Избатийа Тʹәзә

Гәло ль гора археоложийе, әʹламәтийа Кʹьтеба Пироз рʹаст ә? Дь сала 2014-да журналеда йа бь наве «Леколина Археоложийа Кʹьтеба Пироз» готарәк һәбу кʹидәре кö пьрсәкә öса пешда дьһат: «Әw мәрьвед кö дь Кʹьтеба Пирозә Ибранида һәнә, ль гора археоложийе бь рʹасти һәбун у әw чьqас бун?» У щаб жи öса бу: «Wәкә 50 мәрьв!» Ле нава wан мәрьвада дәрһәqа мәрьвәки бь наве Таттәнай нәһатьбу готьне. Әв кʹи бу? Wәрен әм дәрһәqа wи жь Кʹьтеба Пироз пебьһәсьн?

Бәре, Оршәлим бу пʹарәкә Импәраторийа Фарьса. Әw бажар ль wи щи бу, йе кö Фарьса әw нав дькьрьн чаwа Алийе дьни Чʹәм, кʹижан кö жь Фьрате алийе рʹоавайе бу. Паши зәфткьрьна wәлате Бабилонийа, Фарьса аза кьрьн Щьһуйед дил у дәстур данә wан кö пʹарьстгәһа Йаһоwа дь Оршәлимеда ава кьн (Әзра 1:1-4). Дьжмьнед Щьһуйа рʹийа wан дьгьртьн, сәва кö пʹарьстгәһе ава нәкьн у wана нәһәq дәрдьхьстьн, кö йанчь Щьһу бь ве авакьрьне мьqабьли Фарьса дәртен (Әзра 4:4-16). Wәʹде сәрwәртийа Дарйус I (522-486 Б.Д.М.), wәлийе Фарьса бь наве Таттәнай дәстпекьр леколина ви шьхöли бькә. Кʹьтеба Пироз әw нав дькә ча «wалийе алийе дьни Чʹәм» (Әзра 5:3-7).

Ль сәр һьнә ньвисандьнед кәвьн йед кö һатьнә дитьне, наве Таттәнай ньвисар ә, у әw мина пʹарәкә аршива малбәтәке бу. Дь ве ньвисандьна кәвьнда те готьне бона әʹндәмәки жь ве малбәте, дәрһәqа кʹижани кö Кʹьтеба Пироз жи дьбежә у әв тʹәвгьредайи йә тʹәви сала 502 Б.Д.М. демәк 20 салийа сәрwертийа Дарйус I. Ль wьр те готьне дәрһәqа хöламәки бь наве «Таттану, wалийе алийе дьни Чʹәме». Һәма дәрһәqа wи мәрьве бь наве Таттәнай дь Кʹьтеба Пирозда жи те готьне, кʹьтеба Әзрада.

Әwи мәрьви чь дькьр? Дь сала 535-да Б.Д.М., Корәше Мәзьн һʹöкöмдарийа хwә ль сәр һәрема бь наве «Бабилон у алийе дьни Чʹәм» дькьр. Һьнә wәʹдә шунда әw һәрем ль сәр дö пʹара, пʹарә вәбу. Йәк жь wана бь наве Алийе Дьни Чʹәм бу. Дькʹәтә нава ве йәке Келе-Сурийа, Финикйа, Самәрйа у Щьһуда, у дьqәwьмә жь Шаме ль сәр wан сәрwерти дьһатә кьрьне. Таттәнай дь ве һәремеда, wәкә жь сала 520 һʹәта 502 Б.Д.М. сәрwерти дькьр.

Таттәнай чубу ль Оршәлиме сәва кö шьхöле Щьһуйа леколин бькә. У әwи готә Дарйус, кö йанчь Щьһу дьбежьн wәки әwана жь Корәш дәстур стандьнә кö пʹарьстгәһе Йаһоwарʹа ава кьн. Ль гора леколина аршивед пʹадшатийе һатә кʹьфше, кö Щьһуйа бь рʹасти жи бь qануни пʹарьстгәһ ава дькьрьн (Әзра 5:6, 7, 11-13; 6:1-3). Ләма жи Таттәнайрʹа фәрман һатьбу дайине, кö әw рʹийа Щьһуйа нәгьрә у әwи һәма öса жи кьр (Әзра 6:6, 7, 13).

Һәмьки «Таттәнайе wалийе алийе дьни Чʹәм» дь тʹәрихийеда мәрьвәки бь нав у дәнг нибу, ле пʹарәкә бьчʹукда дәрһәqа wи ньвисар ә. Дина хwә бьдьн кö Ньвисаред Пироз жи дәрһәqа wи дьбежьн у рʹастә-рʹаст сәрһатийа wи әʹйан дькьн. Әw избати диса щарәки зәлал дькә, кö ль гора археоложийе Кʹьтеба Пироз рʹаст ә.