Oshi li ngoo mbela paushitwe okukala ndi udite ngaha?

OMUNHU umwe oo a li a filwa okwa ti: “MuEngland omo nda kulila, onda li nda hongwa kutya nghi na okuulika omaliudo ange moipafi. Ohandi dimbuluka tate oo a li omukwaita, ta lombwele nge e likesha ta ti: ‘Ino lila!’

ngeenge pa li pe na oshinima shonhumba sha nyemateka nge. Itandi dimbuluka nande ngeenge ope na ngoo efiku limwe meme a xupitile umwe womufye ile e tu papatela, tu li ounona vane. Eshi tate a fya, onda li ndi na omido 56, nonda li nda nyika oluhodi neenghono, ndele potete kanda li handi dulu okulila.”

Momaputuko amwe, ovanhu ohava ulike omaliudo avo moipafi. Momaputuko omo, vamwe ohava didilike kutya omunhu okwa hafa ile okwa nyika oluhodi. Mepingafano naasho, moilongo imwe mounyuni, unene tuu kolundume laEuropa nomuBritania, ovanhu, unene tuu ovalumenhu ova hongwa okuholeka omaliudo avo ngeenge ve li moudjuu. Ndele ngeenge wa filwa omuholike woye, mbela osha puka okuulika kutya owa nyika oluhodi? Ombibeli otai ti ngahelipi shi na sha naasho?

Ovanhu vamwe ovo va tumbulwa mOmbibeli ovo va li va lila

Ombibeli oya shangwa kOvaheberi vokoshitukulwa shokoushilo wEfuta lOpokati, ovo va li hava ulike omaliudo avo. Oi na oihopaenenwa ihapu yovanhu ovo va li va ulika oluhodi lavo moipafi. Pashihopaenenwa, ohamba David oya li ya lila eshi omonamati wayo Amnon a dipawa, ya li ya “lila nokulililila.” (2 Samuel 13:28-39) Okwa li nokuli a lila eshi omona waye omukengeleledi Absalom, oo a li ta kendabala oku mu kufa ouhamba a fya. Ombibeli oya ti: “Opo nee ohamba [David] ya [nyika oluhodi] unene nokukakama ndele ya londa, ya ya molupale li li kombada yoshivelo ndee tai lili, mokuya kwayo tai ti: Omumwange Absalom, omumwange, omumwange Absalom! Woo, ngeno ame mwene nda fya ponhele yoye! Absalom, omumwange, omumwange.” (2 Samuel 18:33) David okwa li a lila ngaashi naanaa xe omudali keshe ha lili ngeenge a filwa omona waye. Ovadali ohava kala luhapu tava ti ngeno ovo va file ponhele yovana vavo, molwaashi ohashi kala sha fa itashi shiiva okaana oko ka fye tete kovadali vako..

Jesus okwa li e linyenga ngahelipi eshi kaume kaye Lasarus a li a fya? Okwa li a lila eshi a li a fika pombila yaLasarus. (Johannes 11:30-38) Maria Magdalena naye okwa li a lila eshi a li pokufika pombila yaJesus. (Johannes 20:11-16) Ndele nande ongaho, Omukriste oo e shii osho Ombibeli ya popya kombinga yenyumuko iha kala a nyika oluhodi la pitilila ngaashi ovanhu ovo vehe na eshiivo li na sha nonghalo yoonakufya. Ndele molwaashi Ovakriste vashili navo ove na omaliudo ngaashi ovanhu vakwao, navo ohava kala va nyika oluhodi nohava lili ngeenge va filwa umwe womovaholike vavo nonande ove na eteelelo lenyumuko. — Ovatessaloniki 4:13, 14.

Omunhu oku na ngoo okulila ngeenge a filwa ile hasho?

Ohatu linyenge ngahelipi kunena ngeenge twa filwa? Mbela oho mono shidjuu okuulika omaliudo oye? Mbela oho kala wa fya ohoni okuulika omaliudo oye? Ovayandjimayele ohava ladipike ovanhu ovo va filwa va ninge shike? Omayele oo hava yandje kunena luhapu okwa faafana nomayele onale Ombibeli a nwefwa mo. Ohava ti kutya otu na okuulika oluhodi letu, ndele katu na oku li holeka. Osho otashi tu dimbulukifa ovalumenhu ovadiinini vonale, ngaashi Job, David naJeremia, ovo eendjovo davo di na sha nanghee va li va nyika oluhodi da shangwa mOmbibeli. Kava li nandenande va fitikinina omaliudo avo. Onghee hano, kashi li pandunge okulitongola ko kovanhu. (Omayeletumbulo 18:1) Ndele oluhodi ohali ulikwa meenghedi di lili noku lili, momaputuko e lili noku lili, noshe likolelela yo komaitavelo opalongelokalunga oo e li momudingonoko.a

Ongahelipi ngeenge ou udite wa hala okulila ngeenge wa filwa? Oshi li paushitwe kovanhu okulila. Dimbuluka natango eshi Lasarus a fya kutya Jesus okwa li a ‘tukuluka momhepo yaye ndele ta lili.’ (Johannes 11:33, 35) Kungaho, okwa li a ulika kutya okulila oku li oshinima shopaushitwe ngeenge omunhu a filwa omuholike waye.

Ovanhu va nyika oluhodi — Oshi li paushitwe okunyika oluhodi nokulila ngeenge twa filwa omuholike wetu

Oushili oo otau kolekwa koshiningwanima shomudalakadi umwe, Anne, oo a li a filwa okahanana kaye kedina Rachel. Omushamane waye okwa ti: “Osha li shi kumwifa eshi Anne naame inatu lila nandenande pepako nonande ovanhu aveshe ovo va li po ova li tava lili.” Anne okwa popya shi na sha naasho a ti: “Osho, ndele ame onda li nda lila nale sha wana noponhele yaye. Ndele onda ka nyika unene oluhodi konima yoivike inini omolwefyo lokaana kange eshi nda li meumbo aame andike efiku limwe. Onda uhala handi lili efiku alishe, nonda mona kutya osha li sha kwafela nge, molwaashi onda li ndi udite nda fululuka. Onda li shili ndi na okulila eshi okahanana kange ka fya. Onda mona kutya otu na okweefa ovanhu ovo va nyika oluhodi va lile. Nonande ovanhu vamwe luhapu ohava kala tava ladipike omunhu oo a filwa kutya: ‘Ino lila,’ ihashi kwafa sha lela.”

Nghee ovanhu vamwe have linyenge ngeenge va filwa

Ovanhu vamwe ova li ve linyenga ngahelipi eshi va li va kumwa neenghono kefyo lovaholike vavo? Tala koshihopaenenwa shaJuanita. Okwa li e shii kutya omunhu oha kala e udite ngahelipi ngeenge a filwa okahanana kaye, molwaashi okwa li a dja omateelelo lwoikando itano. Ndele okwa ka ninga eteelelo natango, nokonima yefimbo okwa li a ya moshiponga shohauto ndele ta i moshipangelo, nomolwaasho okwa li te lipula unene. Oivike ivali konima yaasho, okwa li ta fetwa nonande okaana kaka li ka fika okudalwa. Konima yokafimbo, Juanita okwa li a dala okaana kaye kedina Vanessa, oko ka li ke na oshivixa shi li koshi yokilograma imwe. Juanita okwa ti: “Onda li nda tunhukwa neenghono molwaashi onda li nda ninga omudalakadi!”

Ndele ehafo olo Juanita a li e udite ola li ashike lopokafimbo. Vanessa okwa ka fya konima yomafiku ane. Juanita okwa ti: “Onda li ndi udite nda fyaala po hautuka, molwaashi ngha li vali omudalakadi. Onda li ndi udite nda fyaala po eenyala dongaho. Osha li shinyikifa oluhodi okuuya keumbo nokuya monduda oyo twa li twa longekidila Vanessa nokutala koumbidja ovo nda li nde mu landela. Oule weemwedi donhumba da ka landula ko, onda kala handi diladila kombinga yefiku olo a dalwa. Kanda li nda hala okweendafana novanhu.”

Mbela Juanita okwa li a nyika oluhodi sha pitilila? Ovanhu vamwe otashi dulika itave shi udu ko, ndele ovo va pita meenghalo da tya ngaho, ngaashi Juanita, otava hokolola kutya ohava lili ouhanana vavo ngaashi naanaa ovanhu hava lili ovanhu ovo va kula. Ovanhu ohava ti kutya ovadali ohava kala ve hole okahanana kavo nokuli nofimbo inaka dalwa. Okaana ohaka kala ke na ekwatafano le likalekelwa naina. Ngeenge okaana oka fi, ina oha kala e udite kutya okwa filwa omunhu ngaashi ashike omunhu ha kala e udite ngeenge a filwa omunhu a kula. Naasho osho ovanhu vamwe va pumbwa okuuda ko.

Nghee ehandu nosho yo okukala u udite ondjo taku dulu oku ku kuma

Omudalakadi umwe okwa popya nghee a li e udite eshi a li a lombwelwa kutya okamonamati kaye komido hamano oka fya ombadilila omolwoudu womutima oo ka li ka dalwa nao. Okwa ti: “Onda li nda kanghwa, okwa tya ngoo ame onda li nda kwatwa kehaluko, okwa li nda nyengwa oku shi itavela, ame okwa li ndi udite ndi na ondjo nonda li nda handukila omushamane wange nosho yo ndokotola molwaashi kava li ve wete kutya onghalo yokaana oya li ya kwata moiti.”

Omunhu ota dulu okukala a handuka omolwokunyika oluhodi. Otashi dulika omunhu oo a filwa a kale a handukila ndokotola nosho yo ovapangi, ta diladila kutya ova li tava dulu okuninga shihapu opo va hakule nakufya. Ile otashi dulika omunhu a kale a handukila ookaume kaye nosho yo ovapambele ovo e wete va fa tava popi ile tava ningi oinima ya puka. Vamwe ohava kala va handukila nakufya molwaashi ka li e na ko nasha noukolele waye. Stella okwa ti: “Ohandi dimbuluka eshi nda li nda handukila omushamane wange molwaashi ondi shii kutya ngeno onghalo oya ka kala shimwe shi lili. Okwa kala ta vele neenghono, ndele okwa li he lipwililikile omalondwelo andokotola.” Omafimbo amwe oonakufilwa ohava kala va handukila nakufya molwaashi efyo laye ole va fiila omaupyakadi.

Ovanhu vamwe ovo va filwa ohava kala tave lipe oushima ngeenge va handuka. Vamwe ohave lipe oushima omolwefyo lomuholike wavo. Ohava ti: “Ngeno onde mu ladipikile diva a ye kundokotola, ngeno ina fya, “ ile “ngeno onde mu twalele kundokotola umwe vali” ile “ngeno onde mu kwafelele a file oshisho oukolele waye.”

Omudalakadi ta dimbuluka eshi a li ha papatele okaana kaye — Ohashi kala shinyikifa oluhodi neenghono okufilwa okaana, nomolwaasho ovadali ova pumbwa okuulikilwa olukeno nosho yo oukwao wananghali

Vamwe ohava kala tave lipe oushima neenghono, unene tuu ngeenge omuholike wavo okwa fya efyo lombadilila. Ohava dimbuluka omafimbo oo va li hava kala va handukila nakufya ile va li tava tanguna naye. Ile tashi dulika va kale ve udite kutya kava li hava ungaunga nawa nanakufya.

Ovadalakadi vahapu ovo va kala va nyika oluhodi oule wefimbo otava yandje oumbangi waasho sha popiwa kovashiivi nawa vahapu, kutya okufilwa okaana ohashi fiye po omwaka tau kalelele monghalamwenyo yovadali, unene tuu ovadalakadi.

Ngeenge wa filwa kaume koye kopahombo

Okufilwa kaume kopahombo nako ohaku eta oluhodi linene, unene tuu ngeenge ovalihomboli ova li hava ningi oinima pamwe monghalamwenyo. Ngeenge kaume kopahombo umwe a fi, ohashi xulifa po oinima oyo va li hava ningi pamwe monghalamwenyo, ngaashi okweenda pamwe, okulonga pamwe, okuhafela pamwe nosho yo okukwafelafana.

Eunice okwa hokolola osho sha li sha ningwa po eshi omushamane waye a fya ombadilila omolwoudu womutima. Okwa ti: “Oshivike shotete, onda li nda lyalyakana. Kanda li nokuli handi dulu okuuda omulyo woinima ile okuuda edimba layo. Ndele nande ongaho, omadiladilo ange kaa li a lyalyakana. Onda li nda itavela diva kutya okwa fya shili, molwaashi onda li pomushamane wange eshi [eendokotola] da li tadi longifa eshina loku mu kwafela a kale ta fuda noku mu pa omiti. Ndele nande ongaho, onda li nda nyemata neenghono, nda fa omunhu ta tale ohauto tai filukile mefilu tai di komulondo nokanda li ndi na osho handi dulu okuninga po.”

Mbela Eunice okwa li ngoo a lila? Okwa ti: “Onda li nda lila, unene tuu eshi nda li handi lesha oukalata omafele vomahekeleko ovo nda li nda yakula. Onda li nda lila eshi nda lesha okakalata keshe. Osho osha li sha kwafela nge ndi dule okukala handi lididimike efiku keshe. Ngeenge ovanhu tava pula nge lwoikando kutya ondi li po ngahelipi, okwa li handi kala nda nyika oluhodi. Onda li nda nyika oluhodi neenghono shili.”

Oshike sha li sha kwafela Eunice e lididimikile oluhodi? Okwa ti: “Nonande inandi shiiva osho nda li handi ningi, onda li nda tokola okutwikila nonghalamwenyo. Ndele nande ongaho, ohandi kala natango nda nyika oluhodi ngeenge nda dimbuluka kutya omushamane wange, oo a li ha hafele onghalamwenyo neenghono ke po vali e i hafele.”

‘Ino efa vamwe ve ku pangele’

Ovashangi voshileshomwa Leavetaking — When and How to Say Goodbye ova yandja omayele va ti: “Ino efa vamwe va kale tave ku pangele kutya ou na okuninga shike ile kutya ou na okukala u udite ngahelipi. Keshe umwe oha kala a nyika oluhodi monghedi yaye i lili. Vamwe otashi dulika ve ku lombwele kutya owa nyika unene oluhodi ile ino nyika naanaa oluhodi. Va dimina po ndele to dimbwa shi na sha naasho va popya. Ngeenge owa kendabala okuninga osho vamwe tave ku lombwele ile osho sha tambulwa ko momudingonoko weni, ito ka xupula noupu.”

Oshoshili kutya ovanhu ve lili noku lili ohava ungaunga noluhodi meenghedi da yoolokafana. Ndele inatu hala okutya onghedi imwe yomeenghedi omo ovanhu hava unga-unga noluhodi oyo tai wapalele ovanhu aveshe. Ndele ohashi kala sha nyika oshiponga ngeenge omunhu oo a nyika oluhodi ina hala okwiitavela osho sha ningwa po. Omunhu a tya ngaho otashi dulika a kale a pumbwa ekwafo lookaume ovanalukeno. Ombibeli oya ti: “[Kaume] oku hole alushe, nomumwaina omulumenhu ta dalwa, a kwafe moluhepo.” Onghee hano, ino kala wa tila okukonga ekwafo kuvamwe, okupopya navo ile okulila. — Omayeletumbulo 17:17.

Oshi li paushitwe okunyika oluhodi ngeenge omunhu a filwa, noinashi puka okukala u wetike kuvamwe kutya owa nyika oluhodi. Onghee hano, otwa pumbwa okumona omanyamukulo komapulo amwe vali aa taa landula apa: ‘Ongahelipi handi dulu okuungaunga noluhodi? Oshi li ngoo paushitwe okukala handi lipe oushima ile nda handuka? Ongahelipi handi dulu okuungaunga nomaliudo a tya ngaho? Oshike tashi dulu okukwafela nge ndi dule okulididimikila oluhodi ngeenge nda filwa?’ Oshitukulwa tashi landula otashi ka nyamukula omapulo oo nosho yo amwe vali.

a Pashihopaenenwa, Ovawambo ova itavela pamufyuululwakalo kutya omwenyo womunhu ihau fi. Onghee hano, opo va ulike kutya ova nyika oluhodi ngeenge umwe a fya, ohava djala oikutu ilaula ile oshikaiwa shitoka ile shilaula nohava djala oshipando nokupilikila. Ndele Eendombwedi daJehova ihadi landula nandenande omifyuululwakalo de likolelela koidila ya kanghamena kehongo lihe li paMbibeli olo kutya omwenyo ihau fi. — Omuudifi 9:5, 10; Hesekiel 18:4, 20.

Omapulo okudilonga

Ongahelipi ovanhu vamwe ovo va nyika oluhodi omolwokufilwa hava nwefwa mo komaputuko avo?
Otu na oihopaenenwa ilipi mOmbibeli yovanhu ovo va li va ulika moipafi yavamwe kutya ova nyika oluhodi?
Ovanhu vamwe ohave linyenge ngahelipi ngeenge va filwa ovaholike vavo? Owa li we linyenga ngahelipi eshi wa li wa filwa omuholike woye?
Omolwashike okufilwa kaume kopahombo ku li oshinima shinyikifa oluhodi neenghono?
Ovanhu ohave linyenge ngahelipi ngeenge va nyika oluhodi? Mbela osha puka okunyika oluhodi?
Oluhodi ohali kumu ovanhu meenghedi da yooloka dilipi? (Tala oshimhungu pepandja 9.)
Eenghalo de likalekelwa dilipi hadi kumu ovadali ovo va filwa okahanana ombadilila? (Tala oshimhungu pepandja 12.)
Ovadalakadi vahapu ohava kala ve udite ngahelipi ngeenge eteelelo lavo la dja mo ile okaana ka dalwa ka fya? (Tala oshimhungu pepandja 10.)

Nghee oluhodi hali kumu ovanhu

Ovanhu ohava kala va nyika oluhodi oule wefimbo la yoolokafana nohava kumwa meenghedi di lili noku lili. Apa opa popiwa eenghedi dimwe omo ovanhu hava kumwa kokunyika oluhodi, ndele ovanhu ohava dulu okukumwa koluhodi meenghedi vali dimwe di lili.

Nghee omunhu he linyenge pehovelo ngeenge a filwa: Omunhu oha haluka, oha kala a limbililwa, iha itavele kutya omunhu okwa fya shili, oha fi ombabanghukuta, oha kala te lipe oushima ile a kale a handuka.

Nghee omunhu he linyenge ngeenge a nyika oluhodi neenghono: Oha dimbwa oinima noha londokwa keemhofi, oha kala a loloka neenghono, oha tumbu oshinyenu noupu, oha ningi omatokolo a puka, oha kala ta lili, onghedi yaye yokulya ohai lunduluka, osho hashi mu ningifa a utame ile a ondoke. Oha kala yo ehe na oukolele, oha kwatwa kepofi, iha kala e na eenghono dokulonga sha, oha ningi omahaluhalu a fa e wete nakufya ile a fa e udite ta popi, nongeenge omunhu okwa filwa okaana, oha kala a handukila kaume kaye kopahombo.

Efimbo lokutula oshenyo: Omunhu oha kala a nyika oufiye nokwa pongola, noha dimbuluka yo oinima iwa noiyolifa i na sha nanakufya.

Ovadalakadi ohava kala va nyika oluhodi ngeenge va dja omateelelo ile va dala ounona va fya

Nonande Monna okwa li e na nale ounona vamwe, okwa li a teelela nodjuulufi oku ka mona okaana kamwe vali. Nokuli nofimbo okaana oko inaka dalwa, okwa li ha “danauka nako, ha popi nako nokwa kala ha diladila kombinga yako.”

Monna okwa li e na ekwatafano la kola nokaana kaye oko inaka dalwa. Okwa ti: “Rachel Anne okwa li ha kala ta fangaula omambo ngeenge nde a tenheka medimo, noka li ha kofifa nge oufiku. Ohandi dimbuluka natango eshi a li a hovela okulyata nge, a fa ta undula nge kanini nohole. Efimbo keshe kwa li te linyenge, onda li handi kala ndi udite kutya otu na ekwatafano lopahole naye. Onda li ndi mu shii nawa, nomolwaasho onda li handi shi mono mo ngeenge ta ehama.”

Monna okwa ti vali: “Ndokotola ka li a itavela osho nda li handi mu lombwele fiyo osheshi efimbo la ka pwa po. Okwa li a lombwela nge kutya inandi lipula vali, ndele ame onda li nda didilika kutya okaana oke li pokufya. Oka li ke litanaula nai ombadilila, nefiku la landula ko oka li ka fya.”

Monna haye aeke a ningilwa oshinima sha tya ngaho. Ovashangi voileshomwa vomadina Friedman naGradstein ova popya membo lavo Surviving Pregnancy Loss, kutya omudo keshe ovakainhu ve li emiliyona limwe lwaapo mOilongo yaHangana omateelelo avo ohaa di mo ile hava mono ounona va fya. Ndele omuvalu wovanhu ovo va pita meenghalo da tya ngaho ouhapu neenghono mounyuni aushe.

Ovanhu luhapu ihava kala ve shii kutya ngeenge omukainhu a dja eteelelo ile a mona okaana ka fya ohashi kala shinyikifa oluhodi neenghono nohe shi dimbuluka lwoikando, tashi dulika nokuli onghalamwenyo yaye aishe. Pashihopaenenwa, Veronica, womido di dule po 50 ota dimbuluka omateelelo aye oo a dja mo, naunene tuu eshi a li a mona okaana ka fya oko ka li ka kala ke na omwenyo oule weemwedi omuwoi moshidalelo noka li ka dalwa ke na oshivixa sheekilograma 6. Okaana oko oka li ka ninga oivike ivali yaxuuninwa medimo ka fya. Okwa ti: “Okudala okaana ka fya oshinima shinyikifa oluhodi neenghono komudalakadi.”

Omalinyengo ovadalakadi va nyika oluhodi va tya ngaho luhapu ihaa kala e uditiwe ko kuvamwe, nokuli nokovakainhu vakwao vamwe. Omukainhu umwe oo a filwa okaana kaye eshi eteelelo laye la dja mo okwa ti: “Osho nde lihonga moshiningwanima eshi shiyehameka neenghono oshosho kutya fimbo nda li inandi ningilwa oshinima sha tya ngaho kanda li ndi shii kutya ookahewa kange ova li have lididimikile eenghalo da tya ngahelipi. Kanda li lela handi kala ndi udite ko osho va ningilwa ngaashi naanaa ndi udite paife kutya ovanhu kave shii lela osho nda ningilwa.”

Oupyakadi umwe vali oo hau kumu ovadalakadi ovo va filwa oyoo kutya ohava kala ve wete ovashamane vavo inava nyika oluhodi ngaashi vo. Omukulukadi umwe okwa popya shi na sha naasho a ti: “Onda li nda nyematela omushamane wange neenghono. Onda li ndi wete a tala nge ko nda fa omunhu aha li meteelelo. Ka li a nyika oluhodi ngaashi ame. Okwa li ashike a etela nge onghenda neenghono eshi nda li handi lipula ndele hamolwokunyika oluhodi kwange.”

Otashi dulika oshi li paushitwe kovashamane okulinyenga monghedi ya tya ngaho, molwaashi ihava kala ve na ekwatafano lopalutu nokaana ngaashi ovakulukadi ngeenge ve li momateelelo. Ndele nande ongaho, ovashamane navo ohava kala va nyika oluhodi. Osha fimanenena yo komushamane nomukulukadi va didilike kutya aveshe vavali ove li moudjuu, nonande onghedi yavo yokuulika oluhodi inai faafana. Ove na okukala va nyika oluhodi pamwe. Ngeenge omushamane okwa kala ta holeke oluhodi laye, omukulukadi waye ota ka diladila kutya ke na ko nasha. Onghee hano, lileni pamwe, lombwelafaneni omaliudo eni nokupapatelafana. Ulikilafaneni kutya omwa pumbwafana shi dulife nale. Ovashamane, kaleni hamu ulike oukwao wananghali.

Nghee ovadali tava dulu okulididimikila efyo lombadilila lokahanana

Efyo lombadilila lokahanana oli nyikifa oluhodi neenghono. Okaana oko haka kala ke na oukolele otaka dulu okufya ombadilila. Oshinima sha tya ngaho ohashi halukifa ovanhu neenghono, molwaashi ohava diladila kutya kashi li paushitwe kokahanana ka fye tete kovadali vako. Efyo lokahanana ohali nyono po ekwatafano lopahole olo ka li ke na naina ombadilila.

Ovadali ohava kala tave lipe oushima kutya ovo va etifa efyo lokaana, tava diladila kutya pamwe kava li have ka file oshisho. Ovadali ohava kala tave lipula kutya: ‘Mbela oshike kwa li hatu dulu okuninga po opo tu amene okaana ketu kaha fye?’b Omafimbo amwe, omushamane otashi dulika a pe oushima omukulukadi waye nopehe na etomheno lasha. Pashihopaenenwa, eshi omushamane a li a ya koilonga okwa li a fiya okaana ke na omwenyo noke na oukolele, ndele eshi a alukila keumbo okwa hanga okaana ka fya. Otashi dulika omushamane a pule kutya: Mbela omukulukadi okwa li ta ningi shike? Okwa li e li peni eshi okaana ka fya? Omapulo a tya ngaho a nyemateka ohaa kala a pumbwa okunyamukulwa opo aha etife eenhamanana mohombo.

Eenghalo odo hadi holoka po ombadilila odo hadi etifa oiponga omafimbo amwe, nomolwaasho Ombibeli tai ti: ‘Nda mona koshi yetango nokutya, okutondoka shanamutete kaku li mepangelo laau e nonhapo, haita mepangelo lovakwanyati, hamungome mepangelo lovanaendunge, haupuna mepangelo lovanamayele, hahokwe mepangelo lovanongo, ndelenee efimbo [nombadilila tali hange aveshe, NW].’ — Omuudifi 9:11.

Ongahelipi vamwe tava dulu okukwafela oukwaneumbo oo wa filwa okahanana? Omudalakadi umwe oo a li a filwa okahanana kaye okwa ti: “Kahewa kange umwe okwa li e uya keumbo letu ndele ta wapaleke eumbo nonande kanda li nde mu pula. Vamwe ova li ve tu telekela, navamwe ova li ashike va papatela nge nopehe na okutya sha. Kanda li nda hala okupopya kombinga yefyo lokahanana kange, molwaashi kanda li nda hala okukala handi hokolola lwoikando osho sha ningwa po. Kanda li nda hala okupulwa omapulo okanaku, nda fa ngeno nda li ndi na okuninga oshinima shonhumba ndele inandi shi ninga. Onda li handi dulu okuninga keshe shimwe opo ndi xupife okahanana kange, molwaashi aame nde ka dala.”

b Ouhanana luhapu ohava fi ombadilila ngeenge ve na omwedi umwe fiyo eemwedi hamano. Okahanana ke na oukolele otaka dulu okufya ombadilila nopehe na etomheno lasha. Otaku diladilwa kutya omafimbo amwe efyo la tya ngaho otali dulu okuhenukwa ngeenge okahanana oka nangekwa ongali ile olupati ponhele yokukanangeka eombe. Ndele nande ongaho, kape na lela onghedi yokunangala oyo tai dulu okukelela okahanana kaha fye efyo lombadilila.