Mulangidi KIDIDI KYA KUBHAKA MADIVULU MU INTERNETE
Mulangidi
KIDIDI KYA KUBHAKA MADIVULU MU INTERNETE
Kimbundu
  • BIBIDYA
  • MADIVULU
  • YÔNGE
  • bt kiba. 3 jimb. 20-30
  • “Ezala ni Nzumbi Ikôla”

O vidyu iwasolo seku luwa.

Tuloloke, kwamoneka kibhidi mu kujikula o vidyu.

  • “Ezala ni Nzumbi Ikôla”
  • ‘Bhana Umbangi’ Walungu ni Utuminu wa Nzambi
  • Tudyambu
  • Milongi Yadifu
  • “Oso akexile mu kididi kimoxi” (Ika. 2:1-4)
  • “Kala muthu mudyâ wevu o maxibulu kuzwela mu dimi dyê dya uvwalukilu” (Ika. 2:5-13)
  • “Phetele wemana” (Ika. 2:14-37)
  • “Kala muthu mudyenu a mu batizale” (Ika. 2:38-47)
  • ‘Enu Lelu mu Mundu ua Nzambi’
    O Mulangidi—2014
  • O Maxibulu a Tambula o Nzumbi Ikola
    Katula Mbote mu Misoso ia Bibidia
‘Bhana Umbangi’ Walungu ni Utuminu wa Nzambi
bt kiba. 3 jimb. 20-30

KIBATULU 3

“Ezala ni Nzumbi Ikôla”

O mbote yejile mukonda dya kulundula ku maxibulu o nzumbi Ikôla ku Pendekoxi

Adikatula mu divulu dya Ikalakalu 2:1-47

1. Jimbulula se ihi yexile mubhita mu Fesa ya Pendekoxi.

MU JINJILA ja Jeluzaleme mwala athu avulu, asanguluka.a O dixi dya mu tunda ku kalatodyu dya mu banda ku dyulu, o Jilevita ya emba o mwimbu wa Halel (Jisálamu 113 ndu 118). Nange adisokejeka mu ukexilu wa kwila, mbandu imba mbandu itambwjila. O ikoka yezala ni athu atundu mu jixi jengi. Ene atundu mu jixi ja makanga kala ku Elame, Mezopotâmya, Kapadósya, Pondu, Ijitu ni ku Loma.b Mukonda dyahi ene ayile ku Jeluzaleme? Mukonda dya fesa ya Pendekoxi, a ixana we “kizuwa kya ibundu ya kutomona.” (Dya. 28:26) O fesa yiyi exile mu ibhanga lumoxi ku muvu, yexile mulombolola o disukilu dya kubhongolola o sevada ni dimatekenu dya kubhongolola o tiliku. Kiki kyexile kizuwa kya kusanguluka.

Mapa ilondekesa o ididi mwatundu o athu evu o njimbu yambote mu Pendekoxi ya 33 K.K. 1. Jixi: Libya, Ijitu, Itiyopya, Bitinya, Pondu, Kapadósya, Judeya, Mesopotâmya, Babilonya, Elame, Mediya, ni Patiya. 2. Jimbanza: Loma, Xandediya, Mefize, Andiyokiya (ya Sídya), Jeluzaleme, ni Babilonya. 3. Ididi mwexile menya: Kalunga ka Mediterrâneo, Kalunga ka Xikatela, Kalunga ka Kusuka, Kalunga ka Cáspio, ni Golfo ya Pélesa.

JELUZALEME​—O MBANZA YA ILONGESU YA JIJUDÉ

Ima yavulu yotumbule mu kibatulu kya dyanga kya divulu dya Ikalakalu, yabhiti mu Jeluzaleme. O mbanza yiyi, yala mwaxaxi ka milundu ya Judá, nange 55 ajikilometulu tunde ku Kalunga ka Mediterrâneo. Ku muvu wa 1070 A.K.K., o sobha Davidi watambula o kididi kyexile kuthandu dya Mulundu wa Ziyone, o mbanza yakondolokele o kididi kiki, yakituka o mbonge ya kifuxi kyokulu kya akwa Izalayele.

Kala kizwela o ijila ya Jijudé, o Mulundu wa Ziyone wazukama ku Mulundu wa Modiya, Mbalahamu bhwene bhwamesenene kusatela mon’ê Izake. Nange kiki kyabhiti 1.900 a mivu ande dya kubhita o ima yosoneke mu divulu dya Ikalakalu. O Mulundu wa Modiya wamateka kubhanga mbandu ya Jeluzaleme kyoso Solomá kyatungu ku Mulundu yú o tembulu ya Jihova. O tembulu yiyi kyexile o kima kyabetakota ku mwenyu wa Jijudé ni ku ubhezelu wâ kwa Jihova.

O Jijudé jatungile mu jixi joso akexile muya mu tembulu yiyi phala kubhana o jisata jâ kwa Jihova, phala kumubheza ni kubhanga o jifesa jâ. Ene exile mukumbidila o kitumu kyamba: “Mala oso mu kaxi kenu a tokala kwiza lutatu ku muvu mu ku di bhakula bhu pholo ya Jihova Nzambi yé, bhu kididi bhwoso bhwa solo mwene.” (Mate. 16:16) O inzo yabetakota ya kufundisa ya Jijudé yexile we mu mbanza ya Jeluzaleme.

2. Madiwanu ebhi abhiti ku Pendekoxi ya muvu wa 33 K.K.?

2 Ku 9 dya ola dya kamene kenyokyo kafwama ka mbeji ya kasambwadi ka muvu wa 33 K.K., kwabhiti kima kyabhangesa athu kudiwana katé mwene ku jihama ja mivu ku pholo. Mu kithangana ni mbandu, “ku dyulu kwatundu jibuya jadifu ni kitembu kya nguzu.” (Ika. 2:2) O jibuya jezalesa o inzo mwadyongekele o 120 a maxibulu a Jezú. Mu kusuluka, kwabhiti madiwanu mu kididi kiki. Ku mitwe yâ kwamoneka ima yadifu ni madimi a milengu ya túbhya.c Kyenyiki, o maxibulu “ezala ni nzumbi ikôla” anga amateka kuzwela madimi a jixi jengi! Kyoso o maxibulu kya tundu mu inzo mwakexile, anga amateka kuzwela ni athu atundu ku jixi jengi exile mu disanga nawu mu ikoka ya Jeluzaleme, athu enyá adiwana kyavulu mukonda kala muthu mudyâ wexile mu kwivwa o “maxibulu kuzwela mu dimi dyê dya uvwalukilu.”—Ika. 2:1-6.

3. (a) Mukonda dyahi twamba kuma ku Pendekoxi ya 33 K.K. kwabhiti kima kya katunda phala o ubhezelu wakidi? (b) Mukonda dyahi twamba kuma kyoso Phetele kyazwela ni mundu, wakalakala ni “jisabhi ja Utuminu” ja mubhele Jezú?

3 O musoso yú ulondekesa kima kya katunda kyabhiti mu ubhezelu wakidi: o dimatekenu dya Izalayele mu nzumbi, o kilunga kya Jikidistá a undu. (Nga. 6:16) O kiki ki kyene ngó. Kyoso Phetele kyazwela ni mundu mu kizuwa kyenyókyo, wakalakala ni sabhi yadyanga ku “jisabhi ja Utuminu” ja mubhele ngana Jezú. O jisabhi joso jexile mu jikula o mabhitu a maujitu phala o ibuka yavulu ya athu. (Mat. 16:18, 19) O sabhi ya dyanga yabhangesa o Jijudé ni athu akwa jixi jengi axikinine o ubhezelu wa Jijudé, kuxikina o njimbu yambote ni kwa unda ni nzumbi ikola ya Nzambi.d Ene ejitena kubhanga mbandu ya Izalayele mu nzumbi, mu kiki ejitena kukala ni kidyelelu kya kutumina kala jisobha ni akunji mu Utuminu wa Mexiya. (Dij. 5:9, 10) Mu kubhita kithangana, o akwa Samadiya ni athu akwa jixi jengi atambula we o ujitu yú. Ihi itena kudilonga o Jikidistá lelu mu ima yabhiti ku Pendekoxi ya 33 K.K.?

“Oso akexile mu kididi kimoxi” (Ika. 2:1-4)

4. Mukonda dyahi twamba kwila o kilunga kya Jikidistá lelu kyamusuluka ni ikalakalu yexile mubhanga o kilunga kya dyanga ku muvu wa 33 K.K.?

4 O Jikidistá ja kidi atenesene 120 a maxibulu “akexile mu kididi kimoxi”—mu inzo mwa undu ni nzumbi ikôla. (Ika. 2:1) Ku disukilu dya kizuwa, o athu a abatizala atenesene midi jiyadi ndenge. Maji kiki kyexile ngó o dimatekenu dya kilunga kyejiya ni kukula katé mu izuwa ya lelu. Mu kidi, kibuka kya mala ni kya ahatu axila Nzambi, o kilunga kya Jikidistá lelu, aboka o “njimbu yambote ya Utuminu wa Nzambi” abhana o “umbangi ku akwa jixi joso” ande dya kubhixila o disukilu dya mundu yú.—Mat. 24:14.

5. Tundé ukulu mbote yebhi itwene mu katula kyoso kitudyongeka ni jiphange jetu?

5 O kilunga kya Jikidistá lelu kididi kya kudiswinisa mu nzumbi kikale phala o Jikidistá a undu mba o “jimbudi ja mukwá.” (Nzw. 10:16) Phawulu walondekesa o kisakidilu kyê mu kikwatekesu kyene mudibhana o jiphange, kyoso kyasonekena o Jikidistá ku Loma. Mwene wambe: “Ngamesena kyavulu ku mimona, phala ku mi swinisa mu nzumbi, ni mukale ni kixikanu kyakolo, kifwa, phala tu diswinise mudyetu, bhukaxi ka kixikanu kyami ni kixikanu kyenu.”—Lom. 1:11, 12.

LOMA—O MBANZA YA UNGANA

Mu kithangana kyasoneka o divulu dya Ikalakalu, Loma yexile o mbanza yabeta dingi kota mu ungana ni mu maka ajinguluvu. Yexile o mbanza ya betakota ku Utuminu wadimwangele tundé ku Grã-Bretanya katé ku mbandu ya Thunda ya África, tundé ku Oceano Atlântico katé ku Golfo ya Pélesa.

Mu Loma mwexile athu a ikonda yoso, exile we muzwela madimi avulu. O athu exile we ni ukexilu wa kuzambula. Ene atungile ikoka yavulu yambote phala kukwatekesa akwa wenji ni athu a ididi yengi kwiza mu mbanza phala kubhanga o wenji wâ. Yazukamene we ku porto ya Óstia, mwexile maulungu akubhanga wenji exile mubheka kudya ni ima yamukwa yafwama yeji kwatekesa o mbanza.

Ku hama yadyanga K.K., o athu atungile mu Loma atenesene kazunda kamoxi ndenge. Nange bhu kaxi ka athu ya mwexile abhika, ijibhanganga a abalakalele, twana a asumbisa mba a abwazeka ku jitata jâ, amukwá jipelezu a akwatele ku masoladi akwa Loma mu kithangana kya ita. Mu athu exile mwa ambata ku Loma kala abhika sayi yá exile Jijudé akwa Jeluzaleme. Kiki kyabhiti kyoso ene kyatambula o mbanza bhukaxi ka kabhitangu Pompeu mukwa Loma ku muvu wa 63 A.K.K.

Avulu akexile ni ufolo, exile jingadyama, abhindamenene o kitadi kyexile mubhana o jinguvulu, atungile mu jisabhalalu jatolo jezalele ni athu. Maji o jisobha exile mufwamesa o mbanza yiyi ni jisabhalalu jafwamene kyavulu. Mwexile ididi yamakota kala o ididi mwexile mubhânga o mazonda, mwexile we mu tala o jijoko ja kulenga ni makalu. O ididi yiyi yexile mukwizala ni athu, ene kexile mufuta phala kutala o jijoko jiji.

6, 7. Kyebhi lelu o kilunga kya Jikidistá kya mu kumbidila o kitumu kya bhana Jezú kyalungu ni kuboka ku athu a jixi joso?

6 O kima kyandalele o kilunga ku hama yadyanga kyene kimoxi we kyandala o kilunga mu izuwa yetu. Jezú wabhana ku maxibulu mê kikalakalu kyadikota, maji kweji moneka ibhidi mu kubhanga o kikalakalu kiki. Mwene wa ambela: “Ndenu mwa kà longe maxibulu ku akwá jixi joso, ni kwa batizala mu dijina dya Tata, ni dya Mona, ni dya nzumbi ikôla, ni kwa longa kubelesela o ima yoso i nga mi tumu.”—Mat. 28:19, 20.

7 O Jimbangi ja Jihova éne amubhanga o kikalakalu kiki mu izuwa yetu. Sé phata kibhonza kuboka ku athu azwela madimi engi. Né kiki, o Jimbangi ja Jihova alungulula madivulu mu 1000 ya madimi ndenge. Se wene muya mu yonge ya Jimbangi ja Jihova, mba ubhanga o kikalakalu kya kuboka o njimbu ya Utuminu ni kubhanga maxibulu, eye wala ni ima ikusangulukisa. Eye wala bhu kaxi ka athu ofele mu ixi ala ni ujitu wakatunda wakubhana umbangi walungu ni dijina dya Jihova!

8. Kyebhi kala muthu mu kilunga kyene mu mu besowala?

8 Phala kukukwatekesa kukolokota kudibhana ni ibhidi mu izuwa yiyi isukidilaku, Jihova Nzambi watubhana jiphange ku mundu woso. Phawulu wasonekene o Jikidistá akwa Jihebelewu: “Tu dixinganekyenu mudyetu ni kudiswinisa mu kudizola ni kubhanga ima yambote. Kitufule kudyongeka kala kyene mubhanga amoxi, maji tu diswinisyenu mudyetu bengebenge mu kumona kwila o kizuwa kya Nzambi kyazukama.” (Jih. 10:24, 25) O kilunga kya Jikidistá ujitu watubhana Jihova phala tutene kudikwatekesa mudyetu. Sota kukala ni ukamba wambote ni jiphange mu nzumbi. Kana kufonga mu yônge!

“Kala muthu mudyâ wevu o maxibulu kuzwela mu dimi dyê dya uvwalukilu” (Ika. 2:5-13)

O maxibulu a Jezú amubokela o Jijudé ni yó axikinine o milongi ya Jijudé, mu kididi mwamubhita athu avulu.

“Twa evu kuzwela mu madimi metu a uvwalukilu, o ima ya madiwanu yabhange Nzambi.”—Ikalakalu 2:11

9, 10. Kyebhi amoxi mudyetu kyene mu dibhakula phala kukwatekesa yo azwela dimi dyengi?

9 Xinganeka se kyebhi o kibuka kyokyo kya Jijudé ni athu axikinine o ubhezelu wa Jijudé kya sangulukile ku Pendekoxi ya 33 K.K. Nange athu avulu exile mu zwela mu dimi dimoxi, nange mu Ngeleku mba mu Hebalayiku. Maji mu kithangana kyenyokyo, “kala muthu mudyâ wevu o maxibulu kuzwela mu dimi dyê dya uvwalukilu.” (Ika. 2:6) Mu kwivwa o njimbu yambote mu dimi dyâ dya uvwalukilu sé phata o njimbu yatula mwene ku mixima ya jingivwidi. Mu kidi, o Jikidistá ja lelu, kalawu ni kutena kwa kuzwela mu dimi dyengi bhukaxi ka madiwanu. Ne kiki, avulu adibhakula phala kwijidisa o njimbu yambote ya Utuminu ku athu a jixi joso. Kyebhi kyabhanga kiki? Sayi ya adilonga dimi dyengi phala kukwatekesa kilunga kya dimi dyengi mu ixi yâ mba mu ixi yengi. Mu ithangana yavulu, o aboki yá amona o athu kusanguluka mu kumona o nguzu yene mubhanga.

10 Tala o phangu ya mana Christine Mbangi ya Jihova, kumoxi ni sambwadi dya jiphange ene adilongo o dimi dya Gujarati. Mu kudisanga ni koleka yê ya salu wamumenekena mu dimi dya Gujarati. O muhatu wasanguluka kyavulu, wamesenene kwijiya se mukonda dyahi o phange wexile mubhanga nguzu yakudilonga o dimi dya Gujarati. Mukonda dya kiki mana Christine wabhana umbangi wambote. O muhatu wamwambela: “Seku ngeleja yengi iswinisa o athu atokalamu kudilonga dimi dyabhonzo. Enu nange mwala ni kima kya dikota phala kuzwela.”

11. Kyebhi ki tutena kudisokejeka phala tukale polondo phala kubokela o athu azwela madimi engi?

11 Sé phata, amoxi mudyetu katena kudilonga dimi dyengi, maji tutena kudisokejeka phala tukale polondo phala kubokela o njimbu ya Utuminu ku athu azwela madimi engi. Kyebhi ki tutena kubhanga kiki? Tutena kubhanga kiki mu kukalakala ni falamenda JW Language® ni tutene kwijiya kumenekena o athu atungu mu mbambe yetu mu madimi mâ a uvwalukilu. Dilonge izwelu yofele itena kubhangesa o athu yá, kumesena kwijiya dingi yalungu ni Nzambi. Londekesawu o jividyu ni madivulu avulu mu madimi mâ, ala mu kijimbwete jw.org. Mu kukalakala ni jifalamenda jiji mu ukunji wetu, twandasanguluka kala kyasangulukile o maxibulu a Jezú ku hama ya dyanga kyoso o athu akwa jixi jengi kyadiwana mu kwivwa o njimbu yambote mu ‘madimi mâ a uvwalukilu.’

O JIJUDÉ KU MEZOPOTÂMYA NI KU IJITU

Sayi divulu dizwela yalungu ni musoso wa Jijudé mu kithangana kya Jezú Kidistu (The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ [175 B.C.–A.D. 135]) dyamba kiki: “Ku Mezopotâmya, Mediya ni ku Babilonya kwatungile athu atokalele ku utuminu wa dikwinyi dya ifuxi ya Izalayele ni ku utuminu wa Judá a ambatele mu ubhika kwa akwa Asídya ni akwa Babilonya.” O divulu dya Ejidala 2:64, dizwela kwila 42.360 ngó ya akwa Izalayele avutuka mu Jeluzaleme kyoso kyatundu ku ubhika ku Babilonya. Kiki kya bhiti kumuvu wa 537 A.K.K. O mukwa musoso Flávio Josefo mukwa Judá wambe kwila, kuhama yadyanga K.K., o Jijudé “atungile mu Babilonya” atenesene dikwinyi dya mazunda ndenge. Bhu kaxi ka hama ya katatu ni kuhama ya katanu K.K., o Jijudé atungile kwenyoko abhange o divulu adixana Talmude Babilônico.

Kwala madukumendu avulu alondekesa kwila ku hama ya kasamanu A.K.K., o Jijudé exile kyá ku Ijitu. Mu kithangana kiki, Jelemiya wabokela o Jijudé jatungile mu jimbanza javulu mu Ijitu, katé ni ku Mefize. (Jel. 44:1) Nange Jijudé javulu ayile mutunga ku Ijitu mu kithangana kyoso o Jingeleku kyexile mufunyisa o ifuxi yengi. Josefo wambe kwila, o Jijudé exile mwaxaxi ka athu adyangele kutunga mu mbanza ya Xandediya. Mu kubhita kithangana, atambula mbandu imoxi ya mbanza yiyi. Ku hama yadyanga K.K., o musoneki mukwa Judá, amwixana Filo wambe kwila mazunda a Jijudé ni akwâ, atungile ku Ijitu, “tunde kumbandu bhwasuku o ixi ya Líbya katé bhu mbambe ya Itiyopya.”

“Phetele wemana” (Ika. 2:14-37)

12. (a) Kyebhi o polofeta Jowele kyalondekesa o kima kyabhiti ku Pendekoxi ya 33 K.K.? (b) Mukonda dyahi ku hama yadyanga exile mukingila o kikumbidilu kya kikanenu kya polofeta Jowele?

12 “Phetele wemana” phala kuzwela ku nzungule dya athu a jixi javulu. (Ika. 2:14) Phetele wazwela ku jingivwidije kwila, Nzambi mwene wa abhana o kutena kwa kuzwela mu madimi engi. Mu kithangana kiki, Nzambi wexile mukumbidila o kikanenu kya polofeta Jowele: “Nga kà lundulwila o nzumbi yami ku thandu dya xitu yoso.” (Jowe. 2:28) Ande dya kubanda kudyulu, Jezú wambe ku maxibulu mê: “Nganda bhinga kwa Tata, mwene wanda mi bhana mukwatekexi wengi.” Jezú wambe kwila o mukwatekexi yú “o nzumbi ya kidi.”—Nzw. 14:16, 17.

13, 14. Kyebhi Phetele kyasoto kutula o njimbu yê mu mixima ya athu ni kyebhi ki tutena kukayela o phangu yê?

13 Phetele mu kuzubha o diskulusu dyê, ni kidi kyoso wambe: “O dibhata dyoso dya Izalayele akijiye ni kidi kyoso kwila, o Jezú yú mwa mu phaphela ku taka, Nzambi wa mubhange Ngana ni Kidistu.” (Ika. 2:36) Mu kidi athu avulu exile mu kwivwa Phetele, kamono kyoso kya jibha Jezú kutaka. Kuma abhangele mbandu ya kifuxi kyokyo, ene we exile ni kikuma. Tala kwila, Phetele wazwela ni Jijudé ni kuxila kwoso phala kubhangesa o njimbu yê kutula ku mixima yâ. Phetele wamesenene kwila o jingivwidi jê adyele o ituxi yâ, mwene kamesenene kwa fundisa. O kwila o jingivwidi ja Phetele adivu kyayibha ni ima yazwela mwene? Kana! Mu veji dya kuthathamana, o “mixima ya axixima.” Ene ebhula: “Ihi i twatokala o kubhanga?”—Ika. 2:37.

14 Kyenyiki kala kyabhange Phetele twatokala kusola kutula o njimbu mu mixima ya athu. Mu ukunji ki kubhingi kujimbulula o ima yoso yakambe kwijiya o athu yalungu ni Bibidya. Maji, kota o kusuwa kuzwela yalungu ni ima ixikina o mukwa dibhata. Se tubhanga kiki, twandazwela ni kilendu ni athu yalungu ni Mak’â Nzambi. Mu kidi, athu avulu axikina o njimbu yetu se kulaleka kyoso ki twalondekesa o kidi kya Bibidya mu ukexilu yú.

O JIKIDISTÁ MU MBANZA YA PONDU

Mu athu evu o diskulusu dya Phetele ku Pendekoxi ya 33 K.K. mwexile Jijudé akwa Pondu, mbanza yexile mu mbandu ya thunda mu kibatu kya Azya Menor. (Ika. 2:9) Nange amoxi mudyâ ambatele o njimbu yambote mu ixi yâ, mukonda mu kaxi ka athu atambula o mukanda wadyanga wa Phetele amoxi ‘amwanganene’ mu jixi kala mu ixi ya Pondu.g (1 Ph. 1:1) O mukanda wê ulondekesa kwila o Jikidistá jiji aluwalele ni “malamba mukonda dya izukutisu” yabhitile nayu mukonda dya kixikanu kyâ. (1 Ph. 1:6) Sé phata, yiyi yalungile ni izukutisu ya jinguma.

Sayi muthu amwixanene Plínio dya Ndenge, wexile o nguvulu ya mbanza ya Bitinya ni Pondu mu ixi ya Loma. Mwene ni Sobha Trajano exile muditumikisa mikanda. O mikanda yiyi yalondekesa o izukutisu yamukwa yejidibhana nayu o Jikidistá mu mbanza ya Pondu. Ku muvu wa 112 K.K., mu mukanda umoxi Plínio wasoneka kwila o ubhezelu wa Jikidistá wedile kala “dibhebhu” dyexile mu kwatesa wôma ku athu a maukexilu oso, kikale mala mba ahatu, adyakime mba ana ndenge, jimvwama mba jingadyama. Plínio wexile mubhana kithangana ku athu phala kudituna kukala Jikidistá, o yó kaxikinine exile mwa jibha. Muthu woso wexile muxongwena Kidistu, mba kusambela o jinzambi jengi mba o kiteka kya Trajano, exile mu mu jituna. Maji Plínio wejidile kyambote, yu wambele kwila “o Jikidistá ja kidi katokalele kwa jijidika kubhanga o ima yiyi.”

g O kizwelu mu Ngeleku a “mwanganena” kitena we kulombolola “atundu mu ixi yengi.” O kizwelu kiki kilondekesa kwila athu avulu adyangele kukituka Jikidistá mu mbanza ya Pondu, exile akwa Judá.

“Kala muthu mudyenu a mu batizale” (Ika. 2:38-47)

15. (a) Ihi yambe Phetele ku Jijudé ni akwa jixi jengi, ni ihi yabhange ene? (b) Mukonda dyahi athu avulu evu o njimbu yambote ku Pendekoxi exile polondo phala kwabatizala mu kizuwa kyenyokyo?

15 Mu kizuwa kya Pendekoxi ya 33 K.K., Phetele wambe ku Jijudé ni akwa jixi jengi axikinine o njimbu kwila: “Dyelenu o ituxi. Kala muthu mudyenu a mu batizale.” (Ika. 2:38) Mukonda dya kiki, 3.000 a athu abatizala, nange a abatizala mu ididi yamakota yakubhakelamu menya mu Jeluzaleme mba mu ididi bhwa zukamene.e O kwila axikina kwabatizala sé kubanza? O kwila o kizulukutu kiki, kyatokala kubhangesa o maxibulu a Bibidya, o twana twa Jimbangi ja Jihova kwabatizala ni lusolo mba sé kukala polondo? Kana! Lembalala kwila, o Jijudé ni akwa jixi jengi a abatizala ku Pendekoxi ya 33 K.K. ene exile adilongi ambote a Mak’â Nzambi ni kwila ene abhangele mbandu yakifuxi kya tokalele kwa Jihova mu ukulu. Kiki ki kyene ngó, ene akexile we mulondekesa kwila asuwu o ima mu nzumbi, sayi ithangana exile mubhanga njila yalebha phala kukala mu fesa yexile mubhita lumoxi ku muvu. Kyoso kya xikina o kidi kyalungu ni Jezú mu kikumbidilu kya vondadi ya Nzambi ene akexile polondo phala kubheza Nzambi, kala maxibulu a Kidistu a abatizala.

ANANYI EXILE O ATHU AXIKININE O MILONGI YA JIJUDÉ?

“O Jijudé, ni yó axikina o milongi ya Jijudé” evu o diskulusu dya Phetele ku Pendekoxi ya muvu wa 33 K.K.—Ika. 2:10.

Diyala dimoxi a musolele phala “kubhanga o kikalakalu” kya kubhana o kudya izuwa yoso ku athu, wexile Nikolawu, amutumbula kala “mukwa Andiyokiya.” (Ika. 6:3-5) Ene kexile Jijudé, maji axikinine o milongi ya Jijudé. Exile mwatala kala Jijudé, mukonda axikinine Nzambi ni itumu ya Izalayele, aditunine o jinzambi jengi, o mala axikinine kwa saya, mu kiki exile mubhanga mbandu ya kifuxi kya Izalayele.

Kyoso o Jijudé kya akatula mu ubhika mu Babilonya, ku muvu wa 537 A.K.K., avulu mu dya atungile dikanga dya ixi ya Izalayele maji ne kiki ene exile hanji mu tumaka o itumu ya akwa Judá. Mukonda dya kiki, athu avulu atokalele mu jixi jengi adilongo o itumu ya akwa Jijudé. O asoneki okulu, kala Horácio ni Sêneca, ambele kwila athu avulu ajixi jengi amateka kudilunga ni akwa Jijudé ni kukayela o idifwa ni ubhezelu wâ. Mu kubhanga kiki axikinine o milongi ya Jijudé, sumbala kexile Jijudé.

16. Kyebhi o Jikidistá ku hama yadyanga kya dilondekesa o henda?

16 Sé phata o athu enyó atambula o dibesá dya Jihova. O Bibidya yamba kwila: “Athu oso axikana akexile kumoxi ni kuwana o ima ya kexile nayu. Ene akexile mu sumbisa o ibhela yâ ni ima yoso yakexile nayu. O kitadi akexile mu kiwanena mudyâ, kala kyasoko o ibhindamu ya muthu.”f (Ika. 2:44, 45) Sé phata o Jikidistá joso ja kidi atokala kukayela o phangu yiyi yakudilondekesa o henda ni kudisuwa.

17. Ihi yatokala kubhanga o muthu ande dya kumubatizala?

17 O Bibidya ilondekesa o ima yatokala kubhanga o muthu ande dya kumubatizala. O muthu watokala kudilonga o Mak’â Nzambi. (Nzw. 17:3) Mwene watokala kukala ni kixikanu, kudyela o ituxi yê ni kweha o ukexilu wê wayibha wokulu. (Ika. 3:19) Watokala kulungulula o kilunji kyê, mba kweha kubhanga o ima yayibha ni kumateka kubhanga o ima kala kyamesena Nzambi. (Lom. 12:2; Efe. 4:23, 24) Kyoso kyazubha kubhanga o ima yiyi, ubhanga musambu wakudibhakula kwa Nzambi kyenephe kyamubatizala.— Mat. 16:24; 1 Ph. 3:21.

18. Ujitu wahi wala nawu o maxibulu a Kidistu a abatizala?

18 O kwila eye wadibhakula mba akubatizala kyá kala dixibulu dya Jezú Kidistu? Se kyene, sanguluka ni ujitu u watambula. Kala o maxibulu ku hama yadyanga ezalele ni nzumbi ikôla, eye we utena kutambula o kikwatekesu kya Jihova phala kuboka ni kubhanga o vondadi yê!

a Tala o kaxa “Jeluzaleme—O Mbanza ya Ilongesu ya Jijudé,” mu difwe 25.

b Tala o jikaxa “Loma—O Mbanza ya Ungana,” mu difwe 26; “O Jijudé ku Mezopotâmya ni ku Ijitu,” mu difwe 27; ni “O Jikidistá mu mbanza ya Pondu,” mu difwe 28.

c O “madimi” kexile túbhya twa kidi, maji, “yadifu ni madimi a milengu ya túbhya,” nange o kima kyamono o maxibulu yexile mubhenya kala túbhya.

d Tala o kaxa “Ananyi Exile o Athu Axikinine o Milongi ya Jijudé?” mu difwe 29.

e Tutena kusokesa kiki, ni kyabhiti mu ixi ya Ucrânia mu mbanza ya Kiev, mu kizuwa 7 ka Kakwinyi ku muvu wa 1993, mu kyônge kya dikota kya Jimbangi ja Jihova kya jixi javulu, abatizalamu 7.402 a athu mu jipixina jisamanu. Phala kubatizala o athu oso yá kwabhiti ola jiyadi ni dikwinyi ni kitanu kya ithangana.

f Kiki kyatokalele kubhita mwene mukonda o ajitu axala mu Jeluzaleme thembu yavulu phala kudilonga ima mu nzumbi. O Jikidistá abhange kiki mukonda dya henda yexile nayu, ene kabhange kiki mukonda dya kijijidiku kya jinguvulu.—Ika. 5:1-4.

    Madivulu Muoso Kimbundu (2008-2025)
    Kutunda
    Kubokona
    • Kimbundu
    • Kuwanena akwenu
    • Yakuwabhela
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ijila
    • Kikutu Kyetu
    • Definições de privacidade
    • JW.ORG
    • Kubokona
    Kuwanena akwenu