MUSOSO UA KIDI
Ngadiama mu Xitu, Maji Ngenji mu Nzumbi
Kuku’etu ni tat’etu, a tungile mu inzo ka i zubhile luua o ku i tunga mu sanzala ia Cotiujeni, sanzala ia uadiama ku mbandu ia suku ia ixi, lelu a ixana Moldávia. Kuene kua ngi vualela ku 1939 ku mbeji ia Kaiadi. Ene a kituka Jimbangi ja Jihova ku 1930. Kioso mam’etu kia mono kuila kuku’etu ua betele kuijiia o Bibidia, o ji padele mu sanzala, ndenge, muéne ua kituka ué Mbangi ia Jihova.
Kioso ki nga tenesa mivu itatu, tat’etu ni sekulu’etu ni kuku’etu, a ambata mu ubhika ua ku kalakala mukonda dia ku dituna ku di ta mu maka a jinguvulu. O tat’etu muéne ngó ua xala ku muenhu. Ku 1947, kioso kia bhu o Ita ia Kaiiadi ia bhiti ku Mundu, muéne ua vutuka kubhata ni dikunda dia jimbi. Sumbala ka kexile kiambote mu ukexilu ua xitu, maji muéne ua kolokota fiiele mu kixikanu kiê.
O MUENHU UETU UA LUNGULUKA
Kioso ki nga tenesa divua dia mivu, o muiji uetu ni Jimbangi ja mukuá ja Jihova, akua Moldávia, a tuambata mu ubhika ku ixi ia Sibéria. Mu kizuua 6, ku mbeji ia Kavua, ua 1949, a tu longela mu vagóes ia ku tuta-mu jingombe. Mu ku bhita 12 dia izuua, ni 6.400 ia ji kilómetulu mu njila sé kuimana, tuemana ku Estasá ia Komboio ia Lebyazhe. Kuenhoko, o tupita tua kexile mu tu kingila kiá. A tu uanuna mu ibuka-ibuka, ia a tu muange mu sanzala. Etu tua kexile mu zeka mu xikola. Tua bhuile kiavulu, ki tua kexile dingi ni nguzu ku mukutu. Muadiakimi ua muhatu ua kexile n’etu, ua kexile mu kuimba muimbu a u imbile ku Jimbangi ja Jihova ku Ita ia Kaiiadi ia bhiti ku Mundu. Mu ku bhita kithangana, etu oso, tua mu kaiela mu kuimba ni muxima uoso, o izuelu íii:
“Phange javulu a ambata dikanga mu ubhika.
Ene a ambata ku mbandu ia thunda ni ku mutundila-kumbi.
Mukonda dia ku bhanga o kikalakalu kia Nzambi, a a talesa hadi iavulu, ia a bhiti ni polova javulu.”
Mu ku bhita thembu, tua tenene kiá kuia mu iônge Lumingu luoso, maji phala ku bhixila-ku, tua kexile mu kuenda 13 dia ji kilómetulu. Mu veji javulu tua kexile mu tunda selu kioso kia kexile mu bhanga mbambi iavulu. Tua kexile tu makuinhi atanu a athu ndenge, mu dixilu dia tolo, dia kexile ni 19 a ji metulu. Tua kexile mu mateka o kiônge mu kuimba muimbu umoxi, iiadi mba itatu. Anga tu samba, kiene ki tu mateka o ku di longa o ibhuidisu ia lungu ni Bibidia. Tua kexile mu bhanga kiki mu ola imoxi. Tua kexile mu kuimba mimbu iavulu, ki tu zubha, tu di longa dingi ibhuidisu ia lungu ni Bibidia. Kiki kia kexile mu suínisa kiavulu o kixikanu kietu!
TUA DIBHANA NI IBHIDI IA UBHE
Kididi kua tula o komboio ku Dzhankoy, ku muvu ua 1974
Ku 1960, o Jimbangi ja Jihova a tambula o ufôlo. Sumbala tuexile tu ngadiama, ngai ku ixi ia Moldávia, kuene ku nga dijiia ni kilumba dijina diê Nina, o jitata jê ni kuku jê, exile uá Jimbangi ja Jihova. Tua kazala, etu tua vutuka ku ixi ia Sibéria, kuene ku tua vuala mon’etu, Dina, ku 1964 ni mon’etu, Victor, ku muvu ua 1966. O kia bhiti mivu jiiadi, tuai mu tunga ku ixi ia Ucrânia, etu tua kexile mu inzo ia tolo ku mbanza ia Dzhankoy, phala ku bhixila-ku, tundé ku Yalta, ku península da Criméia, enda 160 a ji kilómetulu.
Ku Criméia o ikalakalu ia Jimbangi ja Jihova io balakele mukonda ene akexile hanji mu ixi ioso ia União Soviética. Maji o kikalakalu kietu, ka ki balakele mu ukexilu uoso, ka kexile uá mu tu zukutisa ithangana ioso. Maji, saí Jimbangi ja Jihova akexile mu zoza mu nzumbi. Ene akexile mu zuela kuila, mukonda dia ku tala hadi iavulu ku ixi ia Sibéria, kota se a di bhakuile mu ku sota jimbote.
IZULUKUTU IAMBOTE
Mu kizuua 27, ku mbeji ia Katanu ua 1991, o kikalakalu kietu ku ibatu ioso ia União Soviética, a ki bhana ufôlo. Kienhiki a bhange kima phala ku bhanga sambuadi dia iônge ia makota mu izuua 2 ku ixi ioso. Tueji kuia mu kiônge kia dikota kieji bhita mu kibatu kia Odessa, ku ixi ia Ucrânia, mu kizuua 24 kia mbeji ia Kakuinhi. Nga bhixila kuenhoko ku mbeji ia Kavua phala ku kuatekesa mu ku iudika o kididi kueji bhitila o kiônge kia dikota ku kididi kia malunda-fiti.
Mukonda dia ku kalakala izuua iavulu, saí izuua tua kexile mu zeka ku jibango mu kididi kia malunda-fiti. O ibuka ia ahatu ia Jimbangi ja Jihova, akexile mu xixila o kididi kia makalu. Akexile mu texa ku dixita 70 a ji tonelada ja ixete. O jiphange ja kexile mu kalakala mu ididi ia ku tambulula o ajitu, akexile mu sota kididi mu mbanza phala ku tambulula-mu 15.000 ja athu eji kuíza mu kiônge kia dikota. Mu kithangana kieniókio, tua tambula njimbu ia iibha!
Mu kizuua 19 ku mbeji ia Kakuinhi—kua kambele kiá ngó izuua itanu phala ku mateka o kiônge kia dikota—o Muenexi ua USSR, Mikhail Gorbachev a mu tele mu kaleia, ku mbanza ia Yalta, bhua zukamene o kididi kueji bhita o kiônge kia dikota. Mukonda dia kiki ka tu ehela dingi ku bhanga o kiônge kia dikota. O athu eji kuíza mu kiônge, akexile mu xinda ku jiphange akexile ku pholo ia kiônge kia dikota, ni kuibhula: “Ihi i tua-nda bhanga, etu tua futu kiá o komboio ni maximbombo phala kuia mu kiônge kia dikota?” Mu ku samba ni ku dionda o kikuatekesu kia Jihova, o jiphange akexile mu a tambuijila: “Zenu ngó!”
Tua suluka ni ku di pelepalala ni ku samba. O jiphange akexile ku pholo mu ku bhaka o makalu, akexile mu tambulula o jiphange akexile mu tunda ku ibatu ioso ia União Soviética ni ku a ambata ku maxilu mâ. Imenemene ioso, o jiphange akexile ku pholo ia Kiônge kia Dikota, akexile múia mu zuela ni jixefe ja masoladi ku mbanza. Usuku uoso akexile mu vutuka sé njimbu iambote phala ku bhana ku jiphange.
O MISAMBU IETU IO TAMBUIJILE
Kia Sesa, mu kizuua 23 ia mbeji ia Kakuinhi—kua kambele kia ngó kizuua kimoxi phala o kiônge kia dikota—o jiphange akexile ku pholo ia Kiônge kia Dikota, a vutuka ni njimbu iambote phala o jiphange, kuila, a ehela ku bhanga o kiônge kia dikota! Mu kizuua kia kiônge kia dikota, kioso ki tua kexile mu kuimba o muimbu ua dimatekenu ni ku samba, o kisangusangu kietu kia dibandekesele dingi. Ki tua zubha o kiônge kia dikota kia Sábhalu, etu tua xala mu kididi kia kiônge katé mu usuku, kuzuela ni ku suínisa o ukamba uetu. Oso akexile bhu kididi kiki, exile jiphange akexile ni kixikanu kia kolo, a kolokotele mu ufiiele uâ mu ithangana ia jipolova.
Kiônge kia dikota ku kibatu kia Odessa, ku muvu ua 1991
Mu 22 a mivu tunde ki tua bhangele o kiônge kinhá kia dikota, o kikalakalu kietu kia utuminu kiene mu kula dingi. A tungu dingi Ididi ia Ubhezelu mu ibatu ioso ia Ucrânia, o muxinda ua aboki a Utuminu uene mu kula dingi, ku 1991, tua kexile tu 25.000 a aboki, lelu tuala kiá tu 150.000 a aboki ku ixi ia Ucrânia!
NGENJI MU NZUMBI
O muiji uetu ua tungu hanji ku dibhata dio kulu ku mbanza ia Dzhankoy, iala ni 40.000 ja athu. Sumbala kua kexile ngó miji iofele ia Jimbangi ja Jihova kioso ki tua tundu ku kibatu kia Sibéria ku muvu ua 1968, lelu kuala kiá ilunga isamanu ku Dzhankoy.
O Muiji uetu, ua dibandekesa ué. Tuala tu miji iuana, tuala hanji ku muenhu ni ku sidivila Jihova—Eme ni muhatu’ami, o tuana tuetu, o alaul’etu, ni alul’etu.