Omalunduluko oo twa ninga okwe tu etela ondjabi
Ehokololo laJames A. Thompson
Onda dalwa mo 1928, nda dalelwa kolukadi lOilongo ya Hangana. Pefimbo opo, opa li pa yandjwa omhango kutya oilumbu kai na okukala pamwe novalaule. Ngeenge omunhu okwa tauluka omhango oyo okwa li ha tulwa modolongo ile a dipawe.
PEFIMBO opo, Eendombwedi daJehova domOilongo ya Hangana doilumbu naadi dovalaule oda li di na omaongalo, oikandjo noitukulwa ya tukauka. Mo 1937, tate okwa li a hoololwa a ninge omupiya omukwatelikomesho wongudu (oo paife ha ifanwa omuunganeki wolutu lovakulunhuongalo) meongalo lovalaule lomuChattanooga, shomuTennessee, ofimbo omumwatate Henry Nichols a li omupiya omukwatelikomesho meongalo loilumbu.
Ohandi dimbuluka eshi nda li omunyasha, efiku limwe konguloshi otwa li omutumba mokanduda kamwe ke li konima yeumbo fye natate nomumwatate Nichols va li tava kundafana. Ndele nonande kanda li ndi udite ko oinima aishe oyo va li tava popi, onda li nda hafa okukala puvo eshi tava kundafana nghee omaongalo taa dulu okutwikila noilonga yokuudifa pefimbo olo leenghalo didjuu.
Moukwaneumbo wetu omwa li mwa holoka oupyakadi unyikifa oluhodi pehovelo lomudo 1930. Meme okwa fya momudo oo a hangwa ashike e na omido 20. Tate okwa li e na oku tu fila oshisho fye nokamwamemekadona komido 4 kedina Doris, ofimbo ame nda li ashike ndi na omido mbali. Ndele tate okwa li a ninga lela exumokomesho lopamhepo nonande okwa hangwa ashike opo a ninginifwa.
Oihopaenenwa yaavo va nwefa mo onghedi yange yokukalamwenyo
Mo 1933, tate ova li va hovela okweendelafana nomumwameme umwe wedina Lillie Mae Gwendolyn Thomas nova li va hombola konima yefimbo lixupi. Tate nameme Lillie ove tu tulila po oshihopaenenwa shiwa fye naDoris shi na sha nokulongela Jehova noudiinini.
Pashihopaenenwa, omaongalo Eendombwedi daJehova okwa li a pulwa mo 1938 a yambidide okatokolifo oko kutya ovakulunhuongalo ove na okukala hava nangekwa po mewiliko lovamwatate vokeembelewa da kula dokoBrooklyn, moNew York, ponhele yokukala hava hoololwa momaongalo. Tate okwa li a yambidida elunduluko olo lehangano nehalo liwa, nonande ovamwatate vamwe vomeongalo lomuChattanooga ova li tava ongaonga oku li yambidida. Oshihopaenenwa shatate shokukala omudiinini nosho yo shameme shokukala ha longele kumwe naye nomutima aushe osha kwafela nge fiyo okunena.
Okuninginifwa nokuya kwange moilonga yefimbo li yadi
Mo 1940, vahapu meongalo letu ova li va ya nobesa koshoongalele osho sha li sha ningilwa muDetroit, shomuMichigan. Vamwe vomwaavo twa enda navo mobesa ova li va ninginifwa poshoongalele osho. Ndele molwaashi onda ninga omuudifi eshi nda li ndi na omido 5 nondi hole moukalele, vamwe ova li tave lipula kutya omolwashike naame inandi ninginifwa.
Eshi va pula nge kutya omolwashike, onda li nde va nyamukula kutya “nghi udite ko natango kutya omolwashike ndi na okuninginifwa.” Tate okwa li a uda nge, naasho osha li she mu kumwifa. Okudja opo, okwa li a ninga eenghendabala da mana mo opo a kwafele nge ndi ude ko eityo leninginifo nefimano lalo. Opo nee konima yeemwedi nhee lwaapo, onda ka ninginifwa mondobe imwe oyo ya li kondje yaChattanooga mu 1 Oktoba 1940 nokwa li ku na outalala wamatutu fiku olo.
Eshi nda wanifa omido 14, onda li nda hovela okukala handi kokola ondjila pomafudo ofikola. Onda li handi udifile meedolopa dinini domuTennessee nosho yo domuGeorgia. Onda li handi penduka ongula inene nokulongekida omusha wange, opo nee, handi ka kwata eshina ile obesa po 6 yongula ndi ye koshitukulwa nonda li handi dimbuka lwopo 6 yokomatango. Luhapu oikulya yange onda li handi i mane po diva fimbo efimbo lomusha inali fika. Ndele kanda li handi efiwa ndi ka lande oikulya meefitola molwaashi ame omulaule nonande onda li handi kala ndi na oimaliwa. Fiku limwe onda li nda ya mofitola ndi ka lande oaisklima nonda li nda tewa mo. Ashike omukulukadi umwe woshilumbu okwa li a etela nge oaisklima pondje.
Eshi nda ya kosekundofikola, ovanhu vokOlukadi loshilongo shetu ova li va hovela okutota po omahangano mahapu oo taa popile oufemba wovalaule. Limwe lomomahangano oo ola li hali ifanwa NAACP (National Association for the Advancement of Colored People) nola li hali ladipike ovanafikola va ninge omakangha. Otwa li twa ladipikwa tu lishangife notu ninge oilyo yomahangano oo. Eefikola dihapu dovalaule, mwa kwatelwa yetu, oda li da hala keshe umwe a kale oshilyo shomahangano oo. Ovanhu ova li tava fininike nge ndi ninge oshilyo opo ndi yambidide vati omuhoko wetu. Ndele onde shi anya nonde va yelifila kutya Kalunga ke na onhondo noina tala ko omuhoko umwe wa fimana u dule dikwao. Onghee hano, ame onda teelela ashike Kalunga oye a xulife po okuhenouyuki. — Joh. 17:14; Oil. 10:34, 35.
Diva konima eshi nda mana ofikola, onda li nda diladila okutembukila koNew York City. Ndele fimbo nda li mondjila nda finda koNew York City, onda li nda ka pita manga muPhiladelphia, shomuPennsylvania, nda ka talela po ookaume kange ovo twa shakenene navo koshoongalele. Meongalo lomuPhiladelphia omo nda li nda mona tetetete ovamwatate vomihoko da yoolokafana va ongala monhele imwe. Pomhito imwe eshi omupashukili omweendi a li e uya okutalela po eongalo olo, okwa li a ifana nge ndele ta lombwele nge kutya ondi na oshitukulwa pokwoongala taku landula. Osho osha li sha ningifa nge ndi tokole ashike okukala muPhiladelphia.
Onda li nda panga oukaume novamwatate vomuPhiladelphia, naumwe womuvo okwa li omumwameme omunyasha wedina Geraldine White, oo nda li handi mu ifana Gerri. Omumwameme oo okwa li e shii nawa Ombibeli nokwa li e na owino wokupopya novanhu moukalele weumbo neumbo. Ndele eshi sha ningifa nge unene ndi kale nde mu hokwa oshosho kutya naye okwa li a hala okuninga omukokolindjila. Otwa ka hombola mo 23 Aprili 1949.
Twa tambulwa kofikola yaGilead
Okudja eshi twa hombola, otwa li twe litulila po elalakano lokuya kOfikola yaGilead noku ka longa tu li ovatumwa koilongo yopondje. Otwa li twa hafa eshi twa ninga omalunduluko mokukalamwenyo kwetu opo tu dule okuya koGilead. Ndele fimbo inatu ya kofikola oyo, otwa li twa lombwelwa tu tembukile kuLawnside, shomuNew Jersey; nolwanima okuChester, shomuPennsylvania; nohauxuuninwa okuAtlantic City, shomuNew Jersey. Eshi twa li muAtlantic City otwa li hatu dulu okutula mo eindilo lokuya koGilead molwaashi otwa kala mohombo yetu oule womido mbali. Ndele eindilo letu ola li la kalekwa manga. Omolwashike mbela?
Lwopehovelo lo 1950 nasha, ovalumenhu vahapu ovanyasha ova li hava fininikilwa moukwaita opo va tuminwe koita oyo ya li muKorea. Oshikondo shokukuta ovanhu moukwaita shomuPhiladelphia kasha li hashi ungaunga nawa nEendombwedi daJehova omolwokuhenombinga kwado. Ndele lwanima, omupanguli okwa li a shiivifila nge kutya opolifi oya mona oushili kutya kandi na ombinga moinima yopapolitika. Onghee hano, mo 11 Januali 1952, ovanambelewa vepangelo ova li va pa nge omukanda wepopilo wokulonga ndi li omuudifi wOuhamba.
MuAuguste 1952, fye naGerri otwa li twa tambulwa mofikola yaGilead mondodo 20, notwa ka hovela muSeptemba. Eshi twa li kofikola oyo otwa kala twa teelela nodjuulufi okutuminwa koilongo yopondje. Omukulu wange otwa hanga nale a tuminwa kuBrasilia, molwaashi okwa pita mondodo 13 yofikola yaGilead. Fye naGerri otwa li twa kumwa neenghono eshi twa pewa oshinakuwanifwa shoupashukilishikandjo momaongalo ovalaule omoshilongo shokolukadi shedina Alabama. Osho katwa li lela twe shi hafela molwaashi otwa li twa halelela okutuminwa koilongo yopondje.
Eongalo olo twa li twa talela po oshikando shotete ola li muHuntsville. Eshi twa fika moshilando osho, otwa ya keumbo lomumwameme umwe oko tu ka kale. Fimbo twa li hatu helula oinima yetu mohauto, otwa uda omumwameme oo ta popi mongodi ta ti, “Ounona ova fika.” Pefimbo opo otwa li ashike tu na omido 24 notwa li hatu monika tu vanini natango. Ovanhu vomoshikandjo osho ova ka kala ngoo nee have tu ifana oshilukadina Ounona.
Ovanhu vahapu vomoshitukulwa osho shokOlukadi laAmerika ova li va lenga Ombibeli neenghono. Onghee hano, otwa li tu hole okuhovela eenghundafana navo hatu longifa omatwalemo aa atatu:
(1) Otwa li hatu kundafana navo pauxupi kombinga yeenghalo domounyuni.
(2) Osho Ombibeli tai hongo.
(3) Osho Ombibeli ye tu lombwela tu ninge.
Opo nee, hatu pe omuneumbo oshileshomwa sha kanghamena kOmbibeli osho sha yukila koshikundafanwa shetu. Molwaashi omatwalemo etu oo okwa li haa pondola, onda li nda pewa oshitukulwa poshoongalele shimwe shomo 1953 osho sha li sha ningilwa moNew York, shi na oshipalanyole, Oulikumwe wovanhu mounyuni mupe. Onda li nda unganeka pa ningwe euliko li na sha nomatwalemo oo.
Diva konima yaasho, onda li nda ninga omupashukili woshitukulwa pokulombo kwo 1953 moikandjo yovalaule yokOlukadi. Onda li handi pashukile omaongalo omuVirginia nomuFlorida nosho yo omoilongo yokouninginino, ngaashi Alabama naTennessee. Oilonga youtumwa otai pula shili omunhu a kale ha tifuka. Pashihopaenenwa, momaumbo mahapu omo twa li hatu kala kamu na eepomba domeva notwa li hatu likoshele moutemba ovo hava kala konima yomafiya omokombifa. Lao linene, mokombifa ohamu kala mwa pupyala nawa.
Eshongo lokutukaulwa kwomihoko
Okulongela koitukulwa yokOlukadi otaku pula omunhu a kale ha diladila komesho yefimbo nokukala nelungi. Pashihopaenenwa, ovalaule kava li va pitikwa okulongifa eevasalaye daaveshe. Onghee hano, ngeenge Gerri ta ka kosha oikutu yetu okwa li ha ti kutya oyomuhona waye meme Thompson. Ovanhu vahapu otashi dulika va li hava diladila kutya Gerri oha longele meme Thompson. Pomhito imwe eshi ovapashukili voitukulwa va li va pulwa va ulikile omaongalo okavidio kedina The New World Society in Action, onda li nda dengela kofitola handi va pula va kufile po tate Thompson o-TV ei yakula. Opo nee, onda li nda ya ndi ke i tale ko. Otwa li hatu popi alushe novanhu nefimaneko notwa li hatu wanifa po oukalele wetu nopehe na omaimbo asha.
Ovanhu vokoitukulwa yokOlukadi ova li yo ve tonde ovanhu vokOlundume laAmerika. Pashihopaenenwa, eshi oshifokundaneki shimwe sha li sha shiivifa kutya James A. Thompson, ou wokaana, woko-Watchtower Bible and Tract Society moNew York ota ka yandja oshipopiwa poshoongalele shonhumba, vamwe ova li tava diladila kutya onda dja koNew York. Osho osha li sha ningifa elelo lofikola oko kwa li taku ka ningilwa oshoongalele li ninguluke. Opo nee, onda li nda ya kelelo lofikola ndi ke liyelifile kutya ame onda kulila muChattanooga, omo nda fikola. Konima yaasho, elelo olo ola li vali le tu pitika tu ningile oshoongalele shetu shoshikandjo mofikola oyo.
Mo 1950 nasha, omhepo youkwamuhoko nelongifo leenghono oya li ya lunda neenghono. Eendombwedi dimwe odo da li poyoongalele ihapu yoshitukulwa yomo 1954 nado oda li hadi kala da handuka ngeenge ovamwatate vovalaule inava pewa oipopiwa. Otwa li twa ladipika ovamwatate vovalaule ve lididimike. Pokulombo kwa ka landula ko, ame onda li nda pewa oufembanghenda woku ka yandja oshipopiwa poshoongalele. Okudja opo, ovamwatate vahapu ovalaule vokoshitukulwa shokOlukadi navo ova kala hava pewa oipopiwa poyoongalele.
Elongifo leenghono olo la li hali etifwa koukwamuhoko ola enda tali xulu po moitukulwa yokOlukadi, novamwatate vomihoko da yoolokafana ova hovela okukala hava ongalele meenhele dimwe adike. Ovaudifi vamwe ova li ve na okutuminwa komaongalo amwe, oitukulwa yomaongalo oya li i na okutamununwa mo noinakuwanifwa yovamwatate oya li i na okutalululwa. Ovamwatate vamwe ovalaule noilumbu kava li va hafela elunduluko olo. Ndele ngaashi Tate yetu womeulu, vahapu kava li ve na onhondo. Vahapu ova li yo va panga oukaume wopofingo nonande ova dja momihoko da yoolokafana. Eshi nda li okaana, oukwaneumbo wetu nao owa li wa pita monghalo ya faafana naayo mo 1930 nomo 1940 nasha.
Twa pewa oshinakuwanifwa shimwe
Mu Januali 1969, fye naGerri otwa li twa shivwa tu ye kuGuyana, shomuAmerika lokOlukadi, notwa li twa tambula ko eshivo olo nehafo. Ndele fimbo inatu ya, otwa li twa pita tete koBrooklyn, shomuNew York, opo ndi ka deulwe ndi dule oku ka pashukila oilonga yokuudifa muGuyana. Koshilongo osho Guyana otwa ka ya ko muJuli 1969. Ndele molwaashi onda kala omupashukili omweendi oule womido 16, osha li shidjuu kufye okukala ponhele imwe aike. Ame onda kala handi longele moshitaimbelewa, ofimbo Gerri a li ha i unene moukalele molwaashi okwa li ta longo e li omutumwa.
Oilonga yange oya li ya kwatela mo oinima ihapu ngaashi okuteta omwiidi nokumbestelela omaongalo 28 oileshomwa okudja keembelewa da kula dokoBrooklyn. Onda li handi longo eevili 14 fiyo 15 lwaapo efiku keshe. Otwa li shili hatu hafele oinakuwanifwa yetu nonande oilonga oya li idjuu. MuGuyana omwa li ashike ovaudifi 950 pefimbo opo, ndele paife omu na ovaudifi ve dulife po 2 500.
Nonande otwa li hatu hafele onghalo yomhepo yomuGuyana nosho yo oiimati noikwambidi oyo inatu lya nale, otwa li twa hafa unene tuu okumona ovalininipiki ovo ve hole oshili yOmbibeli va li va halelela okulihonga kombinga yOuhamba waKalunga. Luhapu Gerri okwa li ha ningi omakonakonombibeli 20 oshivike keshe, navahapu ovo twa konakona navo Ombibeli ova ninga exumokomesho fiyo va ninginifwa. Lwanima, vamwe ova ka ninga ovakokolindjila, ovakulunhuongalo navamwe ova li nokuli va ka deulilwa oilonga youtumwa koGilead.
Omashongo makwao, ngaashi okuhenoukolele
Mo 1983, ovadali vange ovo va li mOilongo ya Hangana ova li va pumbwa ekwafo. Ame naGerri naDoris otwa li twa shakena tu kundafane shi na sha naasho. Opo nee, Doris, oo a kala omutumwa oule womido 35 muBrasilia, okwa tokola oye a shune keumbo e ke va file oshisho. Okwa ti kutya oye ashike ta i molwaashi itashi shiiva fye atushe vavali tu dje moilonga youtumwa. Konima eshi ovadali vetu va fya, Doris okwa kala ashike muChattanooga ta longo e li omukokolindjila e likalekelwa.
Mo 1995, otwa li twa shuna kOilongo ya Hangana molwaashi onda li nda kwatwa kokankera yootate. Otwa kala muGoldsboro, shomuCarolina wokOlundume, molwaashi oshilando osho oshi li pokati kaTennessee omo mu na ovapambele vange naPennsylvania omo mu na ovapambele vaGerri. Oudu wange wokankera owa enda tau xwepopala notwa kala meongalo lomuGoldsboro, twa talika ko tu li ovakokolindjila ve likalekelwa ovo vehe na oukolele.
Ngeenge handi diladila komido di dulife po 65 odo twa kala moilonga yefimbo li yadi, ohandi pandula shili Jehova eshi e tu nangeka noupuna fye naGerri omolwomalunduko oo twa ninga opo tu dule oku mu longela. Otwa wanifilwa oushili weendjovo daDavid odo tadi ti: “Komudiinini [Jehova] oto ka kala u li omudiinini.” — 2 Sam. 22:26, NW.
[Omafano pepandja 3]
Tate nomumwatate Nichols ovo va tulila nge po oshihopaenenwa shiwa
[Omafano pepandja 4]
Fye naGerri, twe lilongekida okuya koGilead mo 1952
[Omafano pepandja 5]
Eshi twa dja koGilead, otwa ka ninga ovapashukili ovaendi kuAmerika lokOlukadi
[Efano pepandja 6]
Ovapashukili ovaendi novakulukadi vavo tava ningi omalongekido oshoongalele shoshitukulwa mo 1966
[Efano pepandja 7]
Pefimbo opo twa li hatu hafele oilonga youtumwa muGuyana