Дьрʹәвьн жь Дилтийе Бәре у Ньһа

Пʹәришанерʹаa хәбатәкә баш соз дан ль Әврупайе у әw чу wедәре. Ль wьр ле гьртьн у дәһә рʹожа qайим дькʹöтан. Һьм жи wәлате wеда әw мәрьв һьндава нәфәред мала wе жи гәләк сәрт бун. Чьмки ле дьдане зоре кö хwә бьфрошә, демәк бенамусийе бькә.

Жь Пʹәришане дәʹwа дькьрьн wәки әw шәвәкеда бь бенамусийа хwә, wәкә 200, 300 евро qазанщ кә. Чьмки әw гәрәке 40 000 евро зедәтьр дәйне хwә бьда ханьмәки, кʹижане кö жь wе дәʹwа дькьр.b Пʹәришан дьбежә: «Мьн гәләк щар дьхwәст бьрʹәвьм, ле әз дьтьрсийам кö тьштәки нәйиньнә сәре малбәта мьн. Әз тʹәлькеда бум». Ль дьнйайеда wәкә чар мьлийон мәрьв мина Пʹәришане дькʹәвьнә дьлтийа бизнеса бенамусийе.

Wәкә 4 000 сал пешда, хöртәки щаһьл бь наве Усьв һатьбу фьротане. Бьред wи әw фьротьн у öса Усьв кʹәтә Мьсьре у маләкеда wәк дил дьхәбьти. Һʹале Усьв нә мина һʹале Пʹәришане бу. Чьмки мәзьне Усьв һьндава wи зöлми нәдькьр. Ле чахе жьна мәзьне Усьв әw дьда зоре кö тәви wи рʹазе, Усьв әw йәк инкʹар кьр. Жь бо ве йәке Усьв рʹасти нәһәqийа мәзьн һат. Усьв авитьнә кәле у бь зьнщиред һʹәсьни гьредан (Дәстпебун 39:1-20; Зәбур 105:17, 18).

Усьв диле зәманед бәре бу; Пʹәришан дила qьрна 21 буйә. Ле һәрд кʹәтьнә нава дәсте wан, йед кö мәрьв һʹәсаб дькьрьн ча тьшт, у сәва кʹара хwә wана дькʹьрин у дьфротьн.

БЬ ШӘРʹА, ДИЛА QАЗАНЩ ДЬКЬН

Бь шәрʹа һеса бу мәрийа бькьнә дилед хwә. Пʹадше Мьсьре Тутмос III готьбу, wәки тʹәне паши шәрʹәки мәзьн дь Канайеда әwи карьбу 90 000 гьртийа бькә дәсте хwә. Щьмәʹта Мьсьри бь дәсте зоре wан мәрийа wәк дил дьданә хәбате. Әw дилед бәләнгаз әʹрд дькʹöлан, пʹарьстгәһ ава дькьрьн у тьштед чәтьнә дьн дькьрьн.

Бьн сәрwертийа Импәраторийа Рʹомайида, мәрьва гәләк дил дькʹьрин у дьфротьн. У щарна сәва кö мәрьвед дил хwәрʹа qазанщ кьн, шәр дәв пешда дьанин. Ль гора һʹәсабәки һатьбу кʹьфше, кö qьрна йәкеда ниве мьхöлqәта Рʹоме дил бун. Гәләк дилед Мьсьри у Рʹоме щәфа дькʹьшандьн у зорбәти дьдитьн. Мәсәлә жийина дилед Рʹоме йед кö мәдәнеда (шахта) дьхәбьтин, тәне 30 сал дькʹьшанд.

Пәй wәʹдәрʹа һʹале дилтийе баш нәбу. Жь qьрна 16 һәта 19, кʹьрин у фьротана дила йа кö ортʹа Африкайе у Амәрикайеда дьһатә кьрьн, бизнесәкә лапә qайим бу ль тʹәмамийа дьнйайеда. Ль гора һʹәсабе ЙУНЕСКО һатьбу кʹьфше wәки ‹wәкә 25, 30 милйон жьн, мер у зарʹ һатьбун рʹәwандьне у фьротане›. Бь сәда у һʹәзара мәрьв мьрьн, чахе wана жь окейана Атлантике дәрбаз дькьрьн. Мерәки бь наве Олауда Екwеано йе кö карьбу жь wе дилтийе хwә хьлаз кә, гот: «Гьри у ахина жьна у налә-нала мәрьвед кö бәр мьрьне бун, шькьләкә хьраб чедькьрьн у мьн чʹәʹвед хwә баwәр нәдькьр кö әв йәк бь рʹасти дьqәwьмә».

Ле йазьх, дилти нә кö тʹәне проблема бәре бу. Ль гора һʹәсабе тʹәшкиләта һʹәмдьнйайейә иш, wәкә 21 милйон жьн, мер у зарʹ һәта наһа wәк дил дьхәбьтьн. Әwана йан бепʹәрә йан жи лап һьндьк пʹәрә дьстиньн сәва хәбата хwә. Дилед рʹожа иройин ль мәдәна (шахта) дьхәбьтьн, ль фабрикада, һьнәк жь wан дьхәбьтин дь wан ханийада кʹидәре кö мәрьв сәва пʹәра хwә дьфрошьн, йед дьн мәщбур ьн бь щурʹед дьн qавийе бькьн. Рʹаст ә әв шьхöләкә беqануни йә, ле әʹйан ә кö дилтийа ви щурʹәйи гәләк бәла буйә.

ЖЬ ДИЛТИЙЕ ДЬРʹӘВЬН

Чахе мәрьвед бәләнгаз рʹасти зöлмийа дьһатьн, әwана мәщбур бун сәва азайа хwә шәрʹ бькьн. Qьрна йәкеда Б.Д.М., гладийатор Спартакус у wәкә сәд һʹәзар дил мьqабьли Рʹоме дәркʹәтьн, ле wана да дәр. Qьрна 18-да дилед гьрава Карибе (Һаити) мьqабьли мәзьнед хwә дәркʹәтьн, чьмки чахе әwана ль дәшта шәкьри (плантасийа) дьхәбьтин һьндава wанда берʹәм бун. Әв шәрʹ 13 сала кʹьшанд. Ахьрийа-ахьрийе wана wи шәрʹида алт кьр у дь сала 1804-да кʹомара Һаитийе организә кьрьн, кö нәдькʹәтә бьн щабдарийа wәлатәки дьн.

Дәркʹәтьна Исраелийа жь Мьсьре бь рʹасти жи тʹәрихийеда тьштәкә мәхсус бу. Чьмки гәләк мәрьв карьбун жь дилтийе бьрʹәвьн. Wәкә се милйон мәрьв жь тʹәмамийа щьмәʹте карьбун аза бьн жь дилтийа Мьсьре. Әwана бь рʹасти жи һежайи азабуне бун. Дәрһәqа жийин у хәбата wан ль Мьсьре, Кʹьтеба Пироз дьбежә wәки wана бь зоре у «беисафи дьданә» хәбате (Дәркʹәтьн 1:11-14). Фьрәwьнәки һәла һе фәрманәк жи да, сәва кö һʹәму зарʹед Исраелийа бькöжьн у контрол бькьн кö мьләте wан зәʹф зедә нәбә (Дәркʹәтьн 1:8-22).

Азакьрьна Исраелийа жь зорбәтийа Мьсьрийа бь рʹасти жи тьштәкә мәхсус бу, чьмки Хwәде хwәха wе йәкеда али wан кьр у wана параст. Хwәде готә Муса: «Чьмки әз һаш жь тәнгасийа wан һәмә. Әз пәйа бум wана жь дәсте мьсьрийа аза кьм» (Дәркʹәтьн 3:7, 8). Һʹәта рʹожа иройин мьләте Щьһу һәр сал кʹьфш дькьн щәжна Пенщийе Һʹәсабе сәва кö әве qәwьмандьне бькьнә бира хwә (Дәркʹәтьн 12:14).

ДИЛТИ WЕ ПЕДА БЕ ҺЬЛДАНЕ

Кʹьтеба Пироз дьбежә: «Ль щәм Хwәдайе мә Хöдан нәһәqи . . . нинә» у әв мә дьдә баwәркьрьне кö әw нәһатийә гöһастьне (2 Дирок 19:7; Малахи 3:6). Хwәде, Иса шандә ль сәр әʹрде wәки әw мьзгинийе бьдә фәqира у азайе бьдә бьндәста (Луqа 4:18). Гәло нета wан гьлийа әм гәрәке рʹастә-рʹаст фәʹм бькьн? Һьлбәт на. Иса һатьбу шандьне сәва кö мәрийа жь дилтийе демәк жь бьндәстийа гöнә у мьрьне аза кә. Иса öса жи гот кö «рʹастийе wә аза кә» (Йуһʹәнна 8:32). Һәла һе иро жи, әw рʹастийа кö Иса һин дькьр, мәрьва жь гәләк тьшта аза дькә. (Бьньһерʹә чаргошә «Жь Һʹәму Щурʹә Дилтийе Дьрʹәвьн»).

Бь рʹасти Хwәде али Усьв у Пʹәришане кьр, кö әwана бькарьбьн жь дилтийе бьрʹәвьн. Сәрһатийа Усьв һун дькарьн бьхуньн жь Кʹьтеба Пироз, дь кʹьтеба Дәркʹәтьнда сәре 39 һʹәта 41. Һʹәмьки Пʹәришан жи һежайи пәсна йә, чьмки карьбу азайе бьвинә.

Пʹәришане карьбу жь wәлатәки Әwрупайе дәрбази Испанийайе бә. Ль wьр әw рʹасти Шәʹдед Йаһоwа һат у wанарʹа qайил бу Кʹьтеба Пироз һин бә. Пʹәришане дьхwәст бь жийинәкә тʹәрбәти бьжи, ләма жи әwе хәбатәк хwәрʹа дит у ханьма хwәрʹа хәбәр да кö һәр мәһ әwе һьндьк-һьндьк пʹәре wе бьдә у дәйне хwә дадә. Рʹожәке ханьме Пʹәришанерʹа тʹеле хьст. Әwе готә Пʹәришане кö ида пʹәра нәдә wе, у һьм жи әwе бахшандьн жь Пʹәришане хwәст. Гәло чь qәwьми? Ханьме жи дәстпекьр тʹәви Шәʹдед Йаһоwа Кʹьтеба Пироз һин бә! Пʹәришан дьбежә: «Бь рʹасти жи чьqас һʹәwас ә кö чаwа рʹастийа Хwәде мә аза дькә».

Йаһоwа Хwәде дьлтәнг бу чахе дьдит, кö Мьсьри чаwа берʹәм бун һьндава Исраелийа; әм дькарьн бежьн кö иро жи ньһерʹандьна wи ль сәр мәрьвед бәләнгаз һʹәма öса нә. Бь рʹасти жи сәва кö һʹәму щурʹә дилти бьдьнә һьлдане, гәрәке педа һʹәму мәрьв бенә гöһастьне. Ле Хwәде соз дьдә кö әw wе гöһастьнед мәзьн бькә. «Әм һивийа әʹрдәки ну у әʹзманед ну нә, ль гора созе wи, кʹижанада рʹастийе бьминә» (2 Пәтрус 3:13).