Mulangidi KIDIDI KYA KUBHAKA MADIVULU MU INTERNETE
Mulangidi
KIDIDI KYA KUBHAKA MADIVULU MU INTERNETE
Kimbundu
  • BIBIDYA
  • MADIVULU
  • YÔNGE
  • wp17 No. 6 jimb. 12-14
  • Mukonda Diahi Kuene Jibibidia Javulu?

O vidyu iwasolo seku luwa.

Tuloloke, kwamoneka kibhidi mu kujikula o vidyu.

  • Mukonda Diahi Kuene Jibibidia Javulu?
  • O Mulangidi U Bhana Ngolokela ia Utuminu ua Jihova (Phala o Athu)—2017
  • Tudyambu
  • Milongi Yadifu
  • O BIBIDIA IA DIANGA
  • O BIBIDIA IA SEPTUAGINTA MU DIZUI DIA NGELEKU
  • O BIBIDIA IA VULGATA LATINU
  • BHU MONEKA JIBIBIDIA JAVULU JA UBHE
  • ‘O Maka a Nzambi Ietu-phe, ma Xalela-ku, Katé ku Hádia ni Hádia’
    O Mulangidi U Bhana Ngolokela ia Utuminu Ua Jihova (Phala ku di Longa)—2017
  • Jihova Nzambi, ua Uabhela Kuzuela ni Athu
    O Mulangidi ua ku di Longa—2015
O Mulangidi U Bhana Ngolokela ia Utuminu ua Jihova (Phala o Athu)—2017
wp17 No. 6 jimb. 12-14
Jibibidia javulu, jala mu ukexile ua jipapela,  jala ue mu mitelembe

Mukonda Diahi Kuene Jibibidia Javulu?

Mukonda diahi kuene Jibibidiaa javulu lelu? Phala eie, o kuila o Jibibidia ja ubhe ji tu kuatekesa kuijiia kiambote o Bibidia inga ji tu fidisa? O kuijiia kiambote kiebhi kia moneka o Jibibidia jiji, kua-nda kukuatekesa kuijiia se jene ji tu kuatekesa mba ji tu fidisa.

Maji kia dianga, nanhi ua soneka o Bibidia ni thembu kuxi?

O BIBIDIA IA DIANGA

O Bibidia a i uanununa mu mbandu jiiadi. O mbandu ia dianga iala ni 39 a madivulu, muala ‘Njimbu ia Nzambi.’ (Loma 3:2) Nzambi ua tumu maiala a kixikanu phala kusoneka o madivulu iá mu 1.100 a mivu, tundé ku muvu ua 1513 A.K.K. katé kia bhiti o muvu ua 443 A.K.K. O maiala enhá a beta kusoneka mu dimi dia Hebalaiku, mukonda dia kiki o mbandu íii ia Bibidia a i xana Mikanda Ikola ia Hebalaiku, mba Kikutu Kiokulu.

O mbandu ia kaiadi iala ni 27 a madivulu, ene ua “Maka ma Nzambi.” (1 Tesalonika 2:13) Nzambi ua tumu o maxibulu a Jezú Kristu phala kusoneka o madivulu enhá mu 60 a mivu tundé ku muvu ua 41 K.K. katé 98 K.K. O maiala iá a beta kusoneka o madivulu enhá mu dimi dia Ngeleku, mukonda dia kiki o mbandu íii ia Bibidia a ixana Mikanda Ikola ia Ngeleku, mba Kikutu Kiobhe.

Mu kiki, o 66 a madivulu, a tenesa o Bibidia mba o njimbu ia Nzambi phala o athu. Maji mukonda diahi a bhange dingi Jibibidia ja ka mukuá? Mukonda dia ima itatu íii.

  • Phala kukuatesa o athu kutanga o Bibidia mu dízui diâ dia uvualukilu.

  • Phala kujima o itondalu ia bhange ió a kopiala phala-phe o izuelu i kale kala mu Bibidia ia dianga.

  • Phala kukatula-mu o izuelu iokulu ni ku i bhinganesa mu izuelu ia ubhe.

Tala kiebhi o Jibibidia ja ubhe jo lungulule, ja kaiela o ima itatu íii.

O BIBIDIA IA SEPTUAGINTA MU DIZUI DIA NGELEKU

Hama jitatu ja mivu ande dia izuua ia Jezú, jingijiie akua Judá a mateka kulungulula o Mikanda ia Hebalaiku mu dízui dia Ngeleku. O Bibidia íii eza ku ijiia mu dijina dia Bibidia ia Septuaginta ia Ngeleku. Mukonda diahi a i bhange? Phala kukuatekesa Jijudé javulu kuijiia kiambote o “Mikanda Ikôla.” Mbata avulu ejidile o dízui dia Ngeleku, o dízui dia Hebalaiku kana.​—2 Timote 3:15.

O Septuaginta ia kuatekesa ue jimidi javulu ja athu kexile Jijudé, akexile mu zuela o dízui dia Ngeleku, kuijiia o ilongesu ia Bibidia. Kiebhi? O mesene ngana W. F. Howard uambe: “Tundé mu kaxi ka hama ia dianga, ia kituka o Bibidia ia Ngeleja ia Jikidistá, o akunji a ngeleja akexile mu nhunga dilombe ni dilombe mu ‘kuidikisa ni kulombolola kuma Jezú muène Kristu.’” (Ikalakalu 17:3, 4; 20:20) O ngijiie ia Bibidia ngana F. F. Bruce uambe kuila: Kiki kiene kia bhangesa kuila Jijudé javulu mu kubhita tuithangana “ka kexile mu uabhela dingi kiavulu o Septuaginta.”

Kioso o maxibulu a Jezú kia kexile muia ni kutambula bhofele-bhofele o madivulu a Mikanda Ikola ia Ngeleku, ene akexile mua bunda ni Bibidia ia Septuaginta ia Mikanda Ikola ia Hebalaiku. Mu kiki lelu tuala ni Bibidia ia tenena.

O BIBIDIA IA VULGATA LATINU

Mu kubhita 300 ja mivu, o ngijiie mukua ngeleja ngana Jerome ua lungulula o Bibidia ia Latinu, mu kubhita thembu eza ku ixana mu dijina dia Vulgata Latinu. O Jibibidia mu dízui dia Latinu ja kexile-ku kiá mu maukexilu avulu, mukonda diahi-phe a bhange dingi Bibidia ia mukuá? Jerome ua mesenene ku i iukisa dingi mu kulungulula o “itondalu ni kujima o izuelu io bandekese-mu ni kuta-mu o izuelu io jimune.” Kiene kiambe o The International Standard Bible Encyclopedia.

Jerome ua jimi itondalu iavulu. Maji mu kubhita thembu, o atuameni a jingeleja a bhange kima kiaiibha! Ene a zuela kuila o Bibidia ia Vulgata Latinu iene ngó ia tokalele kukala-ku, mu kiki mu mivu iavulu iene ngó ia kexile-ku! Mu veji dia kukuatekesa o athu kutendela o Bibidia, o Vulgata Latinu ia bhangesa o athu kukamba ku i tendela, mukonda athu avulu k’ejidile kuzuela o dimi dia Latinu.

BHU MONEKA JIBIBIDIA JAVULU JA UBHE

Mu thembu ienioio, athu a suluka mu kubhanga Jibibidia ja mukua kala Syriac Peshitta, ku hama ia katanu K.K. Maji ku hama ia 14 K.K. ima ia lunguluka, a mateka kubhanga Jibibidia phala o athu n’a tene ku jitanga mu madimi mâ a uvualukilu.

Mu Englaterra ku disukilu dia 14 kia hama, John Wycliffe ua mateka ku kubhulula o madimi a uvualukilu, muene ua lungulula o Bibidia mu kingileji, o dimi dia kexile mu tendela kiambote o athu mu ixi iê. Mu kubhita ka kithangana, o ukexilu ua Johannes Gutenberg ua kubhanga jikopia ua jikula o njila phala o jingijiie ja Bibidia ji tene kubhana Jibibidia javulu mu kibatu kioso kia Europa mu madimi avulu.

Kioso o Jibibidia mu kingileji ki ja mateka o ku di bandekesa, amoxi ka xikinine kuila kukala Jibibidia javulu mu dimi dimoxi. Mu hama 18 o mutuameni ua ngeleja mu Englaterra John Lewis ua soneka: “O izuelu i kituka iokulu, o athu ka i tendela, mukonda dia kiki kubhinga kutalesa o Jibibidia j’okulu phala kubhinganesa o izuelu iokulu mu izuelu ia lelu iejiia o athu phala athu a lelu a tene ku i tendela kiambote.”

Lelu o jingijiie ja Bibidia, a beta kuzediua mukonda a tena kutalesa kiambote o Jibibidia j’okulu. Ene a beta kuijiia o mazui ókulu mua soneka o Bibidia, ene ala ua ni mikanda iokulu ia Bibidia iala ni valolo ia dikota, o mikanda íii a i sange mu izuua íii. O mikanda íii i kuatekesa kiavulu phala o isoneku ia Bibidia i tetuluka dingi kiambote.

Mu kiki, kima kiambote kukala ni Jibibidia ja ubhe. Mu kidi, tua tokala kudilanga mu kutanga o Jibibidia jiji.b Maji se o maiala a talesa o Jibibidia jiji, a kalakala mukonda a zolo Nzambi, iá a banze kulungulula o Bibidia, tu tena kuzuela kuila o ikalakalu iâ iala ni valolo ia dikota phal’etu.

Phala kutanga o Bibidia mu dízui dié mu internete mba mu mutelembe ué, ndé ku www.jw.org. Jikula PUBLICAÇÕES > BIBIDIA, mba katula o kidimbu kiki.

a O Jibibidia ji tua mu tanga, Jibibidia ja Hebalaiku, Alamaiku ni Ngeleku, jo lungulule mu mazui a mukuá.

b Tanga o maka “Como Você Pode Escolher Uma Boa Tradução Da Bíblia?” mu A Sentinela 1 de Maio de 2008.

O DIJINA DIKOLA DIA NZAMBI MU BIBIDIA

O dijina dia Nzambi mu mukanda ua septuaginta, mu izuua ia Jezú

O dijina dia Nzambi mu mukanda ua Septuaginta ua izuua ia Jezú

O Tradução do Novo Mundo das Escrituras Sagradas i tumbula o dijina dikola Jihova mu Mikanda ia Hebalaiku ni mu Mikanda ia Ngeleku. Maji lelu Jibibidia javulu mu Kingileji ki jene mu di tumbula. Mu veji dia kiki jene ji tumbula “Ngana.” Sai alunguludi, amba kuila o Jibibidia ja lelu ki jene mu tumbula o dijina dia Nzambi mukonda o dijina dia Nzambi mu ukexilu ua Tetragrama (YHWH), nuka dia monekene mu Bibidia Septuaginta ia Ngeleku ia Mikanda ia Hebalaiku. Maji o kuila kiki kidi?

Mu kaxi ka hama ia 20, a sange mikanda iokulu-kulu ia Septuaginta ia izuua ia Jezú, a sonekene-mu o dijina dikola dia Nzambi ni jiletala ja Hebalaiku. Maji nange ku pholo dia kuenda, o akua kukopiala, a katula o dijina dia Nzambi iá a bhinganesa-mu o kizuelu Kyʹri·os—kizuelu kia tokala mu dimi dia Ngeleku kilombolola “Ngana.” O Tradução do Novo Mundo ia vutukila mu kutula o dijina dia Nzambi mu ididi ioso mua monekene o dijina dia Nzambi mu Mikanda Ikola.

O KUILA O BIBIDIA A I LUNGULULA MU UKEXILU UAIIBHA?

Mukanda ua Izaia ku Mar Morto

Mukanda ua Izaia a u sange ku Mar Morto. Ua lungu ni milongi i tu sanga mu Bibidia ia lelu

Mu kidi, o athu a kopiala o Jibibidia a tondala. Maji o itondalu iâ ki i zange o Bibidia. “Se-ku ilongesu ia kixikanu kia Jikidistá ia moneka mukonda dia kitangelu kia iibha.”​—Our Bible and the Ancient Manuscripts.

O Jijudé a kopiala o Bibidia, ka tondala kiavulu kana. “O asoneki Jijudé ku hama ia dianga, a kopiala lumoxi ndenge o maka mu Bibidia ia Hebalaiku ni ufiiele uoso.”​—Second Thoughts on the Dead Sea Scrolls.

Mu kifika, a sange mukanda ua Izaia mu kaxi ka Mikanda ia Mar Morto, uala ni 1.000 ia muvu, o mikanda ia kexile-ku kiá ndenge. Kiebhi o mikanda íii tu i sokesa ni isoneku i tuala na-iu lelu? “Mu ithangana iavulu, a bandekesa-ku mba a katula-ku kizuelu.”​—The Book. A History of the Bible.

O itondalu ia bhange ió a kambe kutala kiambote kioso kia kexile mu kopiala mu kifika, o jiletala, ni izuelu io te mu ididi ki i tokala, lelu a i sange iá a i lungulula kala kia tokala. “Ku mundu uoso se-ku madivulu ókulu a kala ni jipolova jambote kala ki tu ji sanga mu Kikutu Kiobhe.”​—The Books and the Parchments.

“O axikani a tena kusanguluka ni kutululukisa o mixima iâ mukonda sumbala o milongi ia Bibidia a i kopiiala luavulu mu jimakina ja Europa, maji né kiki iene ia difuangana ni milongi i tu sanga mu mikanda ia papilu ia Ijitu.”​—The Book. A History of the Bible.

O kuila o Bibidia a i lungulula mu ukexilu uaiibha? Mu kidi kana!

    Madivulu Muoso Kimbundu (2008-2025)
    Kutunda
    Kubokona
    • Kimbundu
    • Kuwanena akwenu
    • Yakuwabhela
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ijila
    • Kikutu Kyetu
    • Definições de privacidade
    • JW.ORG
    • Kubokona
    Kuwanena akwenu