Сала 2017-да дь мәһа Чьләйеда, зандар әʹламәтийа хьраб әʹлам кьрьн, демәк кö дьнйа ида гәләк незики хәзәба хоф буйә. Сәва кö һе рʹьнд нишан кьн wәки инсанәт чьqас незики хәзәба һʹәмдьнйайе дьбә, wана да хәбате сьһʹәта симболик, демәк Сьһʹәта Нишанкьрьна Кʹöтасийа Дьнйайе. Зандар миле дәqәйед ве сьһʹәте ль сәр 30 сәни пешда бьрьн. Ньһа Сьһʹәта Нишанкьрьна Кʹöтасийа Дьнйайе нишан дькә, кö һʹәта ниве шәве дö у нив дәqә майә. 60 сал зедәтьр пешда әв wәʹдә öса незики хәзәба һʹәмдьнйайе нибу чаwа ньһа!

Дь сала 2018-да, зандар дьхwазьн диса щарәке һʹәсаб кьн, кö әм чьqас незики кʹöтасийа дьнйайе бунә. Гәло дь сала нуда, Сьһʹәта Нишанкьрьна Кʹöтасийа Дьнйайе wе чь мәрʹа әʹйан кә? Гәло рʹасти һʹале дьнйайе öса хьраб ә? Дьбәкә wәрʹа чәтьн ә щаба ве пьрсе бьдьн. Һәла һе ньһерʹандьна зандара жи дәрһәqа ве йәке жь һәв щöдә дьбә. Ле нә һʹәмушк баwәр дькьн, wәки дьнйа незики кʹöтасийе дьбә.

Бь милйона мәрьв баwәр дькьн, кö ахьрийа баш һивийа мә йә. Әwана дьбежьн wәки һәнә избати, чь кö әʹйан дькьн wәки гәрдуна мә wе кʹöта нәбә у жийина мә жи баш бә. Гәло әв избати чьqаси рʹаст ьн? Һʹале дьнйайе бь рʹасти öса хьраб ә?

Һәрге тö гәләк хәмгин буйи у һәла һе тьрсийайи жь бо һаqас дәнг-бәсед хьраб, бәрхwәнәкʹәвә, тö тʹәне нини. Дь сала 2014-да, Барак Обама, йе кö сәроке Америкайа Йәкбуйи бу, гот кö жь бо һаqас нучәйед хьраб дәрһәqа кʹижани кö дьньвисин, гәләк мәрьв һатьн сәр ви нети, кö «дьнйа бь ләз . . . бәрбь кʹöтасийе дьчә у тʹö кәс нькарә әв контрол бькә».

Һьнә wәхт шунда паши ве әʹламәтийе, Обама бь баwәрбуне хәбәр да дәрһәqа һʹале иройин wәки йан чь әwана wе бькарьбьн проблемед дьнйайе сафи кьн. Әwи гот кö нет у qәwата һʹöкöмдарийе кö әве йәке бькьн, әв һәйә «мьзгини». Әw öса жи гот кö хwәха жи ве йәкеда «баwәр ә» у «шьке накʹьшинә». Һәрге бь гьлийе майин бежьн, әwи гот кö һәрге мәрьв бь нетәкә баш qәwат бьдьнә хәбате, әwана wе бькарьбьн дьнйайе контрол бькьн у хәзаба һʹәмдьнйайе жи бьдьнә сәкьнандьне.

Гәләк wирʹа qайил ьн. Бәʹса хәбәре, һьнәка баwәрийа хwә зандарийе тиньн, чьмки дьбежьн wәки бь сайа текʹноложийед ну wе бькарьбьн һʹале дьнйайе рʹаст кьн. Зандәрәки алийе текʹноложийайе ну бь баwәрбунәкә мәзьн гот, wәки дь сала 2030-да «текʹноложийа мә wе һʹәзар щари даһа qәwи бә у ида дь сала 2045-да, әwе бь милйона щара qәwитьр бә». Әwи зедә кьр: «Әм гәләк баш дькьн. Рʹаст ә проблемед кö рʹасти мә тен иро даһа зәʹф ьн, ле йәкә әм дькарьн wан проблема сафи кьн һе пешийа wе йәке ча әwана пешда бен».

Рʹасти һʹале дьнйайе öса хьраб ә? У әм рʹасти ида бәр синора хәзаба һʹәмдьнйайе сәкьнинә? Рʹаст ә һьнә зандар у мәрьвед политике әʹлам дькьн дәрһәqа һевийе, ле йәкә диса гәләк мәрьв жь ахьрийе дьтьрсьн. Чьма?

ЧʹӘКЕД КʹÖТАКЬРЬНЕ. Рʹаст ә тʹәшкиләта Мьләтед Йәкбуйи у тʹәшкиләтед дьн, һʹәму тьшти дькьрьн кö әв чʹәкед кʹöтакьрьне бехоф кьн, ле әв йәк жь qәwата wан дәр бу. Дәwсе сәрок бь һерс дьньһерʹьн сәр qанунед дәрһәqа контрола чʹәкед кʹöтакьрьне. Әw wәлат кʹидәре кö чʹәкед кʹöтакьрьне йа тʹәрихийе һәнә, бомбед хwәйә кәвьн тʹәзә дькьн у диса йед ну чедькьн кö пʹьрʹ хоф бьн. Öса жи әв wәлат мәщала кʹижана кö бәре тʹöнә бу wәки бь чʹәкед хwә гәләка кʹöта кьн, ньһа ида дькарьн.

Әв кö иро мьләт һаqас чʹәкед кʹöтакьрьне һазьр дькьн, дьнйа мә дькә щиһәки пʹьрʹ хоф һәла һе ве wәхте «әʹдьлайеда». Чʹәкед атоме кö «дькöжьн», һатьнә чекьрьне кö проблема сафи кьн, ле бь рʹасти жь бо ве йәке хәмгинийе пешда тиньн, дьбежә кʹьтеба «Bullеtin of thе Atomic Sciеntists».

СЬҺʹӘТ-QӘWАТА МӘ БӘРБЬ QӘЗИЙЕ ЙӘ. Зандари нькарә соз бьдә мә кö сьһәт-qәwата мә wе баш бә. Тʹансийона хунейә бьльнд, гәләк хöртбун, qьрежбуна һәwайе у хәбьтандьна наркотика, әв һʹәму тьшт дькарә нәхwашийед гьран пешда бинә. У әв һʹәму тьшт зедә дьбә. Гәләк мәрьв дьмьрьн жь бо нәхwә-шийед һал, йед кö дәрбази сәр йед дьнена набьн. Мәсәлә, кансәр, нәхwәшийа дьльк у шәкьре мәрийа. Öса жи зедә дьбә һәжмәра мәрьвед сәqәт у нәхwәшийа психики. Һьм жи wан пашwәхтийа пешда һатьбу нәхwашийед гәләк хоф кö дькöжьн, әв һәйә нәхwәшийа вируса Ебола у Зика. Һәрге бь тʹәмами бежьн, мәрьв нькарьн нәхwәшийа контрол бькьн у кʹöтакьрьна wан нәхwәшийа жи qә найе кʹьфше!

МӘРЬВ ТʹӘБЙӘТЕ ЗӘФТ ДЬКЬН. Щурʹә-щурʹә фабрика бәрдәwам дькьн һәвайе qьреж кьн. Һәр сал бь милйона мәрьв дьмьрьн жь бо һәва qьреж.

Гәләк мәрьв давежнә окиане щурʹә-щурʹә гәмар. Мәсәлә тьштед медисине, гәмаред мале, тьштед пластики у диса гәләк тьшт. Әв һʹәму тьшт qьреж дькьн у жәрдәдай дькьн һʹәйwана у һʹәшнайед аве. Öса жи мәрьвед кö тьштед бәʹре дьхwьн, әwана жи жәрдәдайи дьбьн, те готьне ль фәрһәнга «Encyclopedia of Marine Science».

Щәм мә һәла һе ава тʹәмьз жи тʹöнә. Зандаре Британи Робин Мек, дьбежә: «Дьнйайеда кемасийа ава тʹәмьз һәйә, чь кö дькарә ль сәр һәр qöлбе дьнйайе һʹöкöм кә». Мәрьвед политики дьбежьн кö кемасийа ава тʹәмьз, әв һәйә проблема кö мәрьв хwәха пешда анин у әв тьшткәкә пʹьрʹ хоф ә.

ТʹӘБЙӘТ МӘРИЙА ЗӘФТ ДЬКӘ. Фьртонә, багәр, тайфун у әʹрдһәж гәләк зийане тиньн чь кö сәр рʹийа хwә һʹәму тьшт кʹöта дькә. Бәре öса тʹöнә бу чаwа ньһа. Гәләк мәрьв жь бо ве йәке һатьнә кöштьне у йед дьн жи зийан стандьн. Тʹәшкиләта Мьләтийейә «Aeronautics у Space Administration» дьбежьн, кö wе диса гәләк фьртонә у зьһайи һәбә». Гәло тʹәбйәт wе инсанәте кʹöта кә?

Дьqәwьмә тö дьфькьри дәрһәqа тьштед дьн жи кö жийина мә дькьнә бәр qәзийе. Һәмьки те нькарьби щаба зәлал бьвини ль сәр wан пьрса, һәрге дина тә тʹәне ль сәр wан тьштед хьраб бә кö иро дьqәwьмьн. Сәр ньһерʹандьна мәрийа һʹöкöм кьр ньһерʹандьна зандара у мәрьвед политике. Чаwа кö готара пешьнда һатьбу готьне, гәләк мәрьв ида щабед зәлал дитьн ль сәр wан пьрса, кö ахьрийева у һʹале дьнйайева гьредайи йә. Ле гәло кʹидәре әм дькарьн щабед wан пьрса бьвиньн?

Дина хwә бьдә пʹехәмбәртийед Кʹьтеба Пироз:

• «Мьләте рʹабә ль сәр мьләт, пʹадшати ль сәр пʹадшатийе, щи-щийа wе хәлайи-щәлайе у әʹрдһʹәже бьбьн» (Мәтта 24:7).

• «Ле ве йәке заньбә кö рʹожед ахьрийеда зәманед хьраб wе бен. Мәрьве бьбьнә хwәһʹьз, пʹәрәһʹьз, кʹöбар, бабах, кʹьфьр, нә гöрʹа де-бавада, бешекьр, һʹәрам, дьлсар, берʹәʹм, бöхданбеж, тәмсьст, зöлмкʹар, нәйаред qәнщийе, нәмам, щöләʹт, хwәрʹази, рʹьһʹәтиһʹьз, нә кö Хwәдеһʹьз» (2 Тимотʹейо 3:1-4).

Әв пʹехәмбәрти әʹйан дькьн һʹале дьнйайә иройин, дәрһәqа кʹижани кö һьнәка дьбежьн wәки әw жь бьн контроле дәркʹәтийә. У бь рʹасти жи әва дьнйа жь контроле дәркʹәтийә. Чаwа кö Кʹьтеба Пироз әʹйан дькә, щәм мәрийа тʹöнә билани у qәwат, сәва кö проблема сафи кьн. Әв йәк рʹьнд те кʹьфше жь рʹезед жере:

• «Рʹе һәйә кö мерьврʹа рʹаст хöйа дькә, ле хьлазийа wе рʹийа мьрьне йә» (Мәтʹәлок 14:12).

• «Дәм дьбә кö сәрwәрийа зьламәки, ль сәр йәки дьн, бь хәсара wи йә» (Wаиз 8:9).

• «Рʹейа мьров нә дь дәсте wида йә, гавен хwә рʹасткьрьн, нә дь дәсте мьрове кö дьмәшәда йә» (Йерәмйа 10:23).

Һәрге мәрьв бәрдәwам кьн бькьн әw чь кö дьхwазьн, һәмьки дьнйа мә wе жь хәзәба һʹәмдьнйайе нькарьбә хьлаз бә. Ле әв йәк wе нәqәwьмә! Чьмки Кʹьтеба Пироз дьбежә:

• «Тә әʹрд дани ль сәр бьнгәһ, кö тʹö щар жь щи нәһʹәжә» (Зәбур 104:5).

• «Ньфшәйәк дьчә у ньфшәйәк те; ле бәле дьнйа абадин дьсәкьнә» (Wаиз 1:4).

• «Рʹасте ль әʹрде wар бьн у һәр-һәйе wе сәр бьжин» (Зәбур 37:29).

• «Бьра гәньме wәлет бьбә бирʹ-бәʹр, дәрәмәтед wи сәре чʹийа бьһʹәжьн» (Зәбур 72:16).

Әв гьлийед жь Кʹьтеба Пироз щаба зәлал дьдьн. Инсанәт wе нәмьрә жь qьрежайа һәвайе, кемасийа хwарьн у аве, у нә жи жь нәхwәшийед һʹал йед һʹәмдьнйайе. Дьнйа wе кʹöта нәбә дь һолокостеда. Чьмки Хwәде ахьрийа гәрдуне бьн контрола хwә гьртийә. Хwәде азайа бьжартьне дайә мәрийа у әwана wе хwәха щабдар бьн бона сафикьрьнед хwә (Галати 6:7). Дьнйайе әм дькарьн бәрамбәри трена бь ләз бькьн, йе кö бь тʹәмами жь контроле дәркʹәтийә у бәрбь кʹöтакьрьне дьчә. Хwәде синор кʹьфш кьрьн, у мәрьв wе нькарьбьн зийана пʹьрʹ мәзьн бьдьнә хwә (Зәбур 83:18; Ибрани 4:13).

Ле Хwәде wе һе зедә бькә. Әwе «зедәһийа аштийе» бинә сәр әʹрде (Зәбур 37:11). Әв һевийа баш, дәрһәqа кʹижани кö дь ве готареда те шьроwәкьрьне, wәк шәwqа зәлал ә бона ахьрийе. У бь милйона Шәʹдед Йаһоwа дәрһәqа ве йәке бь сайа һинбуна Кʹьтеба Пироз пеһʹәсийан.

Шәʹдед Йаһоwа, әв һәйә щьвака һʹәмдьнйайе жь жьн у мера, йед кö жь һәр мьләти нә. Әwана Хwәдайе рʹаст дьһʹәбиньн, наве кʹижани кö Йаһоwа йә, чаwа кö Кʹьтеба Пироз әʹйан дькә. Әwана жь ахьрийе натьрсьн, чьмки Кʹьтеба Пироз дьбежә: «Хöдане кö әʹзманан әʹфьрандийә, . . . wе ль валаһийе нәәʹфьрандийә, бона кö ль сәр wе бетә рʹуньштьн wе әʹфьрандийә, wöса дьбежә: Хöдан әз ьм wәки дьн нинә!» (Ишайа 45:18).