ irio, nguo na ha gũikara, o na mbere ya ithuĩ tũmenyete. (Afil. 4:19) Nĩ amenyaga nĩ nguo ĩrĩkũ itũ ĩgũthira. Nĩ amenyaga irio iria itwagĩrĩire na handũ harĩa hega tũngĩikara kũringana na mũigana wa famĩlĩ citũ. Jehova nĩ arĩtigagĩrĩra atĩ tũrĩ na kĩrĩa gĩothe tũrabatara.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Mathayo 7:12) “Nĩ ũndũ ũcio, maũndũ mothe marĩa mũngĩenda andũ arĩa angĩ mamwĩkage, no mũhaka o na inyuĩ mũmekage o tamo. Ũguo nĩguo Watho na mabuku ma anabii marutanĩte.
Ũrĩ Ũtungata-inĩ, Ĩkagĩra Andũ o ta Ũrĩa Ũngĩenda Magwĩkagĩre
14 Ta hũũra mbica ũhũrĩirũo thimũ nĩ mũndũ ũtaramenya na akambĩrĩria gũkũria ũrĩaga irio mĩthemba ĩrĩkũ. No ũrigwo ũcio nũ na nĩ kĩĩ arenda. Twahota kwaria na mũndũ ũcio na njĩra nguhĩ mũno, tũcoke tũtinie thimũ. No mũndũ ũcio angĩĩmenyithania na acoke atwĩre atĩ ataaraga andũ ũhoro wĩgiĩ irio iria ciagĩrĩire harĩ ũgima mwega wa mwĩrĩ, na atwĩre atĩ arĩ na ũhoro ũngĩtũguna, no tũmũthikĩrĩrie. Ma nĩ atĩ nĩ tũkenaga rĩrĩa andũ maratwarĩria wega na magatwĩra ĩmwe kwa ĩmwe ũrĩa marenda. Tũngĩonania atĩa gĩtĩo o ta kĩu kũrĩ andũ arĩa tũhunjagĩria?
15 Icigo-inĩ nyingĩ iria tũhunjagia, nĩ tũbataraga kwĩra ene nyũmba ĩmwe kwa ĩmwe muoroto wa kũmaceerera. Ma nĩ atĩ, nĩ tũkoragwo na ndũmĩrĩri ya bata ĩrĩa mwene nyũmba atoĩ, no ta hũũra mbica wambĩrĩirie kũmũhunjĩria o rĩmwe ũtambĩte kwĩmenyithania, na ũkambĩrĩria na kĩũria ta gĩkĩ: “Ũngĩheo hinya wa kũniina mathĩna thĩinĩ wa thĩ-rĩ, nĩ thĩna ũrĩkũ ũngĩniina?” Nĩ tũĩ atĩ muoroto wa kĩũria kĩu nĩ kũgeria kũmenya kĩrĩa kĩrĩ meciria-inĩ make, nĩguo tũmũingĩrie thĩinĩ wa Bibilia. O na kũrĩ ũguo, mwene nyũmba ahota kwĩyũria ũũ: ‘Mũndũ ũyũ nũ na nĩ kĩĩ kĩratũma anjũrie kĩũria gĩkĩ? Nĩ kĩĩ arenda?’ Nĩ ũndũ ũcio, twagĩrĩirũo kũgeria kwehereria mwene nyũmba nganja ta icio. (Afil. 2:3, 4) Tũngĩka ũguo atĩa?
16 Mũrori ũmwe wa mũthiũrũrũko nĩ onete njĩra ĩno ĩrĩ na moimĩrĩro mega. Thutha wa kũgeithia mwene nyũmba, amũnengagĩra trakti ya Wee no Wende Kũmenya Ma? agacoka akamwĩra ũũ: “Tũrahe mũndũ wothe trakti ĩno itũũra-inĩ rĩrĩ. Yarĩrĩirie ciũria ithathatũ iria andũ aingĩ meyũragia. Ĩno nĩ yaku.” Mũrũ wa Ithe witũ ũcio oigaga atĩ andũ aingĩ nĩ mahooreraga hanini rĩrĩa mamenya muoroto wa kũmaceerera. Mahoorera, kaingĩ nĩ ũkoragwo ũrĩ ũndũ mũhũthũ gũtwarithia ndeereti na mbere. Acokaga akoria mwene nyũmba ũũ: “Hihi wee nĩ ũrĩ weyũria kĩmwe gĩa ciũria icio?” Mwene nyũmba angĩthuura kĩũria kĩmwe, mũrũ wa Ithe witũ ũcio aragĩrĩria hamwe nake ũrĩa Bibilia yugaga igũrũ rĩgiĩ kĩũria kĩu, akĩhũthĩra trakti ĩyo. Akorũo ti ũguo, agathuura kĩũria kĩmwe na agathiĩ na mbere gũkĩarĩrĩria ategũconora mwene nyũmba. Ma nĩ atĩ, nĩ kũrĩ njĩra nyingĩ cia kwambĩrĩria ndeereti. Thĩinĩ wa icigo imwe, ene nyũmba no merĩgĩrĩre twambe tũrũmĩrĩre ũndũire mũna wa kwao mbere ya tũmerĩte muoroto wa kũmaceerera. Ũndũ ũrĩa wa bata nĩ kũgarũrĩra njĩra citũ cia kwambĩrĩria ndeereti kũringana na kũrĩa tũrahunjia.
(Mathayo 7:28, 29) Rĩrĩa Jesu aarĩkirie kwaria maũndũ macio, kĩrĩndĩ gĩkĩgega mũno nĩ ũndũ wa ũrutani wake, 29 tondũ aamarutaga ta mũndũ waheetwo wathani nĩ Ngai, no ti ta andĩki ao a Watho.
maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 7:28, 29
gĩkĩgega mũno: Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa kĩhũthĩrĩtwo haha no gĩtaarĩrio ũũ, “mũndũ kũmakio nĩ ũndũ nginya ũkamũrigithia.” Ciugo icio cionanagia atĩ ciugo cia Jesu nĩ ciahutirie kĩrĩndĩ kĩu na njĩra nene mũno o na thutha ũcio.
ũrutani wake: Ciugo ici cionanagia ũrĩa Jesu aarutanaga, njĩra ciake cia kũrutana, iria nĩ hamwe na maũndũ marĩa aarutanire thĩinĩ wa Mahunjio ma Kĩrĩma-inĩ.
ti ta andĩki ao a Watho: Handũ ha kũgweta morutani ma arutani a ndini ya Kĩyahudi arĩa moĩkaine akĩrutana ta ũrĩa aandĩki marũa meekaga, Jesu aarutanaga akĩhũthĩra Kiugo kĩa Ngai ta mũndũ ũrĩ na ũnene ũtũmĩtwo nĩ Ngai.—Joh 7:16.
Ũthomi wa Bibilia
(Mathayo 6:1-18) “Mwĩmenyagĩrĩrei mũtigekage maũndũ ma ũthingu rĩrĩa mũrĩ mbere ya andũ nĩguo muonwo nĩo; tondũ mũngĩka ũguo, gũtirĩ kĩrathimo mũngĩona kuuma kũrĩ Ithe wanyu wa igũrũ. 2 Kwoguo-rĩ, rĩrĩa mũkũheana iheo, tigagai kũhuuha coro ta ũrĩa andũ arĩa hinga mekaga thunagogi-inĩ na njĩra-inĩ nĩguo magoocagwo nĩ andũ. Ngũmwĩra atĩrĩ o ma: Nĩ marĩkĩtie kwamũkĩra kĩheo kĩao gĩothe. 3 No inyuĩ-rĩ, hĩndĩ ĩrĩa mũkũheana iheo, mũtikarekage guoko kwanyu kwa ũmotho kũmenye ũrĩa guoko kwa ũrĩo kũreka, 4 nĩguo mũtikaheanage iheo cianyu na njĩra andũ angĩ mekũmenya atĩ nĩ mwaheana. Nake Ithe wanyu ũrĩa wonaga arĩ hitho-inĩ nĩ arĩmũrathimaga. 5 “Ningĩ rĩrĩa mũkũhoya, mũtigekage ta andũ arĩa hinga, tondũ mendaga kũhoya marũgamĩte thunagogi-inĩ na magomano-inĩ ma njĩra nĩguo monwo nĩ andũ. Ngũmwĩra atĩrĩ o ma: Nĩ marĩkĩtie kwamũkĩra kĩheo kĩao gĩothe. 6 No rĩrĩa ũkũhoya, thiaga nyũmba yaku thĩinĩ, na thutha wa kũhinga mũrango, ũkahoya Ithe witũ ũrĩa ũrĩ hitho-inĩ. Nake Ithe witũ ũrĩa wonaga arĩ hitho-inĩ nĩ arĩkũrathimaga. 7 Rĩrĩa ũkũhoya ndũgacokagĩre maũndũ o marĩa marĩa, ta ũrĩa andũ a ndũrĩrĩ mekaga, tondũ meciragia atĩ nĩ mekũiguo nĩ Ngai nĩ ũndũ wa ciugo ciao kũingĩha. 8 Kwoguo, mũtigatuĩke tao, tondũ Ithe wanyu nĩ amenyaga maũndũ marĩa mũbataraga o na mũtanamũhoya. 9 “Nĩ ũndũ ũcio, hoyagai na njĩra ĩno: “‘Ithe witũ ũrĩ igũrũ, rĩĩtwa rĩaku nĩ rĩtherio. 10 Ũthamaki waku ũũke. Wendi waku wĩkwo gũkũ thĩ o ta kũu igũrũ. 11 Tũhe mũgate wa gũtũigana ũmũthĩ, 12 na ũtuohere mehia maitũ, o ta ũrĩa tuohagĩra arĩa matwĩhagĩria. 13 Na ndũgatũingĩrie magerio-inĩ, no ũtũhonokagie kuuma harĩ ũrĩa mũru.’ 14 “Tondũ mũngĩohagĩra andũ mehia mao, Ithe wanyu wa igũrũ o nake nĩ arĩmuohagĩra; 15 no angĩkorũo mũtirĩohagĩra andũ mehia mao, o nake Ithe wanyu ndarĩmuohagĩra mehia manyu. 16 “Rĩrĩa mũkwĩhinga kũrĩa-rĩ, mũtigatukagie gĩthiithi ta ũrĩa andũ arĩa hinga mekaga, nĩ gũkorũo matukagia ithiithi ciao nĩguo moneke nĩ andũ atĩ nĩ mehingĩte. Ngũmwĩra atĩrĩ o ma: Nĩ marĩkĩtie kwamũkĩra kĩheo kĩao gĩothe. 17 No inyuĩ hĩndĩ ĩrĩa mũkwĩhinga, mwĩthambagei mothiũ manyu na mũkehaka maguta mũtwe 18 nĩguo muonagwo nĩ Ithe wanyu ũrĩa ũrĩ hitho-inĩ atĩ nĩ mwĩhingĩte, no ti andũ. Nake Ithe wanyu ũrĩa wonaga arĩ hitho-inĩ nĩ arĩmũrathimaga.
JANŨARĨ 22-28
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | MATHAYO 8-9
“Jesu nĩ Eendete Andũ”
(Mathayo 8:1-3) Rĩrĩa Jesu oimire kĩrĩma igũrũ, kĩrĩndĩ kĩnene kĩa andũ gĩkĩmũrũmĩrĩra. 2 Na rĩrĩ, mũndũ warĩ na mangũ agĩũka harĩ we akĩmũinamĩrĩra, akĩmwĩra: “Mwathani, angĩkorũo no wende, theria.” 3 Agĩtambũrũkia guoko, akĩmũhutia, akĩmwĩra: “Nĩ ngwenda. Thera.” Hĩndĩ o ĩyo mangũ macio make magĩthira.
maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 8:3
akĩmũhutia: Watho wa Musa woigĩte andũ arĩa maarĩ na mangũ maigwo keheri-inĩ nĩguo matikagwatie andũ arĩa angĩ. (Ala 13:45, 46; Nda 5:1-4) O na kũrĩ ũguo, atongoria a ndini ya Kĩyahudi nĩ mongereire mawatho mangĩ. Kwa ngerekano, gũtirĩ mũndũ wagĩrĩirũo gũkuhĩrĩria mũndũ ũrĩ na mangũ makĩria ma mĩkono ĩna, ũguo nĩ kuuga kĩndũ ta mita 1.8 (fiti 6), na hĩndĩ ĩrĩa kwĩna rũhuho ũraihu ũcio wagĩrĩirũo gũkorũo arĩ mĩkono 100, ũguo nĩ kuuga kĩndũ ta mita 45 (fiti 150). Mawatho macio maatũmaga andũ arĩa maarĩ na mangũ makuuo ũũru. Ngʼano cia Kĩyahudi itaaragĩria ta arĩ ũndũ mwega ũhoro wa mũrutani wa ndini ya Kĩyahudi wehithaga andũ maarĩ na mangũ na ũngĩ wamaikagĩria mahiga nĩguo matikamũkuhĩrĩrie. Ngũrani na ũguo, Jesu ona thĩna ũrĩa mũndũ ũcio warĩ na mangũ aahĩtũkagĩra nĩ aahutirio mũno nĩ ũndũ ũcio nginya akĩmũhutia, ũndũ ũrĩa Ayahudi matangĩekire. Eekire ũguo o na gũtuĩka nĩ angĩahotire kũmũhonia atekũmũhutia.—Mat 8:5-12.
Nĩ ngwenda: Jesu to gwĩtĩkĩra eetĩkĩrire gwĩka ũguo orĩtio, no nĩ onanirie wendi mũnene wa gwĩka ũndũ ũcio orĩtio, akĩonania atĩ ndawĩkaga no getha tu awĩke.
(Mathayo 9:9-13) Na rĩrĩa Jesu aathiaga, akĩona mũndũ wetagwo Mathayo aikarĩte wabici-inĩ ya kũrĩhĩra igooti, akĩmwĩra atĩrĩ: “Tuĩka mũrũmĩrĩri wakwa.” Nake agĩũkĩra na akĩmũrũmĩrĩra. 10 Thutha ũcio, rĩrĩa Jesu aaikarĩte thĩ metha-inĩ, etia aingĩ a mbeca cia igooti na ehia magĩũka makĩambĩrĩria kũrĩanĩra hamwe na Jesu na arutwo ake. 11 No rĩrĩa Afarisai moonire ũndũ ũcio, makĩũria arutwo ake ũũ: “Mũrutani wanyu arĩanagĩra na etia a mbeca cia igooti na ehia nĩkĩ?” 12 Rĩrĩa Jesu aaiguire ũguo, akiuga atĩrĩ: “Andũ arĩa matarĩ arwaru matibataraga ndagĩtarĩ, no arĩa arwaru nĩo mamũbataraga. 13 Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, thiĩi mũgatuĩrie ũrĩa ciugo ici ciugĩte: ‘Ngwenda muonanagie tha no ti mũndutagĩre magongona.’ Tondũ ndiokire gwĩta arĩa athingu, no ndokire gwĩta ehia.”
maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 9:10
aaikarĩte thĩ metha-inĩ: Gũikara thĩ na mũndũ metha-inĩ mũrĩyanĩre kuonanagia atĩ mũrĩ na ngwatanĩro na mũndũ ũcio. Kwoguo mahinda marĩa Jesu aarĩ gũkũ thĩ, nĩ hinya Mũyahudi angĩaikarire thĩ metha-inĩ kana arĩyanĩre na mũndũ ũtarĩ Mũyahudi.
etia a mbeca cia igooti: Ayahudi aingĩ nĩ monganagĩria thirikari ya Roma igooti. Andũ nĩ maathũire Ayahudi acio nĩ ũndũ wa kũnyitanĩra na thirikari ĩyo yathũirũo na makĩria nĩ ũndũ wa gwĩtia igooti makĩria ma rĩrĩa rĩagĩrĩire. Etia a mbeca cia igooti nĩ meethemagwo nĩ Ayahudi arĩa angĩ, na maamaigaga kĩrathi kĩmwe na ehia na ahũri maraya.—Mat 11:19; 21:32.
(Mathayo 9:35-38) Na Jesu agĩthiĩ mataũni-inĩ na matũũra-inĩ mothe, akĩrutanaga thĩinĩ wa thunagogi na akĩhunjagia ũhoro ũrĩa mwega wa Ũthamaki na akĩhonagia andũ mĩrimũ ya mĩthemba yothe. 36 Rĩrĩa onire kĩrĩndĩ, akĩringwo nĩ tha tondũ nĩ gĩatihangĩtio na gĩgatiganĩrio ta ngʼondu itarĩ na mũrĩithi. 37 Agĩcoka akĩra arutwo ake atĩrĩ: “Magetha nĩ maingĩ, no aruti wĩra nĩ anini. 38 Kwoguo-rĩ, hoyai Mwene magetha atũme aruti wĩra magetha-inĩ make.”
maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 9:36
akĩringwo nĩ tha: Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa kĩhũthĩrĩtwo harĩ ciugo ici nĩ splag·khniʹzo·mai na nĩ kĩhutanĩtie na rĩĩtwa rĩa “mara” (splagʹkhna), kuonania ũndũ ũrĩa mũndũ aiguaga na kũu thĩinĩ biũ wa mwĩrĩ wake. Nĩ kĩmwe gĩa ciugo cia Kĩngiriki iria itaaragĩria tha na njĩra ĩrĩa njega mũno.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Mathayo 8:8-10) Mũnene ũcio wa thigari akĩmũcokeria atĩrĩ: “Mwathi wakwa, niĩ ndirĩ mwagĩrĩru wa gũkũnyita ũgeni gwakwa, uga o kiugo kĩmwe na ndungata yakwa nĩ ĩkũhona. 9 Tondũ o na niĩ ngoragwo rungu rwa wathani, na ndĩ na thigari ikoragwo rungu rwakwa, na ingĩra mũthigari ũmwe, ‘Thiĩ!’ no gũthiĩ athiaga, na ingĩra ũngĩ ‘Ũka!’ no gũka okaga, na ingĩra ngombo yakwa, ‘Ĩka ũũ!’ nĩ ĩkaga.” 10 Rĩrĩa Jesu aaiguire ũguo, akĩgega na akĩra arĩa maamũrũmĩrĩire atĩrĩ: “Ngũmwĩra o ma, ndirĩ ndona wĩtĩkio mũnene ta ũcio thĩinĩ wa Isiraeli.
w02 8/15 13 kĩb. 16
“Nĩ Kĩonereria Ndamũigĩra” O ũndũ ũmwe na ũcio, rĩrĩa mũnene wa thigari, ũrĩa kwahoteka aarĩ mũndũ wa Ndũrĩrĩ Mũroma, ookire kwĩ Jesu akĩmwĩra amũhonerie ndungata yake, Jesu nĩ aamenyaga atĩ mũthigari ũcio aarĩ na mahĩtia maingĩ. Mahinda-inĩ macio kwarĩ na ũhotekeku atĩ mũnene wa thigari nĩ angĩakorirũo ekĩte maũndũ matarĩ mega ta ma ũhinya, kũũragana, na gũthathaiya ngai cia maheeni. O na kũrĩ ũguo, Jesu aarorire kaũndũ karĩa kaarĩ kega thĩinĩ wake, nĩko wĩtĩkio wake. (Mathayo 8:5-13) Thutha ũcio, rĩrĩa Jesu aaragia na mwĩki naĩ ũrĩa wacuurĩtio hakuhĩ nake, ndamũthomeire nĩ ũndũ wa maũndũ moru marĩa eekĩte, no aamwĩkĩrire ngoro na njĩra ya kũmũhe kĩĩrĩgĩrĩro kĩa ihinda rĩũkĩte. (Luka 23:43) Jesu nĩ aamenyaga wega atĩ kuonaga o mahĩtia ma andũ arĩa angĩ nĩ kũũraga kũmoragaga ngoro. Hatarĩ nganja nĩ ũndũ wa Jesu kũrora ũndũ ũrĩa mwega thĩinĩ wa andũ, nĩ kwamekagĩra ngoro merutanĩrie gwĩka wega o na makĩria.
(Mathayo 9:16, 17) Gũtirĩ mũndũ ũtumagĩrĩra kĩraka kĩa nguo njerũ igũrũ rĩa nguo ngũrũ, tondũ angĩka ũguo, kĩraka kĩu kĩerũ kĩngĩgucia nguo ĩyo, nayo ĩtarũke makĩria. 17 O na andũ mationoragĩria ndibei ĩragagata thĩinĩ wa mondo ngũrũ cia ndibei. Mangĩka ũguo, mondo icio nĩ itumũkaga na ndibei ĩgaitĩka nacio mondo igathũka. Ĩndĩ andũ monoragĩria ndibei ĩragagata thĩinĩ wa mondo njerũ cia ndibei, na hĩndĩ ĩyo gũtirĩ kĩndũ kĩũraga.”
Arutwo A Jesu Maagaga Kwĩhinga Nĩkĩ?
Arenda gũteithia arutwo a Johana Mũbatithania mone atĩ gũtirĩ mũndũ wagĩrĩirũo kwĩrĩgĩrĩra arũmĩrĩri a Jesu marũmĩrĩre mĩtugo ya tene ya ndini ya Kĩyahudi ta kwĩhinga. We ndokire gwĩkĩra iraka na kwagagĩria ũthathaiya ũcio mũkũrũ na mũtarũkangu ũkiriĩ gũteanĩrio. Ũthathaiya ũrĩa Jesu arekĩrĩra ti ũrĩa wa kũrũmĩrĩra maũndũ ma ndini ya Kĩyahudi ĩrĩa ĩrutanaga nginya irĩra cia andũ. Ndarageria gũtumĩrĩra kĩraka kĩerũ igũrũ rĩa nguo ngũrũ kana gwĩkĩra ndibei njerũ thĩinĩ wa mondo ngũrũ.
Ũthomi wa Bibilia
(Mathayo 8:1-17) Rĩrĩa Jesu oimire kĩrĩma igũrũ, kĩrĩndĩ kĩnene kĩa andũ gĩkĩmũrũmĩrĩra. 2 Na rĩrĩ, mũndũ warĩ na mangũ agĩũka harĩ we akĩmũinamĩrĩra, akĩmwĩra: “Mwathani, angĩkorũo no wende, theria.” 3 Agĩtambũrũkia guoko, akĩmũhutia, akĩmwĩra: “Nĩ ngwenda. Thera.” Hĩndĩ o ĩyo mangũ macio make magĩthira. 4 Nake Jesu akĩmwĩra ũũ: “Ndũkere mũndũ o na ũrĩkũ, no thiĩ wĩyonanie kũrĩ mũthĩnjĩri-Ngai, na ũrute igongona kũringana na ũrĩa watho wa Musa wathanĩte, nĩguo magĩe na ũira.” 5 Na rĩrĩa aaingĩrire Kaperinaumu, mũnene ũmwe wa thigari agĩũka kũrĩ we, akĩmũthaitha 6 akĩmwĩra: “Mwathi wakwa, ndungata yakwa ĩrĩ nyũmba ĩkomete nĩ kũrwara mũrimũ wa gũkua ciĩga, na nĩ ĩranyamarĩka mũno.” 7 Akĩmwĩra ũũ: “Ndakinya kũu nĩ ngũmĩhonia.” 8 Mũnene ũcio wa thigari akĩmũcokeria atĩrĩ: “Mwathi wakwa, niĩ ndirĩ mwagĩrĩru wa gũkũnyita ũgeni gwakwa, uga o kiugo kĩmwe na ndungata yakwa nĩ ĩkũhona. 9 Tondũ o na niĩ ngoragwo rungu rwa wathani, na ndĩ na thigari ikoragwo rungu rwakwa, na ingĩra mũthigari ũmwe, ‘Thiĩ!’ no gũthiĩ athiaga, na ingĩra ũngĩ ‘Ũka!’ no gũka okaga, na ingĩra ngombo yakwa, ‘Ĩka ũũ!’ nĩ ĩkaga.” 10 Rĩrĩa Jesu aaiguire ũguo, akĩgega na akĩra arĩa maamũrũmĩrĩire atĩrĩ: “Ngũmwĩra o ma, ndirĩ ndona wĩtĩkio mũnene ta ũcio thĩinĩ wa Isiraeli. 11 No ngũmwĩra atĩ andũ aingĩ a kuuma mwena wa irathĩro na ithũĩro nĩ magooka na maikare metha-inĩ ĩmwe na Iburahimu na Isaaka na Jakubu Ũthamaki-inĩ wa igũrũ; 12 nao ariũ a Ũthamaki magaaikio nja nduma-inĩ. Kũu nĩkuo makaarĩragĩra na makahagarania magego.” 13 Jesu agĩcoka akĩra mũnene ũcio wa thigari atĩrĩ: “Thiĩ. O ta ũrĩa wonania wĩtĩkio-rĩ, nĩ gũtuĩke guo.” Na ndungata ĩyo ĩkĩhonio o hĩndĩ ĩyo. 14 Na rĩrĩa Jesu athiire kwa Petero, akĩona nyina wa mũtumia wa Petero akomete arĩ na mũrimũ wa kũhiũha mwĩrĩ. 15 Nĩ ũndũ ũcio akĩmũhutia guoko, na mũtumia ũcio akĩhona, na agĩũkĩra akĩambĩrĩria kũmũtungatĩra. 16 No gwakinya hwaĩ-inĩ, andũ makĩmũrehera andũ aingĩ maarĩ na ndaimono; na akĩmaruta ndaimono icio na kiugo o kĩmwe, na akĩhonia arĩa othe maarwarĩte, 17 nĩguo ahingie ũhoro ũrĩa waaririo nĩ mũnabii Isaia, rĩrĩa oigire: “Nĩ aakuuire mĩrimũ itũ na agĩtwehereria ruo rwitũ.”
JANŨARĨ 29–FEBRUARĨ 4
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | MATHAYO 10-11
“Jesu nĩ Aheaga Andũ Mweke wa Kũhurũkio”
(Mathayo 10:29, 30) Githĩ tũnyoni twĩrĩ tũtiendagio gathendi kamwe ga thogora mũnini? Ĩndĩ gũtirĩ o na kamwe ga tuo kangĩgwa thĩ na Ithe wanyu age kũmenya. 30 No nginya njuĩrĩ cia mĩtwe yanyu ciothe nĩ itarĩtwo.
maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 10:29, 30
tũnyoni: Kanyoni o gothe kanini geetagwo na Kĩngiriki strou·thiʹon no kaingĩ rĩahũthagĩrũo harĩ tũnyoni mũthemba wa sparrow, tũrĩa tweendagio raithi mũno harĩ tũnyoni tũrĩa twarĩagwo.
gathendi kamwe ga thogora mũnini: Ici nĩ mbeca iria mũndũ angĩathũkũmire na ndagĩka 45. Jesu agĩceera Galili riita rĩa gatatũ oigire atĩ tũnyoni twĩrĩ tweendagio gathendi kamwe ga thogora mũnini. Hĩndĩ ĩngĩ, kĩndũ ta mwaka ũmwe thutha ũcio arĩ ũtungata-inĩ Judea oigire atĩ tũnyoni tũtano tweendagio tũthendi twĩrĩ twa thogora mũnini. (Lu 12:6) Kũringithania maũndũ macio merĩ kũronania atĩ ahũri biacara moonaga tũnyoni tũu tũrĩ twa raithi ũũ atĩ mũndũ agũra tũna ongagĩrĩrũo kangĩ hatarĩ marĩhi.
nginya njuĩrĩ cia mĩtwe yanyu ciothe nĩ itarĩtwo: Gũtuĩkaga mũtwe wa mũndũ ũkoragwo na njuĩrĩ ta 100,000. Gũkorũo atĩ Jehova nĩ oĩ tũmaũndũ ta tũu tũnini, kũratuonia atĩ nĩ amenyaga wega ũhoro wa o mũrũmĩrĩri wa Kristo.
mbica thĩinĩ wa nwtsty
Tũnyoni Mũthemba wa Sparrow
Tũnyoni mũthemba wa sparrow, nĩtuo tũnyoni tũrĩa tweendagio raithi mũno harĩ tũnyoni tũrĩa twarĩagwo. Mũndũ nĩ angĩagũrire twĩrĩ na mbeca iria angĩathũkũmire na ndagĩka 45. Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa gĩtaũrĩtwo sparrow no gĩkorũo gĩkĩaria ũhoro wa mĩthemba mĩingĩ ya tũnyoni tũnini (ta house sparrow, na Spanish sparrow), tũrĩa o na ũmũthĩ ũyũ no tũingĩ Isiraeli.
(Mathayo 11:28) Ũkai harĩ niĩ, inyuothe arĩa mũnogete na mũtitikithĩtio mĩrigo, na nĩ ngũmũhurũkia.
maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 11:28
mũtitikithĩtio mĩrigo: Arĩa Jesu eeraga moke kũrĩ we nĩ arĩa ‘matitikithĩtio mĩrigo’ ya gũtangĩka na kũnoga. Harĩ o, gũthathaiya Jehova gwatuĩkĩte mũrigo nĩ tondũ wa Watho wa Musa kuongererũo irĩra cia andũ. (Mat 23:4) Nginya thabatũ, ĩrĩa muoroto wayo warĩ kũhe andũ mweke wa kũhurũka yatuĩkĩte mũrigo.—Tham 23:12; Mar 2:23-28; Lu 6:1-11.
nĩ ngũmũhurũkia: Kiugo gĩa Kĩngiriki “kũhurũka” no kiuge gũikara ũtegwĩka ũndũ nĩ getha ũhurũke (Mat 26:45; Mar 6:31) na no kiuge kwehererio wĩra mũritũ nĩguo ũcokie hinya (2Ko 7:13; File 7). Ciugo iria ithiũrũrũkĩirie, ironania kuoya “icoki” rĩa Jesu (Mat 11:29) kũhutĩtie gũtungata no ti kũhurũka. Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa kĩhũthĩrĩtwo kĩronania Jesu agĩkĩra hinya arĩa manogete nĩguo makorũo na wendi wa kuoya icoki rĩake rĩhũthũ na rĩnyoroku.
(Mathayo 11:29, 30) Oyai icoki rĩakwa mwĩigĩrĩre na mwĩrute kuuma kũrĩ niĩ, nĩ ũndũ niĩ ndĩ mũhooreri na mwĩnyihia ngoro-inĩ, na nĩ mũkũhurũkio. 30 Tondũ icoki rĩakwa nĩ inyoroku, na mũrigo wakwa nĩ mũhũthũ.”
maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 11:29
Oyai icoki rĩakwa mwĩigĩrĩre: Jesu aahũthĩrire kiugo “icoki” na njĩra ya mũhaano kuonania gwathĩkĩra ũnene kana ũtongoria. Angĩkorũo aaragia ũhoro wa icoki rĩariĩ rĩrĩa oete kuuma kũrĩ Ngai, angĩakorirũo akĩra arutwo ake moyanĩre icoki nake nĩguo amateithie. Angĩkorũo nĩguo, ciugo icio ingĩtaũrũo: “Oyai icoki hamwe na niĩ.” Angĩkorũo icoki rĩu nĩ rĩrĩa andũ moyaga kuuma kũrĩ Jesu, ciugo icio ingĩkorũo ikĩaria ũhoro wa mũndũ gwathĩkĩra ũnene wa Jesu na ũtongoria wake arĩ mũrutwo wake.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Mathayo 11:2, 3) No rĩrĩa Johana aaiguire arĩ njera ũhoro wa ciĩko cia Kristo, agĩtũma arutwo ake mwene, 3 makamũũrie atĩrĩ: “Hihi wee nĩwe Ũrĩa Weranĩirũo, kana nĩ harĩ ũngĩ twetereire?”
Johana Arenda Kũigua Kuuma Kũrĩ Jesu
Kĩũria kĩu hihi nĩ kĩagĩrĩire? Johana nĩ mũndũ wĩrutĩire harĩ Ngai, na rĩrĩa aabatithagia Jesu mĩaka ta ĩĩrĩ mĩhĩtũku, nĩ onire roho wa Ngai ũkĩũmba igũrũ rĩa Jesu na akĩigua mũgambo wa Ngai ũkiuga Jesu nĩ mũrũwe. Tũtirĩ na gĩtũmi gĩa gwĩciria atĩ wĩtĩkio wa Johana nĩ ũnyihĩte. Korũo nĩ ũnyihĩte, Jesu ndangĩgathĩrĩria Johana ta ũrĩa egwĩka. No angĩkorũo Johana ndarĩ na nganja-rĩ, nĩ kĩĩ kĩratũma orie Jesu kĩũria kĩu?
No kũhoteke Johana arenda o gũthererio ĩmwe kwa ĩmwe kuuma kũrĩ Jesu atĩ we nĩwe Mesia. Ũndũ ũcio nĩ ũkũmwĩkĩra hinya, tondũ arĩ o njera na nĩ aranyamarĩka. Na no kũhoteke kĩũria kĩu kĩa Johana kĩrĩ na ũndũ ũngĩ makĩria. Nĩ oĩ morathi ma Bibilia marĩa monanĩtie atĩ Ũrĩa Weranĩirũo nĩ Ngai nĩ angĩgaatuĩka mũthamaki na mũhonokania. Ĩndĩ, Johana arĩ o njera mĩeri mĩingĩ thutha wa Jesu kũbatithio. Kwoguo nĩ ta Johana aroria kana hihi harĩ na ũngĩ ũgooka thutha wa Jesu, ũrĩa ũkaahingia biũ maũndũ marĩa mothe Mesia eerĩtwo ageeka.
(Mathayo 11:16-19) “Ngũgerekania rũciaro rũrũ na kĩĩ? Nĩ ta twana tũikarĩte thĩ thoko-inĩ tũranĩrĩra tũgĩtaga tũrĩa tũngĩ, 17 tũkoiga ũũ: ‘Tũmũhuhĩire mũtũrirũ no mũtinathũngũtha, twacakaya no mũtinonania kĩeha.’ 18 O ta ũguo, Johana okire akĩĩhingaga kũrĩa na atekũnyua ndibei, no andũ moigaga, ‘Arĩ na ndaimono.’ 19 Mũrũ wa mũndũ nake okire atekwĩhinga kũrĩa na akĩnyuaga ndibei, na andũ no moigaga, ‘Ũyũ nĩ mũndũ mũkoroku na ũnyuaga ndibei, mũrata wa etia mbeca cia igooti na ehia.’ No rĩrĩ, ũũgĩ ũmenyekaga ũrĩa ũtariĩ kũgerera ciĩko ciaguo.”
Rũciaro Rũmĩtie Ngoro
Jesu nĩ aheete Johana Mũbatithania gĩtĩo mũno, no hihi andũ aingĩ monaga Johana atĩa? Jesu akoiga ũũ: “Ngũgerekania rũciaro rũrũ na kĩĩ? Nĩ ta twana tũikarĩte thĩ thoko-inĩ tũranĩrĩra tũgĩtaga tũrĩa tũngĩ, tũkoiga ũũ: ‘Tũmũhuhĩire mũtũrirũ no mũtinathũngũtha, twacakaya no mũtinonania kĩeha.’”—Mathayo 11:16, 17.
Jesu arenda kuuga atĩa? Agataarĩria atĩ, “Johana okire akĩĩhingaga kũrĩa na atekũnyua ndibei, no andũ moigaga, ‘Arĩ na ndaimono.’ Mũrũ wa mũndũ nake okire atekwĩhinga kũrĩa na akĩnyuaga ndibei, na andũ no moigaga, ‘Ũyũ nĩ mũndũ mũkoroku na ũnyuaga ndibei, mũrata wa etia mbeca cia igooti na ehia.’” (Mathayo 11:18, 19) Ngũrani na Jesu, Johana akoretwo agĩikara mũtũũrĩre mũhũthũ wa Mũnaziri, o na agethema kũnyua ndibei, ĩndĩ rũciaro rũu rũkoiga arĩ na ndaimono. (Ndari 6:2, 3; Luka 1:15) No Jesu we aikaraga mũtũũrĩre o ta wa andũ arĩa angĩ. Arĩaga na akanyua ategũkĩria njano, no andũ makoiga atĩ nĩ mũkoroku. Kũroneka ti ũndũ mũhũthũ gũkenia andũ.
Ũthomi wa Bibilia
(Mathayo 11:1-19) Na rĩrĩa Jesu aarĩkirie kũhe arutwo ake ikũmi na erĩ motaaro, akiumagara nĩguo akarutane na akahunjie matũũra-inĩ mangĩ. 2 No rĩrĩa Johana aaiguire arĩ njera ũhoro wa ciĩko cia Kristo, agĩtũma arutwo ake mwene, 3 makamũũrie atĩrĩ: “Hihi wee nĩwe Ũrĩa Weranĩirũo, kana nĩ harĩ ũngĩ twetereire?” 4 Jesu akĩra arutwo acio atĩrĩ: “Thiĩi mwĩre Johana ũhoro wĩgiĩ maũndũ marĩa mũrona na mũkaigua: 5 Arĩa atumumu nĩ marahota kuona, arĩa mathuaga magetwara wega, arĩa marĩ na mangũ makahonio, arĩa mataiguaga makaigua, akuũ makariũkio, nao arĩa athĩni nĩ maraheo ũhoro ũrĩa mwega. 6 Gũkena nĩ ũrĩa ũtonaga ũndũ ũngĩmũhĩnga harĩ niĩ.” 7 Na rĩrĩa arutwo acio maathiire, Jesu akĩambĩrĩria kũũria kĩrĩndĩ ũhoro wĩgiĩ Johana atĩrĩ: “Mwathiĩte werũ-inĩ kuona kĩĩ? Hihi nĩ ithanjĩ rĩkĩhurutwo nĩ rũhuho? 8 Mwagĩthiĩte kuona kĩĩ? Mũndũ wĩhumbĩte nguo cia goro? Atĩrĩrĩ, arĩa mehumbaga nguo cia goro makoragwo nyũmba-inĩ cia athamaki. 9 Gũkĩrĩ ũguo-rĩ, mwathiĩte nĩkĩ? Kuona mũnabii? Ngũmwĩra atĩrĩ, ũcio nĩ akĩrĩte mũnabii. 10 Ũcio nĩwe ũhoro wake wandĩkĩtwo ũũ: ‘Atĩrĩrĩ, nĩ ngaatũma mũndũ, ũrĩa ũkaaharĩria njĩra nĩ ũndũ waku!’ 11 Ngũmwĩra na ma atĩrĩ, harĩ arĩa maanaciarũo nĩ atumia, gũtirĩ mũnene gũkĩra Johana Mũbatithania, no mũndũ mũnini thĩinĩ wa Ũthamaki wa igũrũ nĩ mũnene kũmũkĩra. 12 Kuuma matukũ ma Johana Mũbatithania nginya ũmũthĩ, Ũthamaki wa igũrũ nĩguo andũ makoretwo makĩĩrutanĩria gũkinyĩra, na arĩa merutanagĩria biũ, nĩ mawonaga. 13 Tondũ ciugo cia anabii, o na Watho, ciarathaga maũndũ marĩa mangĩgoka o nginya hĩndĩ ya Johana; 14 na mwĩtĩkie kana mũrege: ‘Johana nĩwe Elija ũrĩa weranĩirũo atĩ nĩ agooka.’ 15 Ũrĩa ũrĩ matũ nĩ aigue. 16 “Ngũgerekania rũciaro rũrũ na kĩĩ? Nĩ ta twana tũikarĩte thĩ thoko-inĩ tũranĩrĩra tũgĩtaga tũrĩa tũngĩ, 17 tũkoiga ũũ: ‘Tũmũhuhĩire mũtũrirũ no mũtinathũngũtha, twacakaya no mũtinonania kĩeha.’ 18 O ta ũguo, Johana okire akĩĩhingaga kũrĩa na atekũnyua ndibei, no andũ moigaga, ‘Arĩ na ndaimono.’ 19 Mũrũ wa mũndũ nake okire atekwĩhinga kũrĩa na akĩnyuaga ndibei, na andũ no moigaga, ‘Ũyũ nĩ mũndũ mũkoroku na ũnyuaga ndibei, mũrata wa etia mbeca cia igooti na ehia.’ No rĩrĩ, ũũgĩ ũmenyekaga ũrĩa ũtariĩ kũgerera ciĩko ciaguo.”