Mulangidi KIDIDI KYA KUBHAKA MADIVULU MU INTERNETE
Mulangidi
KIDIDI KYA KUBHAKA MADIVULU MU INTERNETE
Kimbundu
  • BIBIDYA
  • MADIVULU
  • YÔNGE
  • kr kiba. 13 jimb. 134-147
  • O Aboki a Utuminu a Zokela o Kikalakalu Kiâ

O vidyu iwasolo seku luwa.

Tuloloke, kwamoneka kibhidi mu kujikula o vidyu.

  • O Aboki a Utuminu a Zokela o Kikalakalu Kiâ
  • O Utuminu ua Nzambi ua mu Tumina Kiá!
  • Tudyambu
  • Milongi Yadifu
  • Akua Jinvunda—Inga Azokedi a Utuminu ua Nzambi?
  • Athu a Suínisa Akuâ ku Bhukumukina o Jinguvulu—Inga Azokedi a Kidi?
  • Asumbixi—Inga Aboki a Suína a Utuminu ua Nzambi?
  • “Tu Tumaka Nzambi, Kana Athu”
  • “[Jihova] Muène Mukuatekexi Uami”
  • Ku Zokela o Ufolo ua ku Bheza
    O Utuminu ua Nzambi ua mu Tumina Kiá!
  • Ku Zokela ni Ufiiele Uoso o Unguvulu ua Nzambi Kana o Jinguvulu ja Mundu
    O Utuminu ua Nzambi ua mu Tumina Kiá!
O Utuminu ua Nzambi ua mu Tumina Kiá!
kr kiba. 13 jimb. 134-147

KIBATULU 13

O Aboki a Utuminu a Zokela o Kikalakalu Kiâ

MILONGI IA KIBATULU

Kala kia tange Jezú, o akaiedi’ê lelu ene mu a zukutisa mu ku bhanga o kikalakalu kiâ

1, 2. (a) Ihi ia bhangele o atuameni a jingeleja ku kikalakalu kia kuboka, maji ihi ué ia bhangele o ji poxolo? (b) Mukonda diahi o ji poxolo a ditunu ku belesela o jinguvulu?

XINGANEKA kuila o Pendekoxi ia muvu ua 33 K.K., ia bhiti kindala. Kua bhiti ngó tu semana tundé kia mateka o kilunga kia Jikidistá mu Jeluzaleme. Kienhiki, Satanaji u mona kuila, kiki o kithangana kia tokala phala ku jima o kilunga. Ande muéne dia kilunga ku kula, muéne ua mesenene ku ki jima kiá. Ni lusolo luoso, Satanaji u lungulula o ima mu ukexilu ua kuila o atuameni a jingeleja a fidise o kikalakalu kia kuboka o njimbu ia Utuminu. Maji o jiphoxolo ni ku suína kuoso a suluka ni kuboka, mundu uavulu mala ni ahatu ‘a xikina kua Ngana.’—Ikalakalu 4:18, 33; 5:14.

Christ’s apostles happy as they leave the Sanhedrin after being flogged

O jipoxolo a sanguluka “kuma Nzambi ua a kiti athu a fuama ku tambula malebhu mukonda dia dijina [diê]”

2 Ni njinda, o jinguma a kuata dingi mu a zukutisa—mu kithangana kienhiki a a jikila mu’aleia. Maji mu usuku, o anju ia Jihova ua jikula o mabhitu a kaleia, anga o jiphoxolo a tunda, mu kamene ene a kuata dingi mu boka o njimbu! A a kuata dingi ia a ambata ku afundixi, a tatela o jiphoxolo mu kuila a mu bhukumukina o kitumu ki fidisa o kuboka. Ni ku suína kuoso o jiphoxolo a tambuijila: “Tua bhingi tu tumaka Nzambi, kana athu.” O jinguvulu njinda ia a kuata a mesenene “ku a jibha.” Maji mu kithangana kieniókio ku imana muthu, dijina diê Ngamadiiele. Muen’iú mesene ia Kitumu, muthu a mu ximana kuala o mundu uoso, u dimuna o jinguvulu uixi: “Alukenu kioso ki muanda kubhanga. . . kana ku a bhanga kima. Ehenu-u, aiâ.” O jinguvulu evu kia zuela muéne ia ehela o jiphoxolo. Ihi ia bhange o mala enhó a fiiele? Sé uôma, ene “ka fulu dingi o kulonga ni kutanga o Njimbu Iambot’iii, kuma Jezú, muène Kristu.”—Ika. 5:17-21, 27-42; Jisa. 21:1, 30.

3, 4. (a) Ndunge iebhi iene mu ta Satanaji tundé ukulu phala ku zukutisa o mundu ua Nzambi? (b) Ihi i tua-nda di longa mu kibatulu kiki, ni mu ibatulu iiadi ia-nda kaiela?

3 O maka enhó a bhiti ku muvu ua 33 K.K., o maka a diangele, alondekesa o jinguvulu ku zukutisa o kilunga kia Jikidistá maji kueji moneka dingi izukutisu ia mukuá. (Ika. 4:5-8; 16:20; 17:6, 7) Lelu, Satanaji uene mu suínisa hanji o jinguma ja ubhezelu ua kidi, phala ku bhangesa o jinguvulu ku fidisa o kikalakalu kietu kia kuboka. O jinguma jiji, ene mu tu tatela mu maukexilu avulu kuila, tuene mu bhukumukina o itumu ia jinguvulu. Kitatelu kimoxi kia lungu ni kuila, etu tuene mu bheka jinvunda ku athu—mba tu akua jinvunda. A tu tatela ué kuila tuene mu suínisa o athu ku bhukumukina o jinguvulu ni kuila tu asumbixi a madivulu. Mu ithangana ia tokala, o jiphange jetu ene mu lengela ku jinzo ja ku fundisa phala ku di zokela mu kulondekesa kuila o itatelu íii, makutu. Ihi iene mu bhita mu ku bhanga kiki? Kiebhi o izulukutu ia bhiti m’ukulu mu jinzo ja ku fundisa, kia ku tokala ué eie lelu? Tu mone izulukutu ia bhiti mu jinzo ja ku fundisa ni ku mona kiebhi o izulukutu ióio ia kuatekesa “mu kuzokela o Njimbu Iambote.”—Fil. 1:7.

4 Mu kibatulu kiki, tua-nda mona kiebhi ki tuene mu zokela o ufolo uetu ua kuboka. Mu ibatulu iiadi ia-nda kaiela, tua-nda di longa o maufolo u tuene mu tambula mu ku dituna ku tokala ku mundu iú ni ku kaiela o itumu ia Utuminu.

Akua Jinvunda—Inga Azokedi a Utuminu ua Nzambi?

5. Mu disukilu dia muvu ua 1930, mukonda diahi o aboki a Utuminu a a kuata ia a a jikila mu’aleia, ni ihi ia banze ku bhanga o jiphange akexile ku pholo dia kilunga?

5 Ku disukilu dia muvu ua 1930, madiembu ni ji mbanza mu ixi ioso ia Estados Unidos de Ámerica a soto ku jijidika o Jimbangi ja Jihova ku kala ni mikanda i tanga kuila ala ni ufolo ua kuboka. Maji o jiphange jetu ka sotele ku kala ni mikanda. Mukonda o mikanda íii a tena ku i jima, maji ene a xikinine kuila kana-ku nguvulu mu ngongo uala ni kutena kua ku fidisa o Jikidistá ku belesela o kitumu kia bhana Jezú—kuboka o njimbu ia Utuminu. (Marku 13:10) Mukonda dia kiki, aboki avulu a Utuminu a a kuatele ia a a jikila mu’aleia. Mukonda dia kiki, o jiphange akexile ku pholo a banze ku lengela ku jinzo ja ku fundisa n’a batule o maka enhó. Ene a mesenene kulondekesa kuila o jinguvulu ka tokalele ku bhana ku Jimbangi ja Jihova itumu i katula o ufolo uâ ua ku bheza. Ku muvu ua 1938, kua bhitile kizulukutu kia dikota kia bhixila katé mu inzo ia ku fundisa. Kizulukutu kiahi?

6, 7. Ihi ia bhitile ni muiji ua Phang’etu Cantwell?

6 Kia Tersa mu kamene mu kizuua kia 26 kia mbeji ia Kasamanu ua muvu 1938, o phang’etu Newton Cantwell, ua kexile ni 60 a mivu; muhatu’ê, Esther; ni an’â Henry, Russell, ni Jesse—oso exile aboki a katunda—a mateka o kizuua mu kuboka mu mbanza ia New Haven, Connecticut. Mu kidi, ene ejidile kuila keji vutuka ku bhata mu kizuua kieniokio. Mukonda diahi a banzele kiki? Ene a a kuatele veji javulu kuala xiku dia ngoji, kienhiki, ene ejidile kuila eji ku a kuata dingi. Maji kiki, ki ki zozesa o nguzu ia muiji ua phang’etu Cantwell ia ku boka o njimbu ia Utuminu. Ene ai mu mbanza ia New Haven ni makalu a iiadi. Newton uendesele o dikalu dia muiji uezalele ni madivulu alungu ni Bibidia, mitelembe; Henry ua kexile ni 22 a mivu, uendesele o dikalu dia kexile ni mutelembe u xika. Maji kala kia ki banzele kiá, mu ku bhita ithangana a a kuata kuala xiku dia ngoji.

7 Kia dianga, a kuata Russell ua kexile ni 18 dia mivu, mu ku kaiela a kuata ué Newton ni Esther. Jesse ua kexile ni 16 dia mivu, ua kexile dikanga ua mono kioso o jitata jê ni makota kia kexile mua ambata kuala xiku dia ngoji. Henry ua kexile mu boka ku mbandu iengi, kienhiki, o munzangala Jesse ua xala ubheka. Kienhiki, muéne ua kuata ku mutelembe uê ua kuboka nau iu ua suluka ni ku boka. Mala a iiadi akua Katolika, a mu ehela ku xikisa o mutelembe mua kexile o diskursu dia Phange Rutherford ni diambu: “Jinguma.” Maji kioso kiai ni kuívua o diskursu, njinda ia a kuata ia a mesenene ku kuata Jesse. Jesse ni kulenduka kuoso, ua tundu mu kaxi kâ, maji ka bhitile ithangana iavulu a mu kuata kuala xiku dia ngoji. Kienhiki Jesse a muambata mu’aleia. O xiku dia ngoji ka kuata Phang’etu ia Muhatu Esther, maji a kuata o diiala Phang’etu Cantwell ni an’ê. Maji a a thubula mu kizuua kieniókio ia akexile mu kinga o kizuua kia ku a fundisa mu inzo ia ku fundisa.

8. Mukonda diahi o inzo ia ku fundisa ia tatela o makutu a kuila o phang’etu Jesse Cantwell mukua jinvunda?

8 Mu ku bhita thembu, ku mbeji ia Katutu ua muvu 1938, o muiji ua phang’etu Cantwell uai mu inzo ia ku fundisa mu mbanza ia New Haven. Newton, Russell, ni Jesse a a tatela o makutu a kuila akexile mu bhinga kitadi sé ku kala ni mukanda u a bhana o ufolo ua ku bhanga kiki. Né muene ni ku lengela ku Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu mbanza ia Connecticut, Jesse a mu tatela o makutu a kuila ua kexile mu bheka jinvunda ku athu. Mukonda diahi? Mukonda o mala a iiadi, akua Katolika evuile o diskursu, a bhana umbangi mu inzo ia ku fundisa, kuila o diskursu dievuile dia xingile o ngeleja iâ. Phala ku di zokela, o jiphange akexile ku pholo dia kilunga kietu a lengela ku Inzo ia Dikota ia ku Fundisa—o inzo ia tundu o jinzo joso ja ku fundisa mu ixi ia Estados Unidos.

9, 10. (a) Kiebhi o Inzo ia Dikota ia ku Fundisa kia fundu o maka alungu ni muiji ua phang’etu Cantwell? (b) Mabesa-hi u tu katula ku kifundisu kieniókio?

9 Tundé mu kizuua kia 29 dia mbeji ia Katanu ua muvu ua 1940, o Mukunji ua Dikota ua inzo ia ku fundisa, ngana Charles E. Hughes ni nake dia afundixi a mukua, evu ioso ia zuela Phang’etu Hayden Covington, muzokedi ua Jimbangi ja Jihova.a Kioso o mukunji ua jinguvulu mu mbanza ia Connecticut kia zuela o makutu phala ku tatela o Jimbangi ja Jihova mu kuila akua jinvunda, saí mufundixi, ua mu ebhuidisa: “O kuila o njimbu ia kexile mu tula Jezú Kristu, a i jidile ku athu oso?” O mukunji ua jinguvulu, ua tambuijila: “Kana, maji nga mu di lembalala uami kuila, o Bibidia izuela ué se ihi ia bhiti ni muéne mu ku bhanga o kikalakalu kieniókio.” O izuelu íii ia londekesa ima iavulu! Sé ku kijiia o mukunji ua jinguvulu, ua sokesa o Jimbangi ja Jihova ni Jezú, o jinguvulu ja ixi ua ji sokesa ni ió a tatele makutu kua Jezú. Mu kizuua kia 20 kia mbeji ia Kasambuadi ua muvu 1940, o afundixi mu inzo ia ku fundisa a lungisa o Jimbangi ja Jihova.

Joyful Christian brothers and sisters, including Hayden Covington and Glen How, leaving a courthouse

Hayden Covington (ku pholo, mu kaxi), Glen How (ku kiasu), ni akuâ a mu tunda mu inzo ia kufundisa kioso kia tu lungisa

10 Mu ku fundisa kiki, ihi ia bhiti? O kifundisu kiki kia bhana ufolo ku athu oso, kana-ku muthu ki kale a xiku dia ngoji, jinguvulu mba muthu uoso-uoso ueji tena ku fidisa dingi o athu ku bheza Nzambi. O inzo ia ku fundisa, mu uendelu ua Jesse “ka sangele-mu ué maka a kuila . . . a bheka jinvunda ku athu.” O inzo ia ku fundisa ia londekesa ué kuila o Jimbangi ja Jihova ki akua ku katula o ku tululuka ku athu. Ufolo ua dikota phala o jiselevende ja Nzambi! Mabesá-hi u tu tambula mu íii ia bhiti? Saí muzokedi, Mbangi ia Jihova, uambe: “O ufolo u tua tambula, ua ku bhanga o ikalakalu ia lungu ni Nzambi ietu sé uôma, mu ku tula o njimbu iambote ku akuetu.”

Athu a Suínisa Akuâ ku Bhukumukina o Jinguvulu—Inga Azokedi a Kidi?

Cover of the tract Quebec’s Burning Hate for God and Christ and Freedom Is the Shame of All Canada

O Ódio Ardente de Quebec a Deus, a Cristo e à Liberdade É Uma Vergonha Para Todo o Canadá

11. Kikalakalu kiahi kia bhange o jiphange jetu mu ixi ia Canadá ni mukonda diahi?

11 Ku muvu ua 1940, o Jimbangi ja Jihova mu ixi ia Canadá a a zukutisa kiavulu. Kienhiki ku muvu ua 1946, phala kuijidisa o athu kuila o jinguvulu a katuile o ufolo uâ ua ku bheza, o jiphange jetu a bhange kikalakalu kia bhange 16 dia izuua mu ku bhana kamukanda ka kexile ni diambu, O Ódio Ardente de Quebec a Deus, a Cristo e à Liberdade É Uma Vergonha Para Todo o Canadá. O kamukanda kaka ka mbandu jiuana kalondekesa ni ku jimbulula kiambote o kavuanza ka kexile mu bhanga o atuameni a jingeleja, o phulu ia kexile mu bhanga a xiku dia ngoji ni usuéia ua kexile mu bhanga o athu ku jiphange jetu mu kibatu kia Quebec. O kamukanda kambe: “O Jimbangi ja Jihova a mu a kuta sé ku bhanga kima kioso-kioso kia iibha. kuala 800 a itatelu ku Jimbangi ja Jihova mu mbanza ia Greater Montreal.”

12. (a) Kiebhi kia divu o jinguma mu kaxi ka kikalakalu kia ku bhana o tumikanda? (b) Makutu ahi a tatela nau o jiphange jetu? (Tanga ué ku luiji.)

12 O mukunji ua dianga ua Quebec ngana Maurice Duplessis, mu ku kalakala kumoxi ni Kadeal ia Katolika mu ixi ia Loma, ngana Villeneuve, mu ku tanga o kamukanda, muéne uambe: “Ngela sé henda” ni Jimbangi ja Jihova. O itatelu ia dibandekesa 800 phala 1.600. phang’etu ia muhatu muboki ua thembu ioso, uambe: “Ki nga mu tena ku di lembalala se o xiku dia ngoji ua tu kutu veji jikuxi.” O Jimbangi ja Jihova, a a kuatele mu ku bhana o tu mikanda a a tatela mu kuila akexile mu “suínisa o athu ku bhukumukina o jinguvulu.”b

13. Nanhi a dianga ku mu tatela o makutu kuila ua kexile mu suínisa o athu ku bhukumukina o jinguvulu ni kiebhi o inzo ia ku fundisa kia fundu o maka enhá?

13 Ku muvu ua 1947, o Phange Aimé Boucher ni mon’ê ua muhatu Gisèle ua kexile ni 18 dia mivu, ni Lucille, ua kexile ni 11 dia mivu, kia dianga a mu tatela o makutu ku inzo ia ku fundisa kuila ua kexile mu suínisa akuâ ku bhukumukina o jinguvulu. Ene a bhana o kamukanda O Ódio Ardente de Quebec, kua lungile o dibhia diâ ku mbandu ia sulu ia mbanza ia Quebec, maji kexile ni pholo ia athu a sota ku bhanga jinvunda. O Phange Boucher uexile diiala dia lendukile ua kexile mu langa kiambote o dibhia diê ni kuendela njila mu kabalu ni mu dikalu dia malola a iiadi. Maji né muene kiki, o muiji uê a u bhitisa mu ima ia iibha ia kexile mu zuela o kamukanda. O mufundixi ua inzo ia ku fundisa, ua zembele o Jimbangi ja Jihova ua ditunu o ku xikina o kima kia kexile mu londekesa kuila o Phang’etu Bouchers ka tele kituxi. Mu veji dia kiki, muéne ua xikina ku itatelu ia kuila, o kamukanda ka kexile mu suínisa o unguma, mukonda dia kiki-phe o phang’etu Bouchers a tokalele ku mu balakala. O mufundixi ua fundisa kiki: Kituxi kuzuela o kidi! Aimé ni Gisèle a a tatela kuila akexile mu suínisa akuâ ku bhukumukina o jinguvulu katé muene o munzangala Lucille ua bhiti izuua iiadi mu kaleia. O jiphange a lengela ku Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu ixi ia Canadá, o inzo ia tundu o jinzo joso ja ku fundisa, ia a evu kiambote.

14. Ihi ia bhange o jiphange mu mbanza ia Quebec mu mivu ia izukutisu?

14 Mu kithangana kieniokio, o jiphange jetu ja mala ni ja ahatu mu mbanza ia Quebec ni ku suína kuoso a suluka ni ku boka o njimbu ia Utuminu né muene ni ku a zukutisa—kiki kia kexile mu a bhekela mabesá avulu. Mu mivu iuana kioso kia bhiti o kikalakalu kia ku bhana o tumikanda ku muvu ua 1946, o Jimbangi ja Jihova a di bandekesa mu mbanza ia Quebec, exile 300 ia a bande ku 1.000!c

15, 16. (a) Kiebhi o Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu ixi ia Canadá kia fundu o maka alungu ni muiji ua Phang’etu Boucher? (b) Kiebhi kia divu o jiphange jetu ni athu a mukuá dingi?

15 Ku mbeji ia Kanake ua muvu ua 1950, o Inzo ia Dikota ia ku fundisa mu ixi ia Canadá, mua kexile divua dia afundixi, evu kiambote o maka alungu ni Aimé Boucher. Mu ku bhita mbeji jisamanu, mu kizuua kia 18 kia mbeji ia Kaiiadi ua muvu ua 1950, o afundixi a tu lungisa. Mukonda diahi? O Phang’etu Glen How, muzokedi ua Jimbangi ja Jihova, ua jimbulula kuila o afundixi a xikina o izuelu i tua zuela kuila “o ku suínisa muthu ku bhukumukina o jinguvulu” ku bhinga ku suínisa o muthu ku bhanga unduandua ku jinguvulu. Maji mu kamukanda, “ki mu kexile milongi ioso-ioso ia kexile mu suínisa o athu ku bhanga kiki, mu veji dia kiki kana-ku kima kia iibha mu kamukanda.” O Phang’etu How ua zuela dingi: “Nga mono ni mesu mami kiebhi Jihova kia tu bhana o kikoué.”d

16 O ia zuela o afundixi mu Inzo ia Dikota ia ku Fundisa, sé phata iexile kikoué phala o Utuminu ua Nzambi. Kiki kia jimisa o 122 a itatelu ia tele ku Jimbangi ja Jihova mu mbanza ia Quebec kuila, akexile mu suínisa o athu ku bhukumukina o jinguvulu. O ia zuela ué o Inzo ia ku Fundisa ia bhana ufolo ku athu oso akua Canadá ni athu a mukua dingi akua Grã-Bretanha ua kuzuela o ibhindamu iâ ku jinguvulu. O kikoué kiki, kia katula o kutena kua Ngeleja ia kexile mu mbanza ia Quebeco kizukutisu kia Jinguvulu ku Jimbangi ja Jihova.e

Asumbixi—Inga Aboki a Suína a Utuminu ua Nzambi?

17. Kiebhi o jinguvulu kia sota ku langa o kikalakalu kietu kia kuboka?

17 Kála o Jikidistá ku hama ia dianga, o jiselevende ja Jihova lelu kene mu ‘ta uenji uâ uoso-uoso.’ (Tanga 2 Kolindo 2:17.) Maji né kiki, saí jinguvulu a sota ku langa o ikalakalu ietu mu ku tu bhana itumu iendesa o mauenji. Tu mone izulukutu iiadi ia bhiti mu inzo ia ku fundisa ia lungu ni maka a kuila, se o Jimbangi ja Jihova asumbixi mba akunji.

18, 19. Kiebhi o jingana mu ixi ia Dinamarca kia soto ku fidisa o kikalakalu kietu kia kuboka?

18 Dinamarca. Mu kizuua 1 kia mbeji ia Kamusasadi ua muvu ua 1932, a bhana kitumu kia londekesa kuila kituxi o muthu ku sumbisa madivulu sé ku kala ni mukanda u tanga kuila muéne uala ni ufolo ua ku bhanga kiki. Maji o jiphange jetu ka soto ku kala ni mikanda ienióio. Mu kizuua kia kaiela, aboki a tanu a bhiti o kizuua-kioso ku boka mu mbanza ia Roskilde, mbanza ia lungile ni mbonge ia Copenhagen, phala ku bhixila-mu ku bhinga kuenda 30 a ji kilómetulu. Ku disukilu dia kizuua, kua kambele muboki umoxi jina diê August Lehmann. A mu kuatele kuala xiku dia ngoji mu ku mu tatela kuila ua kexile mu ta uenji sé ku kala ni mikanda i mu bhana o ufolo ua ku bhanga kiki.

19 Mu kizuua kia 19 dia mbeji ia Kaiiadi ua muvu 1932, August Lehmann a mu ambata mu inzo ia ku fundisa. Muéne ua zuela kuila ua kexile mu bhana ku athu madivulu alungu ni Bibidia, ka kexile mu ta uenji kana. O afundixi mu inzo ia ku fundisa a mu xikina. Ene a zuela ia lungu ni phang’etu, exi: “O diiala . . . u tena ku di dikila, uala ni kitadi kiê, [muéne] kene mu tambula kitadi mu kikalakalu kia bhanga muéne ué ka banzé ku tambula kitadi maji o kikikalakalu kiki kia bhanga ki mu bhangesa hanji ku ngastala o kitadi kiê.” O afundixi mu inzo ia ku fundisa ambe ué kuila o ikalakalu ia phang’etu Lehmann ni ia Jimbangi joso ja Jihova ka “tokalele ku ki mona kala ku ta uenji.” Maji o jinguma ja mundu ua Nzambi a mesenene ku fidisa o kikalakalu kia kuboka o njimbu iambote mu ixi ioso ia Dinamarca. (Jisá. 94:20) O muzokedi uambata o maka enhá mu Inzo ia Dikota ia ku fundisa. Kiebhi kia divu o jiphange jetu?

20. Kiebhi o Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu ixi ia Dinamarca kia fundisa o maka, ni kiebhi kia divu o jiphange jetu?

20 Mu semana ia kuia kiá mu Inzo ia ku Fundisa, o Jimbangi ja Jihova mu ixi ioso ia Dinamarca a bandekesa o kikalakalu kiâ kia kuboka. Kia Tersa mu kizuua kia 3 kia mbeji ia Kamusasadi ka muvu ua 1933, o Inzo ia Dikota ia ku Fundisa ia batula o maka. Ene a mono ué kuila o phang’etu August Lehmann ka tele kituxi kana. O kifundisu kiki kia londekesa kuila o Jimbangi ja Jihova akexile ni ufolo ua ku boka sé uôma. Phala ku sakidila Jihova mu ku a lungisa, o jiphange jetu ki kale ja mala mba ja ahatu a bandekesa dingi o kikalakalu kiâ kia kuboka. Tundé o kizuua kia fundisa o maka, o jiphange jetu mu ixi ia Dinamarca ene mu kumbidila o ukunji uâ sé ku a fidisa kuala o jinguvulu.

A line of Jehovah’s Witnesses carrying placards in Denmark in the 1930’s

Jimbangi ja Jihova a suina mu ixi ia Dinamarca ku muvu ua 1930

21, 22. Kiebhi o Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu ixi ia Estados Unidos kia fundisa o maka alungu ni Phang’etu Murdock?

21 Estados Unidos de Ámerica. Mu Lumingu, kizuua kia 25 kia mbeji ia Kauana ka muvu ua 1940, o muboki ua thembu ioso phang’etu Robert Murdock, Jr., ni sambuadi dia Jimbangi ja mukua ja Jihova, a a kuata kuala a xiku dia ngoji kioso kia kexile mu boka mu diembu dia Jeannette, bhua zukamene o mbanza ia Pittsburgh, mu Pennsylvania. A a tatela kuila ka sumbile mikanda ia a bhana o ufolo ua ku bhana ku athu madivulu. Mu kuambata o maka mu Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu ixi ia Estados Unidos, o afundixi kuenhoko a evu kiambote.

22 Mu kizuua kia 3 kia mbeji ia Kasambuadi ka muvu ua 1943, o Inzo ia Dikota ia ku Fundisa iejidisa o athu kuila o Jimbangi ja Jihova a lungu. O afundixi mu Inzo ia Dikota ia ku Fundisa, a ditunu o kitumu kia kuila o Jimbangi ja Jihova a tokalele ku kala ni mikanda i bhana o ufolo ua ku bhana ku athu madivulu mukonda mu ku bhanga kiki, ene “akexile mu bhana itumu ki i kexile mu divulu dia itumu ia ixi.” O Inzo ia Dikota ia ku Fundisa ia jimi o kitumu “kia fidisile ku bhana madivulu ku athu ni ku kala ni ufolo ua ku bheza.” Mu kuijidisa o ibanzelu ia afundixi oso a Inzo ia Dikota ia ku Fundisa, o Mufundixi William O. Douglas uambe kuila o ikalakalu ia Jimbangi ja Jihova “ki ku boka ngó kana; ki ku bhana ngó madivulu ku athu kana. Maji o ikalakalu iiadi íii.” Muéne ua bandekesa dingi: “O ikalakalu íii iala ni valolo ia dikota . . . kala o ubhezelu mu jingeleja ni milongi i bhana o atuameni a jingeleja jiji.”

23. Mukonda diahi o kufundisa kua bhiti ku muvu ua 1943 iala ni valolo ia dikota phala etu lelu?

23 O kifundisu kiki kia Inzo ia Dikota ia ku Fundisa, kiexile o ku lunga kua dikota ua tambula o mundu ua Nzambi. Kia londekesa se etu tu a nanhi—tu Jikidistá, tu akunji, ki tu asumbixi kana. Mu kizuua kieniókio kia dikota, kia muvu ua 1943, o Jimbangi ja Jihova ku 13 a maka a ambatele mu Inzo ia Dikota ia ku fundisa a a lungisa-ku 12, kala o maka alungu ni phang’etu Murdock. O kufundisa kuku kuene mu di bhanga phangu lelu phala kioso o jinguma jetu kia tu tatela o makutu a kuila ki tuala ni ufolo ua ku boka o njimbu ia Utuminu bhu nangu dia mundu, mba mu inzo ni inzo.

“Tu Tumaka Nzambi, Kana Athu”

24. Ihi i tu bhanga kioso o jinguvulu kia fidisa o kikalakalu kietu?

24 Mukonda tu ji selevende ja Jihova, tu sanguluka kiavulu kioso o jinguvulu kia tu bhana ufolo ua ku boka o njimbu ia Utuminu. Maji kioso o jinguvulu kia fidisa o kikalakalu kietu kia kuboka, tu lungulula ngó o ukexilu uetu ua kuboka, tu suluka ni ku ki bhanga mu ukexilu uéngi. Kala kia bhitile ni ji poxolo, “tu tumaka Nzambi, kana athu.” (Ika. 5:29; Mat. 28:19, 20) Tuambata ué o maka mu jinzo ja ku fundisa phala ku batula o maka ni tu kale ni ufolo. Talesa izulukutu iiadi.

25, 26. Maka-hi a bhiti mu ixi ia Nicarágua a ambata mu Inzo ia Dikota ia ku Fundisa ni kiebhi kia batula o maka?

25 Nicaragua. Mu kizuua kia 19 kia mbeji ia Kamoxi ka muvu ua 1952, o mukunji mu ixi iéngi ni selevende ia filiiale phang’etu Donovan Munsterman uai katé mu mbanza ia Managua kuzuela ni atuameni akexile mu kalakala mu Inzo mua funda o maka alungu ni asonhi akua’xi iengi. A mu bhingile ku di sanga ni kabhitangu Arnoldo García, uexile o mutuameni ua Inzo ienióio. O kabhitangu kambela phang’etu Donovan kuila o Jimbangi joso ja Jihova mu ixi ia Nicaragua a a “fidisile o kuzuela ia lungu ni ilongesu iâ ni ku bhanga o ubhezelu uâ.” Kioso kia muibhuidisa se mukonda diahi, o kabhitangu García ua jimbulula kuila, o mukunji ua jinguvulu ka bhanene ku Jimbangi ja Jihova ufolo ua ku bhanga o ikalakalu iâ ia a tatela kuila exile jinguma ja nguvulu ia ixi. A nanhi exile o jinguma jetu? O atuameni a ngeleja ia Katolika ia Loma.

An outdoor convention of Jehovah’s Witnesses in Nicaragua around 1953

Jiphange mu ixi ia Nicarágua mu kithangana kia fidisa o kikalakalu kietu

26 O Phang’etu Munsterman ni lusolo luoso uambata o maka ku Mukunji ua Nguvulu ni ua Jingeleja ni ku Muenexi ua ixi, Anastasio Somoza García, maji ka mu bhana njimbu iambote. Mukonda dia kiki-phe o jiphange a lungulula o ukexilu uâ ua kuboka. Ene a jiki o Ididi ia Ubhezelu, a mateka ku diongeka mu ibuka iofele, a xisa o ukexilu ua kuboka mu ikoka, maji akexile mu boka o njimbu iambote ia Utuminu mu ukexilu uéngi. Mu kithangana kieniókio, ene a sonekena o Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu ixi ia Nicarágua, mu ku bhinga ufolo. O maka ni ioso ia bhingi o jiphange, ia moneka mu ji jurnale, mu kiki, o afundixi mu Inzo ia Dikota ia ku Fundisa a xikina kuívua o jiphange jetu. Kiebhi kia batula o maka? Mu kizuua kia 19 kia mbeji ia Kanake ka muvu 1953, o Inzo ia Dikota ia ku Fundisa ia lungisa o Jimbangi ja Jihova. O afundixi mu Inzo ia ku Fundisa a mono kuila o kitumu kia ixi ki kiexile mu fidisa o athu o kuzuela, ku banza ni ku tangela akuâ maka alungu ni ngeleja iâ. A zuela ué kuila o jinguvulu ja ixi a tokalele ku di bhana kiambote ni Jimbangi ja Jihova kala kia kexile m’ukulu.

27. Mukonda diahi o akua Nicarágua a diuanene kiavulu kioso kia batula o maka, ni kiebhi o jiphange jetu kia divu mu ku mona kuila a lungu?

27 O akua Nicarágua a sangulukile kiavulu mukonda o afundixi mu Inzo ia Dikota ia ku Fundisa a lungisa o Jimbangi ja Jihova. Ande dia ku fundisa o maka enhá, o atuameni a jingeleja exile ni nguzu iavulu, katé muene o Inzo ia Dikota ia ku Fundisa ka tenene ku di ta mu mak’â. O jinguvulu ué akexile ni kutena kuavulu, mukonda o afundixi mu Inzo ia ku Fundisa ka tenene ku dituna o ibanzelu iâ. O jiphange jetu a dielele kuila eji ku a lungisa mukonda o Sobha iâ ua kexile mua langa, ni kuila eji suluka ni kuboka.—Ika. 1:8.

28, 29. Mu kaxi ka muvu 1980, ihi ia bhiti mu ixi ia Zaire ia lungulula o ikalakalu ietu?

28 Zaire. Mu kaxi ka muvu ua 1980, mu ixi ia Zaire lelu a ijiia mu dijina dia Republica Democrática do Congo, mua kexile 35.000 a Jimbangi ja Jihova. Phala ku langa o ikalakalu ia Utuminu, o filiiale ia mateka o ku tunga ididi iéngi. Ku mbeji ia Kaiiadi ka muvu 1985, a bhange kiônge kia dikota mu mbanza ia Kinshasa mua moneka 32.000 a athu a tundu mu jixi jengi. Maji o ima phala o jiselevende ja Jihova ia mateka o ku lungulula. Ihi ia bhiti?

29 O Phang’etu Marcel Filteau, mukunji mu ixi iéngi ua tundu mu mbanza ia Quebec, mu ixi ia Canadá, a mu zukutisile kiavulu ku akua Duplessis, ua kexile mu sidivila mu ixi ia Zaire mu kithangana kieniókio. Muéne ua zuela ihi ia bhitile, uixi: “Mu kizuua kia 12, kia mbeji ia Katanu ka muvu 1986, o jiphange akexile ku pholo dia kilunga a tambula mukanda ua zuela kuila o Jimbangi ja Jihova ka kexile ni ufolo mu ixi ia Zaire.” O muenexi ua ixi ienioio, Mobutu Sese Seko, ua te-ku o kidimbu kiê.

30. Kima kiahi kia dikota kia tokalele ku bhanga o Kibuka kia Filiiale, ni ihi ia banze ene o ku bhanga?

30 Mu kizuua kia kaiela-ku, o minangu mu mutelembe, ia zuela: “Nuka dingi tua-nda kuívua o dijina dia Jimbangi ja Jihova mu ixi ia [Zaire].” Mu kithangana kieniokio, izukutisu ia moneka. O Ididi ia Ubhezelu a i buikisa, o jiphange jetu a a nhana o ima iâ, a a kutu, a a te mu’aleia ni ku a beta. Katé muene o ana-ndenge exile Jimbangi ja Jihova a a te ué mu kaleia. Mu kizuua kia 12 kia mbeji ia Kamusasadi ka muvu ua 1988, o nguvulu ia tambula o imbamba ioso ia kilunga kietu, o Masoladi a tambula o filiiale. O jiphange akexile ku pholo a sonekena mukanda kua Muenexi ua ixi Mobutu, maji muéne ka a tambuijila. Mu kiki, o Kibuka kia Filiiale kia tokalele ku bhanga kima kia dikota: “Tua-nda kuambata o maka ku Inzo ia Dikota ia ku Fundisa inga tu kinga?” Timothy Holmes, uexile mukunji mu ixi iéngi iu ua kexile ku pholo ia Kibuka kia Filiiale mu kithangana kieniókio, uambe: “Tua sambe kua Jihova mu ku bhinga unjimu.” Kioso kia tonginina kiambote o maka, o kibuka kia mono kuila ki kiexile hanji o kithangana kia kuambata o maka ku Inzo ia Dikota ia ku Fundisa. Mu veji dia kiki, ene a soto hanji ku kuatekesa o jiphange ni ku sota phangu ia ku suluka ni ku boka o njimbu iambote.

“Mu kithangana kia bhiti o maka enhá, tua mono kiebhi Jihova kia tena ku lungulula o ima”

31, 32. Kiebhi o Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu ixi ia Zaire kia fundisa o maka, ni kiebhi kia divu o jiphange jetu?

31 Kua bhiti mivu iavulu. O ijijidiku ia sosoloka, athu oso mu ixi akexile mu tambula ufolo. O Kibuka kia Filiiale kia mono kuila, kiexile kiá o kithangana kia kuambata o maka mu Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu ixi ia Zaire. O afundixi a xikina kuívua o jiphange. Mu kizuua kia 8 kia mbeji ia Katatu ua muvu ua 1993, kioso kia bhitile sambuadi dia mivu tunde kia fidisile o kikalakalu kietu, o afundixi mu Inzo ia Dikota ia ku Fundisa, a mono kuila o jinguvulu ka tokalele ku bhana o kitumu kieniókio ku Jimbangi ja Jihova, mukonda dia kiki ka tokalele ku a fidisa dingi. Njimbu iambote! Né muene ni ku ta mienhu mu iluezu, o afundixi a jimine o kitumu kia bhele o muenexi ua ixi! O Phang’etu Holmes, u zuela: “Mu kithangana kia bhiti o maka enhá, tua mono kiebhi Jihova kia tena ku lungulula o ima.” (Dan. 2:21) O kifundisu kiki, kia kolesa o kixikanu kia jiphange jetu. Ene a divu kuila o Sobha, Jezú, ua kexile mu kuendesa o mundu uê ni kua kuatekesa kuijiia o kithangana kia tokala kia ku bhanga kima ni kiebhi kia tokala o ku ki bhanga.

Two Christian sisters at a convention of Jehovah’s Witnesses in the Democratic Republic of Congo

O Jimbangi ja Jihova mu ixi ia República Democratica do Congo a sanguluka mu ku tambula ufolo ua ku bheza Jihova

32 Ni ufolo ua tambula, o jiphange ku filiiale a tenene ku bokuesa akunji mu ixi, ku tunga ididi ia ubhe, ni ku tambula madivulu metu.f Kisangusangu kia dikota phala o ji selevende ja Nzambi ku mundu uoso ku mona kiebhi Jihova kia langa o ukexilu ua nzumbi ua mundu uê!—Iza. 52:10.

“[Jihova] Muène Mukuatekexi Uami”

33. Ihi i tu di longa mu ku bhitulula o misoso ia ku fundisa ia bhiti m’ukulu?

33 O kuijiia o izulukutu ia bhiti m’ukulu ia lungu ni ku fundisa, i tu londekesa kuila Jezú ua mu kumbidila o kikanenu kiê: “Ngi mi bhana dikanu dia kuzuela ni kuijiia kua kuila jinguma jenu joso ki ji tena ku mi lua phata, mba ku mi belesa.” (Tanga Luka 21:12-15.) Saí ithangana, Jihova uene mu tumina maiala kala Ngamaliele m’ukulu phala ku langa o mundu uê mba u bhangesa afundixi a suína ni azokedi phala ku zokela o kidi. Jihova kene mu kuehela kuila falamenda ioso-ioso ia jinguma jetu i tu kuama. (Tanga Izaia 54:17.) O izukutisu ki i tena ku fidisa o kikalakalu kia Nzambi.

34. Mukonda diahi o ku tu lungisa ku jinzo ja kufundisa, kuala ni valolo ia dikota ni ihi ilondekesa? (Tanga ué o kitutu: “O Ufolo u Tua Tambula mu Inzo Ia Dikota ia ku Fundisa o Madimanda, ua Kuatekesa o Kikalakalu Kia Kuboka o Utuminu Kuia ku Pholo.”)

34 Mukonda diahi o ku lunga kuetu, kuala ni valolo ia dikota? Talesa: O Jimbangi ja Jihova ki athu a di longo kiavulu. Ki tuene mu sola nguvulu phala ku tumina, ki tuene mu di ta mu maka a jinguvulu. Avulu mudietu ene mu zokela o njimbu iambote mu jinzo ja ku fundisa, a tu mona kala tu athu ‘ka di longo kiavulu.’ (Ika. 4:13) Kienhiki tu tena kuzuela kuila o jinzo ja ku fundisa, kala ni vondadi ia ku tu kuatekesa ni kulondekesa kuila o jinguma jetu, o atuameni a jingeleja ni jinguvulu, a bele. Maji né kiki, o afundixi mu jinzo ja ku fundisa ene mu tu lungisa ithangana ioso! O ku lunga kuetu kulondekesa kuila, tua mu kuenda “bhu mesu [a Nzambi], kuma tu akalakadi a Kristu.” (2 Kol. 2:17) Tu zuela kala kia zuela, poxolo Phaulu: “[Jihova] muène mukuatekexi uami, eme ki ngi kala ni uoma.”—Jihe. 13:6.

a Mu maka enhá alungu ni Cantwell ni mbanza ia Connecticut, ku 43 a maka, iá exile o maka a dianga o Phang’etu Hayden Covingto ueji zokela o jiphange bhu pholo dia Inzo ia Dikota ia ku Fundisa mu ixi ia Estados Unidos. Muéne ua fu ku muvu ua 1978. O muhatu’ê, Dorothy ua sidivila ni ufiiele uoso, katé mu ufuilu uê ku muvu ua 2015 mu kitala kia 92 ia mivu.

b O kitatelu kia tundu mu kitumu kio bhanene ku muvu ua 1606. O kitumu kiki kia londekesele kuila, o afundixi mu inzo ia ku fundisa a tenene kuzuela kuila o muthu ua bele se a monene kuila o muthu iú ua suínisa o ujibhânganga—né muene se o ia zuela, kidi.

c Ku muvu ua 1950, 164 a aboki a thembu ioso a kalakala mu mbanza ia Quebec—ni 63 a akunji a bhiti mu Xikola ia Ngiliiade a xikinine ni muxima uoso kuia kuenhoko né muene ni kuijiia kuila eji sanga izukutisu iavulu.

d O Phang’etu W. Glen How uexile muzokedi ua suina ua zokela o jimbangi ja Jihova tundé ku muvu ua 1943 katé ku muvu ua 2003, ku ixi ia Canadá ni mu jixi jengi.

e phala kuijiia dingi ia lungu ni maka enhá, tanga o milongi “A Batalha não é Vossa, Mas de Deus” mu Despertai! dia 22 ia mbeji ia Kasamanu ka muvu ua 2000, mu mbandu 18-24.

f O masoladi a vutuila o filiiale ku jiphange; maji o filiiale ia ubhe a i tungu mu kididi kiéngi.

O Kuila o Utuminu ua Nzambi Uala ni Valolo Phala Eie?

  • Kiebhi o jinzo ja ku fundisa kia mono kuila tu akunji, ki tu bhanga jinvunda, ki tu suínisa akuetu ku bhukumukina o jinguvulu mba a sumbixi?

  • Kiebhi ki tu katula mbote mu ku lunga kuetu kua bhiti m’ukulu?

  • Ihi i tu bhanga, kioso kia fidisa o kikalakalu kietu kia ku boka?

  • Mukonda diahi tu di uana kiavulu, mu ku mona ni mu kuijiia kuila o mundu ua Jihova a u lungisa veji javulu mu jinzo ja ku fundisa?

  • Kiebhi o milongi íii kia kolesa o kixikanu kiê?

A Christian couple in Serbia sharing the good news with a woman on her doorstep

Stara Pazova, Sérvia

O UFOLO U TUA TAMBULA MU INZO IA DIKOTA IA KU FUNDISA O MADIMANDA, UA KUATEKESA O KIKALAKALU KIA KUBOKA O UTUMINU KUIA KU PHOLO

KIZUUA KIA FUNDISA O MAKA 11 kia mbeji ia Kamoxi ua muvu 1927

IXI Suíça

MAKA Ufolo ua ku bheza.

IZULUKUTU Xiku dia ngoji uemanesa Phang’etu Adolf Huber kioso kia kexile mu boka. Muéne ua tatela phang’etu kuila ua kexile mu bhekela jinvunda ni maka mu jingeleja mukonda dia kiki ua mu tambula o madivulu mê alungu ni Bibidia.

KU FUNDISA Mu Inzo ia Dikota ia ku Fundisa, o Phang’etu Huber ua di zokela mu makutu a mu tatela kuala xiku dia ngoji. O Afundixi a mono kuila o ku tambula o madivulu a lungu ni Nzambi bhu maku dia muthu, ku bhukumukina o kitumu kia lungu ni “ufolo ua ku bheza.”

DISUKILU Mu ku fundisa kiki o maka, o xiku dia ngoji, ka kexile dingi mu zukutisa o kikalakalu kia kuboka kia Adilongi a Bibidia.

KIZUUA KIA FUNDISA O MAKA 9 kia mbeji ia Kavua ua muvu 1935

IXI Romênia

MAKA Ufolo ua kuzuela.

IZULUKUTU Samanu dia Jimbangi ja Jihova a a kuata kuala xiku dia ngoji mukonda dia ku bhana ku athu madivulu a “bheka jinvunda ku athu ni ku jinguvulu.” O jiphange a a jikila mu’aleia mu 15 dia izuua.

KU FUNDISA O Inzo ia Dikota ia ku Fundisa u mona kuila o Jimbangi ja Jihova a bhanga o kikalakalu kiâ ni ku tululuka ni kuila o madivulu mâ ka bheka jinvunda ku athu, ia a tange uá kuila ene ala ni ufolo ua kuzuela.

DISUKILU O maka enhá ni 530 a maka a mukuá a tokala ku Jimbangi ja Jihova a bhitile tundé ku muvu ua 1933 katé ku muvu ua 1939, a a fundisa mu kuila o jiphange jetu akexile ni ufolo ua ku boka sé ku a zukutisa katé ku muvu ua 1948. Lelu o kikalakalu kietu kia kuboka, a tena ku ki bhanga sé izukutisu.

KIZUUA KIA FUNDISA O MAKA 17 kia mbeji ia Katanu ua muvu 1953

IXI Holanda

MAKA Ufolo ua kuzuela.

KIZULUKUTU O phang’etu Pieter Havenaar a mu kuata kuala xiku dia ngoji mukonda dia ku bhukumukina o kitumu kia lungu ni ku bhana madivulu mu ji Tersa tundé mu kamene, mu 9:00 katé mu 11:00.

KU FUNDISA O afundixi mu Inzo ia Dikota ia ku Fundisa a mono kuila o kitumu kiki, kitumu kia dikota.

DISUKILU O ku fundisa kua jimi o itumu ioso i fidisa o ku bhana madivulu, mukonda dia kiki, o athu a tenene kiá ku bhanga o kikalakalu kiki

KIZUUA KIA FUNDISA O MAKA 6 kia mbeji ia Kamusasadi ua muvu 1953

IXI Canadá

MAKA Ufolo ua ku bheza ni kuzuela.

KIZULUKUTU O kitumu mu mbanza ia Quebec, kifidisa o athu ku bhana madivulu sé ku bhinga kua xiku dia ngoji. O Kafunga ka Ilunga, Phang’etu Laurier Saumur, ua bhiti mbeji jitatu mu kaleia mukonda dia ku kamba ku belesela o kitumu kiki.

KU FUNDISA O Inzo ia Dikota ia ku Fundisa ia mono kuila o Jimbangi ja Jihova ka tokalele ku a bhana o kitumu kieniókio. O Afundixi a tange kuila, o Jimbangi ja Jihova tundé ukulu o ubhezelu uâ, ua lungu ni ku bhana ku athu madivulu ia alondekesa uá kuila o madivulu’a ka zuela ima ia iibha.

DISUKILU O ku fundisa kua jimi 1.600 ndenge ja itatelu ku mbanza ioso ia Quebec.

KIZUUA KIA FUNDISA O MAKA 13 kia mbeji ia Kavua ua muvu 1983

IXI Sérvia

MAKA Ufolo ua kuzuela.

IZULUKUTU Phange jetu jiiadi ja ahatu a a kuata kuala xiku dia ngoji mukonda dia ku bhana ku athu madivulu alungu ni Bibidia. A a tatela kuila a mu “bheka maka ni jinvunda ku athu” mukonda dia kiki a a jikila mu’aleia mu izuua itanu.

KU FUNDISA O Inzo ia dikota ia ku fundisa ia mono kuila o jiphange jetu ka kexile mu bheka maka mba jinvunda kala kia kexile mu zuela o athu.

DISUKILU Mukonda dia kiki, o jiphange jetu ka kexile dingi mua kuata mba kua tambula o madivulu mâ.

KIZUUA KIA FUNDISA O MAKA 26 kia mbeji ia Kasambuadi ua muvu 1986

IXI Turquia

MAKA Ufolo ua ku bheza.

IZULUKUTU Kioso miji itatu ia Jimbangi ja Jihova kia mesenene ku di sonekesa kala Jimbangi ja Jihova, a kuata 23 a jiphange ja mala ni ja ahatu ia a a jikila mu’aleia mu ku a tatela kuila a mu katula o ku tululuka ku athu ni ku bheka maka.

KU FUNDISA O afundixi mu Inzo ia Dikota ia ku Fundisa, a jimi o itumu íii, a tubhula o Jimbangi ja Jihova ni ku zokela o ufolo ua ku bheza Jihova.

DISUKILU O ku fundisa kuku kua jimi o itumu i fidisa o ikalakalu ia Jikidistá, ia bhana ué ufolo ua ku bheza ku athu oso mu ixi ia Turquia.

KIZUUA KIA FUNDISA O MAKA 25 kia mbeji ia Kasambuadi ua muvu ua 1993

IXI Grécia

MAKA Ufolo ua kulondekesa o ngeleja iê.

IZULUKUTU Ku muvu ua 1986 mu 18 dia ji veji, o Phange Minos Kokkinakis, a mu tatela o makutu kuila ua kexile mu jijidika o athu ku kituka Jikidistá. Tundé ku muvu ua 1938 katé ku muvu 1992, 19.000 ja Jimbangi ja Jihova a a kuata ku xiku dia ngoji mukonda dia kitumu kia ixi ia Grécia kia fidisa o athu ku jijidika akuâ ku kituka Jikidistá.

KU FUNDISA O Corte Europeia dos Direitos Humanos, i zuela kuila milonga ku katula o ufolo ua athu ua ku banza, ni ua ku bheza; u zuela ué kuila se-ku kima kia tokala ku katula o ufolo ua athu ua ku kala ni ngeleja; u zokela o dijina dia Jimbangi ja Jihova mu kuzuela kuila “a dijiia.”

DISUKILU O Nguvulu ia ixi ia Grécia ua tendelesa o jinzo joso ja ku fundisa kuila ka tokala ku dituna o kibanzelu kia Kokkinakis, mu kulondekesa kuila muéne ka kexile mu jijidika o athu ku kituka Jikidistá.

KIZUUA KIA FUNDISA O MAKA 17 kia mbeji ia Kanake ua muvu ua 2002

IXI Estados Unidos

MAKA Ufolo ua kuzuela.

IZULUKUTU O jingana mu diembu dia Stratton, mu mbanza ia Ohio a bhana o ngonge ia kuila kana muthu ua tokala ku boka nzo ni inzo sé hanji ku bhinga. O xiku dia ngoji uambe kuila kiki kiene kio soneke mu kitumu.

KU FUNDISA O Inzo ia Dikota ia ku Fundisa iambe kuila o kitumu kiki ki kiala mu divulu dia kitumu kia ixi, ia londekesa ué kuila kala muthu uala ni ufolo ua ku bheza ni ua kuzuela. O afundixi mu Inzo ia ku Fundisa, ambe kuila o Jimbangi ja Jihova a a tangela kuila “o ufolo ua ku boka a u sange mu Mikanda Ikola.”

DISUKILU Hama ni jihama ja ji mbanza kene mu bhana itumu kala íii phala ku fidisa o kikalakalu kia kuboka kia Jimbangi ja Jihova.

    Madivulu Muoso Kimbundu (2008-2025)
    Kutunda
    Kubokona
    • Kimbundu
    • Kuwanena akwenu
    • Yakuwabhela
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Ijila
    • Kikutu Kyetu
    • Definições de privacidade
    • JW.ORG
    • Kubokona
    Kuwanena akwenu