Etukulwa 15
Natu fimanekeni ovadali vetu ovanamido
1. Oshikolo shilipi tu na kovadali vetu, nomolwaasho otu na okukala tu va uditile ngahelipi nokuungaunga navo ngahelipi?
OMULUMENHU umwe omunaendunge wopefimbo lonale okwa popya a ti: “Pwilikina xo, ou e ku dala, ndele ino dina nyoko, eshi a kulupa.” (Omayeletumbulo 23:22) Otashi dulika u tye: ‘Nghi na fiku ndi dine ovadali vange!’ Ponhele yokukala twa dina ovadali vetu, vahapu vomufye ohatu kala tu va hole nohole yomoule. Otu shii kutya otu na oshikolo sholupandu kuvo. Shotete, ovadali vetu ovo ve tu eta momwenyo. Nonande Jehova oye Odjo yomwenyo, ngeno ovadali vetu kava li po, ngeno inatu dalwa. Kape na osho hatu dulu okupa ovadali vetu shi na ondilo tashi dulu okuyelekwa nomwenyo. Natango, diladila shi na sha naashi: Opo omunhu a tekule okaana okudja kouhanana fiyo ka ninga omukulunhu oku na okuninga omaliyambo, oku ka fila oshisho, okulongifa oshimaliwa shihapu noku na yo oku ka pa elitulemo lopahole. Onghee hano, oshi shii okuudiwa ko eshi Eendjovo daKalunga tadi tu kumaida tadi ti: “Fimaneka xo nanyoko . . . opo u kale nelao nomwenyo mule kombada yedu.” — Ovaefeso 6:2, 3.
NGHEE HATU DULU OKU VA WANIFILA EEMHUMBWE DAVO DOPAMALIUDO
2. Ongahelipi ounona ovo va kula tava dulu ‘okwaalulila ovadali vavo eyakulo liwa’?
2 Omuyapostoli Paulus okwa shangela Ovakriste a ti: “[Ounona] ile ovatekulu, vo nave lilonge tete okufila oshisho ovaneumbo lavo mouyuki nokwaalulila ovakulunhu vavo eyakulo liwa, osheshi osho sha wapala moipafi yaKalunga.” (1 Timoteus 5:4) Ounona ovo va ninga ovakulunhu, ovo hava ‘alulile ovadali nooxekulu nooinakulu eyakulo liwa,’ otava ulike olupandu lavo okupandula ohole, nefiloshisho neenghendabala odo ovadali vavo nooxekulu nooinakulu va li va ninga opo ve va tekule. Onghedi imwe omo ounona tava dulu okwaalulila ovadali vavo eyakulo liwa oyo oku va shilipaleka kutya ove va hole, molwaashi ovadali ova pumbwa eshilipaleko la tya ngaho ngaashi ashike ovanhu vakwao. Ova pumbwa okukala ve udite kutya ova fimana ngaashi ashike ovanhu aveshe hava kala ve udite. Ova pumbwa okukala ve udite kutya okukalamwenyo kwavo otaku ti sha.
3. Ongahelipi hatu dulu okuulika kutya otwa fimaneka ovadali vetu nosho yo ootatekulu noomeekulu?
3 Ohatu dulu okuulika kutya otwa fimaneka ovadali vetu nosho yo ootatekulu noomeekulu moku va lombwela kutya otu va hole. (1 Ovakorinto 16:14) Nonande otashi dulika ovadali vetu ove li kokule nafye, otava ka kala ve udite ouumbo ngeenge otwa kala hatu va shangele eenhumwafo tadi shambula, hatu va dengele ongodi, ile hatu va talele po efimbo nefimbo. Omukulunhuongalo Omukriste womoshilongo shimwe shomuAfrika, wedina Andrew, okwa li ha ka talela po luvali moshivike xe oo a li ta vele, oo kwa li ehe fi omwiitaveli. Xe okwa li ha kala konhele i li eekilometa 95 okudja ponhele opo Andrew kwa li ha kala. Andrew okwa hokolola a ti: “Eshi nda ninga Ondombwedi yaJehova, tate okwa li ha pataneke nge nonyanya. Ndele eshi a mona kutya okwa li ndi na oshisho naye eshi kwa li ta vele, okwa ladipika eendenge dange a ti, ‘Omu na okuya melongelokalunga lomukulu weni!’ Osho osha li she linyengifa eendenge dange, nopaife ovamwaina vange ve li omuwoi aveshe ova ninga Eendombwedi daJehova.”
EKWAFO LOPAINIWE
4. Oikala yokuhenakonasha novadali ovanamido ilipi ovawiliki velongelokalunga lOshijuda va li tava ladipikile ovanhu?
4 Okufimaneka ovadali vetu mbela okwa kwatela mo oku va yambidida painiwe? Osho naanaa. Luhapu okufimaneka ovadali vetu otashi pula oku va yambidida painiwe. Pefimbo laJesus, ovawiliki velongelokalunga lOshijuda okwa li hava hongo ovanhu kutya ngeenge omunhu okwa sheya oku ka yandja oshimaliwa ile oshinima shonhumba shi li “oshali kotembeli,” sha hala okutya kuKalunga, ke na okulipula nokufila oshisho ovadali vaye. (Mateus 15:3-6) Kungaho, ova li tava xwaxwameke oikala yokuhenonghenda. Ovawiliki velongelokalunga va tya ngaho paulelalela ova li tava ladipike ovanhu va kale va yemba ovadali vavo mokuhawanifa po eemhumbwe davo omolwohole yokulihola mwene. Inatu hala nandenande okukala tu na oikala ya tya ngaho. — Deuteronomion 27:16.
5. Nonande ovakulupe ohava mono opendjela okudja kepangelo moilongo imwe, omolwashike okufimaneka ovakulunhu tashi dulika ku tu pule tu va yambidide pashimaliwa?
5 Moilongo imwe, ovakulupe ohava pewa opendjela kepangelo opo va dule okulikwafela painiwe. Kakele kaasho, ovakulupe vamwe otashi dulika tava dulu okulonga natango momapya opo va mone oipalwifa. Ndele ngeenge osho hava pewa kepangelo inashi henena noinava likola sha wana momapya avo, ounona otava dulu okuulika efimaneko lavo moku va yambidida painiwe. Ngeenge ohatu file oshisho ovadali vetu ovanamido, ohatu ulike kutya ohatu tila Omutotipo woukwaneumbo, Jehova Kalunga.
OHOLE NOMHEPO YELIYAMBO
6. Omalongekido elipi vamwe hava ningi opo va dule okufila oshisho ovadali vavo?
6 Ounona vahapu ovo va ninga ovakulunhu ohava ulikile ovadali vavo ovo tava vele ohole nohava ningi omaliyambo. Vamwe ohava pula ovadali vavo va tembukile kuvo ile ovo va tembukile popepi novadali vavo. Vamwe ova tembukila komaumbo ovadali vavo. Luhapu okuninga ngaho ohashi etele ovadali nosho yo ovana vavo omanangeko noupuna.
7. Omolwashike shihe li pandunge okweendelela okuninga omatokolo oo a kwatela mo ovadali ovanamido?
7 Efimbo limwe omalongekido a tya ngaho ihaa pondola. Omolwashike mbela? Otashi dulika omatokolo okwa ningwa osheendelela nokwa kanghamena ashike komaliudo. Ombibeli otai yandje elondwelo lopandunge tai ti: “Omunaendunge oha konakona eenghatu daye.” (Omayeletumbulo 14:15, NW) Pashihopaenenwa, natu tye nee ngeno meme woye oo e li omunamido oku na oupyakadi wonhumba nowa diladila kutya otashi ka kala shiwa ngeenge okwa tembukile keumbo leni. Omunhu omunaendunge oku na okukonakona oinima ngaashi ei tai landula: Openi lela a pumbwa ekwafo? Mbela oha mono nale omakwafo onhumba okudja kepangelo ile komahangano opaumwene? Ota ka kala ngoo a hala okutembuka? Ngeenge okwa tembuka, otashi ka kuma ngahelipi omalipyakidilo aye? Mbela ota ka kala e udite ngahelipi eshi ta fiye po ookahewa kaye? Otashi ka kuma ngahelipi omaliudo aye? Mbela omwa kundafana oinima aishe oyo naye moule? Otashi ke mu kuma ngahelipi, ove nakaume koye kopahombo nosho yo ovana veni? Ngeenge meme woye okwa pumbwa efiloshisho le likalekelwa, olyelye ta ka kala te mu file oshisho? Mbela otamu ka dula okuyakulafana moku mu fila oshisho? Mbela omwe shi kundafana naaveshe ovo tava ka kala va kumwa koshinima osho?
8. Oolyelye tashi dulika wa pumbwa okukundafana navo shi na sha nokukwafela ovadali veni ovanamido?
8 Molwaashi oshi li oshinakuwanifwa shovadalwa aveshe okufila oshisho ovadali ovanamido, otashi dulika mu kale mwa pumbwa okwoongala novamwanyoko ile ovamwaxo opo mu likunde nawa nye mu tale kutya oshike tashi dulu okuningwa po. Oshiwa yo okupopya novakulunhuongalo meongalo lopaKriste nosho yo ookaume ovo va li meenghalo da faafana, molwaashi otava dulu oku ku pa omayele taa longo. Ombibeli oya londwela tai ti: “Omadiladilo inaa kundafanwa nawa otaa ponyo, ndele otaa pondola ngeenge ope na ovayandjimayele vahapu.” — Omayeletumbulo 15:22, OB-1986.
OTU NA OKUKALA HATU UDILE OVADALI VETU OVANAMIDO OUKWAO WANANGHALI
9, 10. (a) Nonande ovadali vetu ova kulupa, omolwashike tu na oku va yavelela? (b) Kashi na neembudi kutya oshike hatu ka ningila ovadali omolwouwa wavo, otu na oku va tala ko ngahelipi?
9 Okufimaneka ovadali vetu ovanamido osha kwatela mo yo oku va udila oukwao wananghali nokukala tu udite ko omaliudo avo. Eshi tava kulupa, otashi dulika shi kale shidjuu neenghono kuvo okweenda, okulya, notashi dulika va kale hava dimbwa noupu. Onghee hano, otashi dulika va kale va pumbwa okukwafelwa. Luhapu ounona ohava kala ve na oshisho sha pitilila nohava kendabala okukala tava pe ovadali vavo omayele. Ndelenee, ovanamido ova likola ounongo muhapu nowino monghalamwenyo eshi va kala tave lifile oshisho nokuninga omatokolo kuvo vene. Onghee hano, otashi dulika va kale ve udite etumba eshi ve li ovakulunhu nove li ovadali. Nomolwaasho, ohava kala va nyemata ngeenge ovana vavo otava monika va fa tave va fininike ile va hala oku va ningila omatokolo. Vamwe ohava anye filufilu ekwafo lovana vavo ngeenge ove wete ovana vavo va fa va hala okukala tave va pangele.
10 Odoshili kutya kashipu okuungaunga nomashongo a tya ngaho, nomolwaasho oshi li pandunge okweefa ovadali ovanamido ve lifile oshisho nova kale tava ningi omatokolo kuvo vene ngeenge otava dulu oku shi ninga. Natango, kashi li pandunge oku va tokolela kutya oshike osho ve na okuninga noinamu kundafana navo tete. Molwaashi otashi dulika pe na oinima ihapu oyo itava dulu vali okuninga, va efa va ninge oinima oyo tava dulu okuninga kuvo vene. Ngeenge ito va fininike shi na sha naasho ve na okuninga, ekwatafano leni navo otali ka kala li li nawa. Otava ka kala va hafa nosho yo tuu naave. Nonande peemhito dimwe otashi dulika wa pumbwa oku va kondjifila oinima yonhumba omolwouwa wavo, ou na okukala wa fimaneka ounhu wavo. Eendjovo daKalunga otadi tu kumaida tadi ti: “Kala ofika moipafi yomukulunhu weenghwakutoka; fimaneka omukulunhu.” — Leviticus 19:32.
NATU KALE TU NA ETALEKO LA YUKA
11-13. Nonande otashi dulika ka mwa li mu na ekwatafano liwa novadali voye, ongahelipi to dulu okuungaunga neshongo loku va fila oshisho eshi va kulupa?
11 Omafimbo amwe onghedi omo ovadalwa hava tale ko ovadali vavo ovanamido ohai nwefwa mo konghedi omo ovadali va li hava ungaunga navo eshi va li ounona vanini. Otashi dulika tate woye ka li he ku ulikile ohole, ile meme woye a li ha pange noku na onyanya. Otashi dulika natango ho kala wa fula onya molwaashi kwa li wa teelela ovadali voye va kale ve na oikala ya tya ngaho. Mbela ito dulu oku va dimina po?a
12 Omulumenhu umwe wedina Basse okwa ti: “Tate oo a li a hombola meme ndele haye a dala nge okwa li omukwaita metanga laNazi muNdowishi. Okwa li ha handuka diva nokwa li a nyika oshiponga. Okwa li ha denge meme oikando ihapu moipafi yange. Fiku limwe okwa li a handukila nge ndele ta pweya mo omwiya waye ndele ta denge nge moshipala naako ku na omhato. Okwa denga nge a shilila neenghono ndele handi wile kombete.”
13 Ndele nande ongaho, Basse okwa li a tala komaukwatya mawa onhumba axe nokonakudiwa yaye. Basse okwa weda ko ta popi shi na sha naxe a ti: “Okwa li ha longo noudiinini opo a file oshisho oukwaneumbo painiwe. Ashike, ka li ha ulike kutya oku hole nge. Onda li ndi shi shii kutya omaliudo aye okwa li a yahamekwa. Okwa li a tewa mo kuina meumbo fimbo a li okamatyona. Okwa kula e hole omalwoodi nokwa ninga omukwaita ofimbo a li omunyasha. Nomolwaasho onda li ndi udite ko kutya omolwashike a li e na omaukwatya a tya ngaho. Eshi nda ninga omukulunhu, onda li ndi na ehalo oku mu kwafela eshi a li ta vele fiyo osheshi a fya. Kasha li shipu, ndele onda ninga ngaashi nda li handi dulu okuninga. Onda li nda kendabala okuungaunga naye nawa fiyo a fya, nonde lineekela kutya okwa li a tala nge ko kutya ondi li omunhu muwa.”
14. Omayele Ombibeli elipi taa dulu oku tu kwafela kashi na nee mbudi kutya otwa palamenwa keenghalo dilipi, mwa kwatelwa eenghalo odo hadi holoka po ngeenge hatu file oshisho ovadali vetu ovanamido?
14 Omayele Ombibeli taa landula otaa dulu oku tu kwafela kashi na nee mbudi kutya oukwaneumbo wetu owa palamenwa keenghalo dilipi, oo ta ti: “Djaleni efilonghenda lomomutima, ombili, elininipiko, engungumano noutalanheni, lididimikilafaneni, diminafaneni po omanyono, ngenge mwa ningafana nomukweni, ngaashi [Jehova, NW] e mu dimina po, osho nanye yo mu ninge.” — Ovakolossi 3:12, 13.
OVAFILISHISHO NAVO OVA PUMBWA OKUFILWA OSHISHO
15. Omolwashike omafimbo amwe hashi kala shi nyemateka okufila oshisho ovadali?
15 Okufila oshisho omudali oo ta vele otashi pula eenghendabala nosho yo efimbo lihapu. Noshi li yo eshongo molwaashi luhapu ohashi kumu omaliudo omunhu. Ohashi kala shi udifa onya okutala ovadali voye tava nghundipala palutu, tava ende tava dimbwa, nokukala vali itava dulu okulonga oinima ngaashi va li va ika. Omukainhu umwe wedina Sandy okwa ti: “Meme okwa li ongudi youkwaneumbo wetu. Eshi nda li handi mu file oshisho okwa li ndi udite nai eshi a li ta mono oixuna. Potete okwa li ha ende ta shongola, opo nee okwa kala ta endele konhondje nopo nee okwa kala ta ende ta yambididwa nolwanima okwa ka kala mokatemba. Okudja opo onghalo oya enda ya yuka kowii fiyo a fya. Okwa li a kwatwa kokankela yomomakipa nokwa li a pumbwa okufilwa oshisho efimbo alishe. Okwa li hatu mu kosho, hatu mu pe oikulya kokanya nokwa li yo hatu mu leshele. Onghalo oya li idjuu unene kufye nosha li she tu kuma unene tuu pamaliudo. Eshi nda mona kutya meme oku li pokufya, onda li handi kwena molwaashi okwa li ndi mu hole unene.”
16, 17. Omayele elipi taa dulu okukwafela ovo tava file oshisho ovadali vavo ovanamido va kale ve na etaleko li li pandjele?
16 Ngeenge owe li hange monghalo ya faafana nayo yaSandy, oshike tashi ke ku kwafela u ungaunge nonghalo ya tya ngaho? Okukala ho pwilikine kuJehova to shi ningi okupitila mokulesha Ombibeli nomokwiilikana kuye otashi ke ku kwafela neenghono. (Ovafilippi 4:6, 7) Owa pumbwa yo okukala to li oikulya i na oitungifi nokukofa sha wana. Ngeenge owa kala to ningi ngaho, otashi ke ku kaleka monghalo i li nawa palutu nosho yo pamaliudo noto ka dula okufila oshisho omudali woye omuholike. Kala ho kongo eemhito dokufuda po. Nonande ito dulu okukufa efudo, oshiwa okukonga eemhito opo u tulumukwe po. Ngeenge ou na apa wa hala okuya, oto dulu okupula umwe a kale ta pashukile omudali woye oo ta vele.
17 Luhapu ovanhu ava tava file oshisho ovanamido ohava kala va hala okuninga shihapu shi dulife peenghono davo. Ndele ku na okulipa oushima ngeenge ito dulu okuninga oinima yonhumba. Ponhele yaasho, ninga ashike ngaashi to dulu. Dimbuluka kutya ou na okukala u na ondjele ngeenge tashi uya pokufila oshisho eemhumbwe dovadali voye, dovana veni, dakaume koye kopahombo nosho yo doye mwene.
EENGHONO DI DULE DOPAUSHITWE
18, 19. Jehova okwa udaneka okuninga shike, noshimoniwa shilipi tashi ulike kutya oha katuka metwokumwe neudaneko laye?
18 Jehova oha kwafele pahole ovo tava file oshisho ovadali vavo ovanamido moku va pa omayele okupitila mEendjovo daye, Ombibeli. Kakele kaasho, okwa udaneka kutya ote ke va yambidida. Okwa nwefa mo omupsalme umwe a shange ta ti: “Omwene oku li popepi naaveshe, have mu ifana, . . . nonghuwo yavo ohe i udu, ndee te va xupifa.” Jehova ota dulu okuxupifa ovapiya vaye ovadiinini nokuli nomeenghalo didjuu neenghono. — Epsalme 145:18, 19.
19 Osho otashi kolekwa koshimoniwa shomukainhu umwe wedina Myrna oo a li ta file oshisho ina oo a li a fya ombada noka li vali ta dulu okulonga sha. Myrna okwa shanga a ti: “Ohashi kala shi nyemateka neenghono okumona omudali woye omuholike ta mono oixuna noita dulu okupopya kutya openi ta yahama. Onda li nda fa ashike ndi mu wete a fa omunhu ta ningine momeva kanini nakanini, ndele itandi dulu okuninga po sha. Onda kala handi ilikana kuJehova nda twa eengolo noku mu hepaululila kutya onda loloka. Onda kala handi mu ilikana ngaashi David kutya na pimhile omahodi ange moshimbudju noku dimbuluke nge. [Epsalme 56:9] Ngaashi Jehova e shi udaneka, okwa li a pameka nge. ‘Jehova okwa li a ninga onhaili yange yokulikolelela.’ ” — Epsalme 18:19.
20. Omaudaneko Ombibeli elipi taa dulu okuladipika ovafilishisho nokuli nonande ovadali vavo ovanamido ovo va li tava file oshisho ova fya?
20 Oxuuninwa yokufila oshisho ovadali ovanamido luhapu ohai kala inyikifa oluhodi. Nonande omunhu oku kale ta ningi eenghendabala da mana mo, hauxuuninwa ovadali vaye ovanamido otashi dulika va fye ngaashi ashike ina yaMyrna. Ndele ovo ve lineekela Jehova ove na eteelelo loku ka monafana vali novadali vavo ovaholike menyumuko. Omuyapostoli Paulus okwa ti: “[Ondi] neteelelo olo lomuKalunga . . . nokutya, otaku ka kala enyumuko lovayuki nolovalunde.” (Oilonga 24:15) Ovo va filwa ovadali vavo ovanamido ovaholike ohava hekelekwa keteelelo lenyumuko noketimaumbwile loku ka kala mounyuni mupe waKalunga muhafifa omo ‘itamu ka kala efyo.’ — Ehololo 21:4.
21. Okufimaneka ovadali ovanamido ohaku eta oidjemo iwa ilipi?
21 Ovapiya vaKalunga ohava kala va lenga ovadali vavo nonande ova kulupa. (Omayeletumbulo 23:22-24) Ohava kala yo ve va fimaneka. Kungaho, otava wanifa po omayeletumbulo a nwefwa mo oo taa ti: “Hafifa xo nanyoko, naau e ku dala, mu nyakukifa pombada.” (Omayeletumbulo 23:25) Komesho yaaishe, otava hafifa nokufimanekifa Jehova Kalunga.
[Eshangelo lopedu]
a Itatu popi eenghalo omo ovadali hava hepeke nonyanya ounona monghedi oyo ya talwa ko papangelo i li ekaulonyanga.
ONGAHELIPI OMAFINAMHANGO AA OMBIBELI TAA DULU OKU TU KWAFELA TU KALE HATU FIMANEKE OVADALI VETU OVANAMIDO?
Otu na okwaalulila ovadali vetu nosho yo ootatekulu noomeekulu eyakulo liwa. — 1 Timoteus 5:4.
Natu kale hatu ningi keshe shimwe hatu linyengifwa kohole. — 1 Ovakorinto 16:14.
Inatu kala hatu endelele ngeenge hatu ningi omatokolo a kwata moiti. — Omayeletumbulo 14:15, NW.
Otu na okufimaneka ovadali ovanamido, kutya nee otava vele ile ova nghundipala. — Leviticus 19:32.
Efyo noukulupe otai ka xula po. — Ehololo 21:4.
[Efano pepandja 179]
Kashi li pandunge okutokolela omudali kutya oshike osho e na okuninga noinamu kundafana naye tete