Mulangidi KIDIDI KYA KUBHAKA MADIVULU MU INTERNETE
Mulangidi
KIDIDI KYA KUBHAKA MADIVULU MU INTERNETE
Kimbundu
  • BIBIDYA
  • MADIVULU
  • YÔNGE
  • Kiebhi o Kidi Kia Lungu ni Nzambi?
    Mu Kidi Ihi i Longa o Bibidia?
    • KIBATULU MOXI

      Kiebhi o Kidi Kia Lungu ni Nzambi?

      • O kuila Nzambi ua ku zolo?

      • Nzambi nanhi? Muéne uala ni dijina?

      • O kuila tu tena ku zukama kua Nzambi?

      Kana kandenge wamutala yu wamukwibhwidisa

      1, 2. Mukonda diahi kima kiambote kuibhudisa?

      UA MONO kiá kiebhi o tuana a uabhela kuibhula? Avulu, a mateka kuibhula kioso kia di longa kuzuela. Ni mesu a jikuka, ene a ku tala ni ebhula ima kála: Mukonda diahi o diulu dia zulu? Kiebhi kia bhange o jithéthembua? Nanhi ua longo o jinjila kuimba? Eie nange u fikisa ku tambuijila, maji mu ithangana ia mukuá ki bhonza. Né muene ki u tambuijila kiambote, u kuibhula dingi: Mukonda diahi?

      2 Ki ana-ndenge ngó ebhula. Kioso ki tu kula, tu suluka mu ku bhanga ué ibhuidisu. Tu bhanga kiki phala ku sanga o ukexilu uetu, phala tu di longe o iluezu i tua tokala ku lenga, mba kuijiia o ima ia mukuá. Maji athu avulu eha o ku bhanga ibhuidisu, bhenge-bhenge o ibhuidisu ia beta-kota. Mu kusukáko, ene ka-ndala dingi ku sota o itambuijilu.

      3. Mukonda diahi athu a lembua ku sota o itambuijilu ia beta-kota ia maka iebhuidisa?

      3 Xinganeka mu kibhuidisu kiala ku thandu dia divulu didi, mba mu ibhuidisu iala ku dimatekenu dia kibatulu kiki. Íii o ibhuidisu ia beta-kota i ua tokala ku bhanga. Maji saí athu a lembua ku sota o itambuijilu. Mukonda diahi? O kuila o Bibidia itambuijila? A mukuá a banza kuma o itambuijilu ia bhonzo ku i tendela. A mukuá a kala ni hele kuma o kuibhuidisa ku kuatesa jisonhi. A mukuá ehela atuameni a jingeleja ni jimesene, phala a a lombuelela o ibhuidisu iâ. Abha eie?

      4, 5. Iebhi o ibhuidisu ia beta-kota ku muenhu, ni mukonda diahi tua tokala ku sota o itambuijilu?

      4 Tuejiia kuma, eie ua mesena kuijiia o itambuijilu ia beta-kota ku muenhu. Sé phata, eie ua dibhuile kiá: ‘Mukonda diahi tuala ku muenhu? O muenhu iú uene ngó? Mu kidi, Nzambi nanhi?’ Kia uabha kuibhuidisa kienhiki, kana kueha kuibhula, katé ki u sanga o itambuijilu ia kidi. O mesene ia fuma, Jezú Kristu, uambe: ‘Bhinga, a-nda ku bhana; sota, ua-nda sanga; phupha, a-nda ku jikuila.’—Matesu 7:7.

      5 Se u “sota” o itambuijilu ia ibhuidisu ia beta-kota, ua-nda tambula mabesá avulu. (Jisabhu 2:1-5) Nange a mukuá a kuambela kiá kima, maji kuala itambuijilu, eie u tena ku i sanga—mu Bibidia. O itambuijilu ki ia bhonzo ku i tendela. Iene, i ku bhana kidielelu ni kisangusangu. Iene, i tena ué ku ku kuatekesa ku kala ni muenhu ua sanguluka lelu. Phala ku mateka, ndoko tu di longe o kibhuidisu kiene mu thandanganhesa athu avulu.

      O KUILA NZAMBI KA TU SUU?

      6. Mukonda diahi athu avulu a banza kuma Nzambi ka suu kioso ki tu bhita ni jiphaxi?

      6 Saí athu a banza kuma o kitambuijilu kia kibhuidisu kiki, kidi muene. Ene amba, ‘Se Nzambi ua tu zolele’ ‘o mundu ki ueji kala kididi kia uabha?’ Kioso ki tu tala mu kaxaxi ketu, tu mona o mundu uezala ni ita, ni ku di zemba, ni hadi. Etu’oso tuene mu kata, tu bhita ni jiphaxi, tu funda athu u tua zolo. Kienhiki, saí athu ebhuidisa, ‘Se Nzambi ua tu zolele, muéne keji fidisa, o ima íii ku bhita ni etu?’

      7. (a) Kiebhi o jimesene ja jingeleja ji bhangesa athu avulu kubanza kuma Nzambi kala ni henda? (b) Mu kidi ihi i longa o Bibidia ia lungu ni jiphaxi ji tu bhita na-ju?

      7 O jimesene ja jingeleja ué a bhangesa athu ku banza kuma Nzambi kale ni henda. Kiebhi-phe? Kioso ki bhita o ibhidi, ene a zuela kuma, o vondadi ia Nzambi. Mu kidi, o jimesene jiji a tatela Nzambi mu ima ioso ia iibha iene mu bhita. O kuila, kiki kiene o kidi kia lungu ni Nzambi? Mu kidi ihi i longa o Bibidia? O divulu dia Tiiaku 1:13 di tambuijila: “O muthu kia dianguka mu ithangana ia malamba ienhi’ii, k’ele, uixi: Nzambi muène ua ngi diangula. Mukonda Nzambi kene ku mu diangula ku kima kiaiibha kioso-kioso, o muène ue kene mu diangula muthu.” Kienhiki, Nzambi ki muéne uene mu bheka o ima ia iibha i bhita ku mundu. (Tanga Jobe 34:10-12.) Mu kidi, muéne uehela o ima ia iibha ku bhita. Maji ki kiene kimoxi kuehela kima ku bhita, ni ku ki bheka.

      8, 9. (a) Kiebhi ki u tena kuidikisa o kuehela o hadi ku bhita, ni ku i bheka? (b) Mukonda diahi ki kima kiambote ku tatela Nzambi mukonda dia kuehela o mundu ku kaiela o njila iâ, ia iibha?

      8 Mu kifika, xinganeka o tata mukuá unjimu, mukuá henda, uala ni mona ua kulu kiá, uala hanji kubhata. Se o mona iú u bhukumuka, ni u sola ku tunda bhu bhata, o tat’ê ka mu fidisa ku tunda. O mona u sola o njila ia iibha, ni u di ta mu ibhidi. O kuila o tat’ê muéne ua mu bhekela o ibhidi? Kana. (Luka 15:11-13) Kiene kimoxi ué, Nzambi ka fidisa athu ku kaiela o njila iâ ia iibha iene mu sola, ki muéne uene mu kua bhekela o ibhidi. Mukonda dia kiki, ki tua tokala ku tatela Nzambi mukonda ia ibhidi ioso ia athu.

      9 Nzambi ua lungu mu kuehela athu ku sola o njila iâ, ia iibha. Mukonda o Mubhangi uetu, mukuá unjimu, ni muteni-a-ioso, ki bhuala muthu u mu jijidika ku tu jimbulula se mukonda diahi. Maji mu henda iê, Nzambi ua tu jimbuluila. Eie ua-nda di longa dingi ia lungu ni maka enhá, mu Kibatulu 11. Maji tua tokala kuxikina kuma Nzambi ki mukuá kikuma kia maka u tu bhita nau. Muéne u tu bhana o kidielelu kia ku batula o maka!—Izaia 33:2.

      10. Mukonda diahi tu tena ku kala ni kidielelu kuma Nzambi ua-nda zubha o ima ioso ia iibha?

      10 Nzambi muthu ukôla. (Izaia 6:3) Kiki kilombolola kuma, muéne muthu ua iuka iu ua zela. Ki bhuale kima kia iibha ko kuê. Tu tena ku mu dielela ni kidi kioso. Ki kiene kimoxi ni athu a kambe o kuiuka, a bhukumuka. Katé muene, saí jinguvulu ja mbote kene mu tena ku zubha o ima ia iibha iene mu bhanga athu a bhukumuka. Maji Nzambi o muteni-a-ioso. Muéne u tena, iu ua-nda zubha o kuiibha kuoso, kuene mu talesa hadi ku athu. Kioso Nzambi kia-nda ki bhanga, muéne ua-nda zubha o kuiibha kuoso katé ku hádia!—Tanga Jisálamu 37:9-11.

      KIEBHI KI MONA NZAMBI O JIPHAXI JI TU BHITA NA-JU?

      11. (a) Kiebhi Nzambi kia mona o kuiibha? (b) Kiebhi kia mona Nzambi o jiphaxi jetu?

      11 Kiebhi Nzambi kia mona ioso i bhita ku mundu ni ku muenhu uetu? O Bibidia i longa kuma Nzambi kia “mu uabhela o kubatula mu kidi.” (Jisálamu 37:28) Kienhiki, muéne u mona o ima ia iuka ni ia iibha. Muéne ua zembe o kuiibha kuoso. O Bibidia izuela kuma Nzambi “kia mu bhekela lamba ku muxima uê” kioso m’ukulu o kuiibha kuezalele mu ngongo. (Dimatekenu 6:5, 6) Nzambi ka lunguluka. (Malakiia 3:6) Muéne ua zembe hanji ku mona o jiphaxi mu ngongo. Nzambi ua zembe ué ku mona athu ku tala o hadi. O Bibidia izuela, “Muène ua mi kuatela muanu.”—Tanga 1 Phetele 5:7.

      Ibhangelu ya Nzambi: milundu, kizanga, mbiji, jinjila ni mixi

      O Bibidia i longa kuma Jihova mukuá henda, o Mubhangi ua ngongo ioso

      12, 13. (a) Mukonda diahi tuala ni ídifua kála o henda, ni kiebhi o henda i tu kuatekesa ku mona ia mu bhita ku mundu? (b) Mukonda diahi tu tena kuxikina kuma Nzambi ua-nda zubha o jiphaxi joso mu ngongo?

      12 Kiebhi ki tu tena kuxikina kuila Nzambi ua zembe o hadi? Ndoko tu tale polova ia mukuá. O Bibidia i longa kuma o muthu a mu bhange ni kidifuanganu kia Nzambi. (Dimatekenu 1:26) Etu tuala ni ídifua iambote mukonda Nzambi uala na-iu. Mu kifika, o kuila eie u kala ni dilamba kioso ki u mona athu a mu tala o hadi? Se o ima ia iibha ia ku iibhila, ijiia na-kiu kuma Nzambi ia beta ku mu iibhila.

      13 Kima kimoxi kia beta-kota ku athu, o kutena ku zola. Kiene ué kia kala Nzambi. O Bibidia i longa kuma “Nzambi henda.” (1 Nzuá 4:8) Etu tu zola mukonda Nzambi ua tu zola. O kuila o henda ieji ku bhangesa ku bhuisa o hadi ni kuiibha kuoso mu ngongo? Se eie ua tenene ku bhanga kiki, ueji ki bhanga? Mu kidi ueji ki bhanga! Xikina kuila Nzambi ua-nda zubha o jiphaxi ni ku kamba o kuiuka. O ikanenu ia tange mu dimatekenu dia divulu didi, ki nzoji kana. O ikanenu ia Nzambi ia-nda dikumbidila ni kidi kioso! Phala kuxikina mu ikanenu íii, eie ua tokala kuijiia dingi ia lungu ni Nzambi ua kanena o ima íii.

      NZAMBI UA MESENA KUILA EIE U MUIJIIE

      Ahatu kiyadi amudijiya, amudibhana o majina

      Se ua mesena kuila muthu u kuijiia, ku mu tangelé o dijina diê? Nzambi u tu tangela o dijina diê mu Bibidia

      14. Diebhi o dijina dia Nzambi, ni mukonda diahi tua tokala ku di tumbula?

      14 Se ua mesenene kuila o muthu u kuijiia, ihi ueji bhanga? Kueji mu tangela o dijina diê? O kuila Nzambi uala ni dijina? O Jingeleja amba kuma dijina diê “Nzambi” mba “Ngana,” maji iá, ki majina a muthu. Ene, majina a ujitu, kála “sobha,” ni “mukulundu.” O Bibidia i longa kuma Nzambi uala ni majina avulu a ujitu. “Nzambi” ni “Ngana” ene o majina a mukuá a ujitu. Kienhiki, o Bibidia i longa ué kuma Nzambi uala ni dijina diê muene: Jihova. O divulu dia Jisálamu 83:18 dizuela kuma: “Eie ngó uavu o dijina dié dia Jihova, ku moneka luiadi; eie-muène ngó Suke-ku mu ngongo ioso.” Se mu Bibidia iê ki mu moneka o dijina didi, ua tokala ku sota mu Kibandekesu “O Dijina Dia Ngana—O ku di Tumbula ni Dijimbuluilu Diê” dia divulu didi, phala kuijiia se mukonda diahi ki di moneka-mu. Mu kidi, o dijina dia Nzambi dimoneka jimidi ja veji mu isoneku iokulu ia Bibidia. Kienhiki, Jihova ua mesena kuila eie uijiia o dijina diê ni u di tumbule. Muéne ua tu bhana o Bibidia phala tu muijiie.

      15. Ihi ijimbulula o dijina, Jihova?

      15 Nzambi ua di luku o dijina diala ni ijimbuluilu iavulu. Dijina diê Jihova, dijimbulula kuma, Nzambi u tena ku bhanga ioso ia mesena ni ku kumbidila ioso ia kanena.a O dijina dia Nzambi diene dimoxi-élele, ki dia difu. Dia tokala ngó kua muéne. Jihova muéne ngó umoxi-élele mu ukexilu uoso. Kiebhi-phe?

      16, 17. Ihi i tu longa o majina’á, a ujitu alungu ni Jihova: (a) “Muteni-a-Ioso”? (b) ‘Sobha inangenena’? (c) “Mubhangi”?

      16 Tua mono kuma o divulu dia Jisálamu 83: 18 dizuela ia lungu ni Jihova: “Eie-muène ngó Suke-ku.” Kienhiki, Jihova ngó a mu ixana “o Muteni-a-Ioso.” O divulu dia Dijingunuinu 15:3 dizuela: “Eie Ngana [Jihova], Nzambi, Muteni-a-Ioso, o ikalakalu ié kukula kuahi, ikalakalu idiuanesa kinéne! Eie, Ngana, [Jihova], u Sobha ia miji ioso, [inangenena, NW].” O dijina dia ujitu “o Muteni-a-Ioso” di tu longa kuma Jihova ua beta-kota mu kutena. O kutena kuê ki kuale muthu uala na-ku; muéne u Suke-ku. O dijina dia ujitu ‘Sobha inangenena’ di tu lembalala kuma Jihova ka difu ni muthu mu ukexilu uéngi. Muéne umoxi-élele tundé dia tundé. O divulu dia Jisálamu 90:2 dizuela: “Tunde xahulu katé ku hádia, eie Nzambi u nangenena.” Kiki madiuanu, ki kiene?

      17 Jihova ué ka difu ni muthu, muéne ngó o Mubhangi. O divulu dia Dijingunuinu 4:11 dizuela: “Eie u Ngana ietu [Jihova], Nzambi ietu! Kia ku fuama o kutambula fuma, ni ujitu ni unéne. Mukonda é’Muène ua bhanga ioso, o vondadi ié iene ia i bhangesa kuiza-ku, íi ia di bhange, íi iala-ku.” Ioso i u tena kubanza​—kála o ji-anju ku diulu, o jithéthembua ji bhenha mu usuku ku diulu, ni ibundu i sabhuka ku mixi, o jimbiji jala mu kalunga ni mu jingiji—ioso iala ni muenhu, mukonda Jihova muéne o Mubhangi!

      U TENA KU ZUKAMA KUA JIHOVA?

      18. Mukonda diahi athu a banza kuila ene nuka a-nda zukama kua Nzambi, maji ihi i longa o Bibidia?

      18 Ku tanga ia lungu ni ídifua ia Jihova, i bhangesa athu a kamúkua kubanza kuma kia bhonzo ku mu zukama. Ene a banza kuila Nzambi muthu uonene, kienhiki nuka a-nda tena ku zukama kua Nzambi. O kuila o kubanza kienhiki kiauabha? O Bibidia ki i longa kienhiki. Iene izuela ia lungu ni Jihova: “Muène kana muthu ua mu kala dikanga.” (Ikalakalu 17:27) O Bibidia ué i tu longesa: ‘Zukamenu kua Nzambi, muène u mi zukama enu.’—Tiiaku 4:8.

      19. (a) Kiebhi ki tu tena ku mateka ku zukama kua Nzambi, ni mabesá ahi tua-nda tambula? (b) Ídifua iebhi ia Nzambi ia beta ku ku uabhela?

      19 Kiebhi ki u tena ku zukama kua Nzambi? Phala ku mateka, kolokota ku bhanga i ua mu bhanga kindala—ku di longa ia lungu ni Nzambi. Jezú uambe: “O muenhu ki uàbhua uenhú: Kuila oso a ku ijiie eie u Nzambi ia kidi imoxi-èlele, ni kuijiia ue [Jezú] Kristu, ió ua mu tumu eie.” (Nzuá 17:3) Kiene, o Bibidia i longa kuma, o ku di longa ia lungu ni Jihova ni Jezú, i tuendesa katé ku “muenhu ki uábhua”! Kála kia ki tange kiá, “Nzambi henda.” (1 Nzuá 4:16) Jihova uala ué ni ídifua ia mukuá iaiuka. Mu kifika, o Bibidia iambe kuma Jihova o “Nzambi ia jihenda ni ia [kidi], ua lenduka, u kokoloka mu kuthathamana, u kôla mu kukuatela henda, ufiiele u vula.” (Makatukilu 34:6 NW) Muéne muthu “uambote, u lenguluka kuloloka.” (Jisálamu 86:5) Nzambi mukuá muanhu. (2 Phetele 3:9) Muéne mukuá kuiuka. (Dijingunuinu 15:4) Kioso ki u tanga mu Bibidia, ua-nda mona kiebhi Jihova kiene mu kuidikisa kuma muéne uala ni ídifua íii, ni ia mukuá dingi ia uabha.

      20-22. (a) O kuila o ku kamba ku mona Nzambi, ku tu fidisa ku mu zukama? Jimbulula. (b) Ihi nange athu ia-nda ku jijidika ku bhanga, maji ihi iu ua tokala ku bhanga?

      20 Mu kidi, ki tu tena ku mona Nzambi, mukonda muéne nzumbi. (Nzuá 1:18; 4:24; 1 Timote 1:17) O ku di longa ia lungu ni muéne mu Bibidia, ua-nda muijiia, kála muthu. Kála kiambe o mukuá jisálamu, eie u tena ‘ku tala o ku uabha kua Jihova.’ (Jisálamu 27:4; Loma 1:20) Se u kolokota ku di longa ia lungu ni Jihova, ua-nda mona kuma muéne muthu ua kidi, ua-nda mesena ku mu zola ni ku mu zukama dingi.

      Tata ya henda wate monê bhu isuxi, amutala o ibhangelu

      O henda ia tata ku mon’ê, idikisa o henda ia beta-kota ia Tat’etu ia diulu ko kuetu

      21 Ua-nda kuijiia se mukonda diahi o Bibidia i tu longa ku mona Jihova kála Tat’etu. (Matesu 6:9) Muéne ka tu bhana ngó o muenhu, maji ua mesena ué kuma tu kala ni kisangusangu ku muenhu—kála ki mesena o tata phala an’ê. (Jisálamu 36:9) O Bibidia i longa ué kuma athu a tena ku kala makamba a Jihova. (Tiiaku 2:23) Xinganeka—eie u tena ku kala dikamba dia Mubhangi ua ngongo ioso!

      22 Se u kolokota ku di longa o Bibidia, ua-nda mona kuila saí athu a-nda ku jijidika ku bhuila o ku di longa. Ene nange a kala ni hele kuma eie ua-nda xisa o kixikinu kiê kiokulu. Maji kana kuehela muthu u ku fidisa ku bhanga o ukamba ua beta-kota ku muenhu.

      23, 24. (a) Mukonda diahi ua tokala ku kolokota mu kuibhula ia lungu ni ima iu ua mu di longa? (b) O kibatulu ku pholo kia-nda tanga mak’ahi?

      23 Mu kidi, mu dimatekenu ua-nda sanga-mu ima ki ua-nda ku i tendela kiambote. Nange eie u kala ni jisonhi ja ku bhinga ki kuatekesu, maji kana kuehela kuma o jisonhi ji ku fidisa. Jezú uambe kuma, kima kiambote kutululuka kála ana-ndenge. (Matesu 18:2-4) Kála ki tuejiia kiá, ana-ndenge ebhuidisa kiavulu. Nzambi ua mesena kuila eie u sanga o itambuijilu. O Bibidia iximana athu a mesenene ku di longa ia lungu ni Nzambi. Ene akexile mu bhitulula o Mikanda-ikôla phala kuijiia se o ima ia kexile mu di longa, kiene o kidi.—Tanga Ikalakalu 17:11.

      24 O ukexilu uambote phala kuijiia ia lungu ni Jihova, o ku di longa o Bibidia. Iene ki ia difu ni madivulu a mukuá. Mu ukexilu uahi? O kibatulu ku pholo kia-nda tanga o maka enhá.

      a Muala dingi ilombuelelu ia lungu ni dijimbuluilu, ni kiebhi kia zuela o dijina dia Nzambi, mu Kibandekesu “O Dijina Dia Ngana—O ku di Tumbula ni Dijimbuluilu Diê”.

      O BIBIDIA I LONGA

      • Nzambi ua tu zolo.—1 Phetele 5:7.

      • O dijina dia Nzambi, Jihova.—Jisálamu 83:18.

      • Jihova u ku ixana phala ku mu zukama.—Tiiaku 4:8.

      • Jihova mukuá henda, mukuá mbote, ni mukuá kuloloka.—Makatukilu 34:6; 1 Nzuá 4:8, 16.

  • O Bibidia—Divulu Dia Nzambi
    Mu Kidi Ihi i Longa o Bibidia?
    • KIBATULU IIADI

      O Bibidia—Divulu Dia Nzambi

      • Mu ukexilu uahi o Bibidia ki ia difu ni madivulu a kamúkua?

      • Kiebhi o Bibidia i tena ku ku kuatekesa mu ku bhânga ni ibhidi?

      • Mukonda diahi u tena ku dielela mu ikanenu ia Bibidia?

      1, 2. Mu ukexilu uahi o Bibidia ujitu ua madiuanu ua Nzambi?

      UA LEMBALALA o kizuua ki ua tambuile o ujitu kua kamba diê? Kiki ki kiexile ngó kima kiambote, maji kiedikisa o henda iê. O ujitu u londekesa kijingu kua ió ua u bhana—idikisa kuma o ukamba uê ua mu uabhela. Sé phata, eie ua sakidila o ujitu ua ku bhana kamba diê.

      2 O Bibidia o ujitu ua Nzambi, u tua tokala ku sakidila. O divulu didi dia beta-kota, di tu tangela maka ki tueji ku a ejiia, se diene ki di tu tangele. Di tanga kiebhi kia bhange o diulu, o jithéthembua, o ixi, ni diiala dia dianga ni muhatu. O Bibidia iala ni itumu ia kidi, i tu kuatekesa ku bhânga ni ibhidi ku muenhu. Iene ijimbulula kiebhi Nzambi kia-nda kumbidila o vondadi iê, ni ku iukisa o ixi. O Bibidia ujitu ua madiuanu!

      3. O ku tu bhana Jihova o Bibidia, idikisa ihi ia lungu ni muéne, ni mukonda diahi íii i tu sangulukisa?

      3 O Bibidia o ujitu uambote u tu sangulukisa, mukonda i tu lombolola kima kia lungu ni Jihova Nzambi. Mukonda dia ku tu bhana o divulu didi, u londekesa kuma muéne ua mesena kuila tu muijiia kiambote. Sé phata, o Bibidia i tena ku tu kuatekesa ku zukama kua Jihova.

      4. Ihi i ku diuanesa ku u uanenu ua Bibidia mu ngongo ioso?

      4 Se uala ni Bibidia, ki eie ngó kana. Ki kale mbandu mba ia tenena, o Bibidia a i soneka mu 2.300 a mazui, athu avulu mu ngongo ala ni Bibidia. Jimidi ja Bibidia a mu jiuana mu semana ioso! A bhange-ku kia jimidi ni jimidi ja ji Bibidia ja tenena, mba jimbandu. Mu kidi ki kuala divulu dia soko ni Bibidia.

      Jibibidya Tradução do Novo Mundo das Escrituras Sagradas mu madimi avulu

      O “Tradução do Novo Mundo Das Escrituras Sagradas” tu i sanga mu mazui avulu

      5. Mu ukexilu uahi o Bibidia a i ‘bhusu kua Nzambi’?

      5 Tuila muene, o Bibidia a i ‘bhusu kua Nzambi.’ (Tanga 2 Timote 3:16.) Kiebhi? O Bibidia itambuijila: “Maji athu a zuela jinga mu kutula o Njimbu i tunda kua Nzambi kala kioso kia a tuma jinga kuzuela kuala o Nzumbi Ikôla.” (2 Phetele 1:21) Phala kuidikisa: O mukuá uenji u bhinga o musoneki uê, ku soneka mukanda. O mukanda uala ni ndunge ni ilongesu ia diiala dia uenji. Mu kidi, o mukanda ua muéne, ki ua musoneki kana. Kiene kimoxi ué, o Bibidia iala ni njimbu ia Nzambi, ki ia tokala ku athu a i soneka. Kienhiki, o Bibidia ioso “maka mene ma Nzambi.”—1 Tesalonika 2:13.

      IA DISOKEJEKA NI KIDI KIOSO

      6, 7. Mukonda diahi madiuanu, o ku disokejeka kua Bibidia?

      6 O Bibidia a isoneka mu ithangana ia 1.600 ja mivu. O asoneki, akexile mu thembu iéngi, ni a tundile mu miji iavulu. A mukuá exile idimakaji, a mukuá exile athambi a jimbiji, mba abhidi. A mukuá exile jipolofeta, afundixi mba jisobha. O musoneki ua Njimbu ia Luka, uexile musaki a jihaxi. Sumbala o asoneki ka di fuile mu ukexilu uâ, maji o Bibidia izuela kima kimoxi ngó, tundé ku dimatekenu katé ku disukilu.a

      7 O divulu dia dianga dia Bibidia, di tu tangela kiebhi kia mateka o maka ku mundu. O divulu dia sukina, dizuela kuma o ixi ia-nda kala palaízu. O maka oso ala mu Bibidia, a tenesa jimidi ja mivu ja misoso, o ibatu ioso izuela maka alungu ni vondadi ia Nzambi. O ku disokejeka kua Bibidia madiuanu, mukonda i tanga kima kimoxi ngó, maji íii iene i tueji kingila ku divulu dia Nzambi.

      8. Tanga ima idikisa kuila o Bibidia ngijiie ia kidi.

      8 O Bibidia ngijiie ia kidi. I tanga ué maka alungu ni ilomboluelu iala ku pholo ka ijidile luua ku athu. Mu kifika, mu divulu dia Ijila muala itumu ia bhanene ku akua Izalaiele, ia lungu ni uhete ni ku zela, mu ithangana kioso o ifuxi ia mukuá kejidile kima kia lungu ni maka enhá. M’ukulu kioso athu kia kexile ni ilunji ia tondala ia lungu ni ukexilu ua ixi, o Bibidia ia tangele kiá kuila o ixi iala kála dikende. (Izaia 40:22) O Bibidia ia tangele ué kuma o ixi ia nzenzama, ‘ki bhuala kima kia i kuata.’ (Jobe 26:7) Mu kidi, o Bibidia ki divulu dia jingijiie ja ngongo. Maji ki diamba maka a jingijiie, diene dizuela ué o kidi. Kiki, ki kiene ki tueji kingila ku divulu dia Nzambi?

      9. (a) Kiebhi kidikisa o Bibidia kuma i tanga misoso ia kidi i tua tokala ku i dielela? (b) Mu ku mona o kidi kia asoneki, ki tu tangela ihi ia lungu ni Bibidia?

      9 O Bibidia i tanga ué misoso ia kidi ia bhitile muene. I tanga ia lungu ni athu ni mu ididi mua tungile. Iene ki i tange ngó o majina a athu, i tanga ué o jikuku jâ.b Kiki, ki ia difu ni akua ku tanga misoso ia mundu, ene ka zuela o kidi kioso, kia lungu ni ioso ia bhiti mu ita, né ia mundu uâ, o asoneki a Bibidia exile athu a kidi, mu ku soneka o ituxi iâ, ni ia jixi jâ. Mu Bibidia, mu divulu dia Dialuilu, o musoneki Mozé ua xikina o ituxi iê ia dikota ia bhangesa ku mu bazela. (Dialuilu 20:2-12) O kidi kiki, ki ki moneka mu misoso iéngi, maji tu ki sanga mu Bibidia, mukonda iene o divulu dia Nzambi.

      O DIVULU DIA UNJIMU UA SOKO

      10. Mukonda diahi ki tua tokala kudiuana kuijiia kuma o Bibidia, divulu dia unjimu ua soko?

      10 Mukonda o Bibidia io sonekese kuala Nzambi, phala “kubhandulula, ni mu kulonga o kidi, ni mu kubazela itondalu, ni mu kuiukisa iabhengalala.” (2 Timote 3:16) Kiene, o Bibidia divulu dia unjimu ua soko. I tu bhana o kuijiia kua kidi kua lungu ni ídifua ia athu. Kiki ki kima kia kudiuana—mukonda, diene dia Tokala kua Jihova Nzambi, muéne o Mubhangi! Muéne ua beta-kota o kuijiia o ibanzelu ietu. Jihova uejiia ihi i tua mesena phala tu zediue. Muéne ué uejiia o ifua i tua tokala kueha.

      11, 12. (a) Maka ahi a longo Jezú ku Dilombuelelu dia Mulundu? (b) Maka ahi a mukuá a tanga o Bibidia, ni mukonda diahi o milongi iê iala ni valolo?

      11 Xinganeka o diskursu dia Jezú, a dixana Dilombuelelu dia Mulundu diosoneke mu divulu dia Matesu mu kibatulu 5 katé 7. Ni umesene uoso ua ku longa, Jezú ua zuela maka avulu, ua zuela ué kiebhi kia sanga o ku zediua kua kidi, kiebhi kia batula o maka, kiebhi ki tua tokala ku samba, ni kiebhi ki tua tokala ku dilanga ku jimbote ja mundu. O maka a zuela Jezú ala ué ni nguzu ni valolo lelu kála kia kexile m’ukulu.

      12 Saí itumu ia Bibidia izuela maka alungu ni muiji, ni ífua ia ku kalakala, ni kiebhi athu kia tokala ku di bhana ni akuâ. O itumu ia Bibidia, phala athu oso, o milongi iê i bhana ukexilu uambote. O milongi iala mu Bibidia, tu i mona mu dízui dia Nzambi, diambe o polofeta Izaia: “Eme Jihova Nzambi ié, u ku longa kioso kia uabha.”—Izaia 48:17.

      DIVULU DIA IKANENU

      Mukutanga o Bibidya, diyala wamuxinganeka ku misoso yamutanga mu divulu dya Izaya yalungu ni kibwikilu kya Babilonya

      O musoneki ua Bibidia Izaia, ua tange o kubuika kua Babilonha

      13. Ihi ia lungu ni kubuika Babilonha, ia tumina Jihova ku polofeta Izaia phala ku i soneka?

      13 Mu Bibidia muala ikanenu iavulu, ia mukuá ia dikumbidila kiá. Tala o kifika kimoxi. Mu kaxi ka polofeta Izaia, ua kexile mu muvu ua nake A.K.K., (ande dia kithangana kia Kristu) Jihova ua kanene kuma o mbanza ia Babilonha eji ku i buika. (Izaia 13:19; 14:22, 23) Ua bhanene ilombuelelu phala kuidikisa kiebhi kieji tambula o mbanza. Masoladi eji kukutisa o menha a ngiji ia Babilonha, eji bokona mu mbanza sé ku bhânga. Kiki ki kiene ngó. O polofeta Izaia katé ué ua tumbula o dijina dia sobha ueji tambula Babilonha—Silu.—Tanga Izaia 44:27–45:2.

      14, 15. Kiebhi o kikanenu kia tangele Izaia kia lungu ni Babilonha kia di kumbidila?

      14 Mu 200 ja mivu ku pholo—mu usuku ua 5/6, ia Katutu, mu 539 A.K.K.—o masoladi a zukamene mu Babilonha. Nanhi uexile o mutuameni uâ? O sobha ia Pélesa a mu ixana Silu. Kua kambele ngó bhofele, phala o kikanenu ku dikumbidila. Maji o kuila o masoladi a Silu eji bokona mu Babilonha sé ku bhânga, kála kia ki kanene?

      15 Akua Babilonha akexile mu fesa mu usuku uenió, inga ene a dielele mu ilumbu ionene ia mbanza. Mu kithangana kieniókio, Silu ua lungulula o menha a ngiji a kondolokele o mbanza. O menha a sosoloka phala o masoladi mê, ku zaúka o ngiji ni ku zukama ku ilumbu ia mbanza. Maji kiebhi o masoladi a Silu kieji tena ku bhita mu ilumbu ia Babilonha? Mu kima kimoxi, mu usuku uenió o mabhitu a mbanza a a landuka ku a jika!

      16. (a) Ihi ia tangele Izaia ia lungu ni dizubhilu dia Babilonha? (b) Kiebhi kia dikumbidila o kikanenu kia lungu ni Babilonha ku kala sé athu?

      16 Kia lungu ni Babilonha, a ki tange kuila: “Ki mua kà kala dingi muthu u tunga-mu, ki mua kà kala u bhanga-mu dingi dibhata ku tunda muiji kuiza muiji; né mukua Alábia ka kà phapha-mu o balaka iê, mba ue kiá ngó [abhidi] kuzekesa-mu o ilunga iâ.” (Izaia 13:20) O kikanenu kiki, ki kia tange ngó o kubuika kua mbanza. Kia tange ué kuma Babilonha ieji kala kia hatu katé ku hádia. Tu tena ku mona lelu o kidi mu kikumbidilu kia maka iá. O kididi kia hatu mua kexile Babilonha—tu ki sanga mu 80 a kilometu ku sul ia Bagda, ku Iraque—idikisa kuila o ia tangele Jihova kua polofeta Izaia ia dikumbidila: “Anga ngi kuata kiezu kia dibuikilu ng’a kombela mu dibuikilu.”—Izaia 14:22, 23.c

      Kiphulungunzu kya Babilonya

      Kiphulungunzu kia Babilonha

      17. Kiebhi o kikumbidilu kia ikanenu ia Bibidia ki kolesa o kixikinu kietu?

      17 O kuijiia kuma o Bibidia divulu dia ikanenu ia kidi, i kolesa o kixikinu kietu, ki kiene? Se Jihova Nzambi ua kumbidila o ikanenu iê m’ukulu, tua tokala ku dielela kuila muéne ua-nda kumbidila ué o kikanenu kiê, kia ku bheka o palaízu mu ixi. (Tanga Dialuilu 23:19.) Mu kidi, tua mu “kudielela o muenhu ki uàbhua. Nzambi ka moneka makutu, muène ua tu kanena-nâ tunde xahulu ku dimatekenu dia ithangana ioso.”—Tito 1:2.d

      “O KIZUELU KIA NZAMBI KIMA KIA MUENHU”

      18. Ihi iambe o Kidistá poxolo Phaulu kia lungu “ni kizuelu kia Nzambi”?

      18 Ioso i tua di longo kiá mu kibatulu kiki, idikisa kuila o Bibidia o divulu dimoxi-élele dia kidi. Kiene, o valolo iê ia beta-kota, ioso izuela ngó kima kimoxi, divulu dia kuijiia ni misoso ia kidi, unjimu ua soko ni ikanenu ia kidi. O Kidistá poxolo Phaulu ua soneka: “O kizuelu kia Nzambi kima kia muenhu, [kiala] ni kutena. Kia beta kutua o xibhata ia mazu a iadi ndenge. O kubatula kuê, ki sesa ni muenhu, ni nzumbi, ni masokuelu, ni uongo ua ifuba. Ki tungula ni jivondadi, ni mabanzelu ma mixima ia athu.”—Jihebeleu 4:12.

      19, 20. (a) Kiebhi o Bibidia i tena ku ku kuatekesa mu ku di tonginina mudiê? (b) Kiebhi ki u tena kuidikisa kisakidilu ku ujitu ua Nzambi, o Bibidia?

      19 O ku tanga o “kizuelu” kia Nzambi mba o njimbu iê mu Bibidia, ku zediuisa o muenhu uetu. Ku tu kuatekesa ku di tonginina mudietu, kála nuka tua ki bhangele. Nange tuamba kuma tua zolo Nzambi, maji o ukexilu uetu ua lungu ni maka a longa o Bibidia, uidikisa ioso i tu banza ku bhanga iala ku mixima ietu.

      20 O Bibidia, mu kidi diene o divulu dia Nzambi. O divulu dia tokala ku di tanga, ku di longa-diu ni ku di zola. Edikisa o kisakidilu kiê ku ujitu iú ua diulu, mu ku suluka ni ku tonginina o ilongesu iê. Se u bhanga kiki, eie ua-nda uabhela o vondadi ia Nzambi ia lungu ni athu. Maji, iebhi o vondadi íii ni kiebhi ki ia-nda dikumbidila, tua-nda di longa-iu mu kibatulu kia kaiela.

      a Sumbala athu a mukuá amba kuma o Bibidia ki iala ni kizuelu kimoxi, maji kiki ki kidi. Tanga o kibatulu 7 kia divulu, A Bíbilia—A palavra de Deus ou de homem? a di bhange ku Jimbangi ja Jihova.

      b Mu kifika, tala hanji o maka alungu ni jikuku ja Jezú ala mu divulu dia Luka 3:23-38.

      c Phala kuijiia dingi ia lungu ni ikanenu ia Bibidia, tanga mu jimbandu ja 27-9 ia kadivulu kofele, Um Livro Para Todas as Pessoas, a di bhange ku Jimbangi ja Jihova.

      d O kibuikilu kia Babilonha, kifika kimoxi ngó kia dikumbidila mu ikanenu ia Bibidia. O ifika ia mukuá iexile ué, o kibuikilu kua mbanza ia Tilu ni mbanza ia Ninive. (Izekiiele 26:1-5; Sofoniia 2:13-15) Daniiele ua tangele ué kia lungu ni ibuka ia jinguvulu ja mundu jeji bhingana Babilonha. Jexile akua Mediia ni akua Pélesa ni Ngeléxia. (Daniiele 8:5-7, 20-22) Tanga o Kibandekesu “Jezú Kristu—O Mexiia a mu Kanena,” phala kuijiia o ikanenu ia vulu ia lungu ni Mexiia, ia dikumbidila kua Jezú Kristu.

      O BIBIDIA I LONGA

      • O Bibidia iosonekese kuala Nzambi, kienhiki ia kidi i tua tokala ku i dielela.—2 Timote 3:16.

      • O ilombuelelu i tu sanga mu Maka a Nzambi, ia uabha phala o muenhu izuua ioso.—Izaia 48:17.

      • O ikanenu ia Nzambi iala mu Bibidia, ia-nda dikumbidila muene.—Dialuilu 23:19.

  • Iebhi o Vondadi ia Nzambi Phala o Ixi?
    Mu Kidi Ihi i Longa o Bibidia?
    • KIBATULU TATU

      Iebhi o Vondadi ia Nzambi Phala o Ixi?

      • Iebhi o vondadi ia Nzambi phala athu?

      • Kiebhi kiene mu lokalala Nzambi?

      • Kiebhi kia-nda kala o muenhu mu ixi ku hádia?

      1. Iebhi o vondadi ia Nzambi phala o ixi?

      O VONDADI ia Nzambi ia lungu ni ixi, kima kia madiuanu. Jihova ua mesena kuila o ixi izale ni athu a sanguluka ni a kala ni sauidi. O Bibidia izuela kuma “Jihova Nzambi anga u kuna [Jaludim] dia bhange ku mutundila-kumbi mu Edene” iu “u sabhukisa-mu . . . mbutu ioso ia mixi ia uabha ku mesu, ia uabha ue ku i dia.” Kioso kia bhange Nzambi o diiala dia dianga ni muhatu, Adá ni Eva, Muéne ua a tula bhu kididi kiki kia iuka, iu ua ambela: “Vualenu, mu sokoloke, mu izalese o ixi ioso, mu i tolole.” (Dimatekenu 1:28; 2:8, 9, 15) Kienhiki, o vondadi ia Nzambi iexile kuila athu a kala ni ana, ni a kitula o ixi ioso mu jaludim kála kiexile o dibhata diâ, ni kuinga o iama.

      2. (a) Kiebhi ki tuejiia kuma o vondadi ia Nzambi ia lungu ni ixi, ia-nda dikumbidila? (b) Ihi izuela o Bibidia ia lungu ni athu ku kala ni muenhu katé ku hádia?

      2 Eie ua fika kuila o vondadi ia Jihova Nzambi ia lungu ni athu ku tunga mu palaízu mu ixi, ia-nda dikumbidila? “Kiene ki nga tange” Nzambi uambe, “Nga kà ki bhanga muene.” (Izaia 46:9-11; 55:11) Nzambi mu kidi, ua-nda kumbidila o kikanenu kiê! Muéne uambe kuma, ‘ka i bhange kiphulungunzu kia hatu [o ixi] ua i bhange phala athu ku tunga-mu.’ (Izaia 45:18) Nzambi ua mesenene athu a ífua iahi a tunga mu ixi? Mu thembu ikuxi ia mesenene kuila athu a tunga mu ixi? O Bibidia itambuijila: “Ixi-phe i xalela ku athu iá aiuka, ene a i lundula, muene mua tunga, o thembu iâ ki ibhu.”—Jisálamu 37:29; Dijingunuinu 21:3, 4.

      3. Ima iahi i luualesa iala mu ixi lelu, ni ibhuidisu iahi i moneka?

      3 Mu kidi, kiki ki kia bhiti luua. Mukonda lelu, athu ene hanji mu kata ni kufuá; katé ué a bhânga ni a di jibha. Saí kima ki kia tundu kiambote. Mu kidi, Nzambi ka mesenene kuma o ixi i kale kiki, kála ki tua mu mona lelu! Ihi ia bhiti-phe? Mukonda diahi o vondadi ia Nzambi ki iene mu dikumbidila? Ki bhuala divulu dia misoso diosoneke ku athu, di tena ku tu tambuijila, mukonda o maka a mateka ku diulu.

      KU MONEKA NGUMA

      4, 5. (a) Mu kidi, nanhi ua bhangesa o nhoka kuzuela ni Eva? (b) Kiebhi o muthu uambote u tena ku kituka muii?

      4 O divulu dia dianga dia Bibidia, di tu tangela maka alungu ni nguma ia Nzambi ia moneka mu jaludim ia Edene. Muéne a mu ixana “nhoka” maji iene ki iexile ngó kiama. O divulu dia sukina mu Bibidia “a mu ila Diabhu, a mu ila [Satanaji], mukua kunganala o mundu uoso.” Muéne a mu ixana ué “Kinhoka Kiokulu.” (Dimatekenu 3:1; Dijingunuinu 12:9) O anju íii iala ni kutena, muéne ua bhangesa o nhoka kuzuela ni Eva, kála o muthu kia bhangesa o kifikula kuzuela. O anju íii, bhuene bhua kexile kioso Nzambi kia iudika o ixi phala athu.—Jobe 38:4, 7.

      5 Maji tuejiia kuila o ibhangelu ioso ia Jihova iaiuka, nanhi ua bhange o “Diabhu,” mba ‘Satanaji’? Mu kidi, saí mona ua Nzambi ku diulu ua di bhange Diabhu. Kiebhi kiki ki kia bhiti? Lelu katé ué o muthu uambote u tena ku kituka muii. Kiki ki bhita kiebhi? O muthu iú nange uehela o ibanzelu ia iibha ku kula ku muxima uê. Se muéne u jiza mu kubanza ienii, o vondadi iê ia iibha i tena ku kolokota. Kienhiki, ki bhu kala kithangana, muéne u bhanga o kima kia iibha kiala ku muxima uê.—Tanga Tiiaku 1:13-15.

      6. Kiebhi o mona umoxi ua Nzambi ua kituka Satanaji o Diabhu?

      6 Íii iene ia bhitile ni Satanaji, o Diabhu. Muéne, nange uévu Nzambi ku tangela Adá ni Eva kuila a vuale ana ni ezalese o ixi ni mbutu iâ. (Dimatekenu 1:27, 28) Nange Satanaji ua banze: ‘Athu oso iâ, eji ngi bheza eme, Nzambi kana!’ Kienhiki o vondadi ia iibha ia sabhuka ku muxima uê. Mu kusukáko muéne ua nganala Eva, mu ku mu tangela makutu alungu ni Nzambi. (Tanga Dimatekenu 3:1-5.) Kienhiki, muéne ua kituka “Diabhu,” dilombolola “Mukuá makutu.” Muéne ua kituka ué ‘Satanaji’ dilombolola “Nguma.”

      7. (a) Mukonda diahi Adá ni Eva afú? (b) Mukonda diahi o muiji uoso ua Adá ene mu kuka ni kufuá?

      7 Mu ku tanga makutu, Satanaji o Diabhu ua bhangesa Adá ni Eva ku bhukumukina Nzambi. (Dimatekenu 2:17; 3:6) Mukonda dia kiki, ene afú kála kia a tangele Nzambi, se ene a mu bhukumukine. (Dimatekenu 3:17-19) Mukonda dia ku bhukumuka, Adá kexile dingi muthu uaiuka, an’ê oso a lundula o kituxi kiê. (Tanga Loma 5:12.) Kiki kia difuangana ni ímbia ia ku bhanga o jimbolo. Se o ímbia ia bofoka, kiebhi ki kala o jimbolo joso ja bhanga-mu? Joso ja-nda tunda sé ku iuka. Kiene ué kimoxi, athu oso a lundula o ku “kamba o ku iuka” kua Adá. Mukonda dia kiki, athu a kuka, ni afuá.—Loma 3:23.

      8, 9. (a) Kuzoka kuahi kua bhange Satanaji? (b) Mukonda diahi Nzambi ka buika mu kithangana kieniókio ió a mu bhukumukine?

      8 Kioso Satanaji kia bhangesa Adá ni Eva ku bhukumukina Nzambi, mu kidi muéne uexile o mutuameni ua mu ku bhukumuka. Muéne uakexile mu londekesa kuila, Jihova kejiia ku tumina. Mu kidi, Satanaji uakexile mu kuamba: ‘Nzambi nguvulu ia iibha. Muéne mukua makutu, muéne u sueka o ima iambote ku mundu uê. O athu ka bhingi ku a tumina kuala Nzambi. Ene a tena ku sola ioso ia mesena, i kale iambote mba ia iibha. A-nda beta ku zediua, se eme nga a tumina.’ Ihi ieji bhanga Nzambi? A mukuá a banza kuma Nzambi, ua tokalele ku buika oso a mu bhukumukine. Maji o kuila kiki kieji tambuijila o kuzoka kua Satanaji? O kuila kiki kieji kuidikisa kuma o ku tumina kua Nzambi kuene kuambote?

      9 O ku fundisa kua iuka kua Jihova, ki kueji mu ehela ku buika mu kithangana kieniókio ió a mu bhukumukine. Muéne ua bhana thembu phala kuidikisa kuila Satanaji, o Diabhu mukuá makutu. Kienhiki, Nzambi uehela athu ku di tumina mudiâ ni ilongesu ia Satanaji. Mukonda diahi Jihova ua bhana kithangana phala ku batula o maka enhá, tua-nda ki tanga ku pholo mu Kibatulu 11 mu divulu didi. Kindala, tua tokala ku xinganeka ia lungu ni íii: O kuila Adá ni Eva a bhangele kiambote mu kuxikina Satanaji, o muthu nuka ua a bhangele mbote? O kuila ene a bhangele kiambote mu ku banza kuila Jihova, o muthu ua a bhanene ioso ia kexile na-iu, mukua makutu? Se uexile eie, ihi ueji bhanga?

      10. Kiebhi ki u tena ku zokela o ungana ua Jihova mu ku tambuijila iambe Satanaji?

      10 Tua tokala ku banza o maka iá, mukonda etu ué lelu tuala mu ukexilu umoxi. Kiene, eie u tena ku zokela o ungana ua Jihova, mu ku tambuijila ia zuela Satanaji. Eie u tena kuxikina Jihova kála Nguvulu iê, ni kuidikisa kuma Satanaji mukua makutu. (Jisálamu 73:28; Tanga Jisabhu 27:11.) Kima kia iibha, athu avulu mu ngongo, kene mu zokela o ungana iú. Kiki ki bhangesa kuibhula, O kuila mu kidi o Bibidia i longa kuma Satanaji muéne ua mu tumina mu ngongo íii?

      NANHI UA MU TUMINA O NGONGO ÍII?

      Lukwaku lwa Satanaji lwamubhana kwa Jezú o maungana ni mautuminu moso a ngongo

      Kiebhi Satanaji kieji bhana o maungana a mundu iú kua Jezú, se uene ki u mu tokalele?

      11, 12. (a) Kiebhi o tendasá ia bhiti na-iu Jezú, iedikisa kuma Satanaji muéne ua mu tumina o mundu iú? (b) Jipolova jahi ja mukuá jidikisa kuma Satanaji muéne ua mu tumina o mundu iú?

      11 Jezú ka kexile ni phata kuila, Satanaji muéne ua mu tumina o ngongo íii. Saí kizuua Satanaji uedikisa kua Jezú mu madiuanu “maungana moso mu ngongo ni kufumana kuâ.” Satanaji ua kanena kua Jezú: “Ima ioso iii, ngi ku bhane-iu, se u ngi fukamena eme, ni ku ngi bheza.” (Matesu 4:8, 9; Luka 4:5, 6) Xinganeka. Se o maungana iá, ka kexile a Satanaji, ueji tena ku a bhana kua Jezú? Jezú ka ditunu kuma o maungana oso mu ngongo a tokala kua Satanaji. Mu kidi, Jezú ueji bhanga kiki, se Satanaji ki muéne uakexile mu bhana o kutena ku jinguvulu jiji.

      12 Mu kidi, Jihova muéne o Nzambi Muteni-a-ioso, o Mubhangi ua ngongo. (Dijingunuinu 4:11) Maji o Bibidia ki izuela kuma Jihova Nzambi, mba Jezú, ene a mu tumina o ngongo íii. Mu kidi, Jezú kioso kia kexile mu ixi, uambe kuma Satanaji muéne “o sobha ia mu tumina mu ngong’umu.” (Nzuá 12:31; 14:30; 16:11) O Bibidia katé ué iamba kuma Satanaji, o Diabhu, “nzambi iaiibha ia mundu iú.” (2 Kolindo 4:3, 4) O Kidistá poxolo Nzuá ua soneka ia lungu ni nguma íii, Satanaji: “O mundu uoso-phe ua zeka mua Kadiaphemba ió mukua kutondalesa.”—1 Nzuá 5:19.

      KIEBHI O NGONGO IA SATANAJI A-NDA KU U BUIKA

      13. Mukonda diahi tua mesena mundu ubhe?

      13 Mu ku bhita mivu, o mundu u beta-kota kuiibha. Uezala ni masoladi a iibha, ni jinguvulu ji kanena o ima, maji ka i kumbidila, ni atuameni a jingeleja ka zuela o kidi, ni ijibhangânga. O mundu iú ka tena dingi ku u iudika. O Bibidia i tanga kuila, kua-nda kuíza o kithangana kia Nzambi ku buika athu oso a iibha, mu ita iê, ia Alumajedone. Kiki kia-nda jikula o njila phala o mundu ubhe.—Dijingunuinu 16:14-16.

      14. Nanhi a mu solo kua Nzambi phala ku Tumina kála Nguvulu mu Utuminu Uê, ni kiebhi kiki kia ki tange?

      14 Jihova Nzambi ua solo Jezú Kristu, phala ku Tumina mu Unguvulu Uê ua diulu. Kithangana ku dima o Bibidia ia zuela: “a tu vualela mona, a tu bhana mona ua diiala; o kutumina a mu tuika-ku bhu isuxi iê, o dijina diê . . . Kilamba kia Paze. O kukula kua ulamba uenhú, ki kuene mbambe.” (Izaia 9:6, 7) Jezú ua longo o akaiedi’ê kusamba ia lungu ni nguvulu íii: “Utuminu ué uize. Vondadi ié a i bhange bhoxi, kala kiala ku i bhanga ku diulu.” (Matesu 6:10) Kála ki tua-nda mona ku pholo mu divulu didi, o Utuminu ua Nzambi ua-nda buika o jinguvulu joso ja mundu, iu ua-nda tumina katé ku hádia. (Tanga Daniiele 2:44.) Kienhiki, o Utuminu ua Nzambi ua-nda bhanga kuila o ixi i kala palaízu.

      O NGONGO I’OBHE IA ZUKAMA!

      Athu amukwimba, amuxika jingoma ni kusanguluka kwoso ku mundu waubhe

      15. “Oxi i’obhe” ihi?

      15 O Bibidia ikanena: “Maji etu-phe, tua kinga, uila kia bhana Nzambi muène o kizuelu, maùlu m’obhe, ni oxi i’obhe, muà tunga ubatuilu ua kuiuka.” (2 Phetele 3:13; Izaia 65:17) Kioso o Bibidia kiamba “oxi,” iene ia mu zuela ia lungu ni athu a tunga mu ixi. (Dimatekenu 11:1) Kienhiki “oxi i’obhe” ia iuka, mua-nda kala ngó athu a-nda xikana Nzambi.

      16. Mabesá ahi a-nda bhana Nzambi kua ió a mu xikina, ni ihi i tua tokala ku bhanga phala ku a tambula?

      16 Jezú ua kanena kuma ku mundu ubhe ku hádia, oso a belesela Nzambi a-nda tambula o ujitu ua “muenhu ki uábhua.” (Marku 10:30) Nga ku dióndo, jikula o Bibidia iê mu divulu dia Nzuá 3:16 ni Nzuá 17:3, ni u tange iambe Jezú, i tua tokala ku bhanga phala ku tambula o muenhu ua kalelaku. Kindala, di longe o mabesá a kanena o Bibidia kua ió a tokala ku tambula o ku zediua kua Nzambi, mu Palaízu mu ixi.

      17, 18. Mukonda diahi tu tena ku dielela, kuila kua-nda kala ku tululuka mu ixi ioso?

      17 O kuiibha, o ita, o usuéia, ni ujibhangânga, ia-nda bhua. “Mukua phulu-ó [ka-nda] kala-bhu dingi . . . Oso-phe alenduka, ene a lundula o ixi.” (Jisálamu 37:10, 11) Kua-nda kala ku tululuka mu ixi, mukonda ‘Nzambi ua-nda sukika o ita katé ku maxokololo.’ (Jisálamu 46:9; Izaia 2:4) Mu “izuua iê athu aiuka à kala mu kuzanda, ku kala paze i nangenena kala ki nangenena o [mbeji]”—Ijimbulula katé ku hádia!—Jisálamu 72:7.

      18 O abhezi a Jihova, a-nda tunga mu ixi sé uôma. Kioso akua Izalaiele kia belesele Nzambi, ene a tungile sé uôma. (Ijila 25:18, 19) Kia-nda kala ué madiuanu, ku tunga mu Palaízu sé uôma!—Tanga Izaia 32:18; Mikeia 4:4.

      19. Kiebhi tuejiia kuma kua-nda kala kúdia kuavulu mu ngongo ia ubhe ia Nzambi?

      19 Ki kua-nda kamba dingi kúdia. “Mu ngongo mu kale nzungule ia masa,” o mukua Jisalamu uambe mu mukumbi. “Katé ni ku thandu dia milundu.” (Jisálamu 72:16) Jihova Nzambi ua-nda zediuisa athu aiuka, “o mavu ende ni kubhana dingi o idima iê.”—Jisálamu 67:6.

      20. Mukonda diahi tua tokala kuxikina kuila o ixi ia-nda kala palaízu?

      20 O ixi ioso ia-nda kala palaízu. Jinzo ja uabha, ni jaludim ja-nda kala bhu kididi kiene mu zanga akua ituxi. (Tanga Izaia 65:21-24; Dijingunuinu 11:18) Mu ku bhita thembu, o ixi ioso ia-nda kala palaízu katé o ngongo ioso ki iuka, ni i bhane makúdia kála kiexile o jaludim ia Edene. Nzambi ua-nda ‘jikula o lukuaku luê phala ku bhana ku athu, ioso ia mesena.’—Jisálamu 145:16.

      21. Kiebhi ki tuejiia kuma kua-nda kala paze m’axaxi ka athu ni iama?

      21 Kua-nda kala paze m’axaxi ka athu ni iama. O iama ia muxitu ni iama ia bhata, ia-nda dia kumoxi. Katé ué o mona-ndenge ka-nda kala ni uôma ua iama ia muxitu.—Tanga Izaia 11:6-9; 65:25.

      22. Ihi ia-nda bhita ni mauhaxi?

      22 Ki kua-nda kala dingi ku kata. Kioso kia-nda tumina kála Nguvulu mu Utuminu ua Nzambi, Jezú ua-nda saka o jihaxi joso, o a sakele, kioso kia kexile mu ixi ndenge. (Matesu 9:35; Marku 1:40-42; Nzuá 5:5-9) Kienhiki, “ki bhua kà kala mukua bhata uila: ‘Nga kata.’”—Izaia 33:24; 35:5, 6.

      23. Mukonda diahi o difukunukinu dia-nda sangulukisa o mixima ietu?

      23 Jindandu jetu ji tua zolo jafú, a-nda vutuka ku muenhu, nuka dingi a-nda fuá. Athu oso ala mu ibanzelu ia Nzambi, a-nda vutuka ku muenhu. “Hádia kukala difukunukinu dia athu aiuka ni athu abhukumuka.”​—Ikalakalu 24:15; Tanga Nzuá 5:28, 29.

      24. Ihi i u xinganeka o ku kala mu Palaízu mu ixi?

      24 Kia-nda kala madiuanu ku hádia, phala ió a a solo ku di longa ia lungu ni Mubhangi uetu Uonene, Jihova Nzambi, ni ku mu sidivila! Jezú uakexile mu zuela ia lungu ni Palaízu ku hádia ia-nda kala mu ixi, kioso kia kanena o kifumbe: “Ua kà kala ni eme ku kididi kiambote mu Palaízu.” (Luka 23:43) Kima kia mbote o ku di longa dingi ia lungu ni Jezú Kristu, mukonda dia muéne tua-nda tambula o mabesá iá.

      O BIBIDIA I LONGA

      • O kikanenu kia Nzambi kia ku bheka o palaízu, kia-nda dikumbidila.—Izaia 45:18; 55:11.

      • O mundu iú a mu u tumina kuala Satanaji.—Nzuá 12:31; 1 Nzuá 5:19.

      • Ku mundu ubhe Nzambi ua-nda bhana mabesá avulu ku athu.​—Jisálamu 37:10, 11, 29.

  • Jezú Kristu Nanhi?
    Mu Kidi Ihi i Longa o Bibidia?
    • KIBATULU UANA

      Jezú Kristu Nanhi?

      • O kikalakalu kia beta-kota kia Jezú kiexile kiahi?

      • Muéne ua tundu kuebhi?

      • Jezú uexile muthu uahi?

      1, 2. (a) Mukonda diahi kuijiia muthu mukuá fuma, ki kilombolola kuma eie ua mu ijiia kiambote? (b) Phata iahi iene na-iu athu ia lungu ni Jezú?

      MU NGONGO muala athu avulu akua fuma. A mukuá a ejiia kiambote mu sanzala, mba mu ixi mua kala. A mukuá a ejiia ku mundu uoso. Maji o kuijiia ngó o dijina dia muthu mukuá fuma, ki kilombolola kuma eie ua mu ijiia. Ki kilombolola ué kuma eie uejiia o ukexilu uê ni ífua iê.

      2 Athu mu ngongo ioso, evu kiá kima kia lungu ni Jezú Kristu, sumbala kua bhiti kiá 2.000 ja mivu tundé kia kexile mu ixi. Maji athu avulu ala hanji ni phata se Jezú uexile nanhi. A mukuá amba kuma muéne uexile ngó muthu uambote. A mukuá a zuela kuma muéne uexile polofeta. A mukuá hanji a xikina kuma Jezú, muéne Nzambi a tokala ku mu bheza. O kuila tua tokala muene ku mu bheza?

      3. Mukonda diahi kima kiambote kuijiia o kidi kia lungu ni Jezú?

      3 Kima kiambote, kuijiia o kidi kia lungu ni Jezú. Mukonda diahi? Mukonda o Bibidia izuela: “O muenhu ki uàbhua uenhú: Kuila oso a ku ijiie eie u Nzambi ia kidi imoxi-èlele, ni kuijiia ue Jezú Kristu, ió ua mu tumu eie.” (Nzuá 17:3) Kiene, kuijiia o kidi kia lungu ni Jihova Nzambi ni Jezú Kristu, i tena ku tuendesa ku muenhu ua kalelaku mu palaízu mu ixi. (Nzuá 14:6) Kienhiki, Jezú ua xisa phangu ia beta-kota, ia lungu ni kiebhi tu kala ni ukexilu uambote, ni kiebhi ki tu tena ku di bhana ni akuetu. (Nzuá 13:34, 35) Mu kibatulu kia dianga kia divulu didi, tua tange-mu maka alungu ni Nzambi ia kidi. Ndoko tu di longe, se mu kidi ihi i longa o Bibidia ia lungu ni Jezú Kristu.

      O MEXIIA IA KANENA

      4. Ihi ilombolola o majina a ujitu “Mexiia” ni “Kristu”?

      4 Ande dia ku vuala Jezú, o Bibidia ia tangele kiá m’ukulu o kuíza kua ió eji mu tumikisa kuala Nzambi kála Mexiia mba Kristu. O majina a iiadi a ujitu “Mexiia” (mu dízui dia Jihebeleu) ni “Kristu” (mu dízui dia Jingeleku) a lombolola a “mu Undu.” O Muéne, eji mu unda, mba Nzambi ueji mu bhana kididi kia beta-kota. Mu ibatulu ia mukuá ia divulu didi, tua-nda sanga-mu ijimbuete ia lungu ni valolo ia Mexiia, mu kumbidila o ikanenu ia Nzambi. Tua-nda di longa ué o mabesá a tu bhana Jezú kindala. Jezú ande dia ku mu vuala saí athu akexile kuibhula se ‘Nanhi ua-nda kala o Mexiia?’

      5. Ihi ia xikina o maxibulu a Jezú ia lungu ni muéne?

      5 Mu hama ia mivu ia dianga mu K.K.,(Kithangana kia Kristu) o maxibulu a Jezú dia Nazalé, a xikinine kuma muéne uexile o Mexiia a mu kanene. (Nzuá 1:41) Saí dixibulu a mu ixanene Ximá Phetele, uambela Jezú: “Eie u Kristu.” (Matesu 16:16) Kiebhi o maxibulu kia tenene—ni kiebhi etu lelu tu tena—ku kala ni kixikinu kuma Jezú muéne o Mexiia a mu kanene?

      6. Idikisa kiebhi Jihova kiene mu kuatekesa athu a kixikinu o kuijiia o Mexiia.

      6 O jipolofeta ja Nzambi a tungile ande dia Jezú, a zuelele maka avulu alungu ni Mexiia. O maka enhá eji kuatekesa athu a kamúkua ku muijiia. Tu tena ku ki dikisa: Se a ku bhinga phala kuia mu takana muthu ki ua muijiia, bhu palaji mba ku eroportu iezala ni athu. Ki kima kiambote se a ku bhana o kijimbuete, kia muthu ua muia ku mu takana, se nuka ua mu muene? Kiene kimoxi ué, m’axaxi ka jipolofeta, Jihova ua tange ia lungu ni Mexiia ni ihi ieji bhanga ni ihi ieji bhita na-iu. O ki kumbidilu kia ikanenu ioso íii ieji kuatekesa athu a kixikinu, ku muijiia kiambote.

      7. Ikanenu iiadi iahi ia dikumbidila kua Jezú?

      7 Tala ifika iiadi. Kia dianga, kua bhitile kiá 700 dia mivu, tundé kia tange o polofeta Mikeia kuma o Mexiia a Mu kanena, eji mu vualela mu Beleme, mbanza iofele mu ixi ia Juda. (Mikeia 5:2) Kuebhi kua vualela Jezú? A mu vualela muene mu mbanza ienioió! (Matesu 2:1, 3-9) Kaiiadi, mu mivu ia bhiti ku dima, o kikanenu ki tu sanga mu divulu dia Daniiele 9:25 kiedikisa katé ué, o muvu ueji moneka o Mexiia—29 K.K.a O ki kumbidilu kia kikanenu kiki, ni kia mukuá, kidikisa kuma Jezú muéne uexile o Mexiia a mu kanena.

      Kyoso Jezú kyamubatizala, o nzumbi ya Nzambi yatuluka kala dyembe phala kwijidisa kwila Jezú mwene o Mexiya

      Kioso kia mu batizala, Jezú ua bhiluka Mexiia, mba Kristu

      8, 9. Polova iahi iedikisa mu batizu ia Jezú kuma muéne o Mexiia?

      8 O polova ia mukuá iedikisa kuma Jezú uexile muene o Mexiia ia moneka mu disukilu dia 29 K.K. uene o muvu uai Jezú kua Nzuá dia Batizu phala ku mu batizala mu Ngiji ia Njolodá. Jihova ua kanene kijimbuete kua Nzuá, o kijimbuete kiki kieji mu kuatekesa o kuijiia o Mexiia. Nzuá ua mono o kijimbuete kiki kioso kia kexile mu batizala Jezú. O Bibidia izuela kuma ia bhiti kiki: “Jezú-phe kia zubha ku mu batizala, u kala mu zaúka kindala ku menha; talesa-phe, maúlu ma jikuka ku thandu diê, anga u mona Nzumbi ia Nzambi uala mu tuluka kala diêmbe, ni ku mutula muène ku thandu. Tala, bhenhobho ni dízui di tunda mu diulu, dixi: Muenhú Mon’ami a kazola, ua ngi uabhela kiambote.” (Matesu 3:16, 17) Nzuá kioso kia mono iu uévu, ka kexile dingi ni phata, kuma Jezú a mu tumikisa kua Nzambi. (Nzuá 1:32-34) Mu kithangana kieniókio, o nzumbi mba nguzu ia tenena ia Nzambi ia tuluka kua Jezú, kienhiki muéne ua kituka Mexiia mba Kristu, a mu solo phala ku kala Sobha.—Izaia 55:4.

      9 O ki kumbidilu kia kikanenu kia Bibidia, ni umbangi ua Jihova Nzambi, uedikisa kuma Jezú uexile muene o Mexiia. Maji o Bibidia itambuijila o ibhuidisu iiadi ia beta-kota ia lungu ni Jezú Kristu: Muéne ua tundu kuebhi? Uakexile muthu ua ukexilu uahi?

      KUEBHI KUA TUNDU JEZÚ?

      10. Ihi i longa o Bibidia ia lungu ni Jezú ande dia kuíza mu ixi?

      10 O Bibidia i longa kuma Jezú uakexile ku diulu ande dia kuíza mu ixi. Mikeia ua kanena kuila o Mexiia eji mu vuala mu Beleme, ua tange ué kuma “o matundilu mê ma kalelà-ku tunde mu xahulu.” (Mikeia 5:2) Saí ithangana, Jezú uambele kuma muéne uakexile ku diulu, ande dia ku mu vuala kála muthu mu ixi. (Tanga Nzuá 3:13; 6:38, 62; 17:4, 5) Kioso kia kexile ku diulu, Jezú ua kexile ni ukamba ua kazola ni Jihova.

      11. Kiebhi kidikisa o Bibidia kuila Jezú o Mona a beta ku mu zola kua Jihova?

      11 Jezú, o Mona a beta ku mu zola kua Jihova—mu kima kiambote. Muéne a mu ixana “thungunu, uala ku thandu dia ima ioso iobhange,” mukonda muéne o kibhangelu kia dianga kia Nzambi.b (Kolose 1:15) Kuala dingi kima kia mukuá ki bhangesa o mona iú, ku kala Mona ua kazola. Muéne o “Mon’ê umoxi-èlele.” (Nzuá 3:16) Kiki kijimbulula kuma Jezú muene ngó a mu bhange ubheka-ué kuala Nzambi. Ima ioso ia mukuá ia bhange Nzambi, Muéne ua i bhange kumoxi ni Jezú. (Kolose 1:16) Kienhiki ué, Jezú a mu ixana “Diambu.” (Nzuá 1:14) Dijimbulula kuila uakexile mu zuela mu dijina dia Nzambi, sé phata uakexile mu tudila o njimbu, mba ilongesu, ku ana a kamúkua a Tata, ku ji-anju ni ana mu ixi.

      12. Kiebhi ki tuejiia kuma o Mona ua dianga ka sokela ni Nzambi?

      12 O kuila o Mona ua dianga ua sokela ni Nzambi, kála kixikina athu? Kiki ki kiene ki longa o Bibidia. Kála ki tua di longo kiá, o Mona a mu bhange. Kienhiki, muéne uexile ni dimatekenu, maji Jihova Nzambi kene ni dimatekenu, né disukilu. (Jisálamu 90:2) O Mona umoxi-élele ká banzele ku disokesa ni Tat’ê. O Bibidia i longa kuma o Tata uala kota, o Mona, ndenge. (Tanga Nzuá 14:28; 1 Kolindo 11:3) Jihova muéne ngó o “Nzambi, Muteni-a-Ioso.” (Dimatekenu 17:1) Ki kuala muthu kala muéne.c

      13. Ihi ijimbulula o Bibidia kioso ki izuela kuma o Mona uala ni “kidifua kia moneka ku mesu kia Nzambi”?

      13 Jihova ni Mon’ê ua dianga a di bhanene kiambote mu jimidi ja mivu—ande dia ku bhanga o diulu, o jithéthembua ni ixi. Ene a di zolele kia vulu! (Nzuá 3:35; 14:31) O Mona iú ua kazola, uexile kála Tat’ê. Mukonda dia kiki, o Bibidia ixana o Mona iú kála “kidifua kia moneka ku mesu, kia Nzambi.” (Kolose 1:15) Kienhiki, kála o mona muthu, u tena ku difuangana ni tat’ê mu ukexilu uavulu, o Mona iú ua diulu uedikisa o ídifua ni ukexilu ua Tat’ê.

      14. Kiebhi o Mona umoxi-élele ua Jihova a mu vuala kála muthu mu xitu?

      14 O Mona umoxi-élele ua Jihova, ua xisa o diulu mu vondadi iê, iu uéza mu ixi kála muthu muxitu. Maji nange u dibhuidisa, ‘Kiebhi kia tena o muthu mu nzumbi, ku mu vuala kála muthu mu xitu?’ Phala ku bhanga kiki, Jihova ua bhange madiuanu. Muéne ua tumikisa o muenhu ua Mon’ê ua dianga tundé ku diulu, ni ua mu tula mu mala dia kilumba kia muzeletete mukuá Judé, a mu ixana Madiia. Ka mu vuala ni diiala. Mu kienhiki, Madiia ua vuala o mona ua iuka, iu ua mu luku Jezú.—Luka 1:30-35.

      JEZÚ UEXILE MUTHU UAHI?

      Jezú wamubokela athu mu mabhata mâ

      15. Mukonda diahi tu tena kuzuela kuma se tuijiia Jezú, tu tena ué kuijiia kiambote Jihova?

      15 O ia zuela Jezú, ni ia bhange kioso kia kexile mu ixi, i tu kuatekesa ku mu ijiia kiambote. Mukonda dia Jezú, tu tena ué kuijiia kiambote Jihova. Kiebhi-phe? Lembalala kuma o Mona iú uala ni ídifua ia iuka ia Tat’ê. Mukonda dia kiki, Jezú uambe ku maxibulu mê: “Uoso ua ngi mono eme, ua mono ue Tata.” (Nzuá 14:9) O madivulu a uana a Bibidia u tuejiia kála Milongi—Matesu, Marku, Luka ni Nzuá—a tu tangela dingi ima iavulu ia lungu ni muenhu, ni ikalakalu ni ídifua ia Jezú Kristu.

      16. Njimbu iahi ia beta-kota ia boko Jezú, ni kuebhi kua tundu o milongi iê?

      16 Jezú a mu ijidile kiambote kála “Labi, [Mesene].” (Nzuá 1:38; 13:13) Ihi ia kexile mu longa? O “Maka ma utuminu ua Nzambi,”—o Utuminu ua Nzambi, mba nguvulu ia diulu, ia-nda tumina o ixi, ni ia-nda bheka mabesá avulu ku athu a belesela. (Matesu 4:23) O njimbu íii iexile ia nanhi? Jezú uambe: “Ima ioso i nga mu longa, ki iami eme; maji ia tundu kua Nzambi ió ua ngi tumu,” a mu ixana Jihova. (Nzuá 7:16) Jezú uejidile kuma Tat’ê, ua mesenene kuila athu oso evua o njimbu iambote ia Utuminu. Mu Kibatulu 8, tua-nda di longa dingi maka alungu ni Utuminu ua Nzambi ni ihi ia-nda bhanga.

      Jezú wamubokela atambi a jimbiji

      17. Kuebhi kua kexile mu longa Jezú, ni mukonda diahi ua kolokotele mu ku longa akuâ?

      17 Kuebhi kua kexile mu longa Jezú? Kuoso—kuoso kua kexile athu—mu jimbanza, mu jisanzala mu itanda ni mu jinzo jâ. Jezú ka kexile mu kinga kuila athu a mu sanga. Muéne uakexile muia mu a sota. (Marku 6:56; Luka 19:5, 6) Mukonda diahi Jezú ua kolokotele, mu kuboka ni ku longa? Mukonda kiene kia mesenene Nzambi kuila muéne u ki bhanga. Jezú ua bhangele o vondadi ia Tat’ê mu ithangana ioso. (Nzuá 8:28, 29) Maji saí dingi kima kia mukuá kia mu bhangesa kuboka. Muéne uakexile ni henda ia athu akexile ku mu sota. (Tanga Matesu 9:35, 36.) Ene akexile ku a nganala ku atuameni iâ a jingeleja, a tokalele ku a longa o kidi kia lungu ni Nzambi ni ikanenu iê. Jezú ua kijidile kuma athu a mesenene kiavulu kuívua o njimbu ia Utuminu.

      18. Ídifua iahi ia Jezú ia beta ku ku uabhela dingi?

      18 Jezú uexile muthu ua tululuka, mukuá henda. A mukuá a mu monene kála muthu uambote. Katé ni ana-ndenge ka kexile ni uôma ua ku zukama kua muéne. (Marku 10:13-16) Jezú kexile ni kathombo. Muéne ua zembele o uii ni ku fundisa ni kathombo. (Matesu 21:12, 13) Mu thembu iná kioso ahatu ka kexile ku a bhana kijingu mba ku a xila, muéne ua a talatala ni ujitu. (Nzuá 4:9, 27) Jezú uexile muthu ua lenduka. Saí kizuua, muéne ua sukuile o inama ia jipoxolo jê, kiki kikalakalu kia tokalele ku ki bhanga kuala abhika, a tambulula ajitu.

      Jezú wamusununa o lukwaku phala kukwata ku diyala phala kumusaka

      Jezú ua bokele kuoso-kuoso kua kexile athu

      19. Ihi i londekesa kuma Jezú ua thandanganhele ni ibhidi ia athu?

      19 Jezú ua thandanganhele ni ibhidi ia athu. Ua ki idikisa kioso kia bhange o madiuanu, mu ku saka athu ni ki kuatekesu kia nzumbi ia Nzambi. (Matesu 14:14) Saí kifika kiedikisa kuma, saí diiala mukuá dibhute dia zukamene kua Jezú iu uambe: “Se eie Ngana, uambe ku ki bhanga, ua ki soko, o ku ngi bhana kudisanza.” Jezú ua kexile ni henda ia diiala ua kexile ni ndolo ni jiphaxi. Mu henda iê Jezú ua sununa o lúkuaku luê, ua kuata o diiala iu uambe: “Nga mesena! Ngi ki bhanga muène; disanze!” Mu kithangan’okio, o haxi ia disanze! (Marku 1:40-42) U tena ku xinganeka kiebhi o diiala kia divu?

      UA KOLOKOTA FIIELE KATÉ KU DISUKILU

      20, 21. Phangu iahi ia xisa Jezú ia lungu ni ku belesela Nzambi?

      20 Jezú ua xisa phangu ia mbote ia ku belesela Nzambi. Muéne ua kolokotele fiiele kua Tat’ê ia diulu, mu ioso ia bhiti na-iu mu jipolova ni mu jiphaxi. Jezú ua ditunine o jitendasá ja Satanaji. (Matesu 4:1-11) Saí ithangana, o jindandu jê ka kexile ni kixikinu kua muéne, katé ué a mu ambe kuma ‘ua saluka.’ (Marku 3:21) Maji Jezú kehele kuma athu iâ a mu nganala; muéne ua suluka ku bhanga o kikalakalu kia Nzambi. Sumbala a mu xonguena ni a mu lokalala, Jezú uexile muthu ua tululuka, ka bhange ima ia iibha ku jinguma jê.—1 Phetele 2:21-23.

      21 Jezú ua kolokota fiiele katé kiafú—kufuá kua hadi, ku maku ma jinguma jê. (Tanga Filipe 2:8.) Tala kiebhi muéne kia tale o hadi mu izuua iê ia sukina mu ixi. Muéne a mu kutu, a mu tatela ku jimbangi ja makutu, a mu balakala ku jijudé ja iibha ni a mu beta ku masoladi. Kioso kia mu phaphela ku taka, muéne ua bhuima mu veji ia sukina iu ua dikola: “Kuabhu! ioso iòtenese kiá!” (Nzuá 19:30) Kienhiki, mu kizuua kia katatu kioso kiafú Jezú, Tat’ê ia diulu, ua mu fukununa kála muthu mu nzumbi. (1 Phetele 3:18) Mu ku bhita ji semana, muéne ua vutuka ku diulu. Kuenhoko, muéne “ua xikama ku madilu ma Nzambi.” iú ua kingile ku tambula o kutena kála sobha.​—Jihebeleu 10:12, 13.

      22. Ihi ia bhange Jezú mukonda dia ku kolokota katé mu ufuilu uê?

      22 Ihi ia bhange Jezú mukonda dia ku kolokota, katé mu ufuilu uê? O kufuá kua Jezú, ku tu bhana ujitu ua ku kala mu palaízu mu ixi katé ku hádia, kála kiexile o vondadi iokulu ia Jihova. Mu kibatulu kia mukuá, tua-nda di longa se kiebhi kiki kia-nda bhita.

      a Phala kuijiia dingi o ikanenu ia tange Daniiele ia dikumbidila kua Jezú, tanga o Kibandekesu mu “Makuinhi A Sambuadi Dia Semana.”.

      b Jihova a mu ixana Tata, mukonda muéne o Mubhangi. (Izaia 64:8) Mukonda dia ku mu bhanga kuala Nzambi, Jezú a mu ixana ué Mon’a Nzambi. Kiene kimoxi ué ni ji-anju, ni Adá, a exana an’a Nzambi.—Jobe 1:6; Luka 3:38.

      c Phala kuijiia kuma o Mona ua dianga, ka sokela ni Nzambi, tanga o Kibandekesu (mu disukilu dia divulu didi) mu “O Kidi Kia Lungu ni Tata, ni Mona, ni Nzumbi Ikôla.”

      O BIBIDIA I LONGA

      • O ki kumbidilu kia ikanenu, ni umbangi ua Nzambi uedikisa kuma Jezú, muéne o Mexiia mba Kristu.—Matesu 16:16.

      • Jezú uakexile ku diulu kála muthu mu nzumbi ande dia kuíza mu ixi.—Nzuá 3:13.

      • Jezú uexile mesene, muthu ua lenduka, ua xisa phangu iambote ia ku belesela Nzambi.—Matesu 9:35, 36.

  • O Kukula—Ujitu Uonene ua Nzambi
    Mu Kidi Ihi i Longa o Bibidia?
    • KIBATULU TANU

      O Kukula—Ujitu Uonene ua Nzambi

      • O kukula ihi?

      • Kiebhi kia u bhana?

      • Ku jimbulula ihi phala eie?

      • Kiebhi ki u tena ku londekesa o kisakidilu kiê?

      1, 2. (a) Ujitu uahi ua beta-kota phala eie? (b) Mukonda diahi tu zuela kuma o kukula o ujitu ua beta-kota u ueji tambula?

      UEBHI o ujitu ua beta-kota u ua tambuile kiá? O ujitu ki ua bhingi kitadi kiavulu, phala ku kala ni valolo. O valolo ia ujitu ua kidi, ki ua bhingi ku u zonga ni kitadi. Se o ujitu u ku sangulukisa, mba u ku kuatekesa, uala ni valolo ia dikota phala eie.

      2 O ujitu uoso u tambula, kuala umoxi ua beta-kota. O ujitu ua Nzambi phala athu. Jihova ua tu bhana ima iavulu, maji o ujitu uê ua dikota, o sata ia kukula ia Mon’ê, Jezú Kristu. (Tanga Matesu 20:28.) Kála ki tua-nda mona mu kibatulu kiki, o kukula o ujitu ua beta-kota u ueji tambula, mukonda u tena ku ku bhekela kisangusangu ni ku kuatekesa mu ibhidi iê ia beta-kota. Mu kidi, o kukula kuidikisa o henda ia dikota ia Jihova ko kuê.

      O KUKULA IHI?

      3. O kukula ihi, ni ihi i tua bhingi ku tendela phala ku bhana valolo ku ujitu iú ua beta-kota?

      3 O kukula, o njila iedikisa Jihova phala ku bhulula athu mu ituxi ni mu kufuá. (Efezo 1:7) Phala ku tendela kiambote o milongi íii ia Bibidia, tua tokala tu lembalala ihi ia bhiti mu jaludim ia Edene. Tua-nda tena ku ki tendela ngó, se mukonda diahi o kukula kima kia valolo, se tu tendela ima iahi ia texi Adá, kioso kia te o kituxi.

      4. O ukexilu ua iuka ua muenhu ua Adá, ueji mu jimbulula ihi?

      4 Kioso Nzambi kia bhange Adá, mu kidi Jihova ua mu bhana kima kia valolo—o muenhu ua iuka. Xinganeka hanji, se kiki kieji jimbulula ihi phala Adá. A mu bhange ni mukutu, ni kilunji kia iuka, muéne nuka ueji kata, ku kuka, mba kufuá. Kála muthu ua iuka, muéne uexile dikamba dia kazola dia Jihova. Kienhiki, o Bibidia i tanga kuma Adá uexile “[mona] dia Nzambi.” (Luka 3:38) Kiki-phe, Adá uakexile ni ukamba ni Jihova Nzambi, kála o ukamba ua tata ni mon’ê ua kazola. Jihova uakexile mu zuela ni mon’ê Adá, iu ua mu bhana ikalakalu, ni ku mu ambela ihi ia tokalele ku bhanga.—Dimatekenu 1:28-30; 2:16, 17.

      5. O Bibidia ijimbulula ihi, kioso ki izuela kuma Nzambi ua bhange Adá mu “kidifuanganu kiê”?

      5 Nzambi ua bhangele Adá ni “kidifuanganu kiê.” (Dimatekenu 1:27) Kiki ki kilombolola kuma Adá ua difuanganene ni Nzambi. Kála ki tua di longo mu Kibatulu 1 kia divulu didi, Jihova, nzumbi. (Nzuá 4:24) Kienhiki, Jihova ki muthu mu xitu. O ku bhanga Adá mu kidifuanganu kia Nzambi, kijimbulula kuma muéne a mu bhange ni ídifua ia Nzambi, kála o henda, unjimu, kuiuka, ni kutena. Adá uexile ué kála Tat’ê mu ukexilu ua mukuá, ua ku kala ni ufôlo ua ku sola ia uabha ni ia iibha. Kienhiki, Adá ka kexile kála makina, i tena ku bhanga ngó ia mu tumina. Maji, muéne ua tenene ku bhanga ioso ia mesenene, o ku sola o ima ia uabha mba o ima ia iibha. Se ua solele ku belesela Nzambi, muéne ueji kala mu Palaízu mu ixi katé ku hádia.

      6. Ihi ia texi Adá mukonda dia ku bhukumukina Nzambi, íii ia bhekela ihi ku muiji uê?

      6 Kienhiki, mu ku bhukumukina Nzambi, Adá a mu xindi o kufuá, iu ua futu o kituxi kiê. O kituxi kiê, kia mu bhingi o muenhu uê ua iuka ni mabesá oso. (Dimatekenu 3:17-19) Kiki-phe, Adá ka texi ngó o muenhu uê, maji ni ua muiji uê. O Kizuelu kia Nzambi kiexi: “Kala kiki, mukuâ ni kia bokona o ituxi mu ngongo ku muthu umoxi, [Adá] o kufua kù kuejila mu ituxi; kiene ue kia bhiti o kufua ku thandu dia athu oso, kuma ene oso ituxi a i te.” (Loma 5:12) Kienhiki, etu enioso tua lundula o kituxi kia Adá. Mukonda dia kiki, o Bibidia i tanga kuma muéne ua di “sumbisa” ni muiji uê kála abhika a ituxi, ni a kufuá. (Loma 7:14) Kiki-phe, Adá ni Eva ka kingila dingi kima, mukonda ene a solo ku bhukumukina Nzambi. Maji o muiji uê-phe, ni etu ué?

      7, 8. O kukula kua bhingi ima iiadi iahi?

      7 Jihova ua bhulula o mundu ni kukula. O kukula ihi? O kukula ku jimbulula ima iiadi. Kia dianga, o kukula o kifutu kia bhana phala ku bhulula, mba ku sumba kima. I tena ku disokesa ni kifutu kia bhana phala ku bhulula o disoladi mu kaleia. Kaiadi, o kukula o kifutu kia bhana phala ku futa kima. Ia difu kála kitadi kia futa kioso kia zanga kima. Mu kifika, se muthu u bheka o divua, ua tokala u futa o kitadi kia tokala mu valolo ia kima kia zange.

      8 Kiebhi kieji futa o ima ioso ia texi Adá, ni ku tu bhulula ku ubhika ua ituxi ni mu kufuá? Ndoko tu di longe ia lungu ni kukula kua bhana Jihova, ni ihi íii i tena ku jimbulula phala eie.

      KIEBHI KIA BHANA JIHOVA O KUKULA

      9. Kukula kuahi kua bhingile?

      9 Tundé kia texi o muenhu ua iuka, seku muthu mu xitu ueji tena ku tu bhulula. (Jisálamu 49:7, 8) Kua bhingile o kifutu kia soko phala ku futa o muenhu ua texi. Kiki kiene kimoxi ni ufundisu ua iuka, ki tu sanga mu Dízui dia Nzambi, diambe: “muenhu mu muenhu.” (Matendelelu 19:21) Mu kiki-phe, ihi ieji futa o valolo ia muenhu ua iuka ua texi Adá? O ‘kukula kua bhingile’ muenhu ua mukuá uaiuka.—1 Timote 2:6.

      10. Kiebhi kia bhana Jihova o kukula?

      10 Kiebhi kia bhana Jihova o kukula? Muéne ua tumikisa mon’ê ua iuka, mu ixi. Maji Jihova ka tumikisa ngó muthu uoso-uoso mu nzumbi. Muéne ua tumikisa o Mon’ê umoxi-élele. (Tanga 1 Nzuá 4:9, 10.) O Mona iú mu vondadi iê, ua xisa o kididi kiê ku diulu. (Filipe 2:7) Kála ki tua di longo mu kibatulu ku dima mu divulu didi, Jihova ua bhange madiuanu kioso muéne kia tumikisa o muenhu ua Mona iú, mu mala dia Madiia. Muaxaxi ka nzumbi ikôla ia Nzambi, Jezú a mu vuala kala muthu ua iuka, sé kituxi.—Luka 1:35.

      Jezú a mu phaphela ku taka ni kufua

      Jihova ua bhana o Mon’ê umoxi-élele kála sata bhu kididi kietu

      11. Kiebhi kieji tena o muthu umoxi ku bhulula jimidi ja athu?

      11 Kiebhi o muthu umoxi ueji bhulula jimidi ja athu? Kiebhi o jimidi ja athu, eza mu kala mu ituxi? Lembalala kuma, mukonda dia Adá ku ta kituxi, muéne ua texi o muenhu uê ua iuka. Kienhiki, muéne keji tena ku u bhana ku muiji uê. O kima kieji bhana ngó o kituxi ni kufuá. Jezú a mu ixana mu Bibidia “Adá ia sukidila-ku,” uakexile ni muenhu ua iuka, nuka ua tele kituxi. (1 Kolindo 15:45) Jezú ua bhingana bhu kididi kia Adá phala ku tu bhulula. O ku bhana o muenhu uê mu sata mu ku belesela Nzambi, Jezú ua futu o kituxi kia Adá. Kienhiki, Jezú ua bheka o kidielelu ku muiji ua Adá.—Loma 5:19; 1 Kolindo 15:21, 22.

      12. Ihi ia londekesa o hadi ia tale Jezú?

      12 O Bibidia i tanga o hadi ia talele Jezú, ande dia kufuá. Muéne a mu beta kiavulu, iá a mu papela ku taka katé kiafú. (Nzuá 19:1, 16-18, 30; Kibandekesu mu “Mukonda Diahi o Jikidistá ja Kidi Kene mu Bheza o Dikulusu”) Mukonda diahi Jezú ua tokalele ku tala o hadi iavulu? Mu kibatulu ku pholo kia divulu didi, tua-nda di longa kuma Satanaji uambe kuila o jiselevende ja Jihova keji kolokota jifiiele se a bhita mu iluezu. Mukonda dia kixikinu kiê, kioso kia kexile mu tala hadi, Jezú ua kolokota iu ua londekesa kiambote kuma Satanaji mukuá makutu. Jezú ua londekesa kuma o muthu ua iuka u tena ku kolokota mu kixikinu kua Nzambi, mu ioso i mu bhanga Diabhu. Jihova ua sangulukile kiavulu ni Mon’ê ua kazola!—Jisabhu 27:11.

      13. Kiebhi kia futu o kukula?

      13 Kiebhi kia futu o kukula? Mu 14 a Nisã, mu mbeji ia Jijudé mu 33 K.K. (Kithangana kia Kristu) Jihova uehela kuila o Mon’ê ua iuka, a mu jibhe. Kienhiki, Jezú ua sate o muenhu uê ua iuka, “lumoxi ngó kuabhu.” (Jihebeleu 10:10) Kioso kiafú Jezú, mu kizuua kia katatu Jihova ua mu fukununa kála muthu mu nzumbi. Kioso kia bande ku diulu, Jezú uedikisa kua Nzambi o valolo ia muenhu uê ua iuka, ua satela mu kukula o muiji ua Adá. (Jihebeleu 9:24) Jihova ua xikina o valolo ia sata ia bhana Jezú, phala ku bhulula athu ku ubhika, ua ituxi ni kufuá.—Tanga Loma 3:23, 24.

      O KUKULA KU JIMBULULA IHI PHALA EIE

      14, 15. Phala ku tambula “o muloloko ua ituxi ietu,” Ihi i tua tokala ku bhanga?

      14 Sumbala tu akua ituxi, maji tu tena ku tambula mabesá, mukonda dia ku tu kula. Ndoko tu di longe ia lungu ni mabesá a ujitu ua Nzambi, u tu tena ku tambula lelu ni ku hádia.

      15 O muloloki ua ituxi ietu. Mukonda dia ku lundula o ituxi, ku bhanga o kima kiambote kia tu bhonzo. Etu enioso tuene mu ta ituxi, mu ku zuela mba mu ku bhanga o ima. Maji mukonda dia sata ia Jezú tu tena ku tambula “o muloloko ua ituxi ietu.” (Kolose 1:13, 14) Phala ku tu loloka, tua tokala kudiela o ituxi ietu. Kioso ki tu bhinga o muloloki kua Jihova, tua tokala ku dionda ni ku lenduka, mu ku bhinga o muloloki ni kuidikisa o kixikinu kietu mu sata ia kukula kua Mon’ê.—Tanga 1 Nzuá 1:8, 9.

      16. Ihi i tu bhangesa kubheza Nzambi ni muxima ua zele, ni valolo iahi iala na-iu o muxima ua zele?

      16 O muxima ua zele ku pholo ia Nzambi. O muxima ua neme u bhangesa o muthu ku kamba o kixikinu kiê, u tu bhangesa ué ku divua kála tu athu ka sidivila kima. Mukonda tu akua ituxi, mu kukula, Jihova u tu bhana o nguzu ia ku mu bheza ni muxima ua zele, sumbala tu akua ituxi. (Jihebeleu 9:13, 14) Íii i tu bhana nguzu ia ku zuela ni Jihova. Kienhiki tu tena ku zuela nê sé hele mu kusamba. (Jihebeleu 4:14-16) O ku kala ni muxima ua zele, ku tu bhana ku tululuka, ku bhangesa ué kuila eie u di zola mudiê, ku bheka ué kisangusangu.

      17. Mabesá ahi tua-nda kala nau, mukonda dia Jezú ku fuila bhu kididi kietu?

      17 O ku kinga kua muenhu ua kalelaku mu palaízu mu ixi. O divulu dia Loma 6:23 dizuela kuma, “O futu ia ituxi kufua.” O velusu íii izuela ué: “Maji o ujitu-phe ua Nzambi muenhu ki uabhua, mua Kristu Jezú, Ngana ietu.” Mu Kibatulu 3 kia divulu didi, tua tange ia lungu ni mabesá mu Palaízu mu ixi. (Dijingunuinu 21:3, 4) O mabesá oso iá kála o muenhu ua kalelaku, ni sauidi ia iuka, a-nda kala kidi, mukonda Jezú ua fuila bhu kididi kietu. Phala ku tambula o mabesá iá, tua tokala ku londekesa kuma tua zolo o ujitu ua kukula.

      KIEBHI KI U TENA KUIDIKISA O KISAKIDILU KIÊ?

      18. Mukonda diahi tua tokala ku sakidila Jihova mu ku tu bhana o kukula?

      18 Mukonda diahi tua tokala ku sakidila Jihova mu ku tu bhana o kukula? O ujitu u beta-kota, se ua bhingi hadi, nguzu, ku ió ua u bhana. Etu tu sanguluka, kioso ki tu mona kuma o ujitu iú, a tu bhana-u ni henda. O kukula, uene o ujitu ua beta-kota ua tu bhana Nzambi. “Mbata Nzambi ua zola o mundu, katé kia suku mu kubhana Mon’ê umoxi-èlele,” kála kiambe o divulu dia Nzuá 3:16. O kukula kuidikisa o henda ia Jihova ko kuetu. Kuidikisa ué o henda ia Jezú, mukonda muéne ua tu bhana muenhu mu vondadi iê. (Tanga Nzuá 15:13.) Kiki-phe o ujitu ua kukula ua tokala ku tu xikinisa kuila Jihova ni Mon’ê a tu zolo.—Ngalásia 2:20.

      A woman studying the Bible

      O ku bandekesa o kuijiia kuê kua Jihova, ukexilu phala eie kuidikisa o kisakidilu kiê, ku ujitu ua ku kukula

      19, 20. Kiebhi-phe eie u tena kuidikisa o kisakidilu kiê kua Nzambi mu ujitu ua kukula?

      19 Kiebhi-phe, eie u tena kuidikisa o kisakidilu kiê kua Nzambi mu kukula? Kia dianga, di longe dingi kia lungu ni Mubhani ua Dikota, Jihova. (Nzuá 17:3) O ku di longa o Bibidia ni kikuatekesu kia divulu didi, kia-nda ku kuatekesa kuijiia dingi. Kioso ki u bandekesa o kuijiia kuê kua lungu ni Jihova, ua-nda beta ku mu zola. O henda íii ia-nda ku bhangesa ku mu belesela ni ku bhanga o vondadi iê.—1 Nzuá 5:3.

      20 Kala ni kixikinu mu sata ia kukula ia Jezú. Jezú uambe ia lungu ni muéne: “Uoso ua xikana o Mona, uala ni muenhu ki uábhua.” (Nzuá 3:36) Kiebhi-phe ki tu tena kuxikina kua Jezú? O kixikinu kiki, ka ki idikisa ngó mu izuelu. O divulu dia Tiiaku 2:26 diambe kiki, “O kuxikana, kua di kalela sè ima ia kubhanga, kuafu.” Kienhiki, o kixikinu kia kidi a kidikisa mu “ima ia kubhanga” mba mu ikalakalu ietu. Phala ku londekesa kuma tuala ni kixikinu kua Jezú, tua tokala ku bhanga kala kia bhange muéne, mu izuelu ni mu ikalakalu ietu.—Nzuá 13:15.

      21, 22. (a) Mukonda diahi tua tokala o kuia mu Seialu ia Ngana mivu ioso? (b) Ihi tua-nda di longa mu Kibatulu 6 ni 7?

      21 Ndé mu kilunga phala ku mona o Seialu ia Ngana. Mu usuku ua 14 a Nisã, ia 33 K.K., Jezú ua mateka o kizuua kia fuma a kixana mu Bibidia “o Seialu ia Ngana.” (1 Kolindo 11:20; Matesu 26:26-28) O fesa íii ilembalala o kufuá kua Kristu. Jezú ua bhangele kiki, phala ku kuatekesa o jipoxolo jê ni Jikidistá ja mukuá, kuijiia kuila Jezú mu kufuá kuê, ua bhana o muenhu uê phala ku tu kula. Mu fesa ienii, Jezú ua tumina: “Bhangenu jinga kienhiki mu ku ngi banza eme.” (Luka 22:19) O Seialu i tu lembalala o henda ionene iedikisa Jihova ni Jezú, mu ku tu kula. Tu tena ku dikisa o kisakidilu kietu mu kukula, mu kuia mu Seialu mu mivu ioso, phala ku Lembalala o kufuá kua Jezú.a

      22 O kukula kua tu bhana Jihova, ujitu ua dikota. (2 Kolindo 9:14, 15) O ujitu iu ua dikota u tena ku kuatekesa ué athu afú kiá. Mu Kibatulu 6 ni 7, ia-nda jimbulula se kiebhi.

      a Phala kuijiia dingi ia lungu ni kijimbuluilu kia Seialu ia Ngana, tanga o Kibandekesu mu “O Seialu ia Ngana—Fesa i Bhana Kijingu Kua Nzambi.”

      O BIBIDIA I LONGA

      • O kukula o njila iedikisa Jihova phala ku bhulula athu mu ituxi ni mu kufuá.—Efezo 1:7.

      • Jihova ua bhana o kukula, mu ku tumikisa o Mon’ê umoxi-élele mu ixi, phala ku fuila bhu kididi kietu.—1 Nzuá 4:9, 10.

      • Mukonda dia kukula, a tu loloka o ituxi ietu, tu kala ni mixima ia zele, tu kingila ué o muenhu ua kalelaku.—1 Nzuá 1:8, 9.

      • Tu londekesa o kisakidilu kietu mu kukula, mu ku bandekesa o kuijiia kuetu kua lungu ni Jihova, mu kala ni kixikinu ku sata ia kukula kua Jezú, ni kuia mu fesa ia Seialu ia Ngana mivu ioso.—Nzuá 3:16.

  • Kuebhi Kuala Athu Afú?
    Mu Kidi Ihi i Longa o Bibidia?
    • KIBATULU SAMANU

      Kuebhi Kuala Athu Afú?

      • Ihi ibhita n’etu kioso ki tu fuá?

      • Tuene mu fuá mukonda diahi?

      • Mukonda diahi ki tu tululukisa kuijiia o kidi kia lungu ni kufuá?

      1-3. Ibhuidisu iahi ia bhanga athu ia lungu ni kufuá, ni itambuijilu iahi i bhana o jingeleja?

      ÍII O IBHUIDISU iene mu di bhanga athu mu jimidi ja mivu. Íii o ibhuidisu ia beta-kota. Kuoso-kuoso ku tua tungila, o itambuijilu íii ia tu tokala.

      2 Mu kibatulu kia bhiti, tua tange kuma o sata ia Jezú Kristu ia jikula o njila phala o muenhu ua kalelaku. Tua di longo ué kuma o Bibidia i tanga kuila, “Ki ku kala dingi kùfua.” (Dijingunuinu 21:4) Kienhiki, etu enioso tuene mufuá hanji. O Sobha ia unjimu Solomá uambe kuma, “Ió oso ala ni muenhu ejiia kuila a-nda kúfua.” (Ndongixi 9:5) Tuene mu bhanga ioso phala tu kale ku muenhu mu thembu ia soko. Kienhiki, tuene mu dibhula hanji se ihi i bhita ni etu kioso ki tu fuá.

      3 Kioso kifuá o muthu u tua zolo, tu kala ni mukondo. Nange tu dibhula: ‘Ihi ia mu bhita ni muéne? Muéne ua mu tala hadi? Ua mu tu mona? Tu tena ku mu kuatekesa? O kuila saí kizuua tua-nda ku mu mona dingi?’ O jingeleja ku mundu a tambuijila o ibhuidisu íii mu ukexilu uéngi. A mukuá a longa kuma se eie u muthu uambote ua-ndaia ku diulu, maji se eie u muthu ua iibha ua-ndaia bhu kididi kia túbhia. O jingeleja ja mukuá a longa kuma mu kufuá athu a kituka jinzumbi phala ku kala ni jikuku jâ. A mukuá ué, a longa kuma athu a mu fuá, aia ku mundu uéngi phala ku a fundisa, anga a kala ni mikutu iéngi, mba a a vuala dingi.

      4. Ndunge imoxi iahi iala na-iu o jingeleja ia lungu ni kufuá?

      4 O ilongesu ioso íii ia jingeleja, iala ni ndunge imoxi ngó—kuma saí kima ku mukutu uetu ki kala ni muenhu kioso kiafuá o muthu. Kála kiexile mu longa o jingeleja m’ukulu ni lelu, kuma ku’alunga, tu tena ku mona, kuívua ni ku banza. Kiebhi kiki ki tena ku bhita? Ioso ku mukutu uetu ni ibanzelu ietu iene mu kalakala kumoxi ni uongo uetu. Kioso ki tu fuá, o ibanzelu ni kilunji kietu ni ima ia kamúkua ku mukutu uetu, ki u kalakala ubheka uâ mu ididi ioso-ioso. Ku’alunga o uongo ki u kalakala dingi.

      MU KIDI IHI I BHITA KU’ALUNGA?

      5, 6. Ihi i longa o Bibidia ia lungu ni ukexilu ua athu afú?

      5 Ioso i bhita ku’alunga, ki ki kutu phala Jihova o Mubhangi ua uongo. Muéne uejiia o kidi, mu Dízui diê o Bibidia, muéne u jimbulula o ukexilu ua ió afú. O ilongesu ia kidi ienii: O muthu kioso kia fuá, ka kala dingi ku muenhu. Mukonda o kufuá o ku kamba o muenhu. O afú ka mono dingi, kévu dingi, ka banze dingi. Ki tuala ni kima ki tunda ku mukutu uetu kioso ki tu fuá. Etu ki tuala ni muenhu mba nzumbi kioso ki tu fuá.a

      Nvela io jime

      Kuebhi kuai o mulengu?

      6 Kioso Salomá kia zubha kuzuela kuila athu ala ku muenhu ejiia kuma saí kizuua a-nda fuá, muéne ua soneka: “Maji o ió afú kiá k’ejiia dingi kima kioso-kioso.” Muéne ua lombolola o kidi kiki, kioso kiambe kuma, athu afú kiá k’ejiia dingi kima kioso-kioso; “kana-mu dingi kikalakalu, mba ufunu, mba uhete, mba kuijiia kuoso-kuoso mu [mbila].” (Tanga Ndongixi 9:5, 6, 10.) Kiene kimoxi ué, o divulu dia Jisálamu 146:4, dizuela kuma kioso o muthu kiafuá “o ilunji ié ioso ia di boto.” Kioso ki tu fúa ki tu kala dingi ku muenhu. O muenhu uetu ua difuangana kála mulengu ua nvela. Kioso o mulengu ki ujima, uene ki u ie bhu kididi kioso-kioso. Maji ujimuka ngó.

      IHI IA ZUELA JEZÚ IA LUNGU NI KUFUÁ

      7. Jezú ua sokesa o kufuá ni ihi?

      7 Jezú Kristu ua zuela ia lungu ni ukexilu ua athu afú. Kiki kia bhitile kioso kiafú Lázalu o diiala diejidile kiambote. Jezú uambela o maxibulu mê: “Kamba dietu Lázalu uaii ku kilu.” O maxibulu a banzele kuma Jezú, ua mesenene ku zuela kuila Lázalu ua zeka mu ukexilu ua ku nhoha, mukonda dia uhaxi phala ku disanza. Ene a di nganele. Jezú ua jimbulula: “Lázalu, uáfu.” (Tanga Nzuá 11:11-14.) Tala kuma Jezú ua sokesa o kufuá kála kilu. Lázalu ka kexile ku diulu mba bhu kididi kia túbhia. Muéne ka disangele ni ji-anju mba ni jikuku jê. Lázalu ka kexile ni mukutu uéngi kioso kiafú. Muéne ua zeka mu kufuá, mu kilu kionene sé nzoji. O ibatulu ia mukuá ia Bibidia i sokesa ué o kufuá kála o kilu. Mu kifika, kioso o dixibulu Xitevá a mu bundu ni matadi katé kiafú, o Bibidia i zuela kuma muéne ua ‘zeka mu kufuá.’ (Ikalakalu 7:60) O poxolo Phaulu ua soneka ué, ia lungu ni athu mu izuua iê, akexile mu kilu kia kufuá.—1 Kolindo 15:6.

      Diiala ni muhatu a xikama a mu tala fololo

      Jihova ua bhange athu phala ku kala mu ixi katé ku hádia

      8. Kiebhi ki tuejiia kuma Nzambi ka mesenene kuila athu a fuá?

      8 O kuila iexile o vondadi ia Nzambi kuila athu a fuá? Kana! Jihova ua bhange o muthu phala ku kala mu ixi katé ku hádia. Kála ki tua di longo kiá mu dimatekenu dia divulu didi, Nzambi ua tula o dikaza dia dianga mu palaízu ia iuka. Muéne ua a zediuisa ni sauidi ia iuka. Jihova ua mesenene ngó o mbote iâ. O kuila o jitata ja jihenda ji mesena kuma an’ê a tala o hadi ia ku kuka ni ia ku fuá? Mu kidi, kana! Jihova ua zolo an’ê, iu ua mesena kuila en’ê a kala ni kisangusangu mu ixi katé ku hádia. Ia lungu ni athu, o Bibidia izuela: ‘Jihova ua te o muenhu ua kalelaku mu muxima uâ.’ (Ndongixi 3:11) Nzambi ua tu bhange ni vondadi ia ku kala ku muenhu katé ku hádia. Muéne ua jikula o njila phala o vondadi íii i dikumbidila.

      ATHU ENE MU FUÁ MUKONDA DIAHI

      9. Kitumu kiahi kia bhana Jihova kua Adá, ni mukonda diahi o kitumu kiki ki kia bhonzele ku ki belesela?

      9 Mukonda diahi-phe athu a fuá? Phala kuijiia o kitambuijilu, tua tokala ku di longa ihi ia bhiti kioso ki kua kexile ngó o diiala ni muhatu umoxi mu ixi. O Bibidia ijimbulula: “Jihova Nzambi anga u sabhukisa mu mavu mbutu ioso ia mixi ia uabha ku mesu, ia uabha ue ku i dia.” (Dimatekenu 2:9) Maji mua kexile kima, ene ka tokalele ku ki bhanga. Jihova uambela Adá: “Ku mixi ioso mu díbhia u die-ku kioso ki ua mesena; maji ku muxi-phe ua kuijiia kiauabha ni kiaiibha kana kudia-ku; mukonda o kizuua ki ua kà dia-ku, ijiia na-kiu kuma ua kà fua muene.” (Dimatekenu 2:16, 17) O kitumu kiki ki kia bhonzele ku ki belesela. Mukonda kua kexile mixi ia mukuá i bhana ibundu ia tokalele kudia Adá ni Eva. Maji a bhele kithangana kia kuidikisa o kisakidilu kua Io ua a bhana ioso ia kexile na-iu, katé muene ni muenhu ua iuka. Mu ku belesela kuâ, eji kuidikisa ué o ku xila kuâ, ku ungana ua Tata iâ ia diulu, ni kulondekesa kuila a zolele o milongi iê ia uabha.

      10, 11. (a) Ihi ia bhangesa o dikaza dia dianga ku bhukumukina Nzambi? (b) Mukonda diahi o ku bhukumuka kua Adá ni Eva kuexile maka onene?

      10 Kienhiki, o dikaza dia dianga a solo ku bhukumukina Jihova. Mu kaxi ka nhoka, Satanaji uebhula Eva: “Kifua Nzambi ua mi kidika kudia ku mixi ioso ia díbhia?” Eva uambe kana: “Ku ibundu ia mixi ioso mu díbhia tudietu; maji muxi ngó umoxi uala mu kaxi ka díbhia, uene ua tu kidika kudia ibundu iê; kuma Nzambi uambe, uixi: ‘Kana kudia-ku, mba kukuata-ku ngó, phala ki mu fue.’”—Dimatekenu 3:1-3.

      11 Satanaji uambe, “Makutu, ki mua-nda kufua. Mukonda Nzambi ua k’ijiia kuma kizuua ki mu dia-ku, mua-nda kutona mesu, mu sokela ni Nzambi, mu ijiia kia uabha ni kia iibha.” (Dimatekenu 3:4, 5) Satanaji ua mesene ku bhangesa Eva kuxikina kuma, muéne ueji nganhala se ua dile o kibundu kia a kidika. Kála kia mu zuelele, muéne ueji tena ku sola o kima kia uabha ni kia iibha; muéne ueji bhanga ioso ia mesena. Satanaji uambe ué kuma Jihova ua tange makutu ia lungu ni kudia o kibundu. Eva uévu Satanaji. Kienhiki, muéne ua katula o kibundu iu ua udi. Muéne ua bhana ué muadi uê, iu ua udi ué. Ene ka ki bhange sé ku kijiia. Ene a kijidile kuma akexile mu bhanga kima ki kia tokalele ku ki bhanga phala Nzambi. Mukonda dia kudia o kibundu, ene a bhukumukine mu vondadi iâ, o kitumu kia a bhele. Ene a bhukumukina Tata iâ ia diulu ni ungana uê. Ki kua kexile muloloki, mukonda dia ku bhukumukina o Mubhangi uâ!

      12. Ihi i tena ku tu kuatekesa kuijiia kiebhi Jihova kia divuile, kioso Adá ni Eva kia solele o njila iâ?

      12 Phala kuidikisa: Kiebhi ki ueji divua se o mona u ua mu sase ni henda ioso, u ku bhukumukina kalé ni henda? Kiki, kieji ku bhekela malamba avulu. Xinganeka ngó, kiebhi kia divuile Jihova kioso Adá ni Eva kia solo o njila iâ, mu bhana o dikunda kua muéne.

      Adá kioso kia mu bhange, ua mu tunda mu mavu

      Adá a mu bhange ni mavu, iu ua vutuka ku mavu

      13. Ihi iambele Jihova ieji bhita ni Adá kioso kieji fuá, ni ihi íii ilombolola?

      13 Ki bhua kexile kima kieji bhangesa Jihova kuehela Adá ni Eva ku kala ni muenhu katé ku hádia. Ene afú, kála kia a zuelele Nzambi. Adá ni Eva kene dingi ku muenhu. Ene kai ku diulu. Tuejiia kiki, mukonda dia kibhuidisu kia bhangele Jihova kua Adá, kioso kia mu bhukumukina. Nzambi uixi: “Katé ki ua kà vutuka ku mavu; mukonda kuene ku ua tundile; kuma eie uala u mavu, ku mavu kuene ku ua kà vutukila.” (Dimatekenu 3:19) Nzambi ua bhange Adá ni fufutila ia mavu. (Dimatekenu 2:7) Ande dia kiki, Adá ka kexile muthu. Kienhiki, kioso Jihova kiambe kuma Adá ueji vutuka ku mavu, mu kidi Muéne uakexile mu zuela kuma Adá ueji vutuka kála kia kexile ande dia ku mu bhanga. Adá ueji kala sé muenhu, kála o mavu a mu bhangele na-iu.

      14. Mukonda diahi tuene mu fuá?

      14 Adá ni Eva eji kala ku muenhu katé ni lelu, maji ene afú mukonda dia ku bhukumukina Nzambi, kienhiki a te kituxi. O kikuma ki tu bhangesa ku tá o kituxi mba o kufuá o kituxi kia Adá kia lundula o muiji ué uoso. (Tanga Loma 5:12.) O kituxi kiki kia difuangana kála uhaxi u tua lundula, kuma ki bhuala muthu u tena ku u lenga. O kima kiki ki bhekela o kufuá, kála kio bhubhidile. O kufuá nguma, ki dikamba kana. (1 Kolindo 15:26) Tua tokala ku sakidila Jihova, mu ku bhana o kukula, phala ku tu bhulula ku nguma íii!

      O KUIJIIA O KIDI KIA LUNGU NI KUFUA KI TU KUATEKESA

      15. Mukonda diahi i tu tululukisa kuijiia o kidi kia lungu ni afú?

      15 Ioso i longa o Bibidia ia lungu ni ukexilu ua kufuá, i tu tululukisa. Kála ki tuejiia kiá, athu afú ka tena dingi ku kala ni ndolo, mba mukondo. Ki bhuala kima ki tu bhangesa ku kala ni uôma uâ, ene ka tena ku tu bhanga kiaiibha. Ene ka tena ku tambula o kikuatekesu kietu, ene ué ka tena ku tu kuatekesa. Etu ki tu tena ku zuela nau, ene ka tena kuzuela ni etu. Atuameni a jingeleja a longa mu makutu mâ kuma, ene a tena ku kuatekesa athu afú, kienhiki athu a xikina ku atuameni iâ, ene mu futa kitadi phala na zuelela bhu kididi kiâ. Maji kuijiia o kidi ki tu kuatekesa phala ka tu nganale ku ilongesu íii ia makutu.

      16. Nanhi uene mu bhana o ndunge ku ilongesu ia jingeleja, ni kiebhi kia ki bhanga?

      16 O kuila o ilongesu ia ngeleja iê iala kumoxi ni ilongesu ia Bibidia ia lungu ni athu afú? O ilongesu ia jingeleja javulu ki iala kumoxi ni ilongesu ia Bibidia. Mukonda diahi? Mukonda o ilongesu iâ, i tunda kua Satanaji. Muéne u longesa o jingeleja ja makutu phala ku bhangesa athu kuxikina kuila, kioso kifuá o muthu, muéne u kala ni muenhu mu nzumbi. O makutu a Satanaji i bhangesa athu ku sondoloka ku mbandu ia Jihova Nzambi. Kiebhi-phe?

      17. Mukonda diahi o ilongesu ia lungu ni ku zukutisa athu mu túbhia ki i bhana kijingu kua Jihova?

      17 Kála ki tua di longo kiá ku dimatekenu, jingeleja ja kamúkua ji longa kuma se o muthu ua iibha, kioso kia fuá, muéne uia mu kididi kia túbhia tua mu zukuta. O ilongesu íii ki i bhana kijingu kua Nzambi. Jihova, o Nzambi ia henda ka bhangesa athu ku tala o hadi íii. (Tanga 1 Nzuá 4:8.) Ihi i u banza ia lungu ni muthu, phala kubazela o mon’ê ua mu xibhakela u mu tá o lukuaku mu túbhia? Ueji xila o muthu iú? Ueji kala ni vondadi ia ku muijiia? Kana! Mu kidi, ueji mu mona kála muthu ua iibha. Kienhiki-phe, Satanaji ua mesena ku tu xikinisa kuma Jihova u zukutisa athu mu túbhia katé ku hádia!

      18. Kuebhi kua tundu o ilongesu ia jingeleja ja makutu ia kubheza athu afú?

      18 Satanaji u bhangesa ué o jingeleja ku longa kuma kioso athu kia fuá a bhiluka jinzumbi, ji tua tokala ku xila ni ku a bhana ujitu. A longa ué kuma o jinzumbi jiji, ji tena ku kala makamba a nguzu mba jinguma. Athu avulu a xikina o makutu enhá. Ene ala ni uôma ua jinzumbi, ni a a bhana kijingu ni ubhezelu. O Bibidia i longa kuma athu afú ala kála a mu zeka, kienhiki, tua tokala kubheza ngó o Nzambi ia kidi, Jihova, o Mubhangi uetu.—Dijingunuinu 4:11.

      19. O kuijiia o kidi kia lungu ni kufuá, ki tu kuatekesa kuijiia o ilongesu iebhi ia Bibidia?

      19 O kuijiia o kidi kia lungu ni athu afú, ki ku fikidila ku ilongesu ia makutu ia jingeleja. I ku kuatekesa ué o kuijiia o ilongesu ia kamúkua ia Bibidia. Mu kifika, kioso ki uijiia kuila o athu afú kai ku diulu, o kikanenu kia ku kala ni muenhu ua kalelaku mu palaízu mu ixi, ki beta ku kala kidi phala eie.

      20. Kibhuidisu kiahi ki tua-nda di longa mu kibatulu ku pholo?

      20 M’ukulu, o diiala dia iuka Jobe uebhula kiki: “Muthu n’a fu, mbé ua kà kala dingi ni muenhu?” (Jobe 14:14) O muthu uafú u tena dingi ku vutuka ku muenhu? Ioso i longa o Bibidia ia lungu ni kufuá ki tu tululukisa, kála kia-nda londekesa o kibatulu ku pholo.

      a Phala ku dilonga dingi ia lungu ni izuelu “muenhu” mba “nzumbi,” nga ku dióndo, tanga o Kibandekesu, mu ““Muenhu” ni “Nzumbi”—Mu Kidi o Izuelu Íii Ijimbulula Ihi?”

      O BIBIDIA I LONGA

      • Athu afú ka tena dingi ku mona, kuívua mba ku banza.—Ndongixi 9:5.

      • Athu afú a mu nhoha; ene ka mu tala dingi hadi.—Nzuá 11:11.

      • Etu tuene mu fuá mukonda tua lundula o kituxi kia Adá.—Loma 5:12.

  • O ku Kinga Kua Kidi Phala o Jindandu jê Jafú
    Mu Kidi Ihi i Longa o Bibidia?
    • KIBATULU SAMBUADI

      O ku Kinga Kua Kidi Phala o Jindandu jê Jafú

      • Kiebhi ki tuejiia kuma o difukunukinu dia-nda bhita muene?

      • Kiebhi ki divua Jihova ia lungu ni ku fukununa athu?

      • Nanhi ua-nda fukunuka?

      1-3. Nanhi o nguma i tuala na-iu etu oso, ni mukonda diahi o ilongesu ia Bibidia i tu bhana kidielelu?

      XINGANEKA eie ku lenga o nguma. Muéne uala ni nguzu ia vulu, iu ua beta-kota mu ku lenga, eie ndenge. Eie uejiia kuma muéne muthu ua iibha, mukonda ua mu monene kiá ku jibha kamba diê. Né muene ki u fikisa ku mu lenga, muéne u ku zukama dingi. Nange u banza kuila ki ua-nda bhuluka dingi. Mu kithangana kieniókio, ku moneka mubhuludi phala ku ku bhulula. Muéne ua beta mu nguzu, o nguma iê ndenge, inga u ku kanena ku ku kuatekesa. Kikuatekesu kia dikota!

      2 Kiene kimoxi ué, eie a mu ku kaia ku nguma kála íii. Etu oso a mu tu kaia ué. Kála ki tua di longo kiá mu kibatulu kia bhiti, o Bibidia ixana o kufuá kála nguma. Ki bhuala muthu u tena ku i lenga, mba ku bhânga na-iu. Etu’oso tuene mu mona o nguma íii, ku jibha athu u tua zolo. Maji o kutena kua Jihova, kua beta-kota, o kufuá ndenge. Muéne o Mubhuludi ua henda, iu uene mu londekesa kuma u tena ku buika o nguma íii. Kienhiki, muéne ua kanena ku buika o nguma íii, o kufuá, katé ku hádia. O Bibidia i longa: “O nguma i sukidila ku i bhuisa-ku, o kalunga.” (1 Kolindo 15:26) Íii njimbu iambote!

      3 Ndoko tu di longe se kiebhi o nguma íii i tu thandanganhesa. Ku bhanga kiki, kia-nda tu kuatekesa ku tendela kima ki tu sangulukisa. Kála ki tua di longo kiá, Jihova ua kanena kuma, athu afú a-nda vutuka dingi ku muenhu. (Izaia 26:19) Kiki kiene o kidielelu kia difukunukinu.

      KIOSO KIFUÁ O MUTHU U TUA ZOLO

      4. (a) Jezú mu ku dila kamba diê uafú, i tu longa ihi ia lungu ni Jihova? (b) Ukamba uahi uakexile nau Jezú?

      4 Eie ua fundu kiá muthu ua mu zolo? O ndolo, o mukôndo, o hadi, i kala kála ki ia-nda ka bhua dingi. Mu ithangana íii tua tokala ku bhinga o kikuatekesu kia Maka a Nzambi. (Tanga 2 Kolindo 1:3, 4.) O Bibidia i tu kuatekesa ku tendela kiebhi Jihova ni Jezú kia divua ia lungu ni kufuá. Jezú uedikisa kiambote o ídifua ia Tat’ê, uejidile o ndolo ia ku funda o muthu. (Nzuá 14:9) Kioso kia kexile mu Jeluzaleme, Jezú ua kexile múia mu kunda Lázalu ni jiphange jê Madiia ni Marta, a tungile mu mbanza ia Bethânha. Ene exile makamba a kazola. O Bibidia izuela: “Jezú-phe, ua zola kiavulu Marta, ni Madiia, ni Lázalu.” (Nzuá 11:5) Kála ki tua di longo kiá mu kibatulu kia bhiti, Lázalu uafú.

      5, 6. (a) Kiebhi Jezú kia divuile kioso kia kexile ni muiji ni makamba a Lázalu akexile mu dila o kufuá kuê? (b) Mukonda diahi o mukondo ua Jezú u tu kuatekesa?

      5 Kiebhi kia divuile Jezú kioso kiafu kamba diê? O musoso u tu tangela kuma Jezú uendele mu kunda o jindandu ni makamba a Lázalu akexile mu dila o kufuá kuê. Kioso kia mono kiki, Jezú dilamba dia mu kuata. Muéne “u kumba ku muxima uê, malamba a mu kuata.” Kienhiki, o musoso uixi dingi, “Jezú a-nga u dila.” (Nzuá 11:33, 35) O kuila o ku dila kua Jezú kuedikisa kuma muéne ka kexile ni kidielelu? Kana. Mu kidi, Jezú uejidile kuma saí madiuanu a-nda bhita. (Nzuá 11:3, 4) Maji né kiki, muéne uévu o ndolo ni dilamba dia ku funda o muthu.

      6 Kienhiki, o mukondo ua Jezú u tu kolokotesa. U tu longa kuma Jezú, ni Tat’ê, Jihova, a zembe o kufuá. Maji Jihova Nzambi u tena ku buika o nguma íii! Tu tale se kiebhi Nzambi kia bhana o kutena kua Jezú phala ku bhanga kiki.

      “LÁZALU, TUNDA KU KANGA!”

      7, 8. Mukonda diahi o ia bhiti ni Lázalu, mu ibanzelu ia athu ki kua kexile ku kinga, maji ihi ia bhange Jezú?

      7 Lázalu a mu fundu mu dibánda, kienhiki, Jezú ua bhingi phala ku katula o ditadi dia xitile o mbila. Marta ua kexile ni hele, mukonda Lázalu ua bhangele kiá izuua iuana mu mbila, nange o kimbi kiê kia kexile kiá mu nuha. (Nzuá 11:39) Mu ubanzelu ua athu, eji kinga dingi ihi?

      Jezú ua fukununa Lázalu, ua mu ixana phala ku tunda mu mbila, o jindandu ni makamba a sanguluka kiavulu

      O difukunukinu dia Lázalu dia bheka kisangusangu kia dikota.—Nzuá 11:38-44

      8 A katula o ditadi, kienhiki Jezú ua di kola ni dízui dia suína uixi: “Lázalu, tunda ku kanga!” Ihi ia bhiti-phe? “Lázalu anga u tunda.” (Nzuá 11:43, 44) U tena ku xinganeka o ku sanguluka kua athu bhenhobho? Ki bhuale kima se Lázalu uexile phange, ndandu, dikamba mba vizinhu iê, ene ejidile kuma muéne ua fuile. Kienhiki, muéne uakexile dingi ku muenhu—o muthu a mu zolo—mu kaxi kâ. Íii, nange ia uabhele kiavulu phala ku kala kidi. Sé phata a kuata kua Lázalu ni kisangusangu. Kufuá ki kuala dingi ni kutena!

      Mutudi ua muhatu ua mu bhabha mon’ê ua fuile maji a mu fukununa kuala Elija

      Elija ua fukununa o mona ua mutudi.—1 Jisobha 17:17-24

      9, 10. (a) Kioso Jezú kia fukununa Lázalu, muéne uambe kuma o kutena kuê kua Tokala kua nanhi? (b) Mbote iahi i tu tambula mu ku tanga o misoso ia Bibidia ia lungu ni difukunukinu?

      9 Jezú, kambe kuila ueji bhanga o madiuanu iá, mu kutena kuê. Mu musambu uê, ande dia ku ixana Lázalu, muéne uambe kuma o difukunukinu dia Tokala kua Jihova. (Tanga Nzuá 11:41, 42.) Ki iexile ngó mu veji íii, kuma Jihova mu kutena kuê, ua bhange o madiuanu iá. O difukunukinu dia Lázalu ki diene ngó, muala dingi dinake dia difukunukinu diosoneke mu Maka a Nzambi.a O ku tanga ni ku di longa o maka alungu ni íii, i tu sangulukisa. Iene i tu longa kuma Nzambi ki mukuá kathombo, mukonda mu kaxaxi ka athu afú mua kexile ué mizangala, ni adiakimi, mala ni ahatu, ni akua Izalaiele ni athu a jixi jengi. O misoso íii ilondekesa kisangusangu kiavulu! Mu kifika, kioso Jezú kia fukununa o kilumba, o jitata jê “anga a diuana kisuma kia dikota.” (Marku 5:42) Mu kidi, Jihova ua a sangulukisa kinéne, ene keji dijimba dingi.

      Phetele u fukununa Doloka

      O poxolo Phetele ua fukununa o Kidistá Doloka.—Ikalakalu 9:36-42

      10 Kiki kidi muene, oso a a fukununa kua Jezú, afú dingi. O kuila o difukunukinu didi, ki dia valela kima? Kana. O misoso íii ia Bibidia, ilondekesa o kidi kia beta-kota ki ku bhana kidielelu.

      KU DI LONGA O MISOSO IA LUNGU NI DIFUKUNUKINU

      11. Kiebhi o musoso ua difukunukinu dia Lázalu, ilondekesa o kidi kiosoneke mu divulu dia Ndongixi 9:5?

      11 O Bibidia i longa kuma athu afú “k’ejiia dingi kima kioso-kioso.” O ia bhiti ni Lázalu ilondekesa kuma kiki kidi. Kioso Lázalu kia vutuka ku muenhu, o kuila ua sangulukisa athu, ni ima ia mono ku diulu? Mba muéne ua luualesa athu ni misoso ia iibha ia lungu ni kididi kia túbhia? Kana. Mu Bibidia ki tu sange-mu dízui dia Lázalu diambe kiki. Mu izuua iuana ia bhitile mu mbila, muéne “[kejidile] dingi kima kioso-kioso.” (Ndongixi 9:5) Lázalu uakexile mu kilu kia kalunga.—Nzuá 11:11.

      12. Mukonda diahi tu tena kuxikina kuila, o difukunukinu dia Lázalu dia bhitile muene?

      12 O musoso ua Lázalu u tu longa ué kuila o difukunukinu kidi, ki misabhu ngó kana. Jezú ua fukununa Lázalu bhu pholo ia jimbangi javulu. Katé ni atuameni a jingeleja a zembele Jezú, ka ditunu o madiuanu iâ. Mu kiki, ene ambe: “Tu bhanga kiebhi? Mukonda muthu iú [Jezú] uala mù bhanga madiuanu mavulu.” (Nzuá 11:47) Athu avulu endele mu tala o diiala dia fukunuka. Mukonda dia kiki, saí athu akexile ni kixikinu kua Jezú. Ene a mono kuma Lázalu uexile o kilondekesu, kuila Jezú a mu tumikisa kuala Nzambi. O kilondekesu kiki, kiexile kia dikota, katé kia bhangesa atuameni a jingeleja ja Jijudé ku mesena ku jibha Jezú ni Lázalu.—Nzuá 11:53; 12:9-11.

      13. Kiebhi ki tuejiia kuma Jihova u tena ku fukununa athu afú?

      13 O kuila nzoji, kuxikina kuma o difukunukinu kidi? Kana, Jezú ua longo kuma athu “oso ala mu jimbila” hádia a-nda fukunuka. (Nzuá 5:28) Jihova muéne o Mubhangi ua muenhu uoso. O kuila ku bhonza kuxikina kuma muéne u tena ku bhanga muenhu uéngi? Mu kidi, kiki kiala mu kilunji kia Jihova. O kuila muéne u lembalala o jindandu jetu jafú? O jithéthembua javulu jala ku diulu, Nzambi u tena ku ji tanga, ni ku ji luka majina! (Izaia 40:26) Kienhiki, Jihova Nzambi u tena ku lembalala o jindandu jetu jafú, anga muéne ua mesena kua bheka ku muenhu.

      14, 15. Kala kiambe Jobe, kiebhi ki divua Jihova ia lungu ni ku bheka ku muenhu athu afú?

      14 Maji kiebhi ki divua Jihova kia lungu ni difukunukinu dia athu? O Bibidia i longa kuma muéne uala ni vondadi ia ku bheka ku muenhu athu afú. Jobe o diiala dia kixikinu uebhula: “Muthu n’a fu, mbé ua kà kala dingi ni muenhu?” Jobe ua kexile mu zuela ia lungu ni ku kinga mu mbila, katé o kizuua Nzambi kieji mu lembalala. Muéne uambela Jihova: “Eie-phe ueji ku ng’ixana, eme hé ngi ku’itaia; Ngana, kuatela henda ku kikalakalu kia maku mé!”—Jobe 14:13-15.

      15 Xinganeka ngó! Jihova mu kidi ua mesena kiavulu ku bheka ku muenhu oso afú. Ki kima kiambote kuijiia kuma Jihova uala ni vondadi íii? Maji kiebhi kia-nda kala o difukunukinu didi? Nanhi a-nda mu fukununa, ni kuebhi kua-nda kala?

      “OSO ALA MU JIMBILA”

      16. O athu afú, a-nda ku a fukununa phala ku kala mu ukexilu uahi?

      16 O misoso ia Bibidia ia lungu ni difukunukinu, i tu longa ia lungu ni difukunukinu dia athu ku hádia. Kienhiki, athu oso a a fukununa mu ixi, akexile dingi ni jindandu jâ. O difukunukinu dia-nda kuíza-ku, kiene kimoxi—maji dia-nda beta-kota. Kála ki tua di longo kiá mu Kibatulu kia 3, Nzambi ua mesena kuma o ixi ioso i kituka palaízu. Kienhiki, athu afú ka-nda fukunuka mu ngongo kála íii, iezala ni ita ni usuéia ni mauhaxi. Ene a-nda kala mu ixi ia tululuka katé ku hádia.

      17. O kuila kua-nda fukunuka athu avulu?

      17 Nanhi ua-nda fukunuka? Jezú uambe kuma “oso ala mu jimbila kuívua o dízui diê [Jezú], ni kutunda-mu.” (Nzuá 5:28, 29) Kiene kimoxi, o divulu dia Dijingunuinu 20:13 diambe: ‘O musanza ua kalunga anga u bhana oso madifundu ala-mu. O kalunga ni Hades, anga a a bhana uâ ni madifundu mâ ma jikilile bhoxi dia kutena kuâ.’ ‘Hades’ ilombolola—mbila ia athu oso a fuá mu ngongo. (Tanga o Kibandekesu mu “O Seol Mba Hades Ihi?”) O mbila ia athu oso a fuá mu ngongo, a-nda i xa ia hatu. O jimidi ja athu a mu nhoha momo, a-nda vutuka ku muenhu. O poxolo Phaulu uambe: “Hádia kukala difukunukinu dia athu aiuka ni athu abhukumuka.” (Ikalakalu 24:15) Kiki kilombolola ihi?

      Athu a sanguluka a di sange mu Palaízu mu ixi kioso kia-nda ku a fukununa

      Mu Palaízu, o athu anda ku i fukunuka phala ku kala kumoxi ni jindandu jâ

      18. A nanhi ala mu kaxi ka “athu aiuka” a-nda ku a fukununa, kiki ki tu katula uôma uahi?

      18 Mu “athu aiuka” muala ué athu a vulu a a tange mu Bibidia akexile mu ixi ande dia Jezú kuíza. Eie nange u banza Noué, Mbalahamu, Sala, Mozé, Lute, Estere, ni athu a mukuá. O divulu dia Jihebeleu mu kibatulu kia 11 di tanga ia lungu ni maiala ni ahatu akexile ni kixikinu. Maji mu “athu aiuka” muala ué o jiselevende ja Jihova ene mu fuá mu izuua ietu. Mukonda dia ku kinga o difukunukinu, tu kala sé uôma ua kufuá.—Jihebeleu 2:15.

      19. A nanhi “athu a bhukumuka,” ni kithangana kiahi kia a bhana Jihova?

      19 Ihi ia-nda bhita ni athu oso ka sidivila Jihova mukonda dia ku kamba ku mu ijiia? O jimidi ja “athu a bhukumuka” ka-nda ku a jimba. Ene ué a-nda ku a fukununa, ni ku a bhana kithangana kia ku di longa maka alungu ni Nzambi ia kidi, ni ku mu sidivila. Mu midi ia mivu, athu afú a-nda ku a fukununa, a-nda tambula ujitu ua ku kala ni athu a kamúkua mu ixi, ala ni kixikinu mu ku sidivila Jihova. Kia-nda kala kithangana kia madiuanu. O Bibidia ixana o kithangana kiki, kála Kizuua kia Kufundisa.b

      20. O Kalunga ka túbhia ihi, a nanhi aia-mu?

      20 O kuila kiki kijimbulula kuma athu oso afú a-nda fukunuka? Kana. O Bibidia izuela kuma athu a mukuá afú, ala mu “alunga ka túbhia.” (Luka 12:5) O dijina Kalunga ka túbhia, dijina dia dixita dia kexile bhu kanga dia Jeluzaleme m’ukulu. Muene mua kexile mu kuoha o imbi ni ixete. O imbi ia kexile mu takula-mu, ki ia kexile ni kijingu kia ku i funda né ku i fukununa. Kienhiki, o Kalunga ka túbhia, kijimbulula ku buika kua kalelaku. Sumbala Jezú muéne ua-nda fundisa athu a muenhu, ni madifundu, maji o Mufundixi ua sukidila-ku, Jihova. (Ikalakalu 10:42) Muéne ka-nda fukununa athu aiibha né a bhukumuka.

      “O DIFUKUNUKINU DIA DIANGA”

      21, 22. (a) “O difukunukinu dia dianga” ihi? (b) Nanhi ua dianga kufukunuka kála muthu mu nzumbi?

      21 O Bibidia i tanga ué o difukunukinu dia mukuá, a di xana “o difukunukinu dia dianga.” (Dijingunuinu 20:6) O Bibidia iamba ué kuila ua fukunuka kiki, Jezú Kristu.

      22 Kioso kiafú Jezú, Jihova kehela kuila o Mon’ê ua fiiele u bhita izuua iavulu mu mbila. (Jisálamu 16:10; Ikalakalu 13:34, 35) Nzambi ua fukununa Jezú kála muthu mu nzumbi. O poxolo Phetele u jimbulula kuma Kristu “a mu jibhila mu xitu, a mu phaphumuina mu nzumbi.” (1 Phetele 3:18) Kiki kiexile madiuanu a dikota. Jezú uakexile dingi ku muenhu, kála muthu mu nzumbi! (Tanga 1 Kolindo 15:3-6.) Jezú uexile o muthu ua dianga ku difukunukinu didi. (Nzuá 3:13) Maji keji kala ngó muéne.

      23, 24. A nanhi ala ué ni Jezú mu kibuka kia “kakilunga kófele,” ene ala ki kuxi?

      23 Jezú uejidile kuma ueji vutuka ku diulu, muéne uambela akaiedi iê kuma muéne ueji “iudikila-ku kididi” phala ene. (Nzuá 14:2) Jezú uexana ió eji banda ku diulu kála “kakilunga kófele!” (Luka 12:32) O kibuka kiki kiofele kia Jikidistá ja fiiele kieji kala kikuxi? Kála ki tanga o divulu dia Dijingunuinu 14:1, o poxolo Nzuá uambe: “Anga ngi talesa, ngi mona Kambudi [Jezú Kristu] uemana ku Mulundu ua Ziione. Anga bhu kala athu kumoxi ni Muène, hâma ia midi ni makuinhi auana ni midi jiuana, ala ni dijina diê, ni dijina dia Tata iê, òsoneke bhu mabhômo mâ.”

      24 Mu 144.000 ia Jikidistá muala ué o jipoxolo ja Jezú, a a fukununa phala kuia ku diulu. Kithangana kiebhi ki bhita o difukunukinu diâ? O poxolo Phaulu ua soneka kuma, íii ieji bhita mu ku tukuluka kua Kristu. (1 Kolindo 15:23) Kála ki tua-nda di longa mu Kibatulu kia 9, tuala mu izuua íii. Kienhiki, oso a subhuka mu kibuka kia 144.000, a fuá mu izuua ietu, a a fukununa mu kithangana kieniókio phala ku kala ku diulu. (1 Kolindo 15:51-55) Athu avulu mu ngongo, a kingila ku a fukununa phala ku kala mu Palaízu mu ixi.

      25. Ihi i tua-nda di longa mu kibatulu ku pholo?

      25 Kiene, tu tena ku kala ni kixikinu kuma Jihova ua-nda buika o nguma ietu, o kalunga katé ku hádia! (Tanga Izaia 25:8.) Maji nange uibhuidisa, ‘Ihi ia-nda bhanga ku diulu ió a-nda kua fukununa?’ Ene a-nda kala ku unguvulu ua Utuminu ua diulu. Tua-nda di longa dingi ia lungu ni nguvulu iú mu kibatulu ku pholo.

      a O misoso ia mukuá tu i sanga mu madivulu a 1 Jisobha 17:17-24; 2 Jisobha 4:32-37; 13:20, 21; Matesu 28:5-7; Luka 7:11-17; 8:40-56; Ikalakalu 9:36-42; ni 20:7-12.

      b Phala kuijiia dingi ia lungu ni Kizuua kia Kufundisa, tanga o Kibandekesu mu “O Kizuua Kia Kufundisa—Ihi?”

      O BIBIDIA I LONGA

      • O misoso ia Bibidia ia lungu ni difukunukinu, i tu bhana kidielelu kia kidi.—Nzuá 11:39-44.

      • Jihova ua mesena ku bheka ku muenhu oso afú.—Jobe 14:13-15.

      • Oso ala mu hades, o mbila ia athu oso a fuá mu ngongo, a-nda a fukununa.—Nzuá 5:28, 29.

  • O Utuminu ua Nzambi Ihi?
    Mu Kidi Ihi i Longa o Bibidia?
    • KIBATULU NAKE

      O Utuminu ua Nzambi Ihi?

      • Ihi Izuela o Bibidia ia Lungu ni Utuminu ua Nzambi?

      • Ihi ia-nda bhanga o Utuminu ua Nzambi?

      • Thembu kuxi, o Utuminu ua Nzambi ua-nda bhanga o vondadi iê mu ixi?

      1. Musambu uahi ua fuma u tua-nda di longa kindala?

      JIMIDI ja athu mu ngongo ioso ejiia o musambu a uixana Tata Ietu, mba Musambu ua Ngana. O majina aiadi iâ, a londekesa o musambu ua fuma ua xisa Jezú Kristu. O musambu iú, uala ni valolo ia dikota, o ku di longa ia lungu ni ibhingilu itatu iala-mu, ia-nda ku kuatekesa kuijiia dingi se mu kidi ihi i longa Bibidia.

      2. Jimbulula ima itatu ia longo Jezú ku maxibulu mê kusamba?

      2 Mu dimatekenu dia musambu, Jezú ua longo o jingivuidi jê: “Kienhiki, mu kusamba kuenu, muila kala kiki: Tata ietu uene mu diulu, dijina dié a dixile. Utuminu ué uize. Vondadi ié a i bhange bhoxi, kala kiala ku i bhanga ku diulu.” (Matesu 6:9-13) Ihi ilombolola o ibhingilu itatu íii?

      3. Ihi i tua tokala kuijiia ia lungu ni Utuminu ua Nzambi?

      3 Tua di longo kiá ima iavulu ia lungu ni dijina dia Nzambi, Jihova. Tua mono kiá ué se iebhi o vondadi ia Nzambi—ni ihi iene mu bhanga muéne ni ia-nda bhanga hanji kua athu. Maji ihi Jezú ia mesenene ku zuela kioso kia tu longo o kusamba: O “Utuminu ué uize”? O Utuminu ua Nzambi ihi? Kiebhi kia-nda zelesa o dijina dia Nzambi? Kiebhi o kuíza kua Utuminu kua-nda bhanga o vondadi ia Nzambi?

      O UTUMINU UA NZAMBI IHI?

      4. O Utuminu ua Nzambi ihi, o Sobha iê nanhi?

      4 O Utuminu ua Nzambi, o unguvulu ua Jihova Nzambi, uala ni Sobha a mu solo kuala Nzambi. Nanhi o Sobha ua Utuminu ua Nzambi? Jezú Kristu. O Sobha Jezú, uala ku thandu dia jinguvulu joso ja ngongo, inga a mu ixana “Sobha ia jisobha, Ngana ia jingana.” (1 Timote 6:15) Muéne uala ni kutena kua ku bhanga o mbote, o jinguvulu ja ngongo ndenge, né muene ió ua di tundu mudiâ.

      5. O Utuminu ua Nzambi ua-nda tumina kuebhi, iu ua-nda tumina nanhi?

      5 Kuebhi kua-nda tumina o Utuminu ua Nzambi? Kuebhi kuala Jezú? Eie Ua-nda di lembalala kuila muéne a mu jibha ku taka, ni a mu fukununa. Ki kua bhiti kithangana kiavulu, muéne ua bande ku diulu. (Ikalakalu 2:33) Kuenhoko, kuene kuala o Utuminu ua Nzambi—ku diulu. Mukonda dia kiki o Bibidia u uixana o ‘utuminu ua diulu.’ (2 Timote 4:18) Sumbala o Utuminu ua Nzambi uala ku diulu, maji uene ua-nda tumina o ixi ioso.—Tanga Dijingunuinu 11:15.

      6, 7. Ihi i bhangesa Jezú ku kala Sobha ia beta-kota?

      6 Ihi i bhangesa Jezú ku kala Sobha ia dikota? Mukonda muéne nuka ua-nda fuá. Mu disokesa ni jisobha ja ngongo, o Bibidia izuela kuma Jezú ‘Muéne ngó ubhek’élele uê, uavu o muenhu ki uene mbambe. Ua tunga mu mukengeji ki u xikina ku u bhixila.’ (1 Timote 6:16) Kiki kilombolola kuma o ima ioso iambote ia-nda bhanga Jezú, ia ka kala katé ku hádia. Muéne ua-nda bhanga ima iavulu iambote.

      7 Tanga hanji o kikanenu kia Bibidia kia lungu ni Jezú: “Anga o nzumbi ia Jihova ia kà mu tula ku thandu diê, iene o nzumbi ia unjimu ni kutetuluka, nzumbi ia phangu ni ndongo, ifikidila muthu, iene nzumbi i bhekela muthu o kuijiia ni kukala ni uoma ua Jihova. Mu uoma ua Jihova muene mu mu kala kusanguluka kuê; ka [xikina] kufundisa mulonga kala kia u mono ku mesu mê, ka [xikina] ue kubazela kima kivu ngó ku mátui mê. Maji ua kà fundisa jingadiama ni kidi kioso; oso a belesela bhoxi’abha ua kà a bazela sé ngó katungu. Maji oxi ua kà i nemeka ni mbangala ia dikanu diê, mukua-phulu ua ká mu jibha ni muha ua dikanu diê.” (Izaia 11:2-4) O kikanenu kiki kilombolola kuma Jezú ua-nda tumina athu mu ixi kála Sobha ia iuka, ni henda. Ua mesena ku kala ni nguvulu kála iú?

      8. Nanhi ua-nda tumina ni Jezú?

      8 O kidi kia mukuá kia lungu ni Utuminu ua Nzambi kiki: Jezú ka-nda tumina o bheka-ué. Muéne ua-nda tumina ni jisobha ja mukuá. Mu kifika, o poxolo Phaulu uambela Timote: “Se tua jiji ni kukolokota mu hadi, tua kà hinga-nê kumoxi o ungana.” (2 Timote 2:12) Kiki-phe, Phaulu ni Timote ni athu a kamúkua a solo kua Nzambi, a-nda tumina ni Jezú mu Utuminu ua diulu. Athu a kuxi a-nda kala ni ujitu iú?

      9. Athu akuxi a-nda tumina ni Jezú, ni thembu kuxi Nzambi ua mateka ku a sola?

      9 Kála ki tua mono mu Kibatulu kia 7 kia divulu didi, o poxolo Nzuá ua mono mu nzoji “Kambudi [Jezú Kristu] uemana ku Mulundu ua Ziione. [o kididi kiê kia u sobha ku diulu] anga ku kala athu kumoxi ni muène, hâma ia midi ni makuinhi auana ni midi jiuana, ala ni dijina diê ni dijina dia Tata iê, òsoneke bhu mabhômo mâ.” O 144.000 iâ, a nanhi? Nzuá ua tambuijila: “Enhá ene a nhenganana Kambudi, ene a nhunga-nê kuoso-kuoso ku a di tela. Enhá ene a a sumbu mu’axaxe ka mundu ua athu mu ngongo, mu kukala ibundu ia kutomona ia bhakuila Nzambi ni Kambudi.” (Dijingunuinu 14:1, 4) Kiene, ene o akaiedi a fiiele a Jezú Kristu, a a solo phala ku tumina-nê ku diulu. Kioso kia-nda ku a fukununa phala o muenhu ku diulu, “ene hinu à kala mù tumina mu ngongo.” kumoxi ni Jezú. (Dijingunuinu 5:10) Tundé mu izuua ia jipoxolo, Nzambi uene mu sola Jikidistá ja kixikinu phala ku tenesa o mixinda ia 144.000.

      10. Mukonda diahi kima kiambote ku sola Jezú ni 144.000 phala ku tumina o ixi?

      10 O ku sola Jezú ni 144.000 phala ku tumina o ixi, kima kiambote. Mukonda, Jezú uejiia kiebhi kia kala athu ni kiebhi ki i kala o hadi. Phaulu uambe kuma Jezú “u tena kuivua o malamba metu. Mukonda o Nganga ia Dikota muen’iú, a mu thendalele mu ima ioso kala etu-ene, maji sé ngó ku ta kituxi.” (Jihebeleu 4:15; 5:8) Athu a-nda tumina ni muéne, a talele ué o hadi kála athu mu ixi. Ene a bhânge ni ku kamba o kuiuka ni hadi ni mauhaxi. Kienhiki, ene a-nda tendela o maka ene mu bhita ni athu!

      O UTUMINU UA NZAMBI UA-NDA BHANGA IHI?

      11. Mukonda diahi Jezú uambe kuma o maxibulu a tokalele kusamba phala o vondadi ia Nzambi a i bhanga ku diulu?

      11 Kioso Jezú kiambe ku maxibulu mê kuma a tokalele kusamba phala o Utuminu ua Nzambi uize, mu kidi, muéne ua kexile mu zuela kuma ene a tokalele kusamba phala o vondadi ia Nzambi ai bhanga ué “bhoxi kala kiala ku i bhanga ku diulu.” Nzambi uala ku diulu, o vondadi iê ene mu i bhanga koko ku ji-anju ja fiiele. Mu Kibatulu 3 kia divulu didi, tua di longo kuma saí anju ia iibha ia xisa ku bhanga o vondadi ia Nzambi, iu ua bhangesa Adá ni Eva ku ta kituxi. Mu Kibatulu 10 tua-nda di longa dingi ia lungu ni ihi i longa o Bibidia ia lungu ni anju íii ia iibha, a ixana Satanaji o Diabhu. Satanaji ni ji-anju ja solo ku mu kaiela—a exana madimonho—a ehela ku kala ku diulu mu kithangana kofele. Kienhiki, saí ji-anju ki ja kexile mu bhanga o vondadi ia Nzambi ku diulu. Eji ku i bhanga ngó kioso o Utuminu ua Nzambi ueji mateka o ku tumina. Jezú Kristu o Sobha, ueji luua ita ni Satanaji.—Tanga Dijingunuinu 12:7-9.

      12. Izulukutu iiadi iahi ia beta-kota iosoneke mu divulu dia Dijingunuinu 12:10?

      12 O ikanenu ia zuela ku ima ieji bhiti: “Anga ng’ívua dízui dia dikota mu diulu, dixi: “Kiki kueza ubhulukilu ua Nzambi ietu! Kiki o Nzambi ietu uedikiza o unéne uê kuila Muéne Sobha! Kiki o Kristu iê, ua londekeza ki kala o ungana uê! Kuma o mutatedi ua jiphange jetu [Satanaji] a mu lundumuna, ua kexile ku a tatela bhu pholo ia Nzambi muanha ni usuku.” (Dijingunuinu 12:10) Ua mono o ima iiadi ia beta-kota, ia tange mu velusu ia Bibidia? Kia dianga, mu Utuminu ua Nzambi Jezú Kristu ua mateka kiá ku tumina. Kaiiadi, Satanaji a mu kaie ku diulu iu a mu lundumuina mu ngongo.

      13. Ihi ia bhiti ku diulu tundé kia kaie Satanaji?

      13 Ihi ia bheka o izulukutu iiadi íii? Ia lungu ni kima kia bhiti ku diulu, tu tange: “Kala kiki, ku madiulu-phe tanenu-ku, ni enu oso mua tunga momo!” (Dijingunuinu 12:12) Kiene, o ji-anju ja fiiele ku diulu a sangulukile, mukonda dia ku kaia Satanaji ni madimonho mê a lundumuna mu ngongo, kienhiki kia bhekela o ji-anju joso ku diulu ku kála jifiiele kua Jihova Nzambi. Kuenhoko kuala kutululuka kuoso. O vondadi ia Nzambi ene mu i bhanga kiá ku diulu.

      Uadiama, ita, ujibhangânga, ni ku zanga o ixi

      O ku kaia Satanaji ni madimonho mê ku diulu, kia bheka ibhidi mu ixi. O ibhidi ienii ia-nda bhua kiá

      14. O ku kaia Satanaji ku diulu katé bhoxi, ia bhekesa ihi mu ixi?

      14 Maji ihi iene mu bhita mu ixi? O Bibidia izuela: “Lamba dienu mu ngongo ni ku musanza! Mukonda Diabhu ua mi tulukila ni njinda iavulu, kuma muène uejiia kuila o thembu iê ia butu kia.” (Dijingunuinu 12:12) Satanaji uala ni jinda, mukonda dia ku mu kaia ku diulu, ni mu k’jiia kuma o thembu iê ia butu kiâ. Ni njinda ioso, muéne ua mu bheka “malamba,” mu ixi. Tua-nda di longa dingi ia lungu ni “malamba” iá mu kibatulu ku pholo. Maji mu banza kienhiki, ki tu bhangesa kuibhula se kiebhi o Utuminu ua Nzambi ua-nda bhanga kuila o vondadi ia Nzambi a i bhanga mu ixi?

      15. Iebhi o vondadi ia Nzambi ia lungu ni ixi?

      15 Ua lembalala iebhi o vondadi ia Nzambi ia lungu ni ixi? Tua di longo kiá ia lungu ni maka enhá mu Kibatulu 3. Mu Edene, Nzambi uedikisa kuma ua mesena kuila o ixi i kale palaízu mua tunga athu aiuka sé kufuá. Satanaji ua bhangesa Adá ni Eva ku ta kituxi, kiki kia bhangesa kuila o vondadi ia Nzambi ia lungu ni ixi ki i dikumbidile, maji ka i lungulula. O vondadi ia Jihova iemana hanji phala o “ixi-phe i xalela ku athu iá aiuka, ene a i lundula, muene mua tunga, o thembu iâ ki ibhu.” (Jisálamu 37:29) O Utuminu ua Nzambi ua-nda bhanga kiki. Kiebhi-phe?

      16, 17. Ihi i tu longa o divulu dia Daniiele 2:44 ia lungu ni Utuminu ua Nzambi?

      16 Tanga o kikanenu mu divulu dia Daniiele 2:44. Tu tange-mu: “Maji, mu izuua ia jisobha jenhiji, o Nzambi ia diulu ua kà bheka-ku o utuminu ki u xikina dingi ku u jikinisa; o utuminu iú, kà u ehela ku bhita dingi bhu maku ma miji iéngi; uene kiá, ua kà sasujula o mautuminu moso’ama anga a-bhua-ku, maji o uene ua kà xalela ni kutumina mu thembu joso katé ku hádia ni hádia.” Íii i tu longa ihi ia lungu ni Utuminu ua Nzambi?

      17 Kia dianga, íii i tu longa kuma o Utuminu ua Nzambi ueji tumina “mu izuua ia jisobha jenhiji” mba mu thembu ia kuila o jisobha ja mukuá, ji tumina hanji. Kaiadi, íii i tu longa kuma o Utuminu ua-nda kala katé ku hádia. Uene, ua-nda bhingana o jinguvulu jiji. Katatu, kua-nda bhita ita bhu kaxi ka Utuminu ua Nzambi ni mautuminu a ngongo íii. O Utuminu ua Nzambi ua-nda nganhala. Mu disukilu, uene ngó ua-nda kala-ku mu ixi ioso. Kienhiki-phe, athu a-nda sanguluka ni unguvulu ua beta-kota, o ja kexile-ku ndenge.

      18. Kiebhi k’ixana o ita ia sukina mu kaxi ka Utuminu ua Nzambi ni jinguvulu ja ngongo íii?

      18 O Bibidia izuela maka avulu alungu ni ita ia sukina mu kaxi ka Utuminu ua Nzambi ni jinguvulu ja ngongo íii. Mu kifika, iene i longa kuma ni dizubhilu dia zukama, o jinzumbi jaiibha ja-nda fumanesa makutu phala ku nganala o “jisobha mu ngongo.” Phala’hi? “Mu ku a kasa [o jisobha] ku ita ia kizuua kia Dikota kia Nzambi o Muteni-a-Ioso.” O jisobha ja ngongo a-nda ku a ongeka “bhu kididi a k’ixana mu mbimbi ia Hebeleu exi Alumajedone.” (Dijingunuinu 16:14, 16) Kála kia ki tange mu velusu jiiadi jiji, o ita ia sukina mu kaxi ka jinguvulu ja athu ni Utuminu ua Nzambi, a ixana ita ia Alumajedone.

      19, 20. Mukonda diahi o vondadi ia Nzambi ka mu i bhanga luua mu ixi?

      19 Ihi ia-nda bhanga o Utuminu ua Nzambi mu kaxi ka Alumajedone? Xinganeka dingi se iebhi iexile o vondadi ia Nzambi phala o ixi. Jihova Nzambi ua mesenene kuila mu kale athu a iuka mu Palaízu, na mu sidivile. Mukonda diahi kiki ki kia mu dikumbidila lelu? Kia dianga, mukonda tu akua ituxi, tuene mu kata ni kufuá. Tua di longo mu Kibatulu 5, kuma Jezú uafú ko kuetu phala tu kale ni muenhu ua kalelaku. Nange eie ua di lembalala ia izuelelu íii, mu Njimbu ia Nzuá: “Mbata Nzambi ua zola o mundu, katé kia suku mu kubhana Mon’ê umoxi-èlele, phala uoso u mu xikana muène, káfue, maji a kale ni muenhu ki uábhua.”—Nzuá 3:16.

      20 O maka a mukuá ene mu bhita, mukonda athu avulu a bhanga ima ia iibha. Ene a tanga makutu, a nganala ni a bhanga o ndumbu. Ene ka-ndala ku bhanga o vondadi ia Nzambi. Athu a bhanga ima ia iibha, Nzambi ua-nda ku a buika mu ita ia Alumajedone. (Tanga Jisálamu 37:10.) O kima kiéngi ki bhangesa kuila o vondadi ia Nzambi ka mu i bhanga mu ixi, mukonda o jinguvulu kene mu suínisa o mundu ku i bhanga. Jinguvulu ja mukuá kala ni kutena, a bhanga ia iibha. O Bibidia izuela ni kidi kioso: “Muthu u kala mu kutumina mukuá phala ngó ku mu sengulula.”—Ndongixi 8:9.

      21. Kiebhi o Utuminu ua Nzambi ua-nda bhanga o vondadi iê mu ixi?

      21 Kioso kia-nda bhita o ita ia Alumajedone, athu a-nda kala ngó ni unguvulu imoxi, o Utuminu ua Nzambi. O Utuminu iú ua-nda bhanga o vondadi ia Nzambi, ni ku bheka mabesá avulu. Mu kifika, ua-nda buika Satanaji ni madimonho mê. (Dijingunuinu 20:1-3) Kienhiki, kua-nda kala o kutena kua sata ia Jezú, athu ka-nda kata dingi né ngó kufuá. mu unguvulu ua Utuminu, ene a-nda kala katé ku hádia. (Tanga Dijingunuinu 22:1-3.) O ixi ia-nda kituka palaízu. Kienhiki, o Utuminu ua Nzambi ua-nda bhanga kuila o vondadi iê a i bhanga mu ixi, o dijina dia Nzambi a di xile. Íii ijimbulula ihi? Íii ijimbulula kuma ku Utuminu ua Nzambi athu oso a-nda ximana o dijina dia Jihova.

      O UTUMINU UA NZAMBI UA MATEKA THEMBU KUXI?

      22. Kiebhi ki tuejiia kuma o Utuminu ua Nzambi ki ua mateka kioso Jezú kia kexile mu ixi, mba kioso kia mu fukununa?

      22 Kioso Jezú kia zuelele ku akaiedi iê, kuma a tokalele kusamba phala, “utuminu uize,” uedikisa kuma o Utuminu ki ua bhixile luua mu thembu ienioió. O kuila ua bhixile kioso Jezú kia bande ku diulu? Kana, mukonda Phetele ni Phaulu ambe kuma kioso Jezú kia fukunuka, kiene kia dikumbidila o Jisálamu 110:1: “Jihova ua ki ambe kua Ngana iami, uixi: Xikama ku mbandu iami ia madilu, katé ki ngi ku bhanga o jinguma ji kala kibaka kié kia kutula inama.” (Ikalakalu 2:32-35; Jihebeleu 10:12, 13) Kua kexile kithangana kia ku kinga.

      Mu unguvulu ua Utuminu, o vondadi ia Nzambi a-nda ku i bhanga mu ixi kála kiene mu i bhanga ku diulu

      23. (a) O Utuminu ua Nzambi ua mateka ku tumina thembu kuxi? (b) Ihi i tua-nda di longa mu kibatulu ku pholo?

      23 Kueji bhita thembu ikuxi ia ku kingila? Mu 19 dia hâma ja mivu, o alongixi a Bibidia a ki tendela kuma o thembu íii ieji bhixila katé mu 1914. (kia lungu ni muvu iú, tanga o Kibandekesu mu “1914—Muvu uala ni Kijimbuluilu mu Bibidia.”) O izulukutu mu ngongo, ia mateka tundé mu 1914, iedikisa kuma o alongixi a Bibidia a zuelele o kidi. O ki kumbidilu kia ikanenu ia Bibidia kidikisa kuma mu 1914, Kristu a mu tula Sobha, mu Utuminu ua Nzambi ku diulu, ua mateka o ku tumina. Kienhiki, tuala mu “thembu ia butu” ia subhukila Satanaji. (Dijingunuinu 12:12; Jisálamu 110:2) Tu tena ué kuzuela ni kidi kioso kuma o Utuminu ua Nzambi, ua-nda bhanga kuila o vondadi ia Nzambi ai bhanga mu ixi. O kuila njimbu íii ia ku uabhela? Eie u xikina kuma kiki kidi? O kibatulu ku pholo kia-nda ku kuatekesa kuijiia kuma o Bibidia i longa o ima íii.

      O BIBIDIA I LONGA

      • O Utuminu ua Nzambi, o unguvulu ia diulu, Jezú Kristu muéne o Sobha, mu kaxi ka athu mu ixi a solo-bho 144.000 phala ku tumina nê.—Dijingunuinu 14:1, 4.

      • O Utuminu ua mateka ku tumina mu 1914, kioso Satanaji kia mu lundumuna mu ngongo.—Dijingunuinu 12:9.

      • O Utuminu ua Nzambi, ua-nda buika o jinguvulu ja ngongo, o ixi ia-nda kituka palaízu.—Dijingunuinu 16:14, 16.

  • O Kuila Tuala “mu Izuua Isukidila-ku”?
    Mu Kidi Ihi i Longa o Bibidia?
    • KIBATULU DIVUA

      O Kuila Tuala “mu Izuua Isukidila-ku”?

      • Ima iahi ia tange o Bibidia ieji bhita mu izuua isukidila-ku?

      • Ihi izuela o Maka a Nzambi ia lungu ni kiebhi kieji kala athu mu izuua ietu?

      • Ima iahi iambote ia zuela o Bibidia ia lungu ni izuua ietu?

      1. Kuebhi ku tu tena ku di longa ia lungu ni hádia?

      KIOSO ki u mona mu mutelembe ua izunzumbia, nange u dibhula, ‘O ngongo íii ia-nda sukila katé kuebhi?’ Kuene mu bhita ima ia iibha sé ku i kingila, sé ko muthu uejiia se kiebhi kia-nda kala o kizuua kia mukuá. (Tiiaku 4:14) Maji mu kidi Jihova uejiia o ima ia-nda bhita ku hádia. (Izaia 46:10) M’ukulu, o Kizuelu kiê mu Bibidia kia tangele kiá o ima ia iibha ia mu bhita, ni ima iambote ué ia-nda bhita ku hádia.

      2, 3. Ihi iebhula o maxibulu kua Jezú, ni kiebhi muéne kia a tambuijila?

      2 Jezú Kristu ua zuela kuma o Utuminu ua Nzambi ua-nda zubha o kuiibha kuoso mu ixi, anga o ixi ua-nda i kitula palaízu. (Luka 4:43) O athu a mesene kuijiia se thembu kuxi ieji kuíza o Utuminu. Mu kidi, o maxibulu a Jezú a mu ibhuidisa: “Tu tangele, ima iíi mba ia kà bhita thembu kuxi? Kijimbuete kiê kiahi, kia kutukuluka kué, ni kia dizubhilu dia mundu?” (Matesu 24:3) Jezú ua tambuijila kuma, Jihova Nzambi ngó uejiia o thembu ia-nda bhixila o dizubhilu dia mundu. (Matesu 24:36) Maji Jezú ua a tangela o ima ieji bhita mu ixi, ande dia Utuminu ku bheka o kutululuka mu ngongo. Ima ioso ia tange muéne, ia mu bhita lelu!

      3 Ande dia ku di longa o ima ia lungu ni “dizubhilu dia mundu”, tua-nda di longa hanji ia lungu ni ita ia bhiti ku diulu, se ku i mona kua athu mu ixi. O ita íii ia bhiti ku diulu, i tu tokala.

      KUA BHITI ITA KU DIULU

      4, 5. (a) Ihi ia bhiti ku diulu kioso Jezú kia mu bhana o uSobha? (b) Kála ki dikisa o divulu dia Dijingunuinu 12:12, ihi ia bheka o ita ia bhiti ku diulu?

      4 O kibatulu ku dima kia divulu didi, kia jimbulula kuma Jezú Kristu ua kituka Sobha ku diulu ku muvu ua 1914. (Tanga Daniiele 7:13, 14.) Mu kithangana kieniókio kioso Jezú kia mu bhana o Utuminu, muéne ua bhange kima. O Bibidia izuela: “Mu diulu anga mu kala ita. Mingedi [dijina dia mukuá dia Jezú] ni ji-anju jê a lua ita ni mudikixi, [Satanaji o Diabhu] o mudikixi anga u lua ue kumoxi ni ji-anju jê.”a Satanaji ni ji-anju jê jaiibha o madimonho, ka nganhala o ita, kienhiki a a lundumuina mu ngongo. O an’a Nzambi-phe, a sangulukile mukonda Satanaji ni madimonho mê a a kaie. Athu mu ngongo ka sangulukile. Mukonda o Bibidia ia tange: “Lamba dienu mu ngongo . . . Mukonda Diabhu ua mi tulukila, ni njinda iavulu, kuma muène uejiia kuila o thembu iê ia butu kia.”—Dijingunuinu 12:7, 9, 12.

      5 Tala se ihi ia bheka o ita ia bhiti ku diulu. Mu njinda iê Satanaji ueji bheka ibhidi iavulu mu ixi. Kála ki tua-nda di longa, tuala mu izuua ia mu bhita o ibhidi íii. Maji o ibhidi íii ki ia-nda nangena-mu—“o thembu iê ia butu kia.” Katé ué Satanaji ua k’jiia. O Bibidia ixana o izuua íii kála “izuua isukidila-ku.” (2 Timote 3:1) Ki tua tokala ku sanguluka mu kuijiia kuma Nzambi ua-nda zubha o ukexilu uaiibha ua Diabhu mu ngongo! Tua-nda di longa hanji ima iavulu ia lungu ni izuua isukidila-ku ia tange o Bibidia iene mu bhita lelu. Kiki kilondekesa kuila tuala mu izuua ia sukidila-ku, ni kuila o Utuminu ua Nzambi ua-nda bheka o muenhu ua kalelaku ni mabesá kua ió a zolo Jihova. Kia dianga tua-nda di longa ijimbuete iuana iambe Jezú kuma ieji bhita mu thembu ietu.

      IZULUKUTU IA BETA-KOTA MU IZUUA ISUKIDILA-KU

      6, 7. Kiebhi kiene mu di kumbidila o izuelelu ia Jezú ia lungu ni nzala, ni ita mu izuua ietu?

      6 “Mbata akua’xi imoxi a kà di kuata ni akua’xi iamukuá; kilômbo kia kà balukila kilômbo kiamukuá.” (Matesu 24:7) Mazunda ni mazunda a athu afú mu ita mu mivu ia bhiti. Saí diiala mukua musoso mukua Britaniku ua soneka: “O 20 a hama exile mivu ia ufumbe. . . . O mivu íii iexile o mivu ia bhiti dingi o ita, mivu ia mukua ndenge.” Kála kia zuela o Worldwatch Institute (xikola): “Athu afú mu ita tundé mu muvu ua 1900, katé mu muvu ua 2000 a beta-kota, o afú mu ita tundé mu K.K. (kithangana kia Kristu) katé mu muvu 1899 ndenge.” Mazunda ni mazunda athu afú, mukonda dia ita tundé mu muvu ua 1914. Né muene tuejiia o ndolo ia ku funda o ndandu i tua zolo, ki tu tena ku sokesa ni jindolo jiji, ja mazunda a mivu ni mivu ia mu bhua.

      Izunzumbya ya izuwa isukidilaku: bomba yamubaza, mona wabhele mukonda dya kukamba kudya, kiphululu kya ita, muthu amujika kwala o matadi mukonda dya kitungutu kya ixi

      7 “Kua kà kala nzala.” (Matesu 24:7) O alongixi a zuela kuma o idima ia dimendala kiavulu mu 30 a mivu a bhiti. Né kiki, o kudia kuene mu kamba, mukonda athu avulu kala ni kitadi kia ku sumba o kudia. Athu avulu ene mu kala ni nzala. Kala ni mábhia phala kudima. Saí athu mu jixi ja mukuá, kala ni kitadi kia ku sumba o kudia izuua ioso. Kienhiki, athu iâ ene mu bhita ni nzala. O (Organização Mundial da Saúde) ia zuela kuma o ku zetuka kuene mu jibha midi itanu ia ana-ndenge mu muvu umoxi ngó.

      8, 9. Ihi ilondekesa kuma o kikanenu kia Jezú kia lungu ni itungutilu ni mabhebhu iene mu dikumbidila?

      8 “Oxi ia-ndu tunguta kiavulu.” (Luka 21:11) Kia lungu ni U.S. Geological Survey, tundé mu muvu ua 1914 mua bhiti kiá 17 dia itungutilu ku muvu, iene mu bula jinzo ni ku jikula o mavu. Kiki-phe mu mivu ioso kuene mu kala itungutilu iene mu bula ndumba ia jisabhalalu. Ia mukuá ixi: “O itungutilu ia jibha hama ni mazunda ia athu mu 100 ia mivu ia bhiti, o mala a unjimu a sosola ngó bhofele o kalunga.”

      9 “Ku bhita . . . mabhebhu.” (Luka 21:11) Sumbala o kuijiia kua jimesene ia ku saka o mauhaxi kua mu banda, o mauhaxi o’kulu ni mauhaxi a lelu a talesa hadi iavulu ku athu. Saí njimbu uambe kuma 20 a uhaxi a ejiia kiambote ku mundu uoso—kála kikohonu, dibhuabhua, ni kabhualala—ene mu vula dingi mu izuua ietu, kienhiki mauhaxi a mukuá a bhonzo ku a saka. Mu kidi, kua moneka dingi 30 a mauhaxi. A mukuá kévu milongo, ene mu jibha athu.

      O UKEXILU UA IIBHA UA ATHU MU IZUUA ISUKIDILA-KU

      Izunzumbya ya izuwa isukidilaku: haxi, athu azolo o kitadi ni jihanji ja xitu, mwiji wala ni maka, masoladi ala mu ita

      10. Ukexilu uahi ua athu izuela o divulu dia 2 Timote 3:1-5 i ua mu mona lelu kua athu?

      10 O Bibidia ki i tanga ngó o ima ia mu bhita mu ngongo, izuela ué kuma mu izuua isukidila-ku o athu eji kala ni ukexilu ua iibha. O poxolo Phaulu ua tange kiebhi kieji kala athu mu izuua isukidila-ku. Mu divulu dia 2 Timote 3:1-5 (Tanga), tu tange: “Mu izuua isukidila-ku kuanda kuiza jithembu jabhonzo.” Phaulu uambe kuma athu eji kala kiki:

      • athu a ka kala azodi a ene ngó

      • azodi a kitadi

      • a xibhaka o jitata

      • a kamba kisakidilu

      • sé henda ia muthu

      • keji kufikisa jihanji

      • a ka kala kála iama ia muxitu

      • azodi a jivondadi jâ, ki azodi a Nzambi kana

      • Ku kanga a kuata kídifua kala kia ku xila Nzambi, maji ki kalakala o kutena kua Nzambi-phe a ditunu-kiu

      11. Kiebhi o divulu dia Jisálamu 92:7, dilondekesa ihi ia-nda bhita ni athu abhukumuka?

      11 Tuene mu mona athu kála iâ mu mbanza ietu? Kiene, tuene mu mona. Athu avulu ala ni ukexilu ua iibha. Kiki kilondekesa kuma kua kambe ngó bhofele, Nzambi ua-nda kua buika, kala kizuela o Bibidia: “Sumbala abhukumuka a fuafua muene kala iangu, abhanga o ima ia mangonha u sanga a benha; maji sai bhoso bhua buidila kumoxi, aia muene nzaká!”—Jisálamu 92:7.

      IZULUKUTU IAMBOTE!

      12, 13. Kiebhi-phe o “kuijiia kua kidi” kua k’aia ni ku di bandekesa katé “bhua kà suka o thembu”?

      12 Mu izuua isukidila-ku kuezala muene ni malamba avulu, kála kia zuela o Bibidia. Sumbala o ngongo íii iezala ni malamba, maji kuene mu bhita izulukutu iambote mu kaxaxi ka abhezi a Jihova.

      13 “O kuijiia-phe kua k’àia ni ku dibandekeza,” kála kia tange o Bibidia mu divulu dia Daniiele. Thembu kuxi ki kieji bhita? Kieji bhita katé “bhua kà suka o thembu.” (Daniiele 12:4) Tundé ku 1914, Jihova uene mu kuatekesa athu a mesena ku mu sidivila, mu kuijiia kiambote o ilongesu ia Bibidia. Ene a zolo ku di longa o kidi kia lungu ni dijina dia Nzambi ni kikanenu kiê, kia lungu ni sata ia Jezú Kristu ni ukexilu ua athu afú, ni difukunukinu. O abhezi a Jihova a di longa ué ku kala ni ukexilu uambote u bhekela kijingu kua Nzambi. Ene a di longa ué se Utuminu ua Nzambi ihi, ni ihi ia-nda bhanga phala ku zubha o maka oso mu ixi. Ihi ia bhanga ni ilongesu íii? O kibhuidisu kiki ki bhangesa kuila tu di longa dingi ia lungu ni kikanenu kia kamúkua kia mu dikumbidila mu izuua isukidila-ku.

      Jimbangi ja Jihova mu jixi javulu, amuboka o njimbu yambote ya Utuminu mumadimi avulu

      “O njimbu iíi Iambote ia Utuminu ua Nzambi, ia bhingi ku i tula mu ngongo ioso.”—Matesu 24:14

      14. Katé kuebhi kuene mu boka o njimbu iambote ia Utuminu lelu, ni a nanhi a mu i boka?

      14 “O Njimbu iíi Iambote ia Utuminu ua Nzambi, ia bhingi ku i tula mu ngongo ioso,” Jezú Kristu uambe mu kikanenu kiê kia lungu “ni dizubhilu dia mundu.” (Tanga Matesu 24:3, 14.) Mu ngongo ioso, o njimbu iambote ia Utuminu—o Utuminu uebhi, ihi ia-nda bhanga, ni kiebhi ki tu tena ku tambula o mabesá mê—ia mu boka mu 230 a jixi ni mu 400 a mazui. Jimidi ja Jimbangi ja Jihova a mu boka ni ku suína kuoso o njimbu iambote ia Utuminu. Ene a tundu mu “ifuxi ioso, ni mu miji ioso, ni mu madiembu moso, ni mu madimi moso.” (Dijingunuinu 7:9) O Jimbangi ene mu longa o Bibidia, ku jimidi ja athu a mesena kuijiia se mu kidi ihi i longa o Bibidia. Iá madiuanu a dikota a kikanenu ene mu dikumbidila, bhenge-bhenge tundé kia zuela Jezú kuma o Jikidistá ja kidi, eji ‘kua zemba ku mundu uoso.’—Luka 21:17.

      IHI I UA-NDA BHANGA?

      15. (a) Mukonda diahi eie u xikana kuma tuala mu izuua isukidila-ku? (b) Ihi ia-nda jimbulula “o dizubhilu” phala o jinguma ja Jihova, ni ió ene mu belesela o Utuminu ua Nzambi?

      15 Tundé kia mateka ku dikumbidila o ikanenu ia Bibidia, eie ki u xikana kuma tuala mu izuua isukidila-ku? Kioso kia-nda zubha ku tula o njimbu íii iambote katé ku maxokololo, kála kia mesena Jihova “o dizubhilu” dia-nda kuíza. (Matesu 24:14) “O dizubhilu” dilombolola o kizuua kia-nda zubha Nzambi o kuiibha mu ixi. Phala ku buika oso a Mu bhukumukina, Jihova ua-nda tumina Jezú ni ji-anju jê. (2 Tesalonika 1:6-9) Satanaji ni madimonho mê ka-nda nganala dingi o ifuxi. Kienhiki, o Utuminu ua Nzambi u zediuisa oso a belesela o unguvulu uê uaiuka.—Dijingunuinu 20:1-3; 21:3-5.

      16. Ihi i ua tokala ku bhanga?

      16 Tuejiia kuma o mundu ua Satanaji ua zukama ku u buika, tua tokala ku dibhula, ‘Ihi i nga tokala ku bhanga?’ Kia uabha ku kolokota ku di longa ia lungu ni Jihova, ni itumu iê ko kuetu. (Nzuá 17:3) Kolokota ku di longa ia lungu ni ilongesu ia Bibidia. Kolokota ku dilunga ni athu akamúkua ene mu bhanga ué o vondadi ia Jihova. (Tanga Jihebeleu 10:24, 25.) Bandekesa o kuijiia kua kidi kuene mu bhana Jihova Nzambi ku mundu uoso, bhanga ioso phala ku kala ni ídifua iambote ku muenhu uê, phala ku sangulukisa Nzambi.—Tiiaku 4:8.

      17. Mukonda diahi o kibuikilu kia athu a iibha ia-nda tukumuisa athu avulu?

      17 Jezú uambe kuma athu avulu keji xikana kuma tuala mu izuua isukidila-ku. O kibuikilu kia athu a iibha kia-nda bhixila sé ene ku kijiia. Kála muii mu usuku, kia-nda tukumuisa athu avulu. (Tanga 1 Tesalonika 5:2.) Jezú ua dimuna: “Uila kia kexile mu izuua ia Noué, ni kia kà tukuluka Mon’a Muthu ue kiene. Mbata kia kexile mu izuu’omo, kioso dilúviu kiluua diza, a kala mu kúdia, a kala mu kúnua, ahatu ni mala a kala mu sakana, a bhana mu sakana, katé kizuua kia bokona Noué mu álaka. Kejidile kima katé dilúviu dia menha ki dia tula dí dia a kungulula ene oso. Ni kia kà tukuluka Mon’a Muthu ue kiene.”—Matesu 24:37-39.

      18. Kudimuna kuahi kia Jezú tua tokala ku xikana?

      18 Kienhiki, Jezú uambela o jingivuidi jê: “Alukenu-phe, ki mu di jimbe! Mixima ienu ni i biluke ia neme ni kúdia jifesa, ni kunua uhôlua, ni makubhindama ma muenhu iú, kizuua kiókio ni ki mi tukumuise kala mubhetu. Mukonda kizuua kiki, kiene ki kia-nda kuiza kala mubhetu ku thandu dia oso a tungu mu ngongo. Uila kiki, di langienu-phe ithangana ioso, ni kudionda mu kusamba, phala mu tene kubhuluka ku ima ioso iíi, ni kuimana nzànza bhu pholo ia Mon’a Muthu.” (Luka 21:34-36) Tua tokala ku xikana o milongi ia Jezú. Mukonda diahi? Mukonda oso a a zolo kua Jihova Nzambi ni kua “Mon’a Muthu,” Jezú Kristu, a kingila kua bhulula ku dizubhilu dia mundu ua Satanaji, phala a kale ku mundu ubhe ua zukama!—Nzuá 3:16; 2 Phetele 3:13.

      a Phala kuijiia dingi kuma Mingedi, o dijina dia mukuá dia Jezú Kristu, tanga o Kibandekesu mu “Nanhi Mingedi, Kota Dia Ji-anju?”

      O BIBIDIA I LONGA

      • O izuua isukidila-ku a i tange kuma kueji kala ita, nzala, kutunguta, ni mabhebhu.—Matesu 24:7; Luka 21:11.

      • Mu izuua isukidila-ku, athu a ka kala azodi a ene ngó, ia kitadi, ni azodi a jivondadi jâ, maji ki azodi a Nzambi kana.—2 Timote 3:1-5.

      • Mu izuua isukidila-ku, o njimbu iambote ia Utuminu ua Nzambi, ia bhingi ku itula mu ngongo ioso.—Matesu 24:14.

  • O Ji-anju—Ji tu Bhanga Ihi
    Mu Kidi Ihi i Longa o Bibidia?
    • KIBATULU KUINHI

      O Ji-anju—Ji tu Bhanga Ihi

      • O kuila o ji-anju ji kuatekesa athu?

      • Kiebhi o ji-anju ja iibha jene mu longesa athu?

      • O kuila tua tokala ku kala ni uôma ua ji-anju ja iibha?

      1. Mukonda diahi tua tokala ku di longa ia lungu ni ji-anju?

      PHALA kuijiia muthu, tua tokala kuijiia ima ia lungu ni muiji uê. Kiene kimoxi ué, phala kuijiia Jihova Nzambi, tua tokala ué kuijiia o muiji uê, o ji-anju. O Bibidia izuela kuma o ji-anju “an’a Nzambi.” (Jobe 38:7) Kiebhi o kididi kiâ, mu vondadi ia Nzambi? O kuila ene a bhanga kima ku athu mu ngongo? O kuila o ji-anju ji bhanga kima ku muenhu uê? Se kiene, ihi ia bhanga?

      2. Nanhi ua bhange o ji-anju, kuene jikuxi?

      2 O Bibidia i tumbula o ji-anju, jihâma ja ji veji. Ndoko tu di longe dingi ia lungu ni ji-anju. Nanhi ua bhange o ji-anju? O divulu dia Kolose 1:16, dizuela: “Mukonda ima ioso Nzambi ua i bhangela mua muéne [Jezú Kristu], ni ku diulu, ni mu ngongo.” Ana oso ku diulu a exana ji-anju, a ji bhange kuala Jihova Nzambi ni Mon’ê ua dianga. Kuene ji-anju jikuxi? O Bibidia ilondekesa kuma kuala jihâma, ni mazunda a ji-anju, joso jala ni kutena.—Jisálamu 103:20.a

      3. Ihi i tu tangela o divulu dia Jobe 38:4-7, ia lungu ni ji-anju?

      3 O Maka a Nzambi, o Bibidia, i tu tangela kuma kioso kia bhange o ixi, o “an’a Nzambi oso anga a kala mu tana.” (Jobe 38:4-7) O ji-anju, jene ja dianga o ku ji bhanga, ande dia ku bhanga athu, ni ixi. O velusu íii ia Bibidia, ilondekesa ué kuma o ji-anju, “ja kexile mu kuimbila kumoxi ni kusanguluka.” Tala kuma, “o an’a a Nzambi oso” a sangulukile kumoxi. M’ukulu o ji-anju joso, ja kexile muiji umoxi ngó mu ku sidivila Jihova Nzambi.

      KIKUATEKESU NI KILANGELU KIA JI-ANJU

      4. Kiebhi kilondekesa o Bibidia kuila o ji-anju ja mesena o mbote mu ima i bhanga o athu?

      4 Tundé kia mono ku bhanga o dikaza dia dianga, o ji-anju ja mesena o mbote ia athu, ni a-ndala kuila o vondadi ia Nzambi a i bhanga. (Jisabhu 8:30, 31; 1 Phetele 1:11, 12) Mu ku bhita thembu, o ji-anju ja mono kuila saí athu ka kexile mu sidivila o Mubhangi uâ, ua henda. Sé phata, kiki kia luualesa o ji-anju. Kienhiki, kioso muthu kia vutuka kua Jihova, “o kusanguluka kuvula ku pholo ia ji-anjo.” (Luka 15:10) Mukonda dia ku mesena o mbote ia jiselevende ja Nzambi, ki kima kia ku diuana o kuijiia kuma Jihova u tumina o ji-anju jê, ku langidila o jiselevende jê mu ixi. (Tanga Jihebeleu 1:7, 14.) Tu di longe o ji phangu.

      Anju yamulanga Daniyele mu dikungu dya jihoji

      “Nzambi iami uatumina anjo iê, iú uajika o makanu ma jihoje.”—Daniiele 6:22

      5. Ji phangu jahi ja kikuatekesu kia ji-anju ji tu sanga mu Bibidia?

      5 Saí kizuua, anju jiiadi ja kuatekesa Lote, ni an’ê phala ku bhuluka, kioso kia buika o mbanza ia iibha ia Sodoma ni ia Ngomola, ia a katula mu mbanza. (Dimatekenu 19:15, 16) Ki kua bhiti jihâma ja mivu, o polofeta Daniiele a mu takula mu dikungu dia jihoji, maji muéne ka mu kuama, muéne uambe: “Nzambi iami uatumina anjo iê, iú uajika o makanu ma jihoje.” (Daniiele 6:22) Mu hâma ia dianga ia mivu mu kithangana kia Kristu, saí anju ia bhulula poxolo Phetele mu kaleia. (Ikalakalu 12:6-11) Katé ué o ji-anju ja kuatekesa Jezú, kioso kia mateka o ukunji uê mu ixi. (Marku 1:13) Ande dia Jezú kufuá, saí anju ia moneka kua Jezú, “i mu suinisa.” (Luka 22:43) Íii ia kolokotesa kiavulu Jezú mu kithangana kia beta-kota ku muenhu uê!

      6. (a) Kiebhi o ji-anju kia langa o mundu ua Nzambi lelu? (b) Ibhuidisu iahi i tua-nda di longa kindala?

      6 Lelu, o ji-anju ki jene mu moneka dingi ku jiselevende ja Nzambi mu ixi. Sumbala etu ki tu tena ku ji mona, né kiki, o ji-anju ja Nzambi ene mu langa hanji o mundu uê, bhenge-bhenge mu ukexilu ua nzumbi. O Bibidia izuela: “Anjo ia Jihova i kala jinga ku kilangidilu kia iá a mu kuatela uôma, hé u a kudila.” (Jisálamu 34:7) Mukonda diahi o izuelelu íii ia tokala ku tu kolokotesa? Mukonda kuala ji-anju ja iibha, a-ndala ku tu bhanga kia iibha! Ene a nanhi? A tundu kuebhi? Phala tuijiie, ndoko tu di longe hanji ima ia bhiti mu dimatekenu dia musoso ua mundu.

      JI-ANJU JA IIBHA JINGUMA JETU

      7. Kiebhi Satanaji kiene mu bhangesa athu ku bhukumukina Nzambi?

      7 Kála ki tua di longo mu Kibatulu 3 kia divulu didi, saí anju ia kexile ni ibanzelu ia iibha ia ku tumina akuâ, iu ua bhukumukina Nzambi. O anju íii ia kituka Satanaji o Diabhu. (Dijingunuinu 12:9) Mu hâma ia 16 dia mivu, kioso Satanaji kia bhange Eva ku bhukumuka, muéne ua tenene ué ku nganala athu avulu m’ukulu, né kiki kua kexile hanji athu a kixikinu kua Nzambi, kála Abele, Enoko, ni Noué.—Jihebeleu 11:4, 5, 7.

      8. (a) Kiebhi o ji-anju ja mukuá ja kituka madimonho? (b) Phala ku bhuluka ku Dilúvio mu izuua ia Noué, ihi ia bhange o madimonho?

      8 Mu izuua ia Noué, o ji-anju ja mukuá a bhukumukine Jihova. Ene a xisa o kididi kiâ ku muiji ua Nzambi ku diulu, eza mu ixi, a kituka athu mu xitu. Mukonda diahi? Tu tange mu divulu dia Dimatekenu 6:2: “Bhenhobho an’a Nzambi a mala, a mona an’a athu a ahatu, kuma auabha; anga a sakana ahatu oso a a uabhela-bhu.” Maji Jihova Nzambi, ka uabhela o ima ia bhange o ji-anju jiji, mu ku dilunga ni an’a a ixi. Muéne ua tumikisa o dilúvio mu ixi ioso, iú ua zubha o kuiibha kuoso, ua bhulula ngó o jiselevende jê. (Dimatekenu 7:17, 23) Kienhiki, o ji-anju ja bhukumuka, mba madimonho, a xisa mikutu iâ ia xitu, ia a vutuka dingi ku diulu kála jinzumbi. Ene akexile ku mbandu ia Diabhu, muéne ua kituka “kota dia madimonho.”—Matesu 9:34.

      9. (a) Ihi ia bhiti ni madimonho kioso kia vutuka ku diulu? (b) Ihi i tua-nda di longa ia lungu ni madimonho?

      9 Kioso o ji-anju ja bhukumuka, ki ja vutuka ku diulu, ene ni nguvulu iâ, Satanaji, ka a xikinikine dingi ku diulu. (2 Phetele 2:4) Kindala ene ka tena dingi ku kala ni mikutu mu xitu, maji ene a nganala hanji athu. Mu kidi, ni kikuatekesu kia madimonho, Satanaji “mukua kunganala o mundu uoso.” (Dijingunuinu 12:9; 1 Nzuá 5:19) Kiebhi-phe? O madimonho ala ni ukexilu uâ, ua ku nganala athu. (Tanga 2 Kolindo 2:11.) Ndoko tu di longe o maukexilu a ku nganala.

      O MADIMONHO A NGANALA KIEBHI

      10. O uanga ihi?

      10 O madimonho a nganala athu ni uanga. O ima ia uanga iala kumoxi ni madimonho, ki kale eie muene, mba bhu kaxaxi ka kimbanda. O Bibidia izuela kuila ku kala ni uanga kituxi, anga i tu kidika phala ku dilanga ku ima ioso ia lungu ni uanga. (Ngalásia 5:19-21) Phala o madimonho, o uanga uala kála o kixika kia bhanga o mutambi, phala ku kuata jimbiji. O mutambi a jimbiji, u kuata ixika iavulu phala ku thamba. Kiene kimoxi, o madimonho a kuata uanga uavulu phala ku nganala athu a ukexilu uoso.

      11. O kuzambula ihi, ni mukonda diahi ki tua tokala kuzambula?

      11 O kixika kia kamúkua kia madimonho phala ku nganala athu, o kuzambula. O kuzambula ihi? O ku mesena kuijiia ia-nda bhita ku pholo, ia lungu ni kima ki ua kambe ku k’ijiia. Kuala mauzambuilu a kamúkua a ukexilu ua jithéthembua, ua mikanda, ni jinzoji. Sumbala athu a banza kuila o kuzambula kima kiambote, o Bibidia ilondekesa kuila o imbanda a kalakala kumoxi ni madimonho. Kienhiki, o divulu dia Ikalakalu 16:16-18, dizuela kuma o dimonho diene “muzambula” dia bhangesa o kilumba ku “kithûtha kia kuzambula.” Maji muéne ka kexile dingi muzambula, kioso kia mu katula o dimonho mu mukutu uê.

      1) Kilondekesu kya jithethembwa; 2) Mutangi walukwaku wamutonginina lukwaku lwa muhatu; 3) Diyala ni jikalatá ja kuzambula; 4) Bola ya cristale

      O madimonho ala ni ukexilu uavulu ua ku nganala athu

      12. Mukonda diahi kiluezu ku zuela ni ma-difundu?

      12 O ukexilu ua mukuá ua madimonho ku nganala athu, o kua bhangesa kuzuela ni athu afú kiá. Athu a di kuata mukondo kioso kia funda o jindandu jâ, a a nganala ni ilongesu ia makutu, ia lungu ni athu afú. O imbanda nange a bhana njimbu, mba a zuela mu dízui dia difu, ni muthu uafú. Kienhiki, athu avulu a xikina kuila o athu afú, ala hanji ku muenhu mu kididi kiéngi, anga a tena ku kuatekesa athu ala ku muenhu, ku di bhana ni mukondo uâ. Maji o “kikuatekesu” kia difu kála kiki, kia makutu ni kia iibha. Mukonda diahi? Mukonda o madimonho, a tena ku fikisa o dízui dia muthu uafú, ni ku bhana njimbu ku kimbanda ia lungu ni athu afú. (1 Samuuele 28:3-19) Kienhiki, kála ki tua di longo kiá mu Kibatulu 6, muthu uafú kiá, kale dingi ku muenhu. (Jisálamu 115:17) Kienhiki, “athu oso a mu kuibhula phangu ku ma-difundu” a mu a nganala ku jinzumbi ja iibha, a xisa ku bhanga o vondadi ia Nzambi. (Tanga Matendelelu 18:11; Izaia 8:19) Kienhiki, ua tokala ku dilanga, ni ku dituna o ixika ia madimonho ia ku nganala.

      13. Kiebhi kiene mu bhanga athu avulu phala ku di bhulula ku uôma ua madimonho?

      13 O madimonho kene mu nganala ngó, ene ué a kuatesa uôma ku athu. Lelu, Satanaji ni madimonho mê, ejiia kuila “o thembu iê ia butu kia” ande dia kibuikilu kiâ, ene a-ndala ku nganala ni ku suína kuoso. (Dijingunuinu 12:12, 17) Kienhiki, mazunda athu akexile ni uôma ua ima ia iibha ia madimonho, ene mu tena ku xisa o ima íii. Kiebhi kia bhanga kiki? Ihi ia tokala o muthu ku bhanga, se uala hanji ni uanga?

      KIEBHI TU TENA KU DILANGA KU JINZUMBI JA IIBHA

      14. Kála o Jikidistá m’ukulu mu Efezo, kiebhi ki tu tena ku dilanga ku jinzumbi ja iibha?

      14 O Bibidia i tu tangela kiebhi ki tu tena ku dilanga ku jinzumbi ja iibha. Tu di longe hanji, o phangu ia Jikidistá mu hâma ia dianga ia mivu, mu mbanza ia Efezo. A mukuá akexile mu kalakala ni uanga, ande dia ku kala Jikidistá. Kioso kia-ndalele kiá ku xisa o uanga, ihi ia bhangele? O Bibidia izuela: “Sai ue athu k’atolo, a tambuile uanga, a bheka o madivulu mâ, anga a ma ta mu tubhia ku mesu ma mundu.” (Ikalakalu 19:19) Mu kuoha o madivulu mâ a kuzambula, o Jikidistá jiji, a xisa o phangu phala athu oso a-ndala ku dituna o jinzumbi ja iibha lelu. Athu a-ndala ku sidivila Jihova, a tokala kuoha o ima ioso ia lungu ni uanga. Kála madivulu, isoneku, ni jifilime, ni mimbu, i suínisa ku bhanga o ima ia uanga. Ia mukuá ué, ia lungu ni dikulusu, mba ima ia mukuá, phala kua fikila ku ima ia iibha.—1 Kolindo 10:21.

      15. Phala ku bhânga ni ima ia iibha ia madimonho, tua tokala ku bhanga ihi?

      15 Kioso o Jikidistá ja Efezo kia te o madivulu mâ a kuzambula mu túbhia, o poxolo Phaulu ua a sonekena: “Tu lua . . . ni ifuxi ia jinzumbi.” (Efezo 6:12) O madimonho ka-nda hemena mba ku bhuila. Ene a mu bhanga ioso phala ku nganala athu. Kienhiki, o Jikidistá ja tokala ku bhanga dingi ihi? Phaulu uambe, “Ambatenu jinga ue o ngubu ia kuxikana, phala mu tene kujima na-iu o mifula ia Diabhu [Satanaji] ia uama tubhia.” (Efezo 6:16) Se o kixikinu kietu kia kolo muene, tua-nda tena ku bhânga ni ku suína mu ima i bhanga o madimonho.—Matesu 17:20.

      16. Kiebhi ki tu tena ku kolokotesa o kixikinu kietu?

      16 Kiebhi-phe tu tena ku kolokotesa o kixikinu kietu? Mu ku di longa o Bibidia. O ku kolokota kua ilumbu, kuejila mu ku kolokota ku kabhoko ké. Kiene kimoxi, o ku kolokota kua kixikinu kietu, kia bhingi ku kolokota mu kuijiia o Maka a Nzambi, o Bibidia. Se tu tanga, ni ku di longa izuua ioso o Bibidia, o kixikinu kietu kia-nda kola. Kála o ilumbu ia nguzu, o kixikinu kiki kia-nda tu kuatekesa ku dilanga ku ima ia jinzumbi ja iibha.—1 Nzuá 5:5.

      17. Ihi i tua tokala ku bhanga, phala tu suíne o ku dituna o madimonho?

      17 O Jikidistá ja Efezo a bhingile ku bhanga dingi ihi? Ene a bhingile ku dilanga, mukonda akexile mu mbanza muezalele ni madimonho. Kienhiki, Phaulu ua ambela kuila: “Mu i bhanga jinga ni kusamba, . . . Sambenu jinga ithangana ioso, mu ku mi endesa kuala o Nzumbi ia Nzambi.” (Efezo 6:18) Etu ué tuala mu ngongo iezala ni madimonho, kienhiki, tua tokala kusamba kua Jihova, phala ku bhinga o kikuatekesu kiê, ki tu suínisa phala ku dituna o madimonho. Kidi muene, etu tua tokala ku tumbula o dijina dia Jihova mu musambu uetu. (Tanga Jisabhu 18:10.) Kienhiki, tua tokala ku suína mu samba kua Nzambi phala na “tu kudile ku Dimonho”, Satanaji o Diabhu. (Matesu 6:13) Jihova ua-nda tambuijila o musambu uetu.—Jisálamu 145:19.

      18, 19. (a) Mukonda diahi tu tena ku xikina kuila tua-nda nganhala mu ku luua ni jinzumbi ja iibha? (b) Kibhuidisu kiahi kia-nda tambuijila mu kibatulu ku pholo?

      18 O jinzumbi ja iibha, jala ni kutena kua ku nganala athu, maji ki tua tokala ku kala ni uôma uâ, tua tokala ku luua ni Diabhu, ni ku zukama dingi kua Nzambi, mu ku bhanga o vondadi Iê. (Tanga Tiiaku 4:7, 8.) O kutena kua jinzumbi ja iibha jala ni disukilu. Ene a a bhana kaxtiku mu izuua ia Noué, anga a-nda ku a fundisa ku hádia. (Juda 6) Lembalala ué kuma, etu tuala ni dilangelu dia ji-anju ja Jihova. (2 Jisobha 6:15-17) O ji-anju jiji, ja-ndala ué ku tu mona ku tunda kiambote mu luua ni jinzumbi ja iibha. O ji-anju jiji ji tu kolesa. Ndoko tu zukame kua Jihova, ni ku muiji uê ua ji-anju ja fiiele. Tua tokala kueha ué o ukexilu uoso ua uanga, ni ku xikana o milongi ia Maka a Nzambi. (1 Phetele 5:6, 7; 2 Phetele 2:9) Kienhiki, tu tena ku xikina kuma tua-nda nganhala, mu ku luua ni jinzumbi ja iibha.

      19 Maji mukonda diahi Nzambi uene mu kuehela o jinzumbi jiji ja iibha, ku bhangesa athu ku tala o hadi? O kibhuidisu kiki a-nda ki tambuijila mu kibatulu ku pholo.

      KIEBHI KI TU TENA KU DILANGA KU JINZUMBI JA IIBHA

      • Texi o ima ioso ia lungu ni uanga

      • Di longe o Bibidia

      • Samba kua Nzambi

      a O divulu dia Dijingunuinu 5:11 dizuela ia lungu ni ji-anju: “O konda iâ ia tena jimidi ni jimidi ja ndumba!” (Tala ku luji) Kienhiki, o Bibidia ilondekesa kuma o jimidi ni jimidi ja ji-anju, a ji bhange.

      O BIBIDIA I LONGA

      • O ji-anju ja fiiele, ene mu kuatekesa o jiselevende ja Jihova.—Jihebeleu 1:7, 14.

      • Satanaji ni madimonho mê, ene mu nganala athu, ni kua katula mu njila ia Nzambi.—Dijingunuinu 12:9.

      • Se u bhanga o vondadi ia Nzambi ni uzoka ni Diabhu, Satanaji ua-nda ku lenga.—Tiiaku 4:7, 8.

Madivulu Muoso Kimbundu (2008-2025)
Kutunda
Kubokona
  • Kimbundu
  • Kuwanena akwenu
  • Yakuwabhela
  • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
  • Ijila
  • Kikutu Kyetu
  • Definições de privacidade
  • JW.ORG
  • Kubokona
Kuwanena akwenu