Mabuku na Maandĩko Marĩa Magwetetwo Thĩinĩ wa Kabuku ka Mũcemanio wa Ũtũũro na Ũtungata Witũ
FEBRUARĨ 5-11
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | MATHAYO 12-13
“Ngerekano ya Ngano na Itindiĩ”
(Mathayo 13:24-26) Agĩcoka akĩmahe ngerekano ĩngĩ, akiuga: “Ũthamaki wa igũrũ no ũhaananio na mũndũ wahurire mbeũ njega mũgũnda-inĩ wake. 25 Rĩrĩa andũ maarĩ toro, thũ yake ĩgĩũka na ĩkĩhura itindiĩ kũu ngano-inĩ na ĩgĩthiĩ. 26 Ngano ĩyo yamera na yaciara maciaro, itindiĩ o narĩo rĩkĩambĩrĩria kuoneka.
“Ndĩ Hamwe na Inyuĩ Mĩthenya Yothe”
2 Maũndũ marĩa meekĩkire mũgũnda-inĩ wa mũrĩmi ũcio monanagia ũrĩa, na rĩrĩa, Jesu angĩgaacokanĩrĩria Akristiano othe aitĩrĩrie maguta arĩa magaathamaka hamwe nake Ũthamaki-inĩ wake, arĩa marũgamagĩrĩrũo nĩ ngano. Mbeũ ciambĩrĩirie kũhandwo hĩndĩ ya Pentekoste mwaka wa 33. Wĩra ũcio wa gũcokanĩrĩria ũkaarĩka rĩrĩa Akristiano aitĩrĩrie maguta arĩa magaakorũo gũkũ thĩ mũico-inĩ wa mũtabarĩre ũyũ magekĩrũo rũũri macoke mathiĩ igũrũ. (Mat. 24:31; Kũg. 7:1-4) O ta ũrĩa mũndũ ũrũgamĩte kĩrĩma igũrũ ahotaga kuona kũndũ kũraya, noguo ngerekano ĩno ĩtũhotithĩtie kuona maũndũ marĩa mekĩkĩte ihinda rĩa mĩaka ta 2,000. Ihinda-inĩ rĩrĩ nĩ maũndũ marĩkũ makonainie na Ũthamaki tũrataũkĩrũo nĩmo? Ngerekano ĩyo nĩ yarĩtie ũhoro wa ihinda rĩa kũhanda, gũkũra na rĩa magetha. Gĩcunjĩ gĩkĩ gĩkwarĩrĩria makĩria ihinda rĩa magetha.
MAKORETWO MAKĨGITĨRŨO NĨ JESU
3 Kĩambĩrĩria-inĩ gĩa karine ya kerĩ, ‘itindiĩ nĩ rĩonekanire’ rĩrĩa Akristiano a maheeni maambĩrĩirie kuoneka wega thĩinĩ wa thĩ. (Mat. 13:26) Gũkinyĩria karine ya kana, Akristiano a mũhaano wa itindiĩ nĩ maingĩhĩte mũno gũkĩra Akristiano arĩa maarĩ aitĩrĩrie maguta. Ririkana atĩ thĩinĩ wa ngerekano ĩyo, ngombo nĩ ciorĩtie mwathi wacio kana imunye itindiĩ. (Mat. 13:28) Hihi mwathi wacio aciĩrire atĩa?
(Mathayo 13:27-29) Nĩ ũndũ ũcio ngombo ciake igĩthiĩ kũrĩ we na ikĩmũũria, ‘Mwathi witũ, githĩ ndwahurire mbeũ njega mũgũnda-inĩ waku? Gũthiĩte atĩa gũgakorũo na itindiĩ?’ 28 Agĩcicokeria, ‘Nĩ thũ yakwa ĩkĩte ũguo.’ Nacio ikĩmũũria atĩrĩ, ‘Nĩ ũkwenda tũthiĩ tũkamunye itindiĩ rĩu?’ 29 Agĩciĩra, ‘Aca; nĩguo mũkĩmunya itindiĩ mũtikarĩmunyanĩrie na ngano.
“Ndĩ Hamwe na Inyuĩ Mĩthenya Yothe”
4 Jesu akĩaria ũhoro wa ngano na itindiĩ oigire, “Rekei ikũranĩre hamwe o cierĩ nginya hĩndĩ ya magetha.” Watho ũcio wake wonanagia atĩ kuuma o karine ya mbere nginyagia ũmũthĩ, nĩ gũkoretwo na Akristiano aitĩrĩrie maguta arĩa a itari rĩa ngano gũkũ thĩ. Ũndũ ũcio nĩ wacokire ũgĩkĩrũo mũkonde nĩ ciugo iria Jesu eerire arutwo ake: ‘Niĩ ndĩ hamwe na inyuĩ mĩthenya yothe, o nginya ithirĩro rĩa mahinda maya.’ (Mat. 28:20) Kwoguo Jesu nĩ angĩagitĩrire Akristiano aitĩrĩrie maguta mĩthenya yothe gũthiĩ na mbere nginya matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria. O na kũrĩ ũguo-rĩ, tondũ Akristiano a mũhaano wa itindiĩ nĩ maaingĩhĩte mũno gũkĩra a mũhaano wa ngano, tũtiũĩ biũ nĩa maarĩ a mũhaano wa ngano ihinda-inĩ rĩu iraya. Ĩndĩ, mĩaka mĩingĩ mbere ya ihinda rĩa magetha kwambĩrĩria, Akristiano a mũhaano wa ngano nĩ maambĩrĩirie kuoneka. Ũndũ ũcio wahotekire atĩa?
(Mathayo 13:30) Rekei ikũranĩre nginya hĩndĩ ya magetha, na hĩndĩ ĩyo-rĩ, nĩ ngeera agethi ũũ: Ambai mũrĩcokanĩrĩrie nĩguo mũrĩcine; mũcoke mũcokanĩrĩrie ngano thĩinĩ wa ikũmbĩ rĩakwa.’”
“Ndĩ Hamwe na Inyuĩ Mĩthenya Yothe”
10 Wa mbere nĩ gũcokanĩrĩria itindiĩ. Jesu oigire ũũ: “Hĩndĩ ĩo ya magetha nĩngera agethi, Ambai mũmunye itindiĩ mũricokererie hamwe, mũrĩohe itĩa.” Thutha wa mwaka wa 1914 araika nĩ maambĩrĩirie ‘gũcokanĩrĩria’ Akristiano a mũhaano wa itindiĩ na njĩra ya kũmaamũrania na Akristiano aitĩrĩrie maguta, “ciana iria cia ũthamaki.”—Mat. 13:30, 38, 41.
11 O ũrĩa wĩra ũcio wa gũcokanĩrĩria wathiaga na mbere, noguo ikundi icio cierĩ ciathiaga igĩkũrĩkanaga wega. (Kũg. 18:1, 4) Gũkinyĩria mwaka wa 1919, nĩ kuonekire wega atĩ Babuloni ũrĩa Mũnene nĩ aarĩkĩtie kũgũa. Nĩ kĩĩ makĩria gĩatũmaga Akristiano a ma makũrĩkane? Nĩ wĩra wao wa kũhunjia. Arĩa maatongoragia thĩinĩ wa kĩũngano nĩ maambĩrĩirie gũtĩtĩrithia bata wa o mũndũ kũhunjia ũhoro wa Ũthamaki. Kwa ngerekano, mwaka wa 1919 nĩ gwacabirũo kabuku getagwo To Whom the Work Is Entrusted, karĩa geekĩraga ngoro Akristiano othe aitĩrĩrie maguta mahunjagie nyũmba kwa nyũmba. Koigĩte ũũ: “Wĩra ũyũ ũroneka ũrĩ mũingĩ mũno, ĩndĩ tondũ nĩ wa Mwathani, nĩ egũtũhe hinya wa kũũruta. Nĩ gĩtĩo gũkorũo ũkĩũruta.” Hihi maaiyũkirie ũndũ ũcio atĩa? Ngathĩti ya The Watch Tower ya 1922, yoigire atĩ kuuma hĩndĩ ĩo Arutwo a Bibilia nĩ mongereire kĩyo kĩao gĩa kũhunjia. Thutha wa kahinda kanini, kũhunjia nyũmba kwa nyũmba gũgĩtuĩka rũũri rwa Akristiano acio ehokeku na noguo kũrĩ nginya ũmũthĩ.
12 Wa kerĩ nĩ gũcokanĩrĩria ngano. Jesu eerire araika ũũ: ‘Cokereriai ngano ikũmbĩ rĩakwa.’ (Mat. 13:30) Kuuma 1919, Akristiano aitĩrĩrie maguta makoretwo magĩcokanĩrĩrio thĩinĩ wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano. Akristiano aitĩrĩrie maguta arĩa magaakorũo marĩ gũkũ thĩ mũico-inĩ wa mũtabarĩre ũyũ, magaacokanĩrĩrio rĩa mũico rĩrĩa makaamũkĩra igai rĩao rĩa gũthiĩ igũrũ.—Dan. 7:18, 22, 27.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Mathayo 12:20) Ndakoina ithanjĩ igonyoku, na ndakaahoria rũtambĩ rũratoga, o nginya rĩrĩa agakorũo ahotete kũhanda kĩhooto wega.
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 12:20
rũtambĩ rũratoga: Tawa ũrĩa wahũthagĩrũo nĩ andũ aingĩ wahũthagĩra maguta ma mĩtamaiyũ na wakoragwo ũthondeketwo na rĩũmba. Wakoragwo na rũtambĩ rũrĩa rwagucagia maguta nĩguo tawa ũcio ũthiĩ na mbere gwakana. Kiugo “rũtambĩ rũratoga” gĩa Kĩngiriki kwahoteka kĩonanagia rũtambĩ rũraruta ndogo tondũ rwĩna gakara karakana, no rũrĩrĩmbĩ nĩ rũrahwererekera kana nĩ rũhoru. Isaia 42:3 nĩ yarathĩte ũhoro wĩgiĩ tha cia Jesu ĩkiuga atĩ ndangĩkahoria kana aniine kamwĩhoko karĩa andũ arĩa ahinyĩrĩrĩku na mahatĩrĩirio mangĩkorũo matigarĩtie.
(Mathayo 13:25) Rĩrĩa andũ maarĩ toro, thũ yake ĩgĩũka na ĩkĩhura itindiĩ kũu ngano-inĩ na ĩgĩthiĩ.
Hihi Ũrĩ Wamenya?
Hihi nĩ ũhoro wa ma atĩ tene mũndũ nĩ angĩahandire ria mũgũnda-inĩ wene?
THĨINĨ wa Mathayo 13:24-26, Jesu oigire ũũ: “Ũthamaki wa igũrũ no ũhaananio na mũndũ wahurire mbeũ njega mũgũnda-inĩ wake. Rĩrĩa andũ maarĩ toro, thũ yake ĩgĩũka na ĩkĩhura itindiĩ [kana ria] kũu ngano-inĩ na ĩgĩthiĩ. Ngano ĩyo yamera na yaciara maciaro, itindiĩ o narĩo rĩkĩambĩrĩria kuoneka.” Aandĩki amwe nĩ mekĩrĩire nganja ngerekano ĩyo ya Jesu kana hihi ũcio nĩ ũndũ ũngĩekĩkire. O na kũrĩ ũguo, maandĩko mamwe ma tene ma Roma nĩ monanagia atĩ ũndũ ũcio nĩ wekĩkaga.
Ibuku rĩmwe rĩa gũtaarĩria Bibilia riugaga ũũ: “Mũndũ nĩ angĩaherithirio nĩ watho wa Roma . . . nĩ kũhanda ria mũgũnda-inĩ wene akĩenda kwĩrĩhĩria. Gũthondekwo kwa watho ta ũcio kuonanagia atĩ andũ nĩ meekaga ũguo.” Mũthomi ũmwe wa watho wĩtagwo Alastair Kerr oigire atĩ mwaka-inĩ wa 533 Thutha wa Kristo, mũtongoria ũmwe wa Roma wetagwo Justinian nĩ aandĩkire ibuku rĩake rĩa Digest, rĩrĩa rĩarĩrĩirie na njĩra nguhĩ watho wa Roma na rĩrĩ na icunjĩ cia ataaramu a watho wa Roma wa hĩndĩ ĩyo (ta mĩaka-inĩ ya 100-250 Thutha wa Kristo). Ibuku-inĩ rĩu (Digest, 9.2.27.14), mũtaaramu ũmwe wa watho wĩtagwo Ulpian nĩ aheanĩte ũhoro wa cira ũmwe watuithanirio nĩ mũcirithania wa Roma wetagwo Celsus. Cira ũcio wakoniĩ mũndũ wahandĩte ria mũgũnda-inĩ wene rĩgathũkia irio. Ibuku rĩu rĩa Digest riugaga atĩ mwene mũgũnda ũcio, kana ũrĩa wakomborete, erĩtwo athuure njĩra itiganĩte cia kĩĩwatho iria angĩahũthĩrire nĩguo arĩhwo nĩ mũndũ ũcio wahandĩte ria nĩ ũndũ wa hathara ĩrĩa aathiĩte.
Ũndũ ta ũcio wekĩkire tene hĩndĩ ya Ũthamaki wa Roma wonanagia atĩ ngerekano ĩrĩa Jesu aaheanire yarĩ ũndũ ũngĩekĩkire.
Ũthomi wa Bibilia
(Mathayo 12:1-21) Ihinda-inĩ rĩu Jesu akiumagara agĩtuĩkanĩria mĩgũnda-inĩ ya ngano mũthenya wa Thabatũ. Nao arutwo ake makĩhũta makĩambĩrĩria gũtua igira cia ngano makĩrĩaga. 2 Rĩrĩa Afarisai moonire ũguo, makĩmwĩra: “Ta rora! Arutwo aku mareka ũndũ ũtarĩ mwĩtĩkĩrie nĩ Watho mũthenya wa Thabatũ.” 3 Nake akĩmacokeria atĩrĩ: “Kaĩ mũtathomete ũrĩa Daudi eekire rĩrĩa we na andũ arĩa maarĩ nake maarĩ ahũtu? 4 Ũrĩa aaingĩrire nyũmba ya Ngai na makĩrĩa mĩgate ya magongona, ĩrĩa we na acio maarĩ nake mateetĩkĩrĩtio kũrĩa nĩ Watho, tiga athĩnjĩri-Ngai oiki? 5 Kana mũtirĩ mwathoma thĩinĩ wa Watho, atĩ athĩnjĩri-Ngai maathiaga na mbere kũruta wĩra mĩthenya ya Thabatũ hekarũ-inĩ na mationagwo marĩ na mehia? 6 No ngũmwĩra atĩrĩ, haha harĩ na kĩndũ kĩnene gũkĩra hekarũ. 7 Ĩndĩ, korũo nĩ mũtaũkĩirũo ũũ nĩ kuuga atĩa, ‘Ngwenda muonanagie tha no ti mũndutagĩre magongona,’ mũtingĩatuĩra arĩa matarĩ na mehia. 8 Nĩ gũkorũo Mũrũ wa mũndũ nĩ Mwathani wa Thabatũ.” 9 Thutha wa kuuma hau, agĩthiĩ thĩinĩ wa thunagogi, 10 na rĩrĩ, haarĩ mũndũ warĩ muonju guoko. Na nĩguo mone ũndũ wa kũmũthitangĩra, andũ amwe makĩũria Jesu atĩrĩ, “Watho nĩ wĩtĩkĩrĩtie kũhonania mũthenya wa Thabatũ?” 11 Nake akĩmacokeria atĩrĩ: “Nĩ mũndũ ũrĩkũ gatagatĩ-inĩ kanyu ũrĩ na ngʼondu ĩmwe na ĩngĩgwa irima mũthenya wa Thabatũ ũtangĩmĩnyita amĩrute thĩinĩ wa irima rĩu? 12 Githĩ mũndũ ndakĩrĩ wa bata gũkĩra ngʼondu! Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, Watho nĩ wĩtĩkĩrĩtie gwĩka ũndũ mwega mũthenya wa Thabatũ.” 13 Agĩcoka akĩra mũndũ ũcio ũũ: “Tambũrũkia guoko gwaku.” Nake agĩgũtambũrũkia, nakuo gũkĩhona gũkĩhaana o ta kũu kũngĩ. 14 No Afarisai makiuma nja na magĩcira igũrũ rĩake nĩguo mamũũrage. 15 Rĩrĩa Jesu aamenyire ũguo, akiuma kuo. Na andũ aingĩ makĩmũrũmĩrĩra, nake akĩmahonia othe, 16 no akĩmahe mũkaana mũrũmu matikeere andũ ũhoro wake, 17 nĩguo ahingie ciugo iria ciaaririo kũgerera mũnabii Isaia, ũrĩa woigire ũũ: 18 “Ũyũ nĩwe thuurĩte arĩ ndungata yakwa, ũrĩa nyendete, na nĩ ngenagio nĩwe! Nĩ ngaamũhe roho wakwa, nake nĩ akaamenyithia ndũrĩrĩ ũrĩa kĩhooto kĩa ma gĩtariĩ. 19 Ndagaakorũo na ngarari kana anĩrĩre; na gũtirĩ mũndũ ũkaigua mũgambo wake barabara-inĩ iria nene. 20 Ndakoina ithanjĩ igonyoku, na ndakaahoria rũtambĩ rũratoga, o nginya rĩrĩa agakorũo ahotete kũhanda kĩhooto wega. 21 Ndũrĩrĩ nĩ ikaiga mwĩhoko wacio harĩ rĩĩtwa rĩake.”
FEBRUARĨ 12-18
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | MATHAYO 14-15
“Kũhũthĩra O Andũ Anini Kũhe Andũ Aingĩ Irio”
(Mathayo 14:16, 17) No Jesu akĩmeera: “Matirabatara gũthiĩ, inyuĩ mahei kĩndũ gĩa kũrĩa.” 17 Nao makĩmũcokeria: “Tũtirĩ na kĩndũ haha tiga o mĩgate ĩtano na thamaki igĩrĩ.”
Kũhũthĩra O Andũ Anini Kũhe Andũ Aingĩ Irio
2 Jesu arora kĩrĩndĩ kĩu, agakĩiguĩra tha, na nĩ ũndũ ũcio akahonia arĩa arũaru thĩinĩ wao na akamaruta maũndũ maingĩ megiĩ Ũthamaki wa Ngai. Mathaa mathianga, arutwo ake makamwĩra arekererie andũ mathiĩ nĩguo makegũrĩre irio matũũra-inĩ marĩa marĩ hakuhĩ. Ĩndĩ Jesu akera arutwo ake ũũ: “Mahei irio arĩ inyuĩ.” No mũhaka akorũo arutwo ake nĩ maagegirio nĩ ciugo cia Jesu tondũ marĩ na mĩgate ĩtano na thamaki igĩrĩ tu.
(Mathayo 14:18, 19) Akiuga: “Cirehei haha ndĩ.” 19 Akĩra kĩrĩndĩ gĩikare thĩ nyeki-inĩ. Agĩcoka akĩoya mĩgate ĩyo ĩtano na thamaki icio igĩrĩ, akĩrora igũrũ akĩhoya, na thutha wa kwenyũranga mĩgate, akĩnengera arutwo ake, nao makĩgaĩra kĩrĩndĩ.
Kũhũthĩra O Andũ Anini Kũhe Andũ Aingĩ Irio
3 Nĩ ũndũ wa kũringwo nĩ tha, Jesu akaringa kĩama, kĩrĩa kĩandĩkĩtwo nĩ aandĩki othe ana a Injiri. (Mar. 6:35-44; Luk. 9:10-17; Joh. 6:1-13) Jesu akeera arutwo ake mere kĩrĩndĩ kĩu gĩikare thĩ nyeki-inĩ kĩĩbangĩte ikundi cia andũ 50 na cia andũ 100. Thutha wa kũhoya, akambĩrĩria kwenyũranga mĩgate na kũgayania thamaki. Ĩndĩ, handũ ha Jesu kũhe andũ irio ĩmwe kwa ĩmwe, agacinengera ‘arutwo ake, nao arutwo ake makanengera kĩrĩndĩ.’ Thutha wa Jesu kũringa kĩama kĩu gũkagĩa na irio nyingĩ, andũ othe makarĩa makahũna na igatigara! Ta wĩcirie ũndũ ũcio, Jesu aaheire andũ ngiri nyingĩ irio akĩhũthĩra o andũ anini na nĩo arutwo ake.
(Mathayo 14:20, 21) Andũ othe makĩrĩa makĩhũna, na iria ciatigarire, makĩũngania ikĩiyũra ikabu ikũmi na igĩrĩ. 21 Arĩa maarĩire maarĩ arũme ta ngiri ithano, o hamwe na atumia na ciana.
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 14:21
o hamwe na atumia na ciana: Mathayo nowe tu ũgwetete atumia na ciana akĩaria ũhoro wa kĩama gĩkĩ. No kũhoteke andũ arĩa othe maaheirũo irio na njĩra ya kĩama maarĩ makĩria ma 15,000.
Kũhũthĩra O Andũ Anini Kũhe Andũ Aingĩ Irio
TA HŨŨRA mbica ũndũ ũyũ. (Thoma Mathayo 14:14-21.) Nĩ kahinda kanini mbere ya Pasaka ya mwaka wa 32. Kĩrĩndĩ kĩa arũme ta 5,000, atumia na ciana matataranĩirio kĩrĩ hamwe na Jesu na arutwo ake werũ-inĩ gũkuhĩ na itũũra rĩa Bethisaida, rũgũrũ rwa Iria rĩa Galili.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Mathayo 15:7-9) Inyuĩ hinga ici, Isaia nĩ aarathire wega igũrũ rĩanyu, rĩrĩa oigire ũũ: 8 ‘Andũ aya maheaga gĩtĩo na mĩromo no ngoro ciao irĩ kũraya na niĩ. 9 Ũthathaiya ũrĩa maheaga nĩ wa tũhũ, nĩ gũkorũo marutanaga maathani ma andũ.’”
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 15:7
hinga: Kiugo gĩa Kĩngiriki hy·po·kri·tesʹ kĩahũthagĩrũo harĩ athaki a mathako ma ngerekano a Ngiriki (na thutha-inĩ a Roma) arĩa mekagĩra indo ũthiũ cia kũnenehia mũgambo. Kiugo kĩu gĩacokire gĩkĩambĩrĩria kũhũthĩrũo na njĩra ya ngerekano kwaria ũhoro wa mũndũ o wothe ũrahitha muoroto wake kana ũmũndũ wake na njĩra ya gwĩtua ũrĩa atarĩ. Jesu eetire atongoria a ndini ya Kĩyahudi “hinga.”—Mat 6:5, 16.
(Mathayo 15:26) Akĩmũcokeria akĩmwĩra: “Ti wega gũikĩria tũgui mũgate wa ciana.”
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 15:26
tũgui . . . ciana: Kũringana na Watho wa Musa ngui cionagwo irĩ nyamũ irĩ thahu. Nĩ ũndũ ũcio, Maandĩko kaingĩ mahũthagĩra kiugo ngui makĩonania kĩndũ gĩtarĩ kĩega. (Ala 11:27; Mat 7:6; Afi 3:2; Kũg 22:15) O na kũrĩ ũguo, Mariko (Mar 7:27) na Mathayo makĩheana ũhoro wa ndeereti ĩyo ya Jesu, mahũthĩrĩte kiugo kĩrĩa kĩngĩtaũrũo “tũgui” kana “ngui ya nyũmba,” ũndũ ũrĩa ũrahũthahũthia ũritũ wa kiugo kĩu. Kwahoteka Jesu aahũthĩrire kiugo kĩahũthagĩrũo harĩ nyamũ cia mũciĩ ta ngui, iria ciakoragwo mĩciĩ-inĩ ya andũ arĩa mataarĩ Ayahudi. Rĩrĩa Jesu aaringithanirie Aisiraeli na “ciana” nao arĩa mataarĩ Ayahudi akĩmaringithania na “tũgui,” endaga kuonania nĩ kĩĩ kĩagĩrĩirũo kũigwo mbere. Mũciĩ ũngĩakorirũo na ciana na ngui, ciana nĩcio ingĩambire kũheo irio.
Ũthomi wa Bibilia
(Mathayo 15:1-20) Thutha ũcio Afarisai na andĩki-Watho magĩũka kũrĩ Jesu moimĩte Jerusalemu, makĩmwĩra: 2 “Nĩ kĩĩ gĩtũmaga arutwo aku maagarare kĩrĩra gĩa athuri a tene? Kwa ngerekano-rĩ, matiĩthambaga moko mbere ya kũrĩa irio.” 3 Nake akĩmacokeria: “Ĩ na inyuĩ mwagararaga maathani ma Ngai nĩ ũndũ wa irĩra cianyu nĩkĩ? 4 Kwa ngerekano-rĩ, Ngai oigire, ‘Tĩaga thoguo na nyũkwa,’ na ‘Ũrĩa ũkaaruma ithe kana nyina no mũhaka oragwo.’ 5 No inyuĩ mugaga atĩrĩ, ‘Ũrĩa wothe wĩraga ithe kana nyina: “Kĩrĩa gĩothe ingĩgũteithia nakĩo nĩ kĩheo kĩamũrĩirũo Ngai,” 6 ndarabatara gũtĩa ithe o na hanini.’ Kwoguo nĩ mwagithĩtie kiugo kĩa Ngai kĩene nĩ ũndũ wa irĩra cianyu. 7 Inyuĩ hinga ici, Isaia nĩ aarathire wega igũrũ rĩanyu, rĩrĩa oigire ũũ: 8 ‘Andũ aya maheaga gĩtĩo na mĩromo no ngoro ciao irĩ kũraya na niĩ. 9 Ũthathaiya ũrĩa maheaga nĩ wa tũhũ, nĩ gũkorũo marutanaga maathani ma andũ.’” 10 Nĩ ũndũ ũcio agĩta kĩrĩndĩ hakuhĩ nake agĩkĩra atĩrĩ: “Thikĩrĩriai na mũnyite wega ũndũ ũyũ: 11 Ti kĩrĩa kĩgeraga kanua ka mũndũ kĩmwĩkĩraga thahu, no kĩrĩa kiumaga kanua gake nĩkĩo kĩmwĩkĩraga thahu.” 12 Nao arutwo magĩũka makĩmũũria atĩrĩ: “Nĩ ũĩ Afarisai nĩ mahĩngirũo nĩ ũrĩa ugire?” 13 Nake akĩmacokeria atĩrĩ: “Mũtĩ o wothe ũtahandĩtwo nĩ Awa ũrĩa ũrĩ igũrũ nĩ ũkaamunyũo. 14 Rekei mahĩngĩke. Nĩ atongoria atumumu. Na mũtumumu angĩtongoria ũrĩa ũngĩ, erĩ no kũgwa mangĩgwa irima.” 15 Nake Petero akĩmwĩra atĩrĩ: “Tũtaarĩrie ngerekano ĩyo.” 16 Aigua ũguo akĩmoria: “O na inyuĩ mũtirĩ mũrataũkĩrũo? 17 Kaĩ mũtoĩ atĩ kĩrĩa gĩothe kĩgeragĩra kanua gĩkaingĩra thĩinĩ wa nda gĩcokaga gĩkoima nja ya mwĩrĩ? 18 No rĩrĩ, maũndũ marĩa kanua karagia moimaga ngoro, na macio nĩmo mekĩraga mũndũ thahu. 19 Kwa ngerekano, thĩinĩ wa ngoro nĩkuo kuumaga meciria moru, ũũragani, ũtharia, ngomanio itagĩrĩire, ũici, ũira wa maheeni, na irumi. 20 Maũndũ macio nĩmo mekĩraga mũndũ thahu, no mũndũ kũrĩa irio atethambĩte moko gũtingĩmwĩkĩra thahu.”
FEBRUARĨ 19-25
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | MATHAYO 16-17
“Wĩciragia Meciria ma Ũ?”
(Mathayo 16:21, 22) Kuuma hĩndĩ ĩyo, Jesu akĩambĩrĩria gũtaarĩria arutwo ake atĩ no mũhaka athiĩ Jerusalemu na anyamario mũno nĩ athuri, athĩnjĩri-Ngai arĩa anene, na andĩki-Watho, na oragwo, acoke ariũkio mũthenya wa gatatũ. 22 Nake Petero aigua ũguo akĩmũtwara keheri-inĩ akĩambĩrĩria kũmũkaania akĩmwĩra ũũ: “Mwathani, wĩiguĩre tha; maũndũ macio gũtirĩ hĩndĩ magaagũkora.”
Athuri, Tĩagai Wathani wa Kristo
17 Hĩndĩ ĩngĩ, Jesu nĩ aataarĩirie arutwo ake atĩ no mũhaka angĩathire Jerusalemu kũrĩa angĩanyaririrũo nĩ “athuri, athĩnjĩri-Ngai arĩa anene, na andĩki-Watho, na oragwo, acoke ariũkio mũthenya wa gatatũ.” Petero aigua ũguo, agĩta Jesu keheri-inĩ akĩmũkaania akĩmwĩraga ũũ: “Mwathani, wĩiguĩre tha; maũndũ macio gũtirĩ hĩndĩ magaagũkora.” Hatarĩ nganja, tha itagĩrĩire nĩ ciathũkirie muonere wa maũndũ wa Petero. Nĩ aabataraga kũrũngwo. Nĩ ũndũ ũcio Jesu akĩmwĩra: “Coka thutha wakwa, Shaitani! Wee ũrĩ mũhĩnga harĩ niĩ, nĩ ũndũ ndũreciria meciria ma Ngai, ĩndĩ ũreciria meciria ma andũ.”—Mathayo 16:21-23.
(Mathayo 16:23) No Jesu akĩgarũrũka akĩra Petero ũũ: “Coka thutha wakwa, Shaitani! Wee ũrĩ mũhĩnga harĩ niĩ, nĩ ũndũ ndũreciria meciria ma Ngai, ĩndĩ ũreciria meciria ma andũ.”
Ikaragai Mwĩhũgĩte Shaitani Arenda Kũmũtambura!
16 Shaitani no ahĩngĩce nginya ndungata irĩ kĩyo cia Jehova. Kwa ngerekano-rĩ, ta wĩcirie ũrĩa gwekĩkire rĩrĩa Jesu eerire arutwo ake atĩ arĩ hakuhĩ kũũragwo. Arĩ na mwerekera mwega, Mũtũmwo Petero aamũtwarire keheri-inĩ akĩmwĩra ũũ: “Mwathani, wĩiguĩre tha; maũndũ macio gũtirĩ hĩndĩ magaagũkora.” Jesu aamwĩrire ũũ na kinyi: “Coka thutha wakwa, Shaitani!” (Mat. 16:22, 23) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Jesu ete Petero “Shaitani”? Nĩ tondũ Jesu nĩ aamenyaga ũndũ ũrĩa wakiriĩ gwĩkĩka. Aarĩ hakuhĩ gũkua arute muoyo wake ũtuĩke igongona rĩa ũkũũri na onanie atĩ Mũcukani nĩ wa maheeni. Tondũ rĩu rĩarĩ ihinda rĩa bata mũno harĩ ũtũũro wa andũ, rĩtiarĩ ihinda rĩa Jesu ‘kwĩiguĩra tha.’ Shaitani nĩ angĩakenire mũno korũo Jesu ndaaikarĩte ehũgĩte.
17 Tondũ nĩ tũkuhĩrĩirie mũno mũico wa mũtabarĩre ũyũ-rĩ, o na ithuĩ tũratũũra ihinda rĩa bata mũno. Shaitani endaga ‘twĩiguĩre tha’ na njĩra ya gũtũma twende mũno gũthingata maũndũ ma thĩ ĩno. Endaga tũriganĩrũo atĩ tũratũũra matukũ-inĩ ma kũrigĩrĩria nĩguo tũtige gũikara twĩhũgĩte. Ndũgetĩkĩre kũhĩngĩcwo nĩwe! Ithenya rĩa ũguo, ikaraga ‘wĩhũgĩte.’ (Mat. 24:42) Ndũgetĩkie mũhuhu wa Shaitani atĩ mũico ũrĩ kũraihu kana atĩ gũtirĩ mũico ũroka.
(Mathayo 16:24) Jesu agĩcoka akĩra arutwo ake ũũ: “Mũndũ o wothe angĩenda kũnũmĩrĩra, nĩ erege na oe mũtĩ wake wa kũnyarirĩrũo na anũmagĩrĩre.
w06 4/1 23 kĩb. 9
‘Thiĩi Mũgatue Andũ Arutwo Akwa, Mũkĩmabatithagia’
9 Kũrũmĩrĩra kĩonereria kĩa Jesu kĩgiĩ gwĩka wendi wa Ngai kũhutĩtie maũndũ marĩkũ? Jesu eerire arutwo ake ũũ: “Mũndũ o wothe angĩenda kũnũmĩrĩra, nĩ erege na oe mũtĩ wake wa kũnyarirĩrũo na anũmagĩrĩre.” (Mathayo 16:24) Aagwetire maũndũ matatũ marĩa no mũhaka twĩke. Wa mbere, ‘nĩ kwĩrega.’ Ũguo nĩ kuuga tũregane na mĩerekera itũ ya kwĩyenda ĩrĩa ĩrehagwo nĩ kwaga gũkinyanĩra, twĩtĩkagĩre ũtaaro na ũtongoria wa Ngai. Wa kerĩ, nĩ ‘kuoya mũtĩ wa kũnyarirĩrũo.’ Matukũ-inĩ ma Jesu, mũtĩ wa kũnyarirĩrũo warũgamagĩrĩra gĩconoko na kũnyamario. Tũrĩ Akristiano, nĩ twĩtĩkagĩra kũnyamario nĩ ũndũ wa ũhoro ũrĩa mwega. (2 Timotheo 1:8) O na gũtuĩka andũ thĩinĩ wa thĩ no matũnyũrũrie kana matũmenererie, o ta Jesu, ‘tũtimakagio nĩ gũconorithio’ tondũ nĩ tũkoragwo tũkĩmenya atĩ nĩ tũrakenia Ngai. (Ahibirania 12:2) Ũndũ wa mũico nĩ ‘kũrũmagĩrĩra Jesu.’—Thaburi 73:26; 119:44; 145:2.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Mathayo 16:18) Ningĩ ngũkwĩra atĩ: Wee nĩwe Petero, na igũrũ rĩa rwaro rũrũ rwa ihiga, nĩ ngaaka kĩũngano gĩakwa, na Mbĩrĩra ndĩgagĩtooria.
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 16:18
Wee nĩwe Petero, na igũrũ rĩa rwaro rũrũ rwa ihiga: Kiugo gĩa Kĩngiriki peʹtros kiugĩte ‘ihiga.’ Mũhari-inĩ ũyũ kĩhũthĩrĩtwo kĩrĩ rĩĩtwa rĩa mũndũ (Petero), rĩĩtwa rĩrĩa Jesu aaheire Simoni. (Joh 1:42) Nakĩo peʹtra kĩrĩa nĩ kiugo kĩngĩ gĩa Kĩngiriki gĩkuhanĩrĩirie na kĩu kĩa mbere, gĩtaũrĩtwo ‘rwaro rwa ihiga,’ na no kiuge ndũmba ya ihiga, kana rũnyanjara. Kiugo gĩkĩ gĩa Kĩngiriki ningĩ nĩ kĩonekaga thĩinĩ wa Mat 7:24, 25; 27:60; Lu 6:48; 8:6; Ro 9:33; 1Ko 10:4; 1Pe 2:8. Petero ndeeciragia atĩ nĩwe rwaro rwa ihiga rũrĩa Jesu angĩgaka kĩũngano igũrũ rĩaruo, tondũ thĩinĩ wa 1Pe 2:4-8 aandĩkire atĩ Jesu nĩwe “ihiga . . . rĩa mũthingi rĩa kona” rĩrĩa rĩarathĩtwo, na athuurĩtwo nĩ Ngai we mwene. Ũndũ ũmwe na ũcio, mũtũmwo Paulo eetire Jesu “mũthingi” na ‘ihiga rĩa kĩĩroho.’ (1Ko 3:11; 10:4) Kwoguo ciugo icio Jesu aahũthĩrire nĩ ta oigaga: ‘Wee, o wee ndetire Petero, Ihiga, nĩ ũmenyete Kristo, “rwaro rũrũ rwa ihiga,” ũrĩa ũgatuĩka mũthingi wa kĩũngano gĩa Gĩkristiano.’
kĩũngano: Haha nĩho kiugo gĩa Kĩngiriki ek·kle·siʹa kĩonekaga riita rĩa mbere. Gĩthondeketwo nĩ ciugo igĩrĩ cia Kĩngiriki ek, kuuga “nja,” na ka·leʹo, kuuga “gwĩtana.” Kiugo kĩu kĩaragia ũhoro wa gĩkundi kĩa andũ metĩtwo kana macokanĩrĩirio hamwe nĩ ũndũ wa ũndũ mũna kana nĩgetha meke ũndũ mũna. (Rora Ũthathaũri wa ciugo cia Bibilia.) Thĩinĩ wa mũhari ũyũ, Jesu aarathaga atĩ kĩũngano gĩa Gĩkristiano nĩ kĩngĩgathondekwo, gĩkorũo na Akristiano aitĩrĩrie maguta, arĩa matariĩ ta “mahiga marĩ muoyo marakwo matuĩke nyũmba ya kĩĩroho.” (1Pe 2:4, 5) Kiugo gĩkĩ gĩa Kĩngiriki nĩ kĩhũthĩrĩtwo maita maingĩ thĩinĩ wa Bibilia ya Septuagint kũrũgamĩrĩra kiugo gĩa Kĩhibirania gĩa “kĩũngano,” kĩrĩa kaingĩ gĩkoragwo gĩkĩaria ũhoro wa rũrĩrĩ ruothe rwa andũ a Ngai. (Gũc 23:3; 31:30) Thĩinĩ wa Atũ 7:38, Aisiraeli arĩa maarutĩtwo Misiri metĩtwo “kĩũngano.” Ũndũ ũmwe na ũcio, Akristiano ‘metĩtwo makarutwo nduma-inĩ’ na “magathuurwo kuuma harĩ thĩ” magathondeka “kĩũngano kĩa Ngai.”—1Pe 2:9; Joh 15:19; 1Ko 1:2.
(Mathayo 16:19) Nĩ ngaakũhee cabi cia Ũthamaki wa igũrũ, na kĩrĩa gĩothe ũkoha gũkũ thĩ gĩgaakorũo kĩohetwo igũrũ, na kĩrĩa gĩothe ũkohora gũkũ thĩ, gĩgaakorũo kĩohoretwo igũrũ.”
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 16:19
cabi cia Ũthamaki wa igũrũ: Thĩinĩ wa Bibilia, arĩa maaheagwo mũthemba mũna wa cabi, ĩmwe kwa ĩmwe kana na njĩra ya mũhaano, meehokagĩrũo gĩkĩro kĩna kĩa ũnene. (1Maũ 9:26, 27; Isa 22:20-22) Kwoguo kiugo “cabi” nĩ kĩhũthagĩrũo kuonania ũnene kana kwĩhokerũo maũndũ. Petero aahũthĩrire “cabi” ici eehokeirũo kũhingũrĩra Ayahudi (Atũ 2:22-41), Asamaria (Atũ 8:14-17), na andũ a ndũrĩrĩ (Atũ 10:34-38) mweke wa kwamũkĩra roho mũtheru magĩe na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũgathiĩ Ũthamaki-inĩ wa igũrũ.
Ũthomi wa Bibilia
(Mathayo 16:1-20) Na rĩrĩ, Afarisai na Asadukai magĩũka harĩ Jesu nĩguo mamũgerie na makĩmwĩra amaringĩre kĩama kiumĩte igũrũ. 2 Nake akĩmacokeria ũũ: “Gwakinya hwaĩ-inĩ, mugaga, ‘Gũgũkorũo na rĩera rĩega, tondũ igũrũ nĩ itune,’ 3 na rũcinĩ mũkoiga, ‘Ũmũthĩ gũgũkorũo na heho na mbura, tondũ igũrũ nĩ itune ĩndĩ kũrĩ na matu.’ Nĩ mũhotaga gũtaarĩria ũrĩa rĩera rĩgũkorũo rĩhaana, no mũtihotaga gũkũũrana imenyithia cia mahinda. 4 Inyuĩ rũciaro rũrũ rũru na rũtharia, mwendaga kuona kĩama, no gũtirĩ kĩama mũkaaringĩrũo o tiga kĩrĩa kĩa Jona.” Agĩcoka agĩthiĩ akĩmatiga. 5 Nao arutwo ake makĩringa mũrĩmo ũcio ũngĩ wa iria no makĩriganĩrũo nĩ gũkuua mĩgate. 6 Jesu akĩmeera ũũ: “Ikaragai mwĩiguĩte, na mwĩmenyagĩrĩre ndawa ya kũimbia ya Afarisai na Asadukai.” 7 Nĩ ũndũ ũcio, makĩambĩrĩria kwĩrana atĩrĩ: “Tũtinakuua mũgate o na ũmwe.” 8 Jesu amenya ũguo, akĩmoria ũũ: “Nĩ kĩĩ kĩratũma mwĩrane ũguo atĩ tondũ mũtirĩ na mĩgate, inyuĩ mũrĩ na wĩtĩkio mũnini? 9 Kaĩ mũtarĩ mũrataũkĩrũo, kana mũtiraririkana mĩgate ĩrĩa ĩtano yarĩirũo nĩ andũ arĩa ngiri ithano na ikabu iria ciothe muonganirie yatigara? 10 Kana mĩgate ĩrĩa mũgwanja yarĩirũo nĩ arĩa ngiri inya na ikabu iria ciothe nene muonganirie yatigara? 11 Nĩ kĩĩ kĩragiria mũtaũkĩrũo atĩ ndiraria ũhoro wa mĩgate? Wĩmenyererei ndawa ya kũimbia ya Afarisai na Asadukai.” 12 Hĩndĩ ĩyo magĩtaũkĩrũo atĩ oigaga memenyerere ũrutani wa Afarisai na Asadukai, no ti ndawa ya kũimbia mũtu. 13 Rĩrĩa aathiire Kaisarea Filipi, Jesu akĩũria arutwo ake atĩrĩ: “Andũ moigaga Mũrũ wa mũndũ nũ?” 14 Nao makĩmwĩra: “Amwe moigaga nĩ Johana Mũbatithania, angĩ Elija, na angĩ Jeremia kana ũmwe wa anabii.” 15 Nake akĩmoria: “Ĩ inyuĩ na inyuĩ mugaga ndĩ ũ?” 16 Simoni Petero akĩmũcokeria ũũ: “Wee nĩwe Kristo, Mũrũ wa Ngai ũrĩa ũrĩ muoyo.” 17 Nake Jesu akĩmwĩra: “Gũkena-rĩ, nĩwe Simoni mũrũ wa Jona, tondũ ti mũndũ ũrĩ na mwĩrĩ wa nyama na thakame ũkũguũrĩirie ũndũ ũcio, no nĩ Awa ũrĩa ũrĩ igũrũ. 18 Ningĩ ngũkwĩra atĩ: Wee nĩwe Petero, na igũrũ rĩa rwaro rũrũ rwa ihiga, nĩ ngaaka kĩũngano gĩakwa, na Mbĩrĩra ndĩgagĩtooria. 19 Nĩ ngaakũhee cabi cia Ũthamaki wa igũrũ, na kĩrĩa gĩothe ũkoha gũkũ thĩ gĩgaakorũo kĩohetwo igũrũ, na kĩrĩa gĩothe ũkohora gũkũ thĩ, gĩgaakorũo kĩohoretwo igũrũ.” 20 Agĩcoka akĩhe arutwo ake mũkaana mũrũmu matikeere mũndũ o na ũrĩkũ atĩ nĩwe Kristo.
FEBRUARĨ 26–MACHI 4
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | MATHAYO 18-19
“Wĩmenyagĩrĩre Mũno Ndũkehĩnge Kana Ũhĩnge Andũ Arĩa Angĩ”
(Mathayo 18:6, 7) No ũrĩa wothe ũkaahĩnga ũmwe wa aya matariĩ ta twana tũnini arĩa monanĩtie wĩtĩkio harĩ niĩ, nĩ kaba ohererũo ihiga inene rĩa gĩthĩi ngingo na aikio iria thĩinĩ kũrĩa kũriku. 7 “Thĩ ĩno nĩ ĩkuona ũũru nĩ ũndũ wa kũhĩngithia andũ. Hatarĩ nganja no mũhaka mĩhĩnga ĩyo yũke, ĩndĩ andũ arĩa mahĩngithagia arĩa angĩ kaĩ nĩ makoona ũũru-ĩ!
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 18:6, 7
ihiga inene rĩa gĩthĩi: Kĩngiriki nĩ “Ihiga rĩa gĩthĩi rĩa ndigiri.” Ihiga ta rĩu rĩa gĩthĩi rĩrĩa no kũhoteke rĩakoragwo na wariĩ wa mita 1.2 nginya 1.5 (fiti 4 nginya 5) rĩakoragwo rĩrĩ iritũ ũũ atĩ rĩathiũrũrũkagio nĩ ndigiri.
mĩhĩnga: Kiugo gĩa Kĩngiriki skanʹda·lon, kĩrĩa gĩtaũragwo ‘mũhĩnga’ no kũhoteke kĩaragia ũhoro wa mũtego; andũ amwe moigaga kĩaragia ũhoro wa kamũtĩ ka mũtego karĩa kohagĩrĩrio kĩndũ gĩa kũgucĩrĩria nyamũ. Gĩacokire kũhũthagĩrũo kwaria ũhoro wa kĩndũ o gĩothe kĩngĩhĩnga mũndũ kana kĩmũgũithie. Kiugo ‘mũhĩnga’ gĩkĩhũthĩrũo na njĩra ya mũhaano, kĩonanagia gĩĩko kana ũndũ ũngĩtũma mũndũ arũmĩrĩre njĩra njũru, ahĩngwo kana aingĩre mĩtugo-inĩ mĩũru, kana agwe mehia-inĩ. Kiugo ‘kũhĩngithia’ thĩinĩ wa Mat 18:8, 9 gĩtaũrĩtwo kuuma harĩ kiugo gĩa Kĩngiriki skan·da·liʹzo kĩrĩa kĩhutanĩtie na kiugo skanʹda·lon, na no gĩtaũrũo “gũtuĩka mũtego; gũtũma mũndũ ehie.”
Mbica thĩinĩ wa nwtsty
Ihiga rĩa Gĩthĩi
Mahiga ma gĩthĩi maahũthagĩrũo gũthĩa indo ta ngano kana kũmonda ndamaiyũ nĩguo ciume maguta. Mahiga mamwe maakoragwo marĩ manini ũndũ mũndũ angĩahotire kũmathiũrũrũkia na moko, no mangĩ maakoragwo marĩ manene ũũ atĩ no mathiũrũrũkirio nĩ nyamũ. No kũhoteke ihiga rĩrĩa Samusoni eerirũo nĩ Afilisti athiũrũrũkie kĩa hinya rĩaiganaga ta rĩrĩ. (Ati 16:21) Ithĩi iria ciathiũrũrũkagio nĩ nyamũ itiahũthagĩrũo o Isiraeli tu, no nĩ nginya kũndũ kũingĩ kũrĩa thirikari ya Roma yaathanaga.
Ihiga rĩa Gĩthĩi rĩa Igũrũ na rĩa Thĩ
Ihiga inene rĩa gĩthĩi ta rĩrĩ rĩonanĩtio haha rĩathiũrũrũkagio nĩ nyamũ cia mũciĩ ta ndigiri, na rĩahũthagĩrũo gũthĩa indo ta ngano kana kũmonda ndamaiyũ. No kũhoteke ihiga rĩa igũrũ rĩa gĩthĩi nĩ rĩangĩakorirũo na wariĩ wa mita 1.5 (fiti 5) na rĩathiũrũrũkagĩrio igũrũ rĩa ihiga rĩngĩ inene kũrĩkĩra.
(Mathayo 18:8, 9) Kwoguo, angĩkorũo guoko kana kũgũrũ gwaku nĩ kũrakũhĩngithia, gũtinie ũgũte. Nĩ kaba ũkaaheo muoyo ũrĩ kĩonje gũkĩra ũgaikio mwaki-inĩ wa tene na tene ũrĩ na moko merĩ kana magũrũ merĩ. 9 Ningĩ, angĩkorũo riitho rĩaku nĩ rĩrakũhĩngithia, rĩkũũre ũrĩte. Nĩ kaba ũkaaheo muoyo ũrĩ na riitho rĩmwe gũkĩra ũgaikio thĩinĩ wa mwaki wa Jehanamu ũrĩ na maitho merĩ.
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 18:9
Jehanamu: Rĩĩtwa rĩrĩ riumanĩte na kiugo gĩa Kĩngiriki geh hin·nomʹ, kĩrĩa kiugĩte “mũkuru wa Hinomu,” ũrĩa wakoragwo mwena wa mũhuro wa Jerusalemu ya tene. Gũkinyĩria matukũ-inĩ ma Jesu, mũkuru ũcio nĩ watuĩkĩte handũ ha gũcinĩra gĩko na kwoguo kiugo “Jehanamu” kĩrũgamagĩrĩra kwanangwo tene na tene.
Ũthathaũri wa Ciugo cia Bibilia (nwtstg)
Jehanamu
Nĩ rĩĩtwa rĩa Kĩngiriki rĩa Mũkuru wa Hinomu, ũrĩa ũkoragwo mwena wa mũhuro wa Jerusalemu ya tene. (Je 7:31) Ũrathi nĩ woigĩte atĩ mĩĩrĩ ya andũ akuũ nĩ ĩngĩgaikio kũu. (Je 7:32; 19:6) Gũtirĩ ũira wonanagia atĩ nyamũ kana andũ nĩ maaikagio thĩinĩ wa Jehanamu nĩguo macinwo marĩ muoyo kana maherithio. Kwoguo kũndũ kũu gũtirũgamagĩrĩra handũ hatonekaga harĩa mĩoyo ya andũ ĩthiaga kũherithio tene na tene mwaki-inĩ. Handũ ha ũguo, Jehanamu yahũthagĩrũo nĩ Jesu na arutwo ake kũrũgamĩrĩra ituĩro rĩa tene na tene rĩa “gĩkuũ kĩrĩa gĩa kerĩ,” ũguo nĩ kuuga, kũniinwo gwa tene na tene, kwanangwo.—Kũg 20:14; Mat 5:22; 10:28.
(Mathayo 18:10) Mũtikananyarare arĩa matariĩ ta twana, nĩ ũndũ ngũmwĩra atĩ araika ao nĩ monaga ũthiũ wa Awa ũrĩa ũrĩ igũrũ hĩndĩ ciothe.
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 18:10
nĩ monaga ũthiũ wa Awa: Kana “nĩ mathiaga harĩ Awa.” Tondũ ciũmbe cia roho nĩ ithiaga harĩ Ngai, nocio tu cionaga ũthiũ wa Ngai.—Tham 33:20.
w10 11/1 16
Ũrĩa Ciũmbe cia Roho Itũhutagia
Jesu nĩ aaguũririe atĩ araika nĩ makoragwo mahetwo wĩra wa kũrũmbũiya mabataro ma kĩĩroho ma ndungata cia Ngai. Nĩkĩo rĩrĩa Jesu aaheaga arutwo ake mũkaana wĩgiĩ kũhĩnga andũ arĩa angĩ, oigire ũũ: “Mũtikananyarare arĩa matariĩ ta twana, nĩ ũndũ ngũmwĩra atĩ araika ao nĩ monaga ũthiũ wa Awa ũrĩa ũrĩ igũrũ hĩndĩ ciothe.” (Mathayo 18:10) Ũguo ti kuuga atĩ Jesu eendaga kuonania atĩ o mũrũmĩrĩri wake akoragwo ahetwo mũraika wake wa kũmũgitagĩra. No Jesu nĩ onanirie atĩ araika marutithanagia wĩra hamwe na Ngai na nĩ marũmbũyagia mũno arĩa makoragwo ciũngano-inĩ cia Gĩkristiano.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Mathayo 18:21, 22) Petero agĩcoka akĩmũũria: “Mwathani, mũrũ wa Ithe witũ agĩrĩirũo nĩ kũnjĩhĩria maita maigana o ngĩmuohagĩra? Hihi nĩ nginya maita mũgwanja?” 22 Jesu akĩmũcokeria ũũ: “Ngũkwĩra atĩrĩ, ti nginya maita mũgwanja, ĩndĩ nĩ nginya maita mĩrongo mũgwanja na mũgwanja.
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 18:22
maita mĩrongo mũgwanja na mũgwanja: Kĩngiriki nĩ “mĩrongo mũgwanja maita mũgwanja.” Ciugo ici cia Kĩngiriki no ihũthĩrũo kuuga “70 ũtaranĩrie na 7” (maita 77) kana “70 ũhũũre maita na 7” (maita 490). Ciugo o icio nĩcio ihũthĩrĩtwo nĩ Bibilia ya Septuagint thĩinĩ wa Kĩa 4:24 gũtaũra ciugo “maita 77” cia Kĩhibirania, ũndũ ũrĩa ũngĩtũma tuuge ciugo icio irũgamĩrĩire “maita 77.” Gũtekũmakania ũrĩa mũndũ egũtaũkĩrũo nĩ ciugo icio, namba mũgwanja gũcokerũo maita merĩ nĩ kuuga “hatarĩ mũthia” kana “hatarĩ gĩthimi.” Rĩrĩa Jesu eerire Petero atĩ aagĩrĩire kuohanĩra ti nginya maita 7, ĩndĩ nĩ nginya maita 77, endaga kwĩra arũmĩrĩri ake atĩ matiagĩrĩirũo kũiga gĩthimi kĩa maita marĩa mangĩohera mũndũ. Ngũrani na ũguo, maandĩko marĩ thĩinĩ wa Talmud ya Babuloni (Yoma 86b) moigĩte ũũ: “Mũndũ angĩhĩtia riita rĩa mbere, rĩa kerĩ na rĩa gatatũ no oherũo, no rĩa kana ndangĩoherũo.”
(Mathayo 19:7) Makĩmũũria ũũ: “Na nĩ kĩĩ gĩagĩtũmire Musa aathane atĩ mũndũ ahe mũtumia wake marũa ma ndigano?”
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Mat 19:7
marũa ma ndigano: Gũkorũo Watho woigĩte atĩ mũthuri ũrenda gũtigana na mũtumia wake ahaarĩrie marũa ma kĩwatho na hihi ambe aranĩrie na athuri, kwaheaga mũndũ ihinda rĩa gwĩciria na njĩra ndikĩru ũhoro wa itua rĩu iritũ. Kwoguo muoroto wa watho ũcio warĩ kũrigĩrĩria andũ kũhanyũkĩra gũtigana na kũgitĩra atumia kĩĩwatho. (Gũc 24:1) No matukũ-inĩ ma Jesu, atongoria a ndini maatũmĩte akorũo arĩ ũndũ mũhũthũ andũ gũtigana. Mwandĩki wa historĩ wa karine ya mbere wetagwo Josephus, ũrĩa o nake warĩ Mũfarisai watiganĩte na mũtumia wake, oigĩte atĩ andũ nĩ mangĩetĩkĩririo matigane “nĩ ũndũ wa gĩtũmi o gĩothe (na itũmi ta icio ikoragwo irĩ nyingĩ harĩ arũme).”
Mbica thĩinĩ wa nwtsty
Marũa ma Ndigano
Marũa maya ma ndigano marĩa matuĩkaga nĩ ma mwaka wa 71 kana wa 72 Thutha wa Kristo, maandĩkĩtwo na Kĩaramu. Moonirũo mwena wa rũgũrũ wa mũkuru wa Murabbaat, werũ-inĩ wa Judea. Moigĩte atĩ mwaka-inĩ wa gatandatũ wa ũregani wa Ayahudi, Jusufu mũrũ wa Naqsan, nĩ maatiganire na Miriamu mwarĩ wa Jonathani ũrĩa waikaraga taũni-inĩ ya Masada.
Ũthomi wa Bibilia
(Mathayo 18:18-35) “Ngũmwĩra o ma atĩrĩ, maũndũ marĩa mothe mũkooha gũkũ thĩ magakorũo marĩ mohe kũrĩa igũrũ, na maũndũ marĩa mothe mũkoohora gũkũ thĩ magakorũo marĩ mohore kũrĩa igũrũ. 19 Ningĩ ngũmwĩra atĩrĩ na ma, andũ erĩ gatagatĩ-inĩ kanyu gũkũ thĩ mangĩkaarĩkanĩra mahoe igũrũ rĩa ũndũ o wothe wa bata, nĩ makahingĩrio nĩ Awa ũrĩa ũrĩ igũrũ. 20 Nĩ gũkorũo harĩa andũ erĩ kana atatũ macemanĩtie hamwe nĩ ũndũ wa rĩĩtwa rĩakwa, o na niĩ nĩ ndĩkoragwo hamwe nao.” 21 Petero agĩcoka akĩmũũria: “Mwathani, mũrũ wa Ithe witũ agĩrĩirũo nĩ kũnjĩhĩria maita maigana o ngĩmuohagĩra? Hihi nĩ nginya maita mũgwanja?” 22 Jesu akĩmũcokeria ũũ: “Ngũkwĩra atĩrĩ, ti nginya maita mũgwanja, ĩndĩ nĩ nginya maita mĩrongo mũgwanja na mũgwanja. 23 “Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, Ũthamaki wa igũrũ no ũhaananio na mũndũ warĩ mũthamaki, ũrĩa weendaga kũrĩhwo thiirĩ nĩ ngombo ciake. 24 Rĩrĩa aambĩrĩirie kũrĩhwo, hakĩrehwo ngombo ĩmwe yarĩ na thiirĩ wake wa taranda ngiri ikũmi. 25 No tondũ ndĩngĩahotire kũrĩha thiirĩ ũcio, mũthamaki agĩathana ngombo ĩyo yendio hamwe na mũtumia wayo na ciana ciayo na indo iria ciothe yarĩ nacio nĩguo thiirĩ ũcio ũrĩhwo. 26 Nĩ ũndũ ũcio, ngombo ĩyo ĩgĩturia maru na ĩkĩmũinamĩrĩra ĩkiuga, ‘Ndagũthaitha ũhe ihinda, na nĩ ngũkũrĩha thiirĩ waku ũrĩa wothe ndĩ naguo.’ 27 Mũthamaki ũcio akĩringwo nĩ tha na akĩmĩrekera thiirĩ ũrĩa yarĩ naguo. 28 No ngombo ĩyo ĩgĩthiĩ ĩgĩkora ngombo ĩngĩ yarĩ na thiirĩ wayo wa dinari igana rĩmwe, ĩkĩmĩnyita na ĩkĩambĩrĩria kũmĩita, ĩkiugaga: ‘Ndĩha thiirĩ wakwa wothe ũrĩa ũrĩ naguo.’ 29 Nayo ngombo ĩyo ĩgĩturia maru ĩkĩmĩthaitha, ĩkĩmĩra, ‘Ndagũthaitha ũhe ihinda, na nĩ ngũkũrĩha thiirĩ waku.’ 30 O na kũrĩ ũguo, ĩkĩrega, na ĩgĩthiĩ ĩkĩmĩikithia njera nginya rĩrĩa ĩkaarĩha thiirĩ ũcio. 31 Rĩrĩa ngombo iria ingĩ cioonire ũguo, ikĩigua kĩeha mũno, na igĩthiĩ igĩtaarĩria mũthamaki ũrĩa wothe gwekĩkĩte. 32 Nake mũthamaki agĩta ngombo ĩyo akĩmĩra: ‘Wee ngombo ĩno njũru, rĩrĩa ũthaithire nĩ ngũrekeire thiirĩ waku wothe. 33 Githĩ o nawe ndũkwagĩrĩirũo nĩ kũiguĩra ngombo ĩrĩa ĩngĩ tha o ta ũrĩa ngũiguĩrĩire tha?’ 34 Nĩ ũndũ wa kũrakara, mũthamaki akĩmĩneana ĩikio njera nginya rĩrĩa ĩkaarĩha thiirĩ ũrĩa wothe yarĩ naguo. 35 Ũguo noguo o na inyuĩ, mũngĩaga kuohagĩra ariũ a Ithe wanyu kuuma ngoro, o nake Awa ũrĩa ũrĩ igũrũ ndarĩmuohagĩra.”