-
O Kuila o “Jikidistá” Joso Jikidistá ja Kidi?O Mulangidi—2012 | Mbeji Ia Kasamanu 1
-
-
O Kuila o “Jikidistá” Joso Jikidistá ja Kidi?
JIKIDISTÁ jikuxi jene mu ngongo? Kála kilondekesa o divulu a di xana Atlas do Cristianismo Global, ku muvu ua 2010, ku mundu uoso kua kexile 2,3 ia mazunda a Jikidistá ndenge. O divulu didi, dilondekesa ué kuila o jikidistá jiji a tokala mu 41.000 a jingeleja—kala ngeleja iala ni milongi iê, ni ukexilu uê. Mu ku mona o ilongesu ia jingeleja “Jikidistá,” javulu ki ji difu, athu a thandanganha kiavulu. Nange a di ebhuidisa: ‘O kuila ene oso amba kuila “Jikidistá,” Jikidistá ja kidi?’
Tu di longe o maka enhá mu ukexilu uéngi. O muthu ua múia mu ixi iéngi, ua tokala u kala ni madukumendu mê phala n’a muehela ku tunda. Muéne ua tokala kulondekesa kuila mukua ixi, mu ku idikisa o madukumendu mê, kála o passaporte. Kiene kimoxi ué, o Kidistá ia kidi ka tokala ngó kuzuela kuila uala ni kixikanu kua Kristu. Muéne ua tokala u kala dingi ni ilondekesu ia mukuá. Ilondekesu iahi ia tokala ku kala na-iu?
O dijina “Kidistá,” a dianga ku di tumbula kioso kia bhiti o muvu ua 44 K.K. O musoneki ua Bibidia Luka, ua tange: “Mu Andiioka, muene mua dianga athu kuluka jixibulu ja Jezú o dijina dia Jikidistá.” (Ika. 11:26) Ijiia kuila o a dianga ku a exana Jikidistá, exile maxibulu a Kristu. Ihi i bhangesa o muthu ku kala dixibulu dia Jezú Kristu? O Novo Dicionário Internacional da Teologia do Novo Testamento, dijimbulula: “O ku kala dixibulu dia Jezú kilombolola kuila o [muthu] u mu kaiela sé ku fonga, . . . ku muenhu uê uoso.” O Kidistá ia kidi, ió u kaiela o milongi, ni itendelesu ia Jezú, ua Mateka o Ukidistá sé ku fonga.
O kuila lelu tu tena ku sanga o athu enhá, bhu kaxi ka ió amba kuila Jikidistá? Ihi ia zuela Jezú ia tokalele ku kala o kijimbuete kia akaiedi’ê a kidi? Tu di longe kiebhi ki tambuijila o Bibidia. Mu milongi ia kaiela, tua-nda di longa pondo jitanu, ja zuela Jezú, ji tu kuatekesa kuijiia o akaiedi’ê a kidi. Tua-nda di longa ué kiebhi o Jikidistá ku hama ia dianga kia londekesa o kijimbuete kiki. Tua-nda mona se nanhi bhu kaxi ka ió ene mu zuela kuila Jikidistá lelu, a mu kaiela o phangu iâ.
-
-
‘Kolokotenu mu Mak’ami’O Mulangidi—2012 | Mbeji Ia Kasamanu 1
-
-
‘Kolokotenu mu Mak’ami’
“Se mu xalela mu maka ami, mua-nda kala mu maxibulu ami; mua-nda kuijiia, o kidi anga kidi ki mi bhulula.”—NZUÁ 8:31, 32, NW.
Ihi Ilombolola: O “maka” a Jezú alombolola o milongi iê ia tundu kua Jihova. Jezú uambe: “Maji Tata ió ua ngi tumu, muène u ngi tangela kioso ki ngi zuela, ni kioso ki ngi longa.” (Nzuá 12:49) Mu musambu ua bhange kua Tat’ê Jihova Nzambi, Jezú uambe: ‘O maka mê ene o kidi.’ Muéne ua kexile mu tumbula o Mak’â Nzambi, phala kulondekesa kuila muene mua kexile mu katula o milongi iê. (Nzuá 17:17; Matesu 4:4, 7, 10) O Jikidistá ja kidi a kolokota mu maka mê, mba a xikina o Mak’â Nzambi o Bibidia, kuila “kidi,” ni kuila muene mu tunda o milongi iâ, ni ioso ia xikina.
Kiebhi o Jikidistá ja Dianga Kia Bhange Kiki: O Kidistá a beta ku muijiia ua soneka ué o Bibidia, poxolo Phaulu ua londekesa kuila ua xila Jezú, ni Mak’â Nzambi. Muéne ua soneka: “Kuma Mikanda ioso ia bhusu Nzambi, mikanda ia kubhandulula.” (2 Timote 3:16) O maiala a solele phala ku longa o Jikidistá ni akuâ, a tokalele ku ‘Kuata o maka a fiiele a tokala ku a dielela.’ (Tito 1:7, 9) O Jikidistá ja dianga a a tendelesa ku dituna o ‘ilongelu ia makutu, ia kaiela mu malunda ma ulongelu ua athu, ni mu jindonda ja mu ngong’umu, o kua Kristu ki kiala-ku.’—Kolose 2:8.
A Nanhi Ene mu Kaiela o Phangu Íii Lelu? Kala kiambe o Constituição Dogmatica do Vaticano Sobre Revelação Divina, ia bhange ku muvu ua 1965, i tumbula mu Milongi ia ngeleja ia Katolika kuila: “O Ngeleja ia [Katolika] ki iene mu katula ngó o milongi iê mu Mikanda Ikola, kala kiene mu kilondekesa. Maji o ki kala o ji bibidia jiji, mba o Mikanda Ikola, a tokala ku i xila.” Saí milongi mu kadivulu Maclean, iambe kuila nguvulu mu mbanza ia Toronto, mu ixi ia Canadá, uebhula: “Mukonda diahi tua bhingi ku tu longa ku ‘muthu’ ua bhiti mu ixi midi jiiadi ja muvu ku dima? Etu tu ji jinjimu, maji o unjimu uetu ki ua mu kala ni valolo mu ku kaiela, Jezú, ni Bibidia.”
O Nova Enciclopédia Católica iambe ia lungu ni Jimbangi ja Jihova: “Ene a xila o milongi ia Bibidia, mu ukexilu uoso ua mienhu iâ.” Saí kizuua diiala mu ixi ia Canada, ua fidisa o mbangi ia Jihova ua mesenene ku mu tangela o dijina diê. Muéne u mu londekesa mu Bibidia iê, iu ua mu ambela, “eme nga kuijiia.”
-
-
‘Ki mu Bhange Mbandu ia Mundu’O Mulangidi—2012 | Mbeji Ia Kasamanu 1
-
-
‘Ki mu Bhange Mbandu ia Mundu’
‘O mundu-phe ua a zembe, mukonda ene ka bhange mbandu ia mundu.’—NZUÁ 17:14.
Ihi Ilombolola: Jezú ka kexile mu di ta mu maka a jinguvulu. Muéne ua jimbulula: ‘Se ua kexile ua ngongo íii, hinu o makuenze mami eji bhânga phala ka ngi bhakula bhu maku ma Jijudé. Kala kiki-phe, o usobha uami ki u ki u tokala mu ngongo mumu!’ (Nzuá 18:36) Muéne ua tendelesa uê o akaiedi’ê, ku zemba o ima io fidise mu Mak’â Nzambi, kála o ukexilu ua iibha ua kuzuela, ni ima ia mukua dingi.—Matesu 20:25-27.
Kiebhi o Jikidistá ja Dianga Kia Bhange Kiki: Saí diiala mukua ngeleja ua soneka musoso, a mu ixana Jonathan Dymond, uambe kuila o Jikidistá ja dianga, “a ditunine ku bhanga o [ita]; né muene se o mienhu iâ ia kexile mu iluezu mu ku a zukutisa mba ku a ta mu kaleia, mba ku a jibha. Ene a solele o ku tala hadi, mu veji dia ku di ta mu maka a jinguvulu. O ukexilu ua mienhu iâ, ua a bhangesa uê ku kala athu a di tungula bhu kaxi ka akuâ. O Jikidistá a a tendelesele: “O kiki-phe akua mundu a mi diuana, hé a kala mu ku mi tobhesa ni ku mi lebhula, kioso enu ki mu kamba kudibunda-nâ mu muenhu uâ ua ufusa ni kudianguka.” (1 Phetele 4:4) O mukua musoso Will Durant, ua soneka kuila o Jikidistá: “Akexile mu ku a zukutisa ku jiphagão mukonda dia ukexilu uâ uambote.”
A Nanhi Ene mu Kaiela o Phangu Íii Lelu? Ia lungu ni ukexilu ua Jikidistá a dituna ku di ta mu maka a jinguvulu, o Nova Enciclopedia Católica iambe: “O athu a xila o kitongoluelu kiâ, ka xikina ku di ta mu maka a jinguvulu.” O Jurnale Reformierte Presse, iambe ia lungu ni Relatório da Organização Africana dos Direitos Humanos, kuila o ujibhangânga ua bhiti mu ixi ia Ruanda ku muvu ua 1994, o jikidistá joso a di tele uê mu maka enhá, “o Jimbangi ja Jihova, ene ngó a kambele ku dita-mu.”
Ia lungu ni Ujibhangânga mu thembu ia ji Nazi, saí mulongexi ua xikola ia katunda, ua diuane kiavulu mukonda, “se-ku muthu ua zuela ia lungu ni ujibhangânga ua bhiti, ni hadi ioso ia tale o athu.” Kioso kiai mu sota ku Museu Memorial do Holocausto dos Estados Unidos, muéne ua soneka: “Ngejiia kiá o kitambuijilu kiami.” Muéne ua mono kuila o Jimbagi ja Jihova ka ditele mu maka enhá, sumbala ni kizukutisu ene a belesele o itumu.
Ihi i tuamba ia lungu ni ukexilu ua muenhu uâ? O kadivulu ka akua Katolika mu ixi ia Estados Unidos kambe: “Lelu minzangala iavulu mu ngeleja ia Katolika, ka xikina o milongi ia ngeleja ia lungu ni ku sakana ngó, ni ku bhanga o undumbu.” O jurnale i tanga o izuelu ia diiakono dia ngeleja uambe: “Ngene mu mona kuila—mu hama ia athu 50—a tunga kumoxi ande dia ku kazala.” O Nova Enciclopédia Britanica, iambe kuila o Jimbagi ja Jihova, “ene a belesela o itumu ku mienhu iâ.”
-
-
“Di Zodienu Mudienu”O Mulangidi—2012 | Mbeji Ia Kasamanu 1
-
-
“Di Zodienu Mudienu”
‘Nga mi bhana kijila kiobhe: Di zodienu mudienu. Kala kioso eme ki nga mi zolo, enu uenu di zodienu [mudienu]. Kiene kia m’ijidila ku athu oso, kuma muala mu maxibulu ami, se mua di zolo [mudienu].’—NZUÁ 13:34, 35.
Ihi Ilombolola: Kristu uambela o akaiedi’ê ku di zola mudiâ, kála kia a zolele muéne. Kiebhi Jezú kia a zolo? Muéne ua zolele athu oso, ka kexile mu zokela o ixi iê kála kia bhangele o athu mu izuua iê. (Nzuá 4:7-10) O henda ia Jezú ia mu bhangesa ku bhana o kithangana kiê, o ngunzu iê, phala ku kuatekesa o athu. (Marku 6:30-34) Mu ku suka-ku, Kristu ua londekesa o henda mu ukexilu uéngi. Muéne uambe: ‘Eme ngi mubhidi uambote. O mubhidi uambote, u bhana o muenhu uê bhu kididi kia jimbudi jê.’—Nzuá 10:11.
Kiebhi o Jikidistá ja Dianga Kia Bhange Kiki: Ku hama ia dianga o Jikidistá akexile ku di exana jiphange ki kala “ahatu” mba “mala.” (Filimone 1, 2) Athu oso akexile ku a sangesa mu kilunga, ene ejidile kuila ‘kana-ku katungu mu Judé, ni ió ki Judé kuma Nzambi imoxi ngó.’ (Loma 10:11, 12) Mu ku bhita o Pendekoxi ku muvu ua 33 K.K o maxibulu mu Jeluzaleme ‘ni jimbongo, a ji sumbisa, anga a di uanena oso mudiâ, kala muthu ioso ia soko o ku bhindama kuê.’ Mukonda diahi? Phala ku kuatekesa ió a di batizala mu kithangana kieniókio, ku kala mu Jeluzaleme, ni ku “kolokota mu ulongelu ua jipoxolo.” (Ikalakalu 2:41-45) Mukonda diahi ene a bhangele kiki? Mu ku bhita 200 ja mivu kioso o jipoxolo kiafú, Tertullian uambe ia lungu ni ihi ia zuela o athu ku Jikidistá: “Ene a di zolo kiavulu mudiâ . . . ene ala polondo phala kufuá bhu kididi kia jiphange jâ.”
A Nanhi Ene mu Kaiela o Phangu Íii Lelu? O divulu História do Declínio e da Queda do Império Romano (1837) iambe kuila tundé ukulu ió ene mu kuamba kuila Jikidistá “a beta ku di zukutisa mudiâ, o kizukutisu kia athu ki jiphange jâ ndenge.” O akua ku tokuesa ku ixi ia Estados Unidos, a mono kuila o athu a zuela kuila Jikidistá ka zolo o jiphange jâ—akua kathombo uâ. Saí jikidistá kene mu kuatekesa o jiphange jâ mu ixi iéngi kioso kia bhindama.
Ku muvu ua 2004, kioso ki kua bhiti o mulenge ua dikota mu veji jiuana mu mbanza ia Flórida mu mbeji jiiadi, o muendexi ua kibuka a kiexana, Comissão Administrativa de Emergências da Florida, ua mesenene kuijiia se o ima ia bhanene akexile muene mu i uana kiambote. Muéne uambe kuila ki ku kexile kibuka kia di sokejekele kiambote kála o Jimbangi ja Jihova, iu ua kexile polondo phala ku kuatekesa o Jimbangi ja Jihova mu kima kioso-kioso kia mesenene. Ku muvu ua 1997, saí kibuka kia Jimbangi ja Jihova, ai ku Congo mu kuatekesa o jiphange jâ, ni athu a mukuá dingi, ambata milongo, kudia, ni izuatu. O Jimbangi ja Jihova ku Europa, a bhana kitadi kia tenesa jimidi, ni jimidi ja ji dolar.
-
-
“O Njimbu Íii Iambote ia Utuminu ua Nzambi ia Bhingi ku i Tula”O Mulangidi—2012 | Mbeji Ia Kasamanu 1
-
-
“O Njimbu Íii Iambote ia Utuminu ua Nzambi ia Bhingi ku i Tula”
“O njimbu íii iambote ia utuminu ua Nzambi, ia bhingi ku i tula mu ngongo ioso, mu ku bhana umbangi ku ifuxi ioso; kiene kia kiéza o dizubhilu.”—MATESU 24:14, NW.
Ihi Ilombolola: O musoneki ua divulu dia Luka, uambe kuila Jezú, “u kala mù nhunga ku jimbanza ni mu jisanzala, mu ku boka ni kutula o Njimbu Iambote ia Utuminu ua Nzambi.” (Luka 8:1) Jezú uambe: “Kua ngi bhingi [ué] kuia kukola o Njimbu Iambote ia Utuminu ua Nzambi mu jisanzala ja mukuá, kuma kiene kia ngi bheka.” (Luka 4:43) Muéne ua tumikisa o maxibulu mê ku boka mu jimbanza ni mu jisanzala, iu ua a tendelesa: “Mua kà ngi kalela jimbangi, . . . katé ni ku maxokololo ma jixi.”—Ikalakalu 1:8; Luka 10:1.
Kiebhi o Jikidistá ja Dianga Kia Bhange Kiki: O maxibulu a Jezú a di bhakula mu ku bhanga o kikalakalu kia a tumina Jezú. ‘Izuua ioso, ni mu Tembulu, ni ku bhata, ka fulu dingi ku longa ni ku tanga o Njimbu Iambote, kuma Jezú, muéne Kristu.’ (Ikalakalu 5:42) Ene ka kexile ngó mu bokela ku kibuka kimoxi kia athu kana. O mukua musoso Neander uambe kuila “Celsus, uexile nguma ia Jikidistá ku hama ia dianga, uambe ia lungu ni Jikidistá, o akua ku bhanga izuatu, ni akua ku bhanga ima ni ibha ia iama, ni athu ka di longo kiavulu mu ji xikola, ni athu a mukuá a kambele o ku di longa, a suínine mu kuboka.” Jean Bernardi ua soneka mu divulu diê, Os Primeiros Séculos da Igreja, kuila: “O [Jikidistá] a tokalele ku tunda ni kuzuela ni athu mu ididi ioso. Mu ikoka ni mu jimbanza, mu itanda ni mu jinzo. Né muene se a a tambulula kiambote, mba kana . . . katé ni ku maxokololo a jixi.”
A Nanhi Ene mu Kaiela o Phangu Íii Lelu? O Sacerdote ia ngeleja Anglicana David Watson, uambe: “Mukonda dia jingeleja ku kamba o ku boka, ni ku longa ni kidi, kiene ki bhangesa o athu ku kamba ku belesela o milongi ia Bibidia.” Mu divulu diê, Mukonda diahi akua Katolika a mu Xisa o Ngeleja? José Luis Pérez Guadalupe, ua soneka ia lungu ni kikalakalu kia ku boka kia akua Adventista, ni ia jingeleja ja kamúkua, iu ua mono kuma, “ene kene múia inzo ni inzo mu ku boka.” Muéne ua soneka ia lungu ni Jimbangi ja Jihova: “Ene oso a boka inzo ni inzo.”
O kidi kiki, tu ki sanga mu izuelu ia Jonathan Turley, iala mu Cato da Reavaliação da Suprema Corte, 2001-2002, iambe: “Kioso kia tumbula o Jimbangi ja Jihova o athu ejiia kiá kuila o aboki ene mu a sanga ku mabhata mâ, mu ithangana ki ia tokala. O Jimbangi ja Jihova, kene ngó mu bokela o athu inzo ni inzo phala ku kolesa kixikanu, maji a bhanga kiki phala ku bandekesa o kixikanu kiâ.”
[Kidikisu ku mbandu 7]
U Tena ku Mona o Kijimbuete?
Kala ki tua di longo kiá mu milongi íii, xinganeka hanji, a nanhi alondekesa o Ukidistá ua kidi lelu? Sumbala kuene dikuinhi dia mazunda dia ibuka ia athu amba kuila Jikidistá, xinganeka iambe Jezú ku akaiedi’ê: “Ki ene oso a ng’ila Ngana, Ngana, a ka bokona mu Utuminu ua diulu; ki kale ngó ió u bhanga o vondadi ia Tata iami uene mu diulu.” (Matesu 7:21, NW) O kuijiia ió a mu bhanga o vondadi ia Tata—ni alondekesa o Ukidistá ua kidi—ni ku dilunga nau, ki tena ku ku kuatekesa ku tambula o mabesá a Utuminu ua Nzambi. Tua ku tendelesa ku bhinga o Mbangi ia Jihova ua ku bhana o kadivulu kaka, n’a ku jimbulule o mabesá a-nda bheka o Utuminu ua Nzambi.—Luka 4:43.
-