Kuzambula o Ima Ya-nda Bhita ku Hádya

Wa banzele kyá ihi ya-nda bhita n’eye ni mwiji wé ku hádya? Wa-nda kala u mvwama mba u ngadyama? Wa-nda sanguluka inga wa-nda kala ni kikote? Wa-nda tena kukuka inga wa-nda fwa ni undenge? Mu mivu yavulu, athu ene mu fikisa kutambwijila o ibhwidisu yiyi, maji kene mu tena.

O jingijiye jene mu tala yene mu bhita ku mundu woso, yá a fikisa kutanga ya-nda bhita ku hádya. Sayi ima ya tanga, i bhita mwene, maji ya mukwa né ngó, lémbwa. Mu kifika, ku muvu 1912, o ngana Guglielmo Marconi, wa bhange o mutelembe wa kusonekena jinjimbu, a mu tange kuma wambele kiki: “Ni ubhangelu wa mitelembe yiyi, mu ngongo ki mwa-nda kala dingi ngela.” O diyala dya kexile ku pholo dya ditenda Decca Record Company, ku muvu wa 1962 mwene wa ditunine o phunga ya jingimbidi a exanene mu dijina dya Beatles, mwene wa tangele kwila o ukexilu wa kwimba kwâ ki weji nangenena.

Athu avulu a sota ima ya wanga phala kwijya o ima ya-nda bhita ku hádya. Sayi yá a lengela ku jingijye ja jithethembwa (Astrólogos); A dyelela ku ijimbwete ya jithethembwa i moneka mu madivulu ni mu jijurnale. A ka mukwa a sota akwa kuzambula imbanda amba kwila a tena “kutanga” o ima ya-nda bhita ku hadya mu kaxi ka jikalatá, ijimbwete ni mu mixinda ya dikanda dya lukwaku.

Mu kusota kwijia o ima ya-nda bhita ku hádya, sayi yá m’ukulu a kexile mu sota jinganga. O jinganga jojo jexile kala akunji akexile mu tula o njimbu ya nzambi yâ. Mu kifika, ene mu zwela kwila, o Sobha ya Lidya ngana Crezu, wa tumikisine ma-ujitu a valolo kwa nganga Delphi, ni Greece, phala n’a mu tangele ihi yeji bhita se wa bhângele ni Silu, mukwa Pélesa. O nganga wa tangela Crezu kwila weji tena kubwikisa “kifuxi kya dikota” se wendele mu lwa ita ni Silu. Crezu mu ku dyelela mu njimbu yiyi, wa ile mu lwa nê, maji o kifuxi kya dikota kya bwikile, o kifuxi kyê-mwene!

O ya tangele nganga yoyo ki kexile ni valolo, yexile ya kingoho; o ya tange mwene yeji dikumbidila ni mbandu yoso-yoso yeji nganyala o ita. Crezu wa futile kitadi kya nzungule phala ku tambula o njimbu yiyi, ya mu bhekela o windwa. O kwila o ukexilu wa athu lelu wa ku zambula o hádya wa beta kota?