Milongi Phala o Yônge, Ukexilu wa Ukidistá ni Ukunji Wetu

6-12 YA KATATU

VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | DIMATEKENU 1-2

“Jihova wa Bhange Myenyu mu Ixi”

(Dimatekenu 1:3, 4) Nzambi anga u zwela, wixi: Kuma kúkye; kuma anga ku zela, ku kala mukengeji. ⁴ Nzambi anga u mona mukengeji kuma wa wabha; Nzambi anga u wana o mukengeji ni kitombe.

(Dimatekenu 1:6) Nzambi anga u zwela, wixi: Ku kale muthandu mwaxaxi ka menya, menya ni menya ma di kalele.

(Dimatekenu 1:9) Nzambi anga u zwela, wixi: Menya bhoxi a dyulu a bhongoloke kididi kimoxi, mavu makukuta ma tomboloke. Anga ki bhita kyenyiki.

(Dimatekenu 1:11) Nzambi anga u zwela, wixi: Ixi i sabhuke yangu, ni idima i bhana mbutu, ni mixi i bhana ibundu, ku idifwa-idifwa, kala kidifwa ni mbutu yê moxi, i kale mu ngongo. Anga ki di bhanga kyenyiki.

it-1 583 §6-8

Ibhangelu

Mu Kizuwa kya Dyanga, kyoso Nzambi kyambe, “ku kala mukengeji,” nange kwa moneka mukengeji wa dimwange wa sombokele o matuta, sumbala o wene ki u mwikine luwa o ixi. Nange wayi ni ku di mwika kamwanyu kamwanyu kala kya londekesa o mulunguludi J. W. Watts: “O mukengeji wa moneka kamwanyu kamwanyu.” (Di 1:​3, [Tradução Distintiva de Gênesis]) Nzambi wa bhangesa kwila o mukengeji u diwana ni kitombe. O mukengeji u wixana dikumbi, o kitombe u k’ixana usuku. Kiki kilondekesa kwila o ixi ya kexile mu nyunga bhu kididi kimoxi mu kulungila ku mwanya, mu kiki o jimbandu ja ixi jeji tena kukala mbandu mukengeji mbandu kitombe.​—⁠Di 1:​3, 4.

Mu Kizuwa kya Kayadi, Nzambi wa bhange dibinza, mu ku wanuna o “menya ni menya.” Sayi menya yá a xala mu ixi, maji mbandu yavulu ya menya wa a bandesa bhulu, o bhu kididi bhwa kexile o menya yá, kyá kituka dibinza dya dyulu. Nzambi wexana o dibinza didi, dyulu, maji kya lungu ni ixi, mukonda k’ambe kwila o menya ala mu dibinza a lungu we ni jithéthembwa, mba ima yengi yala mu dyulu.—Di 1:6-8; tala EXPANSÃO, mu Perspicaz ya phutu.

Mu kutena kwê, mu Kizuwa kya Katatu, Nzambi wa bhongolwele o menya, anga ku moneka o mavu a kukuta, Nzambi wa exana ixi. Mu kizuwa kyenyiki we Nzambi wa bhange o yangu, idima, ni mixi i bhana ibundu. O ima yiyi yeji tena kudisokolola mu “idifwa” yê​—Di 1:9-13.

(Dimatekenu 1:14) Nzambi anga u zwela, wixi: Ku kale imwiku ku dibinza dya dyulu phala kuwana mwanya ni usuku; i kale ijimbwete ya kwidikiza jithémbu ni izuwa ni mivu.

(Dimatekenu 1:20) Nzambi anga u zwela, wixi: Mu menya mu sokoloke dumba ya yama ya mwenyu, (i zowela momo), ni jinjila ji bhita bhulu mu dinga-ni-dinga.

(Dimatekenu 1:24) Nzambi anga u zwela, wixi: Ku mavu ku sokoloke jixitu ja mwenyu ku idifwa-idifwa, ni ibhaku, ni ibamba i zanzala bhoxi, ni yama ya kanga, ku idifwa-idifwa; anga ki di bhanga kyenyiki.

(Dimatekenu 1:27) Nzambi anga u bhanga muthu mu kidifwanganu kyê, mu kidifwanganu kyê mwene mwa mu yudika; yú u kala diyala, yú u kala muhatu kya a bhanga.

it-1 584 §5-8

Ibhangelu

Kima kyambote we kutala kwila o kizwelu ʽa·sahʹ mu dimi dya Hebalayiku, kilombolola kubhangesa kumoneka kima. O kizwelu kiki a kitumbula phala kulondekesa kwila Jihova wa bhangele kyá o dikumbi, o dyeji ni jithéthembwa ande dya kizuwa kya kawana, kala kilondekesa o divulu dya Dimatekenu 1:⁠1. Mu kizuwa kya kawana Nzambi wa bhangesa kwila o dikumbi ni dyeji dikala ni ukexilu wa wengi wa lungu ni ixi ni dibinza kuma ala ku dyulu. Kyoso kyambe kwila, “Nzambi anga u i ta ididi mu dibinza dya dyulu phala kubhana mukengeji mu ngongo,” kiki kilondekesa kwila, o mukengeji wa dimwikine mwene kyambote mu ixi kala wala mu dibinza. O imwikinu yiyi yexile we “phala kuwana mwanya ni usuku; jithémbu ni izuwa ni mivu,” ku pholo yeji kwendesa o athu mu mawukexilu avulu.—Di 1:14.

Mu kizuwa kya Katanu, Nzambi wa bhange o myenyu ya dyanga, maji ki yexile o muthu kana. Mu kutena kwê Nzambi ka bhange ngó kyama kimoxi phala ku di sokolola mu yama ya idifwa yengi kana, maji wa bhange ndumba dya yama ya myenyu mu menya. Kala kya kyambe: “Nzambi anga u bhanga yama yònene yendela mu menya, ni jimbiji ja mwenyu. Mu menya anga mu sokoloka kyavulu ku idifwa-idifwa.” Kuma wa sangulukile ni ima ya bhangele, Nzambi wa i besowala, mu kidi yu wambe, ‘sokolokenu.’ O kiki kyeji bhita mukonda o yama yiyi ya bhange Nzambi mu idifwa-idifwa, wa i bhange ni ukexilu yú wa kudisokolola mu “idifwa-idifwa.”​—⁠Di 1:​20-23.

Mu Kizuwa kya Kasamanu “Nzambi anga u zwela, wixi: Ku mavu ku sokoloke jixitu ja mwenyu ku idifwa-idifwa, ni ibhaku, ni ibamba i zanzala bhoxi, ni yama ya kanga, ku idifwa-idifwa,” o ibhangelu yiyi ya fwamene kala o ima ya mukwa ya dyangele o kubhanga Nzambi.—Di 1:24, 25.

Ku disukilu dya kizuwa kya kasamanu ka ibhangelu, Nzambi wa bheka ku mwenyu o kibhangelu kya ubhe kya beta-o-kota o yama ndenge, sumbala o jyanju jene ja mu túndu. O kibhangelu kiki o muthu, a mu bhange mu kidifwanganu kya Nzambi. O divulu dya Dimatekenu 1:27 dizwela bhofele kwila, Nzambi mu kwa bhanga, yú “u kala diyala, yú u kala muhatu,” maji o divulu dya Dimatekenu 2:​7-9 dizwela we o maka enyá, di londekesa kwila Jihova Nzambi wa bhange o muthu ni mavu, anga u mu bhusila mu mazulu o mûha wa mwenyu; o muthu anga u di bhanga muthu wa mwenyu, yu wa mu bhana o dibhata, o palayisu ni kudya. Mu kiki, Jihova wa katula ku mavu a yudikile, yú wa bhange o diyala, mwene wa bhange o muhatu ni lumbanji lwa katula kwa Adá. (Di 2:​18-25) Mu kubhanga o muhatu, o muthu wa tenena mu “kidifwa-kidifwa.”​—⁠Di 5:​1, 2.

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Dimatekenu 1:1) Mu dimatekenu Nzambi wa bhanga dyulu ni ixi.

w15 6/1 5

O Kwila wa mu Katula Mbote ku Ibhangelu ya Jingijiye?

O mivu ya ixi ni ya ngongo

O jingijiye ene mu zwela kwila o ixi yala ni mazunda a 4 a mivu, ni kwila o ngongo yala ni 13 mba 14 a mazunda a mivu. Maji o Bibidya ki i tumbula o kizuwa kya bhange o ngongo. Se-ku kididi mu Bibidya kilondekesa o mivu ya ixi. O velusu ya dyanga ya Bibidya izwela: “Mu dimatekenu Nzambi wa bhanga dyulu ni ixi.” (Dimatekenu 1:⁠1) O izwelu yiyi yene mu kwatekesa o jingijiye kutanga o mivu ya ngongo.

(Dimatekenu 1:26) Nzambi anga u zwela, wixi: Tu bhangyenu muthu mu kidifwanganu kyetu, a bhabhelele ku kijingo kyetu, a tumine ku jimbiji jendela mu menya, ni ku jinjila ji bhita bhulu ni ku ibhaku ni ixi yoso, ni ku ibamba yendela ku mavu.

it-2 534 §4

Jezú Kidistu

K’exile Mubhangi. Mu kukwatekesa mu kubhanga o ibhangelu, ki kya bhangesa o mon’a kukala we Mubhangi kala Tat’ê. O kutena kwa kubhanga na-ku o ima, kwa tundile kwa Nzambi bhu kaxi ka nzumbi ikôla mba o nguzu yê ya tenena. (Di 1:2; Jis 33:⁠6) Kuma Jihova mwéne o Fixi ya myenyu yoso, o ibhangelu yoso, ki kale ya moneka ku mesu ni ya kambe o kumoneka ku mesu, o myenyu yoso ya tokala kwa mwene. (Jis 36:⁠9) Mu kiki, mu veji dya Mon’a kukala we Mubhangi, o mona mwéne wexile o felamenda ya Jihova o Mubhangi, bhu kaxi k’ê wa bhange o ima yoso. O mwene ko Jezú wa londekesa kwila Nzambi mwéne wa bhange o ima yoso, kala kizwela we o Mikanda Ikôla.​—⁠Mat 19:​4-6; tala CRIAÇÃO mu Perspicaz ya Phutu.

Kitangelu Kya Bibidya

(Dimatekenu 1:​1-19) Mu dimatekenu Nzambi wa bhanga dyulu ni ixi. ² Ixi anga i kala ya botomoka, ya kambe ku di umba; kwa bhiti kitombe ku thandu dya menya mazongo; nzumbi ya Nzambi anga u kala mu butamena o menya. ³ Nzambi anga u zwela, wixi: Kuma kúkye; kuma anga ku zela, ku kala mukengeji. ⁴ Nzambi anga u mona mukengeji kuma wa wabha; Nzambi anga u wana o mukengeji ni kitombe. ⁵ Nzambi anga u luka kuma kwa zele, wixi: Kúkya, o kuma kwa vundu u luka-ku, wixi: usuku. Bhenyobho bhwa bhiti ngoloxi ni kimene, o kizuwa kya dyanga ⁶ Nzambi anga u zwela, wixi: Ku kale muthandu mwaxaxi ka menya, menya ni menya ma di kalele. ⁷ Nzambi anga u ta muthandu mu dinga-ni-dinga, u bhangesa menya bhulu a di kalela ni menya bhoxi. Anga ki di bhanga kyenyiki. ⁸ O muthandu wa bhiti mu dinga-ni-dinga, Nzambi anga u u ixana kuma Dyulu. Bhenyobho bhwa bhiti ngoloxi ni kimene, kizuwa kya kayadi. ⁹ Nzambi anga u zwela, wixi: Menya bhoxi a dyulu a bhongoloke kididi kimoxi, mavu makukuta ma tomboloke. Anga ki bhita kyenyiki. ¹⁰ Nzambi anga u luka mavu makukuta, Ixi; o dibhongolokelu dya menya wa di luku, Kalunga; Nzambi anga u ki mona kuma kyawabha. ¹¹ Nzambi anga u zwela, wixi: Ixi i sabhuke yangu, ni idima i bhana mbutu, ni mixi i bhana ibundu, ku idifwa-idifwa, kala kidifwa ni mbutu yê moxi, i kale mu ngongo. Anga ki di bhanga kyenyiki. ¹² Ixi anga i sabhuka yangu, ni idima i bhana mbutu ya kayela mu kifwa kyê, ni mixi i bhana ibundu, ni mbutu yê moxi, ya kayela mu kifwa kyê; Nzambi anga u ki mona kuma kyawabha. ¹³ Anga ku kala ngoloxi ni kimene, kizuwa kya katatu. ¹⁴ Nzambi anga u zwela, wixi: Ku kale imwiku ku dibinza dya dyulu phala kuwana mwanya ni usuku; i kale ijimbwete ya kwidikiza jithémbu ni izuwa ni mivu; ¹⁵ I kale imwiku ku dibinza dya dyulu ya kubhana mukengeji mu ngongo. Anga ki di bhanga kyenyiki. ¹⁶ Nzambi anga u bhanga imwiku iyadi yònene; kimwiku kya dikota ki tumina mu mwanya, o kimwiku kya ndenge ki tumina mu usuku; wa bhange we o jithéthembwa. ¹⁷ Nzambi anga u i ta ididi mu dibinza dya dyulu phala kubhana mukengeji mu ngongo, ¹⁸ ni kutumina o mwanya ni usuku, ni kuwana mukengeji ni kitombe; Nzambi anga u mona kuma kyawabha. ¹⁹ Anga ku kala ngoloxi ni kimene, kizuwa kya kawana.

13-19 YA KATATU

O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | DIMATEKENU 3-5

“O Ibhidi ya Bheka o Makutu a Dyanga”

(Dimatekenu 3:​1-5) Tala, o nyoka-phe i beta kudimuka, jixitu joso ja yangu ndenge, ja bhanga Jihova Nzambi. Nyoka anga i ambela muhatu, ixi: Kifwa Nzambi wa mi kidika kudya ku mixi yoso ya díbhya? ² Muhatu u ambela o nyoka, wixi: Ku ibundu ya mixi yoso mu díbhya tudyetu; ³ maji muxi ngó umoxi wala mu kaxi ka díbhya, wene wa tu kidika kudya ibundu yê; kuma Nzambi wambe, wixi: Kana kudya-ku, mba kukwata-ku ngó, phala ki mu fwe. ⁴ Nyoka-phe anga u ambela muhatu, wixi: Makutu, ki mwa-nda kufwa. ⁵ Mukonda Nzambi wa k’ijiya kuma kizuwa ki mu dya-ku, mwa-nda kutona mesu, mu sokela ni Nzambi, mu ijiya kyawabha ni kyayibha.

w17.02 5 §9

O Vondadi ya Jihova, Ya-nda di Kumbidila!

⁹ Satanaji, o Dyabhu, wa bhangesa o nyoka kunganala Eva, ni ku bhukumukina Tat’ê Jihova. (Tanga Dimatekenu 3:​1-5; Dijingunuinu 12:⁠9) Satanaji wa mesenene kulondekesa kwila, Nzambi wa kexile mu fidisa o an’ê kudya “ku mixi yoso ya díbhya.” Mu kidi, mwene wa kexile mu zwela: ‘Wa mu zwela kwila, eye ku tena kubhanga o ima i wa mesena?’ Mu kusuluka, mwene wa mu tangela: “Ki mwa-nda kufwa.” Mwene wa kexile mu ta makutu. Mwene wa mesenene we kubhangesa Eva kuxikina kwila, mwene ka bhingile kubelesela o itendelesu ya Nzambi. Satanaji wa zwela: “Nzambi wa k’ijiya kuma kizuwa ki mu dya-ku, mwa-nda kutona mesu.” Satanaji wa tatela Jihova mu kuzwela kwila, mwene ka mesenene kwila, ene a dya o kibundu, mukonda se a ki dile, ene eji kala jinjimu. Ku disukilu, mwene wa te dingi o makutu yá: “Mu sokela ni Nzambi, mu ijiya kyawabha ni kyayibha.”

(Dimatekenu 3:⁠6) O muhatu-phe kya mono kuma muxi wa mbote phala kudya, wa wabha we ku mesu, u bhekela vondadi mukonda dya kwijidisa, u kanza-ku kibundu anga u dya, u bhana we mwadi wê, mwene we anga u dya.

w00 15/11 25-26

Ihi i tu Tena Kudilonga ku Dikaza Dya Dyanga

O kwila se-ku kima kyeji fidisa Eva ku ta o kituxi? Kwexile! Di xinganeke bhu kididi kya Eva. O izwelu ya nyoka ki i difwile ni izwelu ya zwelele Nzambi ni ya Adá. Kyebhi ki weji divwa se muthu ku mwijiya u tatela o muthu wa mu zolo, wa mu dyelela kwila mukwa makutu? Eva weji sola kudituna ku mu xila ni ku kamba ku mu bhana mátwi. Mu kidi nanyi wexile o nyoka phala kuxongwena o ukexilu wa yuka wa Nzambi, ni izwelu ya mwadi’wê? Mu kuxila o ungana wa mwadi’wê Eva weji sota hanji kayula, ande dya kusola kubhanga kima. Kyene we ki twa tokala kubhanga, kyoso kya tu bhana itendelesu ki i difu ni itendelesu ya tu bhana Nzambi. Mu kidi, Eva wa xikina mu izwelu ya mukwa Kutendala, mu kumesena kusola mudyê o ima ya wabha ni ya yibha. Mu kubanza kyavulu mu maka yá, wa mateka o ku ki wabhela dingi. Kilwezu kya dikota kya bhange mwene mukonda dya jihanji jê ja yibha, mwene ka katula o jihanji mu mútwe, ka zwela we ni mutwameni wa mwiji!​—⁠1 Kolindu 11:3; Tiyaku 1:14, 15.

Adá wa Bhana Mátwi ku Ima ya Zwela Muhatu’ê

Ki ku laleka Eva wa funyisa Adá kubhanga we mbandu ku kituxi kya te. Kyebhi ki tweji lombolola o kuzoza kwa Adá mu kuxikina o kuta o kituxi kumoxi ni Eva? (Dimatekenu 3:​6, 17) Adá wa dibhanene ni maka a kulondekesa ufiyele. O kwila weji belesela o Mubhangi wê wa mu bhanene o ima yoso, katé mwene ni kazola k’ê Eva? O kwila Adá weji sota o kitendelesu kya Nzambi sé ihi yeji bhanga? Inga weji dibunda ni muhatu wê? Adá wejidile kyambote kwila o ima ya kingile Eva kutambula mu kudya o kibundu kya a fidisile, yeji kala ya kingoho. Poxolo Phawulu wa soneka: “Adá we ka mu nganalele, a mu nganalele o muhatu, yú wa twamena kutondala o kijila kya Nzambi.” (1 Timote 2:14) Adá wa solo kubhukumukina Jihova mu lwelu. O wôma wa kukala sé o muhatu wê, wa betele kota, o kudyelela kwila o Nzambi weji batula o maka, ndenge.

(Dimatekenu 3:​15-19) Nga-nda kuta unguma bhu kaxi ké eye ni muhatu, ni bhu kaxi ka mbutu yé-eye ni mbutu yê-mwène; mwène wa kà ku bula o mutwe, eye wa kà mu numata o kasende. ¹⁶ Anga u ambela o muhatu, wixu: Nga-nda ku ku vudisa o hadi mu kwimita kwé; o ana u a vwala ni misusu; u kala jinga mu kwinda mwadi wé, o mwene-phe wa kà ku tumina. ¹⁷ Anga u ambela Adá, wixi: Mukonda eye wevu dízwi dya muhetu’ê, eye wa di ku muxi u nga lu kidika, ngixi kana kudya-ku; mavu-phe a a te ni mázwi mukonda di’eye, u dya-ku, ni lamba, izuwa yoso ya mwenyu wé; ¹⁸ mavu a ku sabhukila jinga minya ni holokoso, eye mwene-phe o kudya kwé, idima i tunda mu mavu; ¹⁹ ku suwalu ya pholo yé kwene ku wa kà dya o mbolo yé, katé ki wa kà vutuka ku mavu; mukonda kwene ku wa tundile; kuma eye wala u mavu, ku mavu kwene ku wa kà vutukila.

w12 1/10 4 §2

O Kwila Nzambi u Suwa Mwene o Ahatu?

O Kwila Nzambi wa Loko o Ahatu?

Kana. Nzambi wa ‘loko’ ngó o “Kinyoka Kyokulu, a mu ila Dyabhu.” (Dijingunwinu 12:9; Dimatekenu 3:14) Kyoso Nzambi kyambe kwila Adá weji “tumina” o muhatu wê, Nzambi ka kexile mu londekesa kwila o muhatu kàla ni valolo bhu pholo ya diyala. (Dimatekenu 3:16) Mwene wa kexile mu zwela ngó o ibhidi yeji bheka o kituxi kya te o dikaza dya dyanga.

w04 1/1 29 §2

Madisá u tu Tena Kukatula mu Divulu Dya Dimatekenu​—⁠I

3:17​—⁠Mu ukexilu webhi a balakala mba ate mázwi ku mavu, ni thembu kuxi? O kuta mázwi ku mavu kulombolola kwila o idima yeji bhonza o kusabhuka. O ibhidi yejila mukonda dya mavu a balakala mba ate mázwi ni minya ni holokoso, a dibhana na-yu dingi kyavulu ku mbutu ya Adá, kyoso o tat’â Nowé, Lameke, kyambe ya lungu ni ndolo ya “kukalakala kwa maku metu, mukonda dya mavu yá ò’nake mba a te mázwi kwala Ngana.” (Dimatekenu 5:29) Kyoso kya bhiti o Dilúvyu, Jihova wa besowala Nowé ni an’ê, yu wa a tangela o vondadi Yê ya kwila ene eji zalesa o ixi. (Dimatekenu 9:⁠1) Nange Nzambi wa katula o izwelu yê ya kuloka o mavu.​—⁠Dimatekenu 13:⁠10.

it-1 742 §3

Jindolo ja Kuvwala

O hadi a i sokesa ni kuvwala. Kyoso Eva kya te o kituxi, Nzambi wa mwambela o ima yeji bhita kyoso kyeji vwala. Se mwene wa sulukile ni kubelesela, o dibesá dya Nzambi dyeji kala ni mwene, mu kiki mu kuvwala weji sanguluka, kuma, o “dibesá dya Ngana dyene di mwesa jimbôngo; o umvwama u tunda kwa mwene ki u bheka dilamba.” (Ji 10:22) Maji kindala, mukonda dya ituxi, o ukexilu wa mukutu wa lunguluka, o athu ene mu kwivwa jindolo. Mu kidi Nzambi wambe (kuma sayi jivelusu mu kuzwela ya lungu ni ima yehela Nzambi kubhita, ji zwela kala Nzambi mwéne wa i bheka): “Nga-nda ku ku vudisa o hadi mu kwimita kwé; o ana u a vwala ni misusu.”​—⁠Di 3:⁠16.

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Dimatekenu 4:​23, 24) Lameke anga u ambela akaji’ê kiyadi, wixi: Ni Ada ni Zila, ivenu dízwi dyami mu akaji’a Lameke, eme ngi zwel’ó: Nga jibha muthu mukonda wa ngi kwama, ni munzangala wa diyala, mukonda wa ngi dyota. ²⁴ Mukonda se o mulonga wa Kayini, a u êlesa kusambwadi, wa Lameke u bhinga makwinyi sambwadi a masambwadi.

it-2 658 §4

Lameke

O izwelu ya zwela Lameke ku ahatu’ê, (Di 4:​23, 24) ilondekesa o uswéya wexile mu izuwa yenyóyo. Lameke wa zwela: “Ni Ada ni Zila, ivenu dízwi dyami mu akaji’a Lameke, eme ngi zwel’ó: Nga jibha muthu mukonda wa ngi kwama, ni munzangala wa diyala, mukonda wa ngi dyota. Mukonda se o mulonga wa Kayini, a u êlesa kusambwadi, wa Lameke u bhinga makwinyi sambwadi a masambwadi.” Nange Lameke wa kexile mu dizokela, mu kwamba kwila mwene ka jibha mu lwelu, kala kya bhangele Kayini. Lameke wa zwela kwila mu kudizokela, wa jibha muthu wa mu kwama ni ku mu dyota. Mu kiki o izwelu yê ilondekesa kwila mwene wexile mu dizokela phala ka mu jibhe, ku muthu woso woso weji mu vutwila phonzo mukonda dya kujibha o diyala dyenyódyo.

(Dimatekenu 4:26) Sethe we ku izuwa u vwala mon’a diyala, u mu luka dijina dya Enoxe; mwene mu izuwa mwandeka athu kudikola mu dijina dya Jihova.

it-1 367 §1

Kukamba Kuxila

O “kudikola mu dijina dya Jihova” kwa mateka mu izuwa ya Enoxe ande dya dilúvyu nange ka kexile mu ki bhanga mu ukexilu wa tokala, mukonda mivu yavulu kudima sé phata Abele mu kuzwela ni Nzambi wexile mu tumbula o dijina dyê. (Di 4:26; Jih 11:⁠4) Se a kexile mwene mu dikola mu dijina dya Nzambi kala kya kizwela o akwa kutokwesa, ene a kexile mu ku ki bhanga mu ukexilu wa kulokalala Nzambi, ni kuluka o dijina Jihova mu ukexilu ki u tokala ku athu ni ku iteka. Mu kubhanga kiki k’exile mu mu xila.​—⁠tala ENOS, mu Perspicaz ya phutu.

Kitangelu Kya Bibidya

(Dimatekenu 4:17–5:⁠8) Kayini anga u ijiya mukaji’ê; anga u imita, u vwala Enoko; anga u tunga mbonge, o mbonge u i luka dijina dya thungunu yê Enoke. ¹⁸ Enoko anga u vwala Iladi; Iladi u vwala Mehujayele; Mehujayele u vwala Metuzayele; Metuzayele u vwala Lameke. ¹⁹ Lameke anga u sakana hongo, u ta akaji’ê kiyadi: muhatu umoxi dijina dyê Ada, muhatu wa mukwá dijina dyê Zila. ²⁰ Ada anga u vwala Jabale; mwene tata ya akwa kutunga mu jibalaka, ni kúvwa ibhaku. ²¹ Kyubha kyê dijina dyê Jubale: mwene tata ya akwa kuxika mbèndu ni mbànza. ²² Zila we u vwala Tubale-Kayini; musudi-a-thumba, u sula ima yoso ya ngôndo ni felu; Tubale-Kayini kiwubha kyê kya muhatu, dijina dyê Nahama. ²³ Lameke anga u ambela akaji’ê kiyadi, wixi: Ni Ada ni Zila, ivenu dízwi dyami mu akaji’a Lameke, eme ngi zwel’ó: Nga jibha muthu mukonda wa ngi kwama, ni munzangala wa diyala, mukonda wa ngi dyota. ²⁴ Mukonda se o mulonga wa Kayini, a u êlesa kusambwadi, wa Lameke u bhinga makwinyi sambwadi a masambwadi. ²⁵ Adá anga u tona dingi kwijiya mukaji’ê; anga u vwala mon’a diyala, u mu luka dijina dya Sethe; kuma wambe, wixi: Mbutu ya mukwá ya ngi bhana Nzambi, bhu kididi kya Abele, kuma a mu jibha kwala Kayini. ²⁶ Sethe we ku izuwa u vwala mon’a diyala, u mu luka dijina dya Enoxe; mwene mu izuwa mwandeka athu kudikola mu dijina dya Jihova. 5 Didi dyene o divulu dya Ingo ya vumu ya Adá: Kizuwa kya bhanga Nzambi o muthu, wa mu bhange mu kidifwanganu kyene kya Nzambi; ² Wa a bhange diyala, ni muhatu; anga u a benzela, u a luka dijina dya Adá kizuwa kyene kya a bhanga. ³ Adá u bhanga hama ya muvu ni makwinyi atatu, anga u vwala mon’a diyala mu kidifwanganu kyê-mwene, wa bhabhelela ku kijingo kyê, anga u mu luka dijina dya Sethe. ⁴ Kya zubha Adá ku vwala Sethe u bhanga dingi hama nake ya mivu, ku vwala an’a mala ni an’ahatu. ⁵ Izuwa yoso ya Adá mu ngongo, anga i tena konda ya hama’vwa ya mivu ni makwinyi atatu; anga u fwa. ⁶ Sethe anga u bhanga hama ya muvu ni itanu, anga u vwala Eno. ⁷ O kya zubha Sethe kuvwala Eno, u bhanga dingi hama nake ya muvu ni sambwadi anga u vwala an’a mala ni an’a ahatu. ⁸ Izuwa ya Sethe mu ngongo anga i tena hama vwa ya muvu ni kwinyi ni yadi; anga u fwa.

20-26 YA KATATU

O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | DIMATEKENU 6-8

“Kyene Mwene Kya Kumbidila”

(Dimatekenu 6:⁠9) O malunda a Nowé ene’á: Nowé wa kexile muthu wayuka, sè kwêla kwa kima mu’a xaxe ka akwa mwiji wê; Nowé anga wenda ni Nzambi.

(Dimatekenu 6:13) Nzambi anga u ambela Nowé, wixi: Dizubhilu dyeza dya xitu yoso; kya ngi tetulukila mwene; kuma ixi yoso yezala uswéya mukonda dya athu; ijiya na-kyu kuma nga-nda ku a bwidisa kumoxi ni ixi yoso.

w18.02 4 §4

Kayela o Kixikanu ni Kubelesela Kwa Nowé, Daniyele ni Jobe

⁴ Ibhidi yebhi ya dibhanene na-yu Nowé? Mu izuwa ya kukululu wa Nowé, Enoko, o athu akexile ni ukexilu wayibha. Ene akexile mu “xongwena” Jihova. (Juda 14, 15) Mu kubhita thembu, o kuyiibha kwexile mu di bandekesa. Mu izuwa ya Nowé, o ngongo yezalele ni uswéya. Jyanju jayibha eza mu ixi, a di bhangele mikutu ya athu, anga a kazalele ni ahatu. O an’â jyanju exile mazonda ni athu a yibha. (Dimatekenu 6:​2-4, 11, 12) Maji, athu oso a tenene kumona kwila, Nowé ka difwile ni athu enyó. O Bibidya yamba: ‘Nowé-phe u sanga favolo ku mesu ma Jihova.’ Kuma mwene ka kexile mu kayela o ukexilu wa athu a mu kondolokele, Nowé wexile mu bhanga ima ya yuka. O Bibidya yamba dingi kwila, “Nowé anga wenda ni Nzambi.”—Dimatekenu 6:8, 9.

(Dimatekenu 6:​14-16) Yudika-phe alaka yé ni muxi wa ngofele; u ta-mu ibatulu, u i xiya ni moxi ni ku kanga ni wiji wa betume. ¹⁵ U i kalakala kiki: O kulebha kwa álaka ku kale hama jitatu ja kóvado, o kukula kwê makwinyi atanu a kóvado, o kitala kyê makwinyi atatu a kóvado. ¹⁶ Álaka u i ta ni njanena yê, i kamba ngó kóvado imoxi mu bhixila ku thandu; o mwelu wa álaka u kale mu mbanjidilu yê; u i bhanga ni ditala dya bhoxi, ni dya kayadi, ni dya katatu.

Mulangidi 01/04/13 difwe 14 §1

Mwene ‘Wende ni Nzambi’

O kikalakalu kiki kya nangenena mivu yavulu, nange 40 mba 50 a mivu. Kwa bhingile kubatula mixi yonene ni ku yambata katé bhu kididi kya kutunga. O álaka ya tokalele kukala ni matala atatu, maxilu ni dibhitu dimoxi ku mbandu. Kwa kexile ji njanela, ku thandu a álaka kwa kexile jixapa phala kukatula o menya bhu kanga.—Dimatekenu 6:14-16.

(Dimatekenu 6:22) Nowé anga u bhanga kyenyókyo kala kyoso kya mu tumu Nzambi, kyene mwene kya kumbidila.

w11 1/9 21 §13

Lenga ni Kukolokota

¹³ Ihi ya kwatekesa o jiselevende ja Jihova kukolokota, ni ku di tunda kyambote mu kulenga? Xinganeka ya tange Phawulu ya lungu ni Nowé. (Tanga Jihebelewu 11:⁠7.) Nowé ‘nuka wa monene dilúvyu andé dya kubhita.’ “O dilúvyu dya menya mu ngongo, [dyeji bwikisa] o xitu yoso [ya kexile] ni mwenyu.” (Dim. 6:17) Kuma o dilúvyu nuka dya bhitile ande dya kithangana kyenyókyo, dya monekene kála kima ki kyeji tena kubhita. Né kiki Nowé wa belesela, wejidile kwila dyeji bhita mwene. Mukonda dyahi? Mukonda Nowé wa kexile ni kixikanu kwa Jihova, wejidile we kwila Jihova, u kumbidila o ikanenu yoso ya bhanga. Kyenyiki, “kyene mwene kya kumbidila.” (Dim. 6:22) Mu kuxinganeka mu ima ya bhange Nowé​—⁠kála o kutunga o Álaka, kwongeka o yama, kubhaka kudya mu álaka, phala o athu ni yama, kuboka o njimbu yambote, ni kulanga o mwiji wê mu nzumbi​—⁠ki kyexile kima kyofele phala ku ‘ki kumbidila.’ Né kiki, o kixikanu kya Nowé, ni kukolokota kwê, kwa bhulula o mwiji wê, kwa a bhekela we mabesá avulu.

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Dimatekenu 7:2) Ku jixitu joso ja zele u kwata-ku sambwadi dya ndumbe, ni sambwadi dya akaji, ji kale kumoxi ni eye; o ku jixitu ja kambe kuzela-phe, kiyadi-kiyadi, ni ndumbe ni mukaji’ê.

w04 1/1 29 §7

Madisá u tu Tena Kukatula mu Divulu Dya Dimatekenu​—⁠I

7:2—O kutungula o yama ya zele mu yiyi ya kambele o kuzela kwexile phala ihi? O kutungula o yama ya zele mu yiyi ya kambele o kuzela ki kwa lungile ni yama ya tokalele o kudya kana, maji nange kwa lwingile ni kubhakula jisata ja yama mu ubhezelu. Ande dya dilúvyu, o athu ka kexile múdya xitu. O kutungula-phe ja “zele” ni “ja kambe kuzela” phala kudya, kwa mateka ngó mu Kitumu kya Mozé, o kwene kwabhu kyoso kya sukisa o Kitumu kiki. (Ikalakalu 10:9-16; Efezu 2:15) Nange Nowé wejidile ihi ya tokalele kubhakula kala sata mu ubhezelu wê kwa Jihova. Kyoso kya tundu mu álaka “ u tunga kalatódyo ka Ngana; u kwata ku jixitu joso jazele, ni ku jinjila joso jazele, anga u bhana jisata ja kwoha ku thandu dya kalatódyo.”​—⁠Dimatekenu 8:⁠20.

(Dimatekenu 7:11) Mu muvu wa Nowé wa kutenesa hama jisamanu ja muvu, bhu mbeji yê ya kayadi, kizuwa kyenyókyo majiya ma mukyukuluku ma baza, o mazungu a dyulu a jikuka,

w04 1/1 30 §1

Madisá u tu Tena Kukatula mu Divulu Dya Dimatekenu—I

7:11—kwebhi kwa tundu o menya a dilúvyu ezalesa o ngongo yoso? Mu kithangana kya kayadi, mba “kizuwa” kya kayadi kya kubhanga o ima, kyoso kya bhange o “dibinza,” bhoxi ni bhulu dya “dibinza” bhwexile “menya.” (Dimatekenu 1:​6, 7) O menya “bhoxi” exile yó a kexile mu ixi. O menya “bhulu” exile o zungule a menya exile bhulu mba mu dibinza, ó “majiya ma mukiukuluku.” O menya yá a sonoka mu ixi mu izuwa ya Nowé.

Kitangelu Kya Bibidya

(Dimatekenu 6:​1-16) Mu kukala ni kukala-phe, athu kya kwata kusokoloka kulu dya mundu, anga a vwala an’a ahatu. ² Bhenyobho an’a Nzambi a mala, a mona an’a athu a ahatu, kuma awabha; anga a sakana ahatu oso a a wabhela-bhu. ³ Ngana anga wamba, wixi: nzumbi yami ki i kwata kubhânga jinga ni muthu, ki ki kale sé dizubhilu, kuma mwene we xitu; izuwa yê-phe a i fikisa mu hama ya muvu ni makwinyi ayadi. ⁴ Izuwa yen’oyo mu ngongo mu kala iyala ya makota, ni ku pholo kunu an’a Nzambi a mala kya sakana ni an’a athu a ahatu, anga a vwala-nâ ana; enyá ene a kexile o mazonda ma xahulu, o iyala ya xi fuma. ⁵ Ngana anga u mona kuma o kubhuma ni kubhukumuka kwa muthu kwa di vwala mu ngongo, o ilunji yoso ya ku xinganeka kwa muxima wê, ya yibha ithangana yoso. ⁶ Ngana anga u dyelesa mu ku bhanga o muthu mu ngongo, kya mu bhekela lamba ku muxima wê. ⁷ Ngana anga u zwela, wixi: Muthu nga mu bhange, ngi mu jimuna kulu dya mundu tunde ku athu katé ni yama, ni ibamba yenda mala bhoxi, ni jinjila ji bhita bhulu; kuma nga di’elesa mukonda dya ku a bhanga. ⁸ Nowé-phe u sanga kyadi ku mesu ma Jihova. ⁹ O malunda a Nowé ene’á: Nowé wa kexile muthu wayuka, sè kwêla kwa kima mu’a xaxe ka akwa mwiji wê; Nowé anga wenda ni Nzambi. ¹⁰ Nowé anga u vwala an’a mala kitatu, ni Seme, ni Hame, ni Jafete. ¹¹ Ixi anga i kala yasekala bhu pholo ya Nzambi, mungongo anga mwizala uswéya. ¹² Ngana Nzambi anga u tala ixi, u mona kuma ya sekala; xitu yoso ya sebuluka mu kwenda kwê mu ngongo. ¹³ Nzambi anga u ambela Nowé, wixi: Dizubhilu dyeza dya xitu yoso; kya ngi tetulukila mwene; kuma ixi yoso yezala uswéya mukonda dya athu; ijiya na-kyu kuma nga-nda ku a bwidisa kumoxi ni ixi yoso. ¹⁴ Yudika-phe alaka yé ni muxi wa ngofele; u ta-mu ibatulu, u i xiya ni moxi ni ku kanga ni wiji wa betume. ¹⁵ U i kalakala kiki: O kulebha kwa álaka ku kale hama jitatu ja kóvado, o kukula kwê makwinyi atanu a kóvado, o kitala kyê makwinyi atatu a kóvado. ¹⁶ Álaka u i ta ni njanena yê, i kamba ngó kóvado imoxi mu bhixila ku thandu; o mwelu wa álaka u kale mu mbanjidilu yê; u i bhanga ni ditala dya bhoxi, ni dya kayadi, ni dya katatu.

27 YA KATATU–2 YA KAWANA

O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | DIMATEKENU 9-11

“Ixi Yoso Anga i Kala ni Dimi Dimoxi”

(Dimatekenu 11:​1-4) Ixi yoso anga i kala ni uzwelelu umoxi, dimi dimoxi. ² Mu kukala-phe, ki a kala mu kunyunga ku mbandu ya thunda, a sanga dinyana m’oxi ya Xinale; anga a tunga mwenyomo. ³ Anga a di ambela mudyâ, exi: Ndokwenu, tu bhange matijolo, tu m’ohe kyambote. Anga a bhanga matijolo, bhu kididi kya matadi, o bhu kididi kya hala o betume. ⁴ Exi: Ndokwenu, tu bhange mbonge, tu yudike ni kathóndo ka vula matala, ka tute ku dyulu, tu fumane dijina; phala ki tu di mwange mu ngongo yoso.

it-1 298 §2

Babilonya ya Dikota

Ukexilu wa Babilonya Yókulu. O madisesa a mbanza ya Babilonya mu kikangalakata kya Xinale, a mateka ku a tunga kumoxi ni sabhalalu yónene ya Babele. (Di 11:​2-9) O kya bhangesa o athu kutunga o mbanza ni kathóndo ka vula matala mba sabhalalu yónene, ki kyexile phala kujingisa o dijina dya Nzambi, kana, maji o atungi a mesenene kufumanesa o majina mâ. O iphulungunzu ya jisabhalalu jedile kala tembulu [As torres zigurates] ya sange mu Babilonya yókulu, ki yene ngó ilondekesa o ukexilu wa ubhezelu wa sabhalalu ya dyanga, maji ni ya jinbanza ja mukwa ja Mezopotamya. O ima ya bhange Jihova Nzambi phala kubhwisa o ku i tunga, ilondekesa kwila kóko kwene kwa matekena o ubhezelu wa makutu. O dijina dya bhana ku mbanza, Babele, mu Hebalayiku dilombolola “Kamvwanza,” o mu Sumeriano (Ka-dingir-ra) ni mu dimi dya Acadiano (Bab-ilu) dilombolola “Dibhitu dya Nzambi.” Mu kiki o athu a subhukile mu mbanza, a lungulula o dijina dya mbanza, phala ki di kale ni dilombolwelu dya dijina dya dyanga, kuma a a balakalele, maji né kiki o dijina dya ubhe dya bhana dilondekesa hanji o mbanza ni ngeleja.

it-2 360 §7

Dimi

O musoso u tu sanga mu divulu dya Dimatekenu dizwela ya lungu ni athu a mesenene kukala bhu kididi kimoxi ngó kyoso kya bhiti o dilúvyu, mu kubhukumukina o o vondadi ya Nzambi, kala kya ki tangela kwa Nowé ni an’ê. (Di 9:⁠1) Mu veji dya kudimwanga ni ku i zalesa o ixi, a solo kukala bhu kididi kimoxi ni kutunga mu inzo imoxi ngó bhu kididi eza mu kwijiya mu dijina dya kikangalakata kya Xinale, ku Mezopotamya. Nange o kyene we kyeji kituka o kididi kya beta o kota kya jingeleja, ni sabhalalu yónene ya kubhezela-mu.​—⁠Di 11:​2-4.

(Dimatekenu 11:​6-8) Ngana anga u zwela, wixi: Talesa, athu a di bande mu kifuxi kimoxi ngó, dimi dyâ dyene dimoxi; ya a kwata kyá ku bhanga kiki; kana kima kya-nda ku a fudisa mu ima yoso ya mesena kubhanga. ⁷ Ndokwenu, tu tuluke, tu a bhidike mu kuzwela kwâ, phala a lémbwe ku d’ivwa mudyâ. ⁸ Ngana bheny’obho anga u a mwangena mu ngongo yoso, o mbonge anga a lémbwa o ku i tunga.

it-2 361 §1

Dimi

O Nzambi Muteni-a-Yoso wa bhwisa o kutunga kuku, wa bhwisa we o vondadi yâ mu kulungulula o dimi dyâ. Kiki kya a fidisa kubhanga kikalakalu kyoso-kyoso kya mesenene o kubhanga, mukonda dya kiki a di mwange mu ngongo yoso. Ku mbandu ya mukwá, o kwa bhidika mba kwa lungulula o dimi dyâ kyeji kwa fidisa kubhanga kima kyoso-kyoso kyeji mesena o kubhanga, se o kyene ki kya lungile ni vondadi ya Nzambi, kuma ene k’eji tena dingi kubunda o ibanzelu ni nguzu yâ phala kubhanga ima ya lwimbi, mukonda kyeji kwa bhonza kwijiya o ima yejiya akwâ a tokala mu ibuka ya madimi engi​—⁠kuma o kwijiya kuku ki kwa tundile kwa Nzambi, maji ku athu. (Sokesa ni Nd 7:29; Mate 32:⁠5.) Mu kiki, sumbala o ku a lungulula o dimi kwa a bhekela ku di sandula, maji kwa bheka we mbote, ya kwa fidisa kuta kayula kya kubhanga ima ya yibha. (Di 11:​5-9; sokesa ni Iz 8:​9, 10.) Se tu tonginina kyambote o izulukutu yene mu bhita ku mundu mu izuwa yetu, yejila mu unjimu wa athu ni ikalakalalu yâ ya yibha, twa-nda tendela o ima ya monene Nzambi kwila yeji bhita ku hádya se ka bhidikile mba ka lungulule o dimi ni kubhwisa o ikalakalu ku Babele.

(Dimatekenu 11:⁠9) Kyene ki bhwa xalela dijina dya Babele; mukonda Ngana bhenyobho bhwa bhidikila o kuzwela kwa athu mu ngongo; Ngana bhene bhwa a mwangenesa mu jixi joso kulu dya mundu.

it-3 55 §7

Ifuxi

Mu kwa wanuna mukonda dya dimi, kala kibuka kya dimi a soto kukala ni ifwa yâ, ijila yâ, mawuhete, ni ukexilu wa ubhezelu​—⁠kala kibuka kya kexile ni ukexilu wâ wa kubhanga o ima. (Ij 18:⁠3) Kuma a di sondolola kwa Nzambi, o athu a yudikile iteka yavulu ya jinzambi ja makutu.​—⁠Mate 12:30; 2Ji 17:​29, 33.

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Dimatekenu 9:​20-22) Nowé anga u kwata kudima o mavu, u phapha díbhya dya mivide; ²¹ anga u nwa ku vinyu yê, u kodiwa; u zeka mu balaka yê, ni tuxi’a thakala; ²² O Hame, tata ya Kanana, u mona tuxi ya tat’â, hé u tangela jiphange jê kiyadi ala bhu kanga.

(Dimatekenu 9:​24, 25) Nowé anga u phaphumuka ku vinyu yê, hé wijiya kya mu bhange mon’ê wa kasule. ²⁵ Anga u zwela, wixi: Kanana a mu bhubhidile; A kale mubhika u bhikila abhika, Jiphange jê ji mu tumina jinga.

it-1 383 §1

Hame

Nange o Kanana mwéne mwene wa bhange kiki, maji o tat’ê Hame ka mu bazela. Mba nange Nowé wa kexile mu kanena, mukonda wa monene kya kwila o ukexilu wa yibha wa Hame wa kexile we kyá ni mon’ê Kanana, ni kwila o mbutu ya Kanana eji lundula o ukexilu yú wa yibha. O kuloka kwa Nowé kwa mateka ku di kumbidila bhofele-bhofele, kyoso o akwa Izalayele a tundu ku mwiji wa Seme kya bhange akwa Kanana kala abhika. O yó a kambele kwa bwika (mu kifika, o akwa Ngibiyone [Jos 9]) a kituka abhika a akwa Izalayele. Jihama ja mivu ku pholo, o kuloka kwa Nowé kwa dikumbidila dingi kyoso o mbudu ya Kanana, mon’â Hame, akexile mu a tumina kwala o mbutu ya Jefete, ó akwa Medya ni Pelésa, Ngeléxya ni ku akwa Loma.

(Dimatekenu 10:​9, 10) U kala kota dya dinyanga bhu pholo ya Ngana, katé kya xala phangu, exi: Nyanga dya ngenga, mukwá ni Nimilode, bhu pholo ya Ngana. ¹⁰ A dyanga kukala mu kilombo kya utuminu wê, Babele, Eleke, Akade, Kalene, mu ixi ya Xinale.

it-3 91 §5

Nimilode

Ku dimatekenu, o utuminu wa Nimilode kwexile katé ku jimbanza ja Babele, Eleke, Akade, Kalene, mu ixi ya Xinale. (Di 10:10) Nange mwéne wa bhana o kitendelesu kya kutunga o mbanza ya Babele ni kathóndo ka vula matala mba sabhalalu ya lebhele kinene. O kixinganeku kiki kya difu ni kya akwa Judá. Josefo wa soneka: bhofele bhofele “[Nimilode] wa bheka utuminu wa undanda, mu kwamba kwila ukexilu umoxi wa kusandula o athu ku wôma wa Nzambi, o kwa bhangesa kumona kwila ka bhingile o kikwatekesu kya Nzambi. Mwene wambe kwila weji vutwila phonzo kwa Nzambi, se Nzambi u bheka dingi o dilúvyu mu ixi; mukonda weji tunga sabhalalu ya lebha kinene k’eji tena ku i bwika ku menya, ni kwila weji vutwila phonzo kwa Nzambi mukonda dya kubwika o jikuku jê. O athu exile ni hanji ya kubelesela o ndunge yiyi ya [Nimilode], mu kubanza kwila ene exile abhika mukonda dya kubelesela; mu kiki a di bhakanu kutunga o sabhalalu yónene . . . akexile mu i tunga ni lusolo lwoso.”​—⁠Antiguidades Judaicas I, 114, 115 (iv, 2, 3).

Kitangelu Kya Bibidya

(Dimatekenu 10:​6-32) An’â Hame enyá: Kuxi, Mizilayími, Pute ni Kanana. ⁷ An’â Kuxi enyá: Seba, Havila, Sabata, Lahama, Sabateka; an’â Lahama enyá: Seba ni Dedane. ⁸ Kuxi anga u vwala Nimilode, mwen’yú anga u kala dizonda mu ngongo. ⁹ U kala kota dya dinyanga bhu pholo ya Ngana, katé kya xala phangu, exi: Nyanga dya ngenga, mukwá ni Nimilode, bhu pholo ya Ngana. ¹⁰ A dyanga kukala mu kilombo kya utuminu wê, Babele, Eleke, Akade, Kalene, mu ixi ya Xinale. ¹¹ O kutunda m’oxi momo, uya mu Asídya, u tunga Ninive, ni Lebote-Ile, ni Khala. ¹² Ni Lesene bhu kaxi ka Ninive ni Khala, yiyi yene o mbanza ya dikot’oyo. ¹³ Mizilayime anga u vwala Ludime, Anamine, Lehabime, Nafutuhime, ¹⁴ Ni Patulusime, ni Kasuluhime, (kwene kwa tundu akwa Fídixya) ni Kafitolimi. ¹⁵ Kanana anga u vwala thungunu ye Sidone, kwa kayela Hete. ¹⁶ Ni Majebuze, ni Mamodi ni Jijidingaze; ¹⁷ ni Mahivi, ni Mahaki, ni Masini; ¹⁸ Ni Maluvadi, ni Mazemadi, ni Mahamati; ¹⁹ Akwa Kanana-phe mbambe yâ, tunde bhu Sidone uya katé bhu Jelale, bhwamoxi ni Ngaza; u kwata dingi katé bhu Sodoma ni Ngomola, bhu Adama ni Zeboyini, katé bhu Laxa. ²⁰ Enyá, an’â Hame kya di tungula mu miji yâ, ni madimi mâ, ni jixi jâ, ni ilombo yâ. ²¹ O Seme wê, tata ya ana oso a Ebele, dikota dya Jafete u vwala ni an’ê. ²² An’a Seme enyá: Elame, Asula, Alufaxade, Lude, Halá. ²³ A n’a Alame enyá: Uzo, Huyi, Ngeteke, Maxa. ²⁴ Alufaxade anga u vwala Selahe, u vwala Ebele. ²⁵ Ebele anga u vwala ana kiyadi; yú dijina dyê Peleke, mukonda mu izuwa yê kyene kya di wanununa ixi; o mukwá dijina dyê Jokotane. ²⁶ Jokotane anga u vwala Alumodade, Selefe, Hazalamavete, Jelah; ²⁷ Ni Hadolamu, Uzale, Díkala; ²⁸ Obale, Abimale, Seba; ²⁹ Ofile, Havila, Jobabe; ene oso-â an’a Jokotane. ³⁰ O kutunga kwâ tunde bhu Mexa, mu kuya mu Sefale, ku milundu ya Mutundila-kumbi. ³¹ En’yá ene an’a Seme kya di tungula ku miji iâ, ni madimi, ni jixi, ni ilombo yâ. ³² Yene o miji ya an’a Nowé, mu kusokoloka kwâ, mu ilombo yâ; yene ilombo ya di wanena mu ngongo, kyoso kya tundu ku dilúvyu.