Etukulwa 14

Kalekeni po ekwatafano leni lopahombo fiyo omoukulupe

1, 2. (a) Omalunduluko elipi haa holoka po eshi hatu ende hatu kulupa? (b) Oshike sha li sha kwafela ovatilikalunga vopefimbo lOmbibeli va kale va mbilipalelwa monghalamwenyo eshi va li ovakulupe?

ESHI hatu ende hatu kulu, ohapa holoka omalunduluko mahapu. Omalutu ohaa ende taa nghundipala. Oipala ohai ende tai ningi eengadji neexwiki ohadi ende tadi ningi eenghwakutoka, nomutwe otashi dulika nokuli u ninge ongwala. Otashi dulika tu kale hatu dimbwa oinima noupu. Ngeenge ovana veni ova hombola, omu na okukulika ekwatafano lipe noitenya yeni nosho yo ovatekulu veni ovo va dalwa kovana veni. Ngeenge mwa fiki mopendjela, omalipyakidilo eni akeshe efiku ohaa lunduluka.

² Ohapa kala omashongo mahapu pefimbo loukulupe. (Omuudifi 12:1-8) Ndele nande ongaho, ohatu dulu okulihonga shihapu kovapiya vaKalunga ovanamido ovo va li ko pefimbo lOmbibeli. Nonande hauxuuninwa ovapiya vaKalunga va tya ngaho ova ka fya, ova li va likola ounongo nowino muhapu, oo wa li we va kwafela va kale va mbilipalelwa monghalamwenyo pefimbo va li ovanamido. (Genesis 25:8; 35:29; Job 12:12; 42:17) Oshike sha li she va kwafela opo va kale va hafa naashi va li moukulupe? Nopehe na omalimbililo, ova li va hafa molwaashi ova li hava tula moilonga omafinamhango oo hatu hange mOmbibeli kunena. — Epsalme 119:105; 2 Timoteus 3:16, 17.

3. Omayele elipi Paulus a yandja kovalumenhu novakainhu ovanamido?

³ Omuyapostoli Paulus okwa li a yandja omayele mawa kovanamido monhumwafo oyo a li a shangela Titus. Okwa ti: “Ovashamane [ovanamido] nava kale ovalidiliki, ve neenghedi da fimana, ovakoshoki, ve li nawa meitavelo nomohole nomelidiliko. Osho tuu novakainhu [ovanamido] nava kale ve neenghedi da wapalela ovayapuki, ve he fi ovalundili, havapika voikunwa ihapu, ndelenee ovalongi vomuashi shiwa.” (Titus 2:2, 3, yelekanifa OB-1986.) Okutula moilonga eendjovo odo otaku ke mu kwafela mu ungaunge nomupondo nomashongo omoukulupe.

KALEKENI MOMADILADILO KUTYA OVANA VENI OVO VA KULA KAVE LI VALI KOSHI YEPANGELO LENI

4, 5. Ovadali vahapu ohava kala ve udite ngahelipi ngeenge ovana vavo va dja mo meumbo, nongahelipi vamwe va ungaunga nonghalo ya tya ngaho?

⁴ Eshi eenghalo tadi ende tadi lunduluka, omwa pumbwa okukala tamu tifuka. Pashihopaenenwa, ngeenge ovana veni ova kulu ndele tava ka kala kuvo vene, va hombola ile va hombolwa, omu na oku va talela mefano limwe li lili. Onghalo ya tya ngaho oyo luhapu hai dimbulukifa ovadali kutya ova yuka lela mefimbo loukulupe. Nonande ovadali ohava kala va hafa eshi ovana vavo va ninga ovakulunhu, luhapu ohava kala tave lipula shi na sha nangeenge ova ninga ngoo ngaashi va li tava dulu opo va longekide ovana vavo va dule okukala kuvo vene. Kakele kaasho, otashi dulika va kale ve va djuulukwa.

⁵ Oshi li paushitwe kovadali okukala tave lipula nonghalonawa yovana vavo nokuli nokonima eshi ovana vavo va ka ninga omaumbo avo vene. Omudalakadi umwe okwa ti: “Ohandi kala nda hala okuuda kutya ovana vange ove li po ngahelipi, opo ndi kale nda mbilipalelwa kutya ove li nawa.” Xe umwe omudali okwa ti: “Eshi omonakadona wetu a dja mo meumbo, onghalo oya li idjuu lela kufye. Okwa li tu udite owike, molwaashi nale okwa li hatu ningi keshe shimwe naye.” Ovadali ovo ova li va dula ngahelipi okulididimikila onghalo ya tya ngaho? Oshinima osho she va kwafela unene osho okukala ve lipyakidila nokukwafela ovanhu vamwe.

6. Oshike tashi dulu okukwafela ovadali ovanamido va kale ve na etaleko li li pandjele li na sha novana vavo ovo va ninga ovakulunhu?

⁶ Ngeenge ounona va kulu ndele tava hombola ile tava hombolwa, onghandangala oyo ovadali vavo va kala tava dana ohai lunduluka. Genesis 2:24 okwa ti: ‘Omulumenhu e nokweefa xe naina nokukanyatela komukainhu waye. Ndele vo otava ka kala onhumba imwe aike.’ Ngeenge ovadali vounona ovo va hombola ile va hombolwa ova kaleke momadiladilo efinamhango lopamishangwa loukwamutwe nosho yo li na sha nokukaleka po elandulafano liwa, otashi ke va kwafela va kale ve na etaleko li li pandjele li na sha novana vavo. — 1 Ovakorinto 11:3; 14:33, 40.

7. Oikala ya yuka ilipi xe umwe omudali a li a kulika eshi ovanakadona vaye va hombolwa ndele tava ka kala pamwe pe lili?

⁷ Ovalihomboli vonhumba ova li ve udite owike eshi ovanakadona vavo vavali va hombolwa ndele tava ka kala pamwe pe lili. Potete, omushamane okwa li a handukila oitenya yaye. Ndele eshi a dilonga kombinga yefinamhango loukwamutwe, okwa ka dimina kutya oitenya yaye oyo i na okukala omitwe domaukwaneumbo ayo. Onghee hano, ngeenge ovanakadona vaye va li tave mu pula omayele, okwa li he va pula ngeenge ove shi kundafana nale novashamane vavo, nokwa li ha yambidida omatokolo oitenya yaye apa tashi shiiva. Lwanima, oitenya yaye oya li ye mu tala ko e li kaume kayo nokwa li hai tambula ko omayele aye.

8, 9. Ovadali vamwe ova ninga po omalunduluko elipi eshi ovana vavo va ka ninga omaumbo avo?

⁸ Ongahelipi ngeenge ovalihomboli ovanyasha ova tokola okuninga oshinima osho inashi puka pamishangwa ndele kashi li metwokumwe naasho ovadali va tala ko kutya osho sha denga mbada? Ovadali vamwe ovo ve na ounona va hombola ova ti: “Ohatu va kwafele alushe va tale ko oinima ngaashi Jehova he i tale ko, ndele nonande itatu tu kumwe netokolo lavo, ohatu li tambula ko noku va yambidida nosho yo oku va ladipika.”

⁹ Moilongo imwe yomuAsia, ovadalakadi vamwe ohava mono shidjuu lela okudimina kutya ovanamati vavo ova wana okukala kuvo vene. Ndele ngeenge ova kala va fimaneka efinamhango li na sha nelandulafano liwa nosho yo li na sha noukwamutwe, ihapa kala lela omalipumomumwe noitenya yavo. Omudalakadi umwe Omukriste okwa li ha kala a “hafa neenghono” eshi ovanamati vaye va ka ninga omaumbo avo. Okwa li ha kala a tunhukwa okumona nghee tava ungaunga nomaukwaneumbo avo mape. Kakele kaasho, ye nomushamane waye ova li ve udite va pepelelwa palutu nosho yo pamadiladilo eshi komutengi wavo kwa enda taku holwa eshi va yuka moukulupe.

PAMEKENI EKWATAFANO LENI LOPAHOMBO

10, 11. Omayele opamishangwa elipi taa dulu okukwafela ovo ve li pomido dopokati vaha ye meemwiyo odo hadi kwata ovanhu pomido odo?

¹⁰ Ovanhu ohave linyenge meenghedi di lili noku lili ngeenge va yuka pomido dopokati kounyasha noukulupe. Ovalumenhu vamwe ohava djala oikutu oyo tai va monikifa va fa ovanyasha. Ovakainhu vahapu ohava kala tave lipula nomalunduluko oo haa holoka pefimbo lokuka, eshi omukainhu iha i vali komafimbo. Shinyikifa oluhodi, ovanhu vamwe pefimbo olo lomido dopokati ohava kala ve na eteke, tave lihumbata monghedi oyo tai koko ovanyasha voukashike kookanhu wa yooloka ko kuwavo, naasho ohashi nyemateke ookaume kavo kopahombo. Ndelenee ovalumenhu ovatilikalunga ovanamido ohave ‘lididimike,’ sha hala okutya, ohava kondjifa omahalo mai. (1 Petrus 4:7) Ovakainhu ovanamido navo ohava ningi eenghendabala da mana mo opo va kaleke po eehombo davo omolwohole yavo yokuhola ovashamane vavo nomolwaashi va hala okuhafifa Jehova.

¹¹ Ohamba Lemuel oya li ya nwefwa mo i shange kombinga ‘yomwalikadi muwa’ oo a tangwa mOmayeletumbulo etukulwa 31. Omukulukadi oo okwa li ha ‘ningile omulumenhu waye osho shiwa, ndele hashoosho shii momafiku aeshe omokukalamwenyo kwaye.’ Omushamane Omukriste oku na okukala ha pandula omukainhu waye eshi te lididimikile eenghalo dopamaliudo odo hadi holoka po pefimbo lomido dopokati. Ohole yaye yokuhola omukulukadi waye otai ke mu linyengifa e ‘mu pandule.’ — Omayeletumbulo 31:10, 12, 28.

12. Ongahelipi ovalihomboli tava dulu okupameka ekwatafano lavo lopahombo eshi va yuka moukulupe?

¹² Pefimbo eshi mwa li tamu tekula ovana veni, otashi dulika kamwa li hamu liwanifile po eemhumbwe deni sha wana omolwomaliyambo oo mwa li hamu ningi nehalo liwa opo mu file oshisho eemhumbwe dovana veni. Paife eshi ovana veni va ka ya va ka kale kuvo vene, otamu dulu okulipa elitulemo shi dulife nale. Omushamane umwe okwa ti: “Eshi ovanakadona vetu va ka kala kuvo vene, otwa hovela vali okukala hatu kundafana nomukulukadi wange oinima yetu yopaumwene ngaashi twa li hatu ningi eshi twa li hatu endelafana.” Omushamane umwe vali okwa ti: “Ohatu likwafele tu kaleke po oukolele wetu nokulidimbulukifa tu kale hatu ningi omalideulo.” Opo ovalihomboli ovo vaha kale ve udite owike, ohava yakula vamwe meongalo. Heeno, okuyakula vamwe otaku dulu oku mu etela omanangeko noupuna mahapu. Kakele kaasho, ohashi hafifa yo Jehova. — Ovafilippi 2:4; Ovaheberi 13:2, 16.

13. Okupopya mwa manguluka nokulombwelafana oshili otaku dana onghandangala ilipi eshi tamu ende tamu kulupa?

¹³ Kaleni hamu kundafana alushe mwa manguluka nookaume keni kopahombo. (Omayeletumbulo 17:27) Omushamane umwe okwa ti: “Ohatu pameke ekwatafano letu mokufilafana oshisho nokukala noukwao wananghali.” Omukulukadi waye okwa ti: “Eshi twa ninga ovanamido, otwa kala hatu hafele okunwa otee pamwe, okukundafana nokulongela kumwe.” Ngeenge omwa kala hamu kundafana mwa manguluka nokulombwelafana oshili, otashi ke mu kwafela mu pameke ekwatafano leni lopahombo, naasho otashi ke mu kwafela muha pe Satana omhito a teye po ohombo yeni.

KALENI HAMU HAFELE EENDAFANO NOVATEKULU VENI

14. Onghandangala ilipi inakulu yaTimoteus a li a dana mokukwafela Timoteus a ninge Omukriste?

¹⁴ Ovatekulu ovo “oshidingo” (oshikoroni) shovanamido. (Omayeletumbulo 17:6) Ohashi kala shitunhula kovanamido okweendafana novatekulu. Ombibeli oya popila mouwa Loide, oo a li inakulu yaTimoteus. Loide nomonakadona waye, Eunike, ova li va honga Timoteus oshili yopamishangwa. Timoteus okwa li e shii kutya inakulu nosho yo ina ova li va lenga oshili yOmbibeli. — 2 Timoteus 1:5; 3:14, 15.

15. Onghandangala ya fimana ilipi ovanamido tava dulu okudana monghalamwenyo yovatekulu vavo, ndele oshike osho ve na okuhenuka?

¹⁵ Ngaashi inakulu yaTimoteus, ovalihomboli ovanamido nanye otamu dulu okudana onghandangala ya fimana ya tya ngaho mokukalamwenyo kwovatekulu veni. Omwa li mu na omhito yokuhonga ovana veni kombinga yomalalakano aJehova. Paife omu na vali omhito yokuhonga ovatekulu veni. Ounona vahapu ohava kala va hafa ngeenge tava hokololelwa omahokololo omOmbibeli kooxekulu nokooinakulu. Ashike osho itashi ti kutya omu na okukufa po oshinakuwanifwa shaxe omudali shi na sha nokufindila oshili yOmbibeli movana vaye. (Deuteronomion 6:7) Ponhele yaasho, nye otamu yandje ashike ekwafo la wedwa po. Kaleni mu na etaleko la fa lomupsalme oo a ilikana a ti: “Nomokufika moukulupe wange, ngenge nda ninga eenghwakutoka, Kalunga, Ove ino efa nge! Ame opo nee ndi udifile epupi lokomesho eenghono dokwooko kwoye.” — Epsalme 71:18; 78:5, 6.

16. Ongahelipi ovanamido tava dulu okuhenuka okweetifa eenhamanana pokati kavo novana vavo?

¹⁶ Mupya munene, ovanamido vamwe ohava lundukifa ovatekulu vavo, naasho ohashi etifa eenhamanana pokati kovanamido novana vavo. Ndele omolwonghenda yeni, otashi dulika outekulu veni va kale va manguluka oku mu lombwela oinima yonhumba oyo tashi dulika ve udite inava manguluka oku i lombwela ovadali vavo. Ndelenee omafimbo amwe ounona ohava kala va hala ooxekulu nooinakulu ve va popile ngeenge pokati kavo novadali pe na sha. Oshike mbela mu na okuninga po monghalo ya tya ngaho? Longifeni eendunge dokuyoolola nokuladipika ovatekulu veni va ka popye novadali vavo va manguluka. Otamu dulu oku va yelifila kutya ngeenge ova ningi ngaho otava ka hafifa Jehova. (Ovaefeso 6:1-3) Apa sha pumbiwa, oto dulu okuya nokatekulu koye ndele to ka pula ka hokololele ovadali vako osho ka ninga. Lombweleni ovatekulu veni mwa manguluka oimoniwa oyo mwe lihonga monghalamwenyo. Oku va lombwela omaushili a tya ngaho otaku dulu oku va etela ouwa.

NINGENI OMALUNDULUKO SHE LIKOLELELA KOKUDULA KWENI ESHI TAMU ENDE TAMU KULUPA

17. Ngaashi omupsalme, ovanamido Ovakriste ove na okukala va tokola okuninga shike?

¹⁷ Eshi tamu ende tamu kulupa, otamu ka mona kutya itamu dulu vali okulonga shihapu ngaashi nale ile okuninga oinima aishe oyo mwa hala okuninga. Ongahelipi tamu dulu okuungaunga nomashongo oo tamu shakeneke moukulupe? Otashi dulika u kale u udite wa fa u na natango omido 30, ndele ngeenge owe litale moshitengelelo, oto ka mona kutya omido oda ya. Ashike osho inashi ku teya omukumo. Omupsalme umwe okwa ilikana kuJehova a ti: “Ino ekela nge [shi] mefimbo loukulupe wange, Ove ino efa nge, [ngeenge] eenghono tadi fii nge po.” Kala wa tokola okuninga osho omupsalme oo a li a tokola okuninga eshi a ti: “Onda hala okuteelela efimbo alishe, nokutandavelifa efimano loye.” — Epsalme 71:9, 14.

18. Ongahelipi Ovakriste ovanamido tava dulu okulongifa nawa efimbo lavo ngeenge va pendjelwa?

¹⁸ Ovanamido vahapu Ovakriste ohava ningi omalongekido e na sha nokutamununa mo oukalele wavo ngeenge va pendjelwa. Omunamido umwe womushamane oo paife a pendjelwa okwa ti: “Onda li nda pangela omhangela kutya oshike handi ka ninga po ngeenge okamonakadona ketu oka mane ofikola. Onda li nda tokola okuya moukalele wokuudifa efimbo li yadi, nonda li da landifa po ongeshefa yange opo ndi dule okulongela Jehova pauyadi. Onda kala hadi pula ewiliko kuJehova meilikano.” Ngeenge ou li pokupendjelwa, hekelekwa keendjovo dOmushiti wetu Munenenene, odo tadi ti: “Fiyo omoukulupe weni, Aame tuu ou, ndi li ngaashi nda kala, fiyo otamu kulu, tamu mene eenghwakutoka onda hala oku mu kuminina.” — Jesaja 46:4.

19. Omayele elipi ovanamido va pewa?

¹⁹ Ihashi kala shipu pehovelo okuungaunga nonghalo yokukala wa pendjelwa. Omuyapostoli Paulus okwa kumaida ovalumenhu ovanamido kutya “nava kale ovalidiliki.” Osho osha hala okutya ove na okukala ve na elipangelo opo vaha kale nonghalamwenyo yokuhalonga sha. Otashi dulika va kale va pumbwa okulitulila po efimbolandulafano lokuninga oinima nokulipangela shi dulife nale. Onghee hano, “kaleni ovaladi moilonga yOmwene, mu kale mu shi shii nokutya, oshilonga sheni kashi fi oshimha omOmwene.” (1 Ovakorinto 15:58) Mbwalangadjekeni ohole yeni mokukwafela vamwe. (2 Ovakorinto 6:13) Ovakriste vahapu ohava tula moilonga omayele oo mokukala hava kufa ombinga nouladi moilonga yokuudifa onghundana iwa, tava longo she likolelela keenghono nokeenghalo davo. Nonande omwa ninga ovanamido, kaleni mu li “nawa meitavelo nomohole nomelidiliko.” — Titus 2:2.

OSHO TO DULU OKUNINGA PO NGEENGE OWA FILWA KAUME KOYE KOPAHOMBO

20, 21. (a) Oshike hauxuuninwa hashi tukula ovalihomboli monghalelo ei yoinima? (b) Oshihopaenenwa shiwa shilipi Hanna a tulila po Ovakriste ovo va filwa ookaume kavo kopahombo?

²⁰ Shinyikifa oluhodi, monghalelo ei yoinima hauxuuninwa efyo ohali tukula ookaume kopahombo. Ovakriste ovo va filwa ookaume kavo kopahombo ove shii kutya ovaholike vavo ova kofa po ashike, nove na elineekelo kutya otava ka mona vali ovaholike vavo menyumuko. (Johannes 11:11, 25) Ndele nande ongaho, ohava kala ve udite oluhodi. Ongahelipi tava dulu okuungaunga nonghalo ya tya ngaho?a

²¹ Oshiwa okukaleka momadiladilo oshihopaenenwa shomufiyekadi umwe oo a hokololwa mOmbibeli wedina Hanna. Hanna okwa li a ninga omufiyekadi konima eshi va li va hombola omido heyali. Ombibeli oya hokolola kombinga yaye eshi a li e na omido 84. Nopehe na omalimbililo, okwa li a nyika oluhodi eshi omushamane waye a fya. Ndele oshike sha li she mu kwafela e lididimikile oluhodi la tya ngaho? Okwa kala ta longele Jehova kotembeli omutenya noufiku. (Lukas 2:36-38) Osha yela kutya omailikano nosho yo oilonga oyo a li ta longele Jehova oye mu kwafela e lididimikile oluhodi nosho yo owike.

22. Ongahelipi Ovakriste vamwe ovo va filwa ookaume kavo kopahombo va dula okulididimikila owike?

²² Omufiyekadi umwe womido 72 oo a kala omufiyekadi omido omulongo okwa ti: “Okukala ndihe na kaume oo handi popi naye osha kala eshongo linenenene kwaame. Omushamane wange okwa li omupwilikini muwa. Okwa li hatu popi kombinga yeongalo nokuhepaululilafana oimoniwa yomoukalele.” Omufiyekadi umwe vali okwa ti: “Nonande omunhu oha xupula mokweendela ko kwefimbo, onda mona kutya shihapu oshe likolelela kunghee to longifa efimbo olo. Oho kala u na efimbo la wana okukwafela vamwe.” Omushamane womido 67, oo a filwa omukulukadi waye, okwa ti: “Onghedi imwe iwa oyo tai dulu okukwafela omunhu e lididimikile oluhodi oyo okuhekeleka vamwe.”

KALUNGA OKWA LENGA OVANAMIDO

23, 24. Omishangwa dilipi tadi hangwa mOmbibeli tadi hekeleke ovanamido, unene tuu ovo va filwa ookaume kavo kopahombo?

²³ Nonande ovaholike veni ova fya, Jehova ite mu efa nandenande. Ohamba David yonale oya li ya imba ya ti: “Shimwe ashike onde shi ehela kOmwene, nde shi hala unene: ngeno ame ndi kale mongulu yOmwene omafiku ange aeshe, okutala ouwanyenye wOmwene, ndi lishipulule nawa motembeli yaye.” — Epsalme 27:4.

²⁴ Omuyapostoli Paulus okwa ladipika Ovakriste a ti: “Fimaneka ovafiyekadi ava ovafiyekadi shili.” (1 Timoteus 5:3) Omayele oo Paulus a yandja konima eshi a yandja elombwelo olo otaa ulike kutya ovafiyekadi ovadiinini ovo vehe na ovapambele vopopepi otava dulu okukwafelwa keongalo painiwe, ngeenge osha pumbiwa. Ndele nande ongaho, outumbulilo “fimaneka” owa kwatela mo ediladilo lokukala twa lenga ovanamido. Itashi hekeleke tuu kovatilikalunga ovo va filwa ookaume kavo kopahombo okukala ve shii kutya  Jehova okwe va lenga note va yambidida! — Jakob 1:27.

25. Elalakano lilipi ovanamido tava dulu okulitulila po?

²⁵ Ombibeli otai ti: ‘Ewapeko lovaxungu olo eenghwakutoka,’ nodi li ‘oshikoroni shefimano ngeenge tashi monika mondjila youyuki.’ (Omayeletumbulo 16:31, yelekanifa NW; 20:29.) Twikileni hano okupitifa komesho oilonga yaJehova monghalamwenyo yeni kutya nee omu li ovalihomboli ile kamu na ookaume kopahombo. Kungaho, otamu ke liningila edina liwa puKalunga notamu kala mu na etimaumbwile loku ka mona omwenyo waalushe mounyuni mupe omo itamu ka kala ouyahame oo hau etifwa koukulupe. — Epsalme 37:3-5; Jesaja 65:20.

[Eshangelo lopedu]

ONGAHELIPI OMAFINAMHANGO AA OMBIBELI TAA DULU OKUKWAFELA OVALIHOMBOLI ESHI TAVA ENDE TAVA KULUPA?

Ovatekulu ovo “oshidingo” (oshikoroni) shovanamido. — Omayeletumbulo 17:6.

Ovanamido otava dulu okutamununa mo oilonga yavo yokulongela Jehova. — Epsalme 71:9, 14.

Ovanamido otava ladipikwa va kale “ovalidiliki.” — Titus 2:2.

Eendjovo dOmbibeli otadi dulu okuhekeleka ovo va filwa ookaume kavo kopahombo nonande ova nyika oluhodi. — Johannes 11:11, 25.

Jehova okwa lenga ovanamido ovadiinini. — Omayeletumbulo 16:31.

[Omafano pepandja 166]

Pamekeni ekwatafano leni lopahombo eshi tamu ende tamu kulupa